دانشنامه: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

درخط

نسخهٔ ‏۲۳ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۴۴

*دائرةالمعارف فارسی* غلامحسین مصاحب زمانی جامع‌ترین دانشنامهٔ عمومی به زبان فارسی به‌شمار می‌رفت.

دانشنامه یا دایرةالمعارف یا اَنسیکلوپِدی^[۱] (به فرانسوی: Encyclopédie)، مجموعه یا گردایه‌ی نوشتاریِ جامع و فشرده‌یی است که شامل اطلاعاتی درباره‌ی همه‌ی شاخه‌های دانش یا شاخه‌ی مشخصی از دانش است. واژه‌ی دانشنامه در زبان فارسی تاریخ کهنی دارد و دانشنامه‌های کهنی نیز به زبان فارسی نوشته شده‌اند^[۲] و واژه‌ی دائرةالمعارف نیز برابرنهاده‌ی اصطلاح Encyclopaedia است که خود برگرفته از اصطلاح یونانیِ Enkyklios Paideia به‌معنای آموزش فراگیر است، و در اصل بر مباحثی چون دستور زبان، معانی و بیان، موسیقی، ریاضیات، فلسفه، اخترشناسی، و تربیت بدنی دلالت دارد. این مفهوم به پیدایش اندیشه‌ی گردآوری مواد آموزشی پیشرفته در اثری واحد انجامید که در آن روابط و درونمایه‌ی هنرها و علوم گوناگون تشریح می‌شود. در گذشته‌یی دور، تلاش‌هایی برای تهیه‌ی آثاری از این نوع به عمل‌آمد و در زبان انگلیسی سِر توماس الیوت (به انگلیسی: Sir Thomas Elyot) این اصطلاح را برای نخستین بار در سال ۱۵۳۱ در اثری موسوم به حاکم (به انگلیسی: Governour)، رساله‌یی درباره‌ی تعلیم و تربیت، به‌کار برد.^[۳] دانشنامه نباید با لغتنامه اشتباه شود: درحالی‌که لغت‌نامه‌ها به‌معنی هر یک از سرمدخل‌هایشان که معمولاً یک واژه اند، می‌پردازند. دائرةالمعارف‌ها حاوی اطلاعاتی درباره‌ی سرمدخل‌هایشان اند. البته در مواردی مرز این دو روشن نیست.

وب سایتی که هم‌اکنون در آن هستید هم خود نمونه‌یی از دانشنامه است،^[۴] که به شکل اینترنتی و همگانی و آزاد تألیف و ویرایش می‌گردد. به این گونه دانشنامه‌ها «ویکی» گفته می‌شود.^[۵] از نمونه‌های دیگر ویکی به زبان فارسی می‌توان به ویکی فقه و ویکی شیعه اشاره کرد.

برای فهرستی از دانشنامه‌های مهم تاریخ، فهرست دانشنامه‌ها و مقالات و فهرست دانشنامه‌های فارسی را ببینید.

تاریخچه

نخستین دانشنامه‌ها به قصد مطالعه و بررسی مستمر و توسط فردی واحد تهیه می‌شد و به گونه‌ای فراهم می‌آمد که جنبهٔ متن درسی داشته باشد، و بدین سبب با دانشنامه امروزی، که عمدتاً به‌عنوان مرجع به کار می‌رود و حاصل کار گروهی است، متفاوت بود. اگرچه گاه به ارسطو به منزلهٔ «پدر دانشنامه» اشاره می‌شود، ظاهراً نخستین دانشنامه به همت سپئوسیپوس (۳۳۸ ق. م)، فیلسوف یونانی و شاگرد افلاطون، در سده چهارم پیش از میلاد گردآوری شد، که فقط قطعاتی از آن بازمانده‌است. نخستین دانشنامه‌نویس رومی، دانشمند سدهٔ اول، مارکوس ترنتیوس‌وارو بود که دانشنامه ای در علوم انسانی با عنوان آثار عتیق ربانی و انسانی، شامل دستور زبان، جدل، فن بیان و بلاغت، هندسه، حساب، اخترشناسی، موسیقی، پزشکی، و معماری گرد آورد. این اثر نیز باقی نمانده‌است.

احتمالاً نخستین کسی که کوشید دانش بشر را در کتابی جمع کند، پلینی بزرگ (در کتاب ۳۷جلدی تاریخ طبیعی) یا ارسطو بود.^[۶] پس از آن‌ها، هم در جهان غرب و هم در مشرق‌زمین تلاش‌هایی برای این کار صورت گرفت که از جمله اولینِ آنها می‌توان از کتاب اشتقاقات ایسیدوروسِ سِویلی (ایزیدورِ سِویل) در سدهٔ هفتم میلادی و کتاب مفاتیح العلوم ابوعبدالله خوارزمی نام برد. همچنین از دیگر دانشنامه‌های دوران گذشته، دانشنامهٔ علایی را می‌توان نام برد که دانشنامه‌ای است تألیف ابن سینا به زبان فارسی در پنج علمِ منطق، طبیعیات (علم زیرین)، هیئت، موسیقی و علم آنچه بیرون طبیعت است (علم برین). در این دانشنامه، ابن سینا تلاش کرده‌است تا آنجا که می‌تواند، واژه‌های فارسی به‌کار بَرَد و همچنین دانشنامه پزشکی می‌سری که به فارسی و به شعر سروده شده‌است.

در سال ۱۹۹۵ نوع جدیدی از دانشنامه با امکان ویرایش آزاد و مطالعه اینترنتی توسط هاوارد کانینگهام و به نام ویکی ویکی وب ساخته شد. سایتهای دیگری که بر این پایه توسعه یافتند را ویکی می‌نامند. ویکی در زبان هاوایی به معنی سریع می‌باشد.^[۷]

بزرگترین

بزرگترین دانشنامه ها نیمه نخست سال 2020، بایدو بایکه 16 میلیون مقاله، هودانگ بایکه . کام 13 میلیون، ویکیپدیا انگلیسی 6 میلیون، کل این دانشنامه ها اینترنتی اند.^[۸]

پانویس

↑ «معنی آنسیکلوپدی | فرهنگ فارسی معین». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۳.
↑ دانشنامه حکیم می‌سری: من این گفتار را اندام دادم****و دانشنامه اول نام دادم
↑ «دائرةالمعارف». دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخه آزمایشی). ۲۰۱۵-۰۵-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۵-۱۷.
↑ "ویکی‌پدیا:آشنایی با دانشنامه". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2019-06-27.
↑ "Wiki | Web site". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-08.
↑ مصاحب ۱۳۸۱، ص ۹۵۷
↑ "Wiki | Web site". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-08.
↑ «How Baidu built an encyclopedia with 16 times more Chinese entries than Wikipedia». sg.news.yahoo.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۳۰.

منابع

«دائرةالمعارف». دائرةالمعارف فارسی، جلد ۱، صص ۹۵۷‐۹۵۸. (چاپ سوم، ۱۳۸۱). به سرپرستی مصاحب، غلامحسین، تهران: امیرکبیر، کتاب‌های جیبی. شابک ‎۹۶۴-۳۰۳-۰۴۵-۸.
مقدسی، مهناز. دانشنامه‌های ایرانی، تهران: مؤسسهٔ پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۴، شابک ‎۹۶۴-۳۷۹-۰۴۴-۴.
دورانت، ویل. تاریخ تمدن جلد ۱۱ (عصر ولتر). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، ۱۳۷۴.
وسل، ژیوا، دائرةالمعارفهای فارسی، ترجمهٔ محمدعلی امیرمعزی، تهران: انتشارات توس، چاپ اول، ۱۳۶۸.
مقدسی، مهناز. دانشنامه‌های ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۴.

پیوند به بیرون

[1] «معنی آنسیکلوپدی | فرهنگ فارسی معین». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۳.

[2] دانشنامه حکیم می‌سری: من این گفتار را اندام دادم****و دانشنامه اول نام دادم

[3] «دائرةالمعارف». دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخه آزمایشی). ۲۰۱۵-۰۵-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۵-۱۷.

[4] "ویکی‌پدیا:آشنایی با دانشنامه". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2019-06-27.

[5] "Wiki | Web site". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-08.

[مصاحب-6] مصاحب ۱۳۸۱، ص ۹۵۷

[7] "Wiki | Web site". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-08.

[8] «How Baidu built an encyclopedia with 16 times more Chinese entries than Wikipedia». sg.news.yahoo.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۳۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 [[پرونده:Persian-encyclopedia.jpg|چپ|بندانگشتی|300px|''[[دائرةالمعارف فارسی]]'' [[غلامحسین مصاحب]] زمانی جامع‌ترین دانشنامهٔ عمومی به زبان فارسی به‌شمار می‌رفت.]]
-'''دانشنامه''' یا '''دایرةالمعارف''' یا '''اِنسیکلوپِدیا''' ({{Lang-en|Encyclopedia}})، مجموعه یا گردایه‌ی نوشتاریِ جامع و فشرده‌یی است که شامل [[اطلاعات]]ی درباره‌ی همه‌ی شاخه‌های [[دانش]] یا شاخه‌ی مشخصی از دانش است. واژه‌ی دانشنامه در زبان فارسی تاریخ کهنی دارد و دانشنامه‌های کهنی نیز به زبان فارسی نوشته شده‌اند<ref>دانشنامه حکیم می‌سری: من این گفتار را اندام دادم****و دانشنامه اول نام دادم</ref> و واژه‌ی دائرةالمعارف نیز برابرنهاده‌ی اصطلاح Encyclopaedia است که خود برگرفته از اصطلاح [[زبان یونانی|یونانیِ]] Enkyklios Paideia به‌معنای آموزش فراگیر است، و در اصل بر مباحثی چون [[دستور زبان]]، معانی و بیان، [[موسیقی]]، [[ریاضیات]]، [[فلسفه]]، [[اخترشناسی]]، و [[تربیت بدنی]] دلالت دارد. این مفهوم به پیدایش [[اندیشه]]<nowiki/>‌ی گردآوری مواد آموزشی پیشرفته در اثری واحد انجامید که در آن روابط و درونمایه‌ی هنرها و علوم گوناگون تشریح می‌شود. در گذشته‌یی دور، تلاش‌هایی برای تهیه‌ی آثاری از این نوع به عمل‌آمد و در زبان انگلیسی سِر [[توماس الیوت]] {{به انگلیسی|Sir Thomas Elyot}} این اصطلاح را برای نخستین بار در سال [[۱۵۳۱ (میلادی)|۱۵۳۱]] در اثری موسوم به حاکم {{به انگلیسی|Governour}}، رساله‌یی درباره‌ی [[تعلیم و تربیت]]، به‌کار برد.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=دائرةالمعارف | وبگاه=دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخه آزمایشی) | تاریخ=2015-05-09 | سال=2015 | پیوند=http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/دايرةالمعارف.aspx | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2015-05-17 | archive-date=22 فوریه 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200222001531/http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%2520Pages/%25D8%25AF%25D8%25A7%25D9%258A%25D8%25B1%25D8%25A9%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2581.aspx }}</ref> دانشنامه نباید با [[لغتنامه]] اشتباه شود: درحالی‌که لغت‌نامه‌ها به‌معنی هر یک از سرمدخل‌هایشان که معمولاً یک واژه اند، می‌پردازند. دائرةالمعارف‌ها حاوی اطلاعاتی درباره‌ی سرمدخل‌هایشان اند. البته در مواردی مرز این دو روشن نیست.
+'''دانشنامه''' یا '''دایرةالمعارف''' یا '''اَنسیکلوپِدی'''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معنی آنسیکلوپدی {{!}} فرهنگ فارسی معین|نشانی=https://www.vajehyab.com/moein/%D8%A2%D9%86%D8%B3%DB%8C%DA%A9%D9%84%D9%88%D9%BE%D8%AF%DB%8C|وبگاه=www.vajehyab.com|بازبینی=2022-04-23}}</ref> {{به فرانسوی|Encyclopédie}}، مجموعه یا گردایه‌ی نوشتاریِ جامع و فشرده‌یی است که شامل [[اطلاعات]]ی درباره‌ی همه‌ی شاخه‌های [[دانش]] یا شاخه‌ی مشخصی از دانش است. واژه‌ی دانشنامه در زبان فارسی تاریخ کهنی دارد و دانشنامه‌های کهنی نیز به زبان فارسی نوشته شده‌اند<ref>دانشنامه حکیم می‌سری: من این گفتار را اندام دادم****و دانشنامه اول نام دادم</ref> و واژه‌ی دائرةالمعارف نیز برابرنهاده‌ی اصطلاح Encyclopaedia است که خود برگرفته از اصطلاح [[زبان یونانی|یونانیِ]] Enkyklios Paideia به‌معنای آموزش فراگیر است، و در اصل بر مباحثی چون [[دستور زبان]]، معانی و بیان، [[موسیقی]]، [[ریاضیات]]، [[فلسفه]]، [[اخترشناسی]]، و [[تربیت بدنی]] دلالت دارد. این مفهوم به پیدایش [[اندیشه]]<nowiki/>‌ی گردآوری مواد آموزشی پیشرفته در اثری واحد انجامید که در آن روابط و درونمایه‌ی هنرها و علوم گوناگون تشریح می‌شود. در گذشته‌یی دور، تلاش‌هایی برای تهیه‌ی آثاری از این نوع به عمل‌آمد و در زبان انگلیسی سِر [[توماس الیوت]] {{به انگلیسی|Sir Thomas Elyot}} این اصطلاح را برای نخستین بار در سال [[۱۵۳۱ (میلادی)|۱۵۳۱]] در اثری موسوم به حاکم {{به انگلیسی|Governour}}، رساله‌یی درباره‌ی [[تعلیم و تربیت]]، به‌کار برد.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=دائرةالمعارف | وبگاه=دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخه آزمایشی) | تاریخ=2015-05-09 | سال=2015 | پیوند=http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/دايرةالمعارف.aspx | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2015-05-17 | archive-date=22 فوریه 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200222001531/http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%2520Pages/%25D8%25AF%25D8%25A7%25D9%258A%25D8%25B1%25D8%25A9%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2585%25D8%25B9%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2581.aspx }}</ref> دانشنامه نباید با [[لغتنامه]] اشتباه شود: درحالی‌که لغت‌نامه‌ها به‌معنی هر یک از سرمدخل‌هایشان که معمولاً یک واژه اند، می‌پردازند. دائرةالمعارف‌ها حاوی اطلاعاتی درباره‌ی سرمدخل‌هایشان اند. البته در مواردی مرز این دو روشن نیست.
 وب سایتی که هم‌اکنون در آن هستید هم خود نمونه‌یی از دانشنامه است،<ref>{{Cite journal|date=2019-06-27|title=ویکی‌پدیا:آشنایی با دانشنامه|url=https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ویکی‌پدیا:آشنایی_با_دانشنامه&oldid=26504866|journal=ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد|language=fa}}</ref> که به شکل اینترنتی و همگانی و آزاد تألیف و ویرایش می‌گردد. به این گونه دانشنامه‌ها «[[ویکی]]» گفته می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Wiki {{!}} Web site|نشانی=https://www.britannica.com/topic/wiki|وبگاه=Encyclopedia Britannica|بازبینی=2020-06-08|کد زبان=en}}</ref> از نمونه‌های دیگر ویکی به زبان فارسی می‌توان به [[ویکی فقه]] و [[ویکی‌شیعه|ویکی شیعه]] اشاره کرد.