اصفهان
| اصفهان | |
|---|---|
 | |
| کشور |
 ایران |
| استان | اصفهان |
| شهرستان | اصفهان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر |
سپاهان نصف جهان |
| نام(های) قدیمی |
دارالیهود، سپاهان، یهودیه، اسپهان، اسپادانا، جی، گی، گابیان، سپانه یهودیه[۱] |
| سال شهرشدن | ۱۲۸۶[۲] |
| مردم | |
| جمعیت |
۲٬۰۰۰٬۲۲۰ نفر (سال۱۳۹۶)[۳][۴][۵][۶] |
| رشد جمعیت |
۱/۱۳ درصد (از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰)[۷] |
| تراکم جمعیت | ۲٬۴۷۱ نفر بر کیلومتر مربع |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۱۳کیلومتر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه |
۲۷ درجه سانتیگراد (سال ۱۳۹۱)[۸] |
| میانگین بارش سالانه | ۱۱۳ میلی‌متر[۸] |
| روزهای یخبندان سالانه | ۹۱ |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | قدرت‌الله نوروزی |
| ره‌آورد | ترمه، خاتم‌کاری، قلم زنی، قلمکاری، چاپ‌سنگی، فیروزه‌کوبی، مرصع‌کاری، میناکاری، پاپیه ماشه، کاشی معرق، گز و… |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۳۱ |
| شناسهٔ ملی خودرو |
[۹] ایران۱۳ ایران۵۳ ایران۶۷ |
|
به دیار نصف جهان خوش آمدید. | |
اِصفَهان 
تلفظ راهنما·اطلاعات شهری تاریخی در مرکز ایران است. این شهر مرکز استان اصفهان و نیز مرکز شهرستان اصفهان است. اصفهان، سومین شهر پهناور و سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد است.[۱۰][۱۱] این شهر در میان سالهای ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی به ویژه در قرن شانزدهم میلادی در میان حکومت صفویانپایتخت ایران شد، رونق فراوانی گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این شهر به داشتن معماری زیبای اسلامی، پل‌های سرپوشیده، مسجدها و مناره‌های منحصربفرد معروف است. این امر باعث شده‌است که در فرهنگ اصفهانی اصفهان، نصف جهان لقب بگیرد این شهر در آذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست.[۱۲][۱۳] براساس استانداردهای یونسکو شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان در توسعه پایدار شهری استفاده می‌کند.[۱۴] میدان نقش جهان نمونه برجسته‌ای از معماری اسلامی است. این شهر دارای ۱۳ منطقه شهری می‌باشد.
منطقه ۱= ۸٫۱ کیلومتر مربع،
منطقه ۲= ۲۱٫۵ کیلومتر مربع،
منطقه ۳= ۱۱٫۶ کیلومتر مربع،
منطقه ۴= ۷۵٫۱ کیلومتر مربع،
منطقه ۵= ۶۰ کیلومتر مربع،
منطقه ۶= ۶۷٫۱ کیلومتر مربع،
منطقه ۷= ۲۸٫۵۷ کیلومتر مربع،
منطقه ۸= ۲۰٫۳۹ کیلومتر مربع،
منطقه ۹= ۲۰٫۲۵ کیلومتر مربع،
منطقه ۱۰= ۲۱٫۴۶ کیلومتر مربع،
منطقه ۱۱= ۱۰٫۹۷ کیلومتر مربع،
منطقه ۱۲= ۸۲٫۳ کیلومتر مربع،
منطقه ۱۳= ۳۵٫۵ کیلومتر مربع،
محتویات
نام‌های پیشین[ویرایش]
از روزگاران کهن تاکنون به نام‌های: الیهودیه (که وجه تسمیه الیهودیه آن بود که در زمان بخت نصر، یهودیان را از بابل کوچ داده و در این مکان ساکن کرده بودند)،[۱۵] صفاهان، صفویان، جی، گی، رشورجی، سپاهان، دارالیهود، یهودیه سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، اِسپادانا و نصف جهان سرشناس بوده‌است.[۱۶] پس از فتح توسط اعراب مسلمان و چون در عربی حرف «پ» وجود نداشته به مرور زمان با لهجه و حرف «ص» به صورت «اصفهان» تلفظ گردید.
بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، مرکز گردآمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند بختیاری، فارس، خوزستان، سیستان و.. در این ناحیه گرد آمده و به سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا را اسپهان گفته، سپس معرب شده و به صورت اصفهان درآمده‌است.[۱۷]
این شهر نام‌های کهن‌تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد، مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا.[۱۷]
تاریخچه[ویرایش]
| ۱ | پل الله‌وردی خان [۳۳پل] | ||||
| ۲ | آب‌گذر [پل جوبی] | ۳ | پل بابا رکن‌الدین [خواجو] | |||
| ۲۱ | میدان شاه | ۲۲ | مسجد شاه | |||
| ۲۳ | مسجد شیخ لطف‌الله | ۲۴ | عالی‌قاپو درب جلویی | |||
| ۲۵ | نقاره‌خانه [سردر قیصریه] | ۲۶ | گنبد بازار خیاط‌ها | |||
| ۲۷ | بازار مسگرها | ۲۸ | حمام عمومی [خسروآقا] | |||
| ۲۹ | کاخ کوچک چهارباغ | ۳۰ | کاخ چهلستون | |||
| ۳۱ | کاخ نارنجستان | ۳۲ | پاویون هشت بهشت | |||
| ۳۳ | بازارِ کاروانسرای مدرسه شاه [امروزه بازار هنر] | ۳۴ | مدرسه شاه سلطان حسین (امروزه مدرسه چهارباغ یا مدرسه علمیه امام صادق) | |||
| ۳۵ | کاروانسرا[ی شاه سلطان حسین](هتل‌عباسی‌کنونی) | ۳۶ | خیابان چهارباغ بزرگ | |||
| ۳۷ | کوشک‌ها | ۳۸ | پاویون آیینه‌خانه | |||
| ۳۹ | کاخ‌شاه [کاخ هفت‌دست] | ۴۰ | _-_[چهارباغ خواجو] | |||
در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را به‌طور پیوسته دنبال نمود. هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به علت آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به ویژه میان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نام‌های مختلف، محل‌های مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پی‌گیری نمود.[۱۸]
جیِ باستانی[ویرایش]
بنای اصفهان را به طهمورث، سومین پادشاه از سلسله پیشدادیان نسبت داده‌اند. اصفهان در تاریخ قدیم با نامِ گی در پارس علیا معرفی گردیده و نیز از آن، تحتِ عنوانِ گابای یا تابای[۱۹] نیز نام برده شده‌است.[۱۸] این شهر محلِ تقاطعِ راه‌های عمده و اقامتگاهِ سلطنتی پادشاهانِ هخامنشی نیز بوده‌است. استرابون جغرافی‌دان یونانی، از اصفهان به عنوانِ مرکز کشور ایران نام برده‌است.
یهودیه[ویرایش]
زمانی که کورش بزرگ بابِل را گرفت و یهودیان با ریشه عربی عراق امروز را از اسارتِ نبوکدنصر شاه بابل نجات داد، شماری از یهودیان به فلسطین بازگشتند و شماری دیگر از آنها به اصفهان آمدند و در این منطقه که به دارالیهود و یایهودیه'نامگذاری شد، اسکان یافتند. این منطقه در کنار منطقهٔ جی یاگیبود که بعدها این دو منطقه به یکدیگر متصل شد و شهر اصفهان را ایجاد کرد. ابن فقیه همدانی تاریخدان ایرانی قرن دهم میلادی می‌نویسد:
وقتی یهودیان از اورشلیم مهاجرت کردند و از نبوکدنصر فرار کردند، با خود مقداری از خاک و آب اورشلیم را بردند. آنها در هیچ جا ساکن نشدند بدون اینکه قبل از آن خاک و آب آن را مورد آزمایش قرار دهند. آنها اینکار را ادامه دادند تا به شهر اصفهان رسیدند. در آنجا استراحت کردند و خاک و آب آن را آزمایش کردند و آن را مشابه اورشلیم یافتند. وقتی آنجا ساکن شدند شروع به کاشتن در زمین کردند و فرزندان و نوادگان خود را به دنیا آوردند و امروزه نام این منطقه یهودیه است.[۲۰]
این روایت توسط تاریخدانان دیگری نظیر موسس خورناتسی، الاصطخری، ابن حوقل، المقدسی، یاقوت حموی، ابوالفدا و ابن خلدون نیز عیناً تکرار شده‌است.[۲۱]
دورانِ ساسانیان[ویرایش]
در دوران ساسانیان به دستور یزدگرد اول یک پادگان نظامی احتیاطی برای آموزش و اعزام نیروی کمکی احداث گردید - بغیر از این پادگان نیز سه مرکز نظامی در مرو و گرگان و تیسفون نیز بوجود آمده بود. این مراکز دارای نیروی ثابت بوده و فقط سپاهان برای تعلیم و اعزامِ نیروی کمکی پیش‌بینی شده بود.
اصفهان کنونی در قدیم گابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن[۲۲] (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده‌است.[۲۳]
به نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمهٔ زاینده‌رود استقرار می‌یافت.[۲۴] اسپهان از آنجا که ولیعهد نشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست‌آورد.[۲۴] در زمان ساسانیان گاه اسپهان و گاه ارمنستان ولیعهد نشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذ واسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود.[۲۵]
هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اَسپاهان که نام تقسیم‌بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده‌است را حفظ کرده‌است. در هنگام حمله اسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها[۲۶] بوده‌است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای[۱۹] نام برده شده‌است.[۱۸] معمولاً تصور می‌شود که قسمتِ ساسانی نشین اصفهان که جی نام داشت توسط خسرو اول ایجاد شده‌است. از این رو احتمالاً حضور یهودیان در این منطقه قبل از حضور ساسانیان بوده‌است.
سده‌های نخست اسلامی[ویرایش]
در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان فعلی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری به نام جَی در مکان فعلی محله جی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود.[۱۸] نام جی بعدها به شهرستان و تغییر پیدا کرد و از یهودیه با عنوان جهودستان نیز یاد شده‌است.[۲۷] عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سدهٔ چهارم هجری زیر سلطهٔ اعراب قرار داشت. در زمان خلیفه منصور عباسی در دهکدهٔ خشینان (احمدآباد امروزی) کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده‌شد و خشینان به جویباره (یهودیه) پیوسته‌شد.[۲۸]
دیلمیان[ویرایش]
در سال ۳۱۹ ه.ق مردآویج زیاری با سپاهش از گیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید و جشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد.[۲۹] در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد.[۲۸]
دوره سلجوقی[ویرایش]
در بهار ۴۴۲ هجری قمری طغرل سلجوقی اصفهان را پس از یک محاصره طولانی و ویرانگر گشود. البته شهر به زودی به تدبیر ابولفتح مظفر نیشابوری که از طرف طغرل به حکومت اصفهان منسوب شده بود، بازسازی شد، ۵۰۰٬۰۰۰ دینار خرج ساخت بناها شد و سه سال از مردم هیچ مالیاتی گرفته نشد. توسعهٔ سریع شهری، مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند را دوباره به شهر کشاند، همچنین طغرل پایتخت حکومتش را از ری به اصفهان منتقل کرد. گسترش شهر در زمان آلب ارسلان نیز ادامه یافت، اما در دوران ملکشاه و وزیر باتدبیرش خواجه نظام الملک طوسی بود که شهر به اوج شکوهش رسید به‌طوری‌که جمعیت شهر دو برابر شد و بناهای بسیاری در آن ساخته شد.[۳۰]
دیدگاهِ ناصر خسرو دربارهٔ اصفهان[ویرایش]
ناصرخسرو قبادیانی در هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمائه (۴۴۴ هجری قمری)،[۳۱] دو سال پس از حملهٔ ویرانگرِ طغرل سلجوقی وارد اصفهان شد. در هنگامِ ورودِ وی به شهر، شهر دوباره ساخته شده و بهبودِ نسبی یافته بود. وی در بارهٔ اصفهان چنین می‌گوید:
[اصفهان] شهری است بر هامون نهاده،[۳۲] آب و هوایی خوش دارد و هر جا که ده گز چاه فرو برند، آبی سرد و خوش بیرون آید و شهر دیواری حصین بلند دارد در شهر جویهای آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و بارویِ شهر را گفتند سه فرسنگ و نیم است.[۳۳][۳۴]
دوره صفوی[ویرایش]
در سال ۱۰۰۶ هجری قمری شاه عباس صفوی پایتخت صفویه را از قزوین به اصفهان منتقل کرد. دوری از مرزها، کاهش دادن قدرت قزلباشان، بهبود تجارت و ترس شاه عباس از پیشگویی منجمانی که ماندنش را در قزوین برای جانش خطرناک دانسته بودند از دیگر دلایل ذکر شده برای این انتقال است. گزیدن اصفهان به عنوان پایتخت توسط شاه عباس، نتایج مثبتی برای این شهر به بار آورد، مسجدها، آب‌انبارها و کاروانسراهای بسیاری در شهر ساخته شد، به ابتکار شیخ بهایی شبکه‌های کامل ارتباطی و آبیاری پدید آمد و با بنیان نهادن شهر بازرگانی نجف آباد در چند کیلومتری غرب اصفهان برای تهیه آذوقه شهر، زیربنای زراعی استواری برای پایتخت جدید پدید آمد.[۳۵]
اصفهان در روزگار شاه عباس اول تا مرگ شاه عباس دوم برتر از همهٔ شهرهای خاورزمین بوده‌است. در آن روزگار، با افزوده شدن کوی‌های (:محلات) چهارگانهٔ (عباس‌آباد، جلفا، گبرآباد و اسپهان) نمای پایتخت صفوی از قسطنطنیه هم بزرگ‌ت بود.[۳۶][۳۷] شهر اصفهان در روزگار اوج شکوه خود ۱۳۷ کاخ، ۱۶۲ مسجد، ۴۸ مدرسه، ۲۷۳ حمام و ۱۲ گورستان داشت،[۳۸]
دوره قاجار[ویرایش]
مسعودمیرزا ظل‌السلطان (پسر ناصرالدین‌شاه قاجار) از سال ۱۲۸۸ حاکم اصفهان شد و در سالهای پس از آن حکومت ایالت‌های فارس، کردستان، لرستان و یزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتن نیروی نظامی شخصی بود.[۳۹] در اصفهان فوج‌های نظامی با لباس و اسلحهٔ ارتش اتریش تشکیل داد و برای تعلیم دادن آنها از آلمان معلم‌های نظامی استخدام کرد.[۴۰] ناصرالدین شاه که از خودسری‌های ظل‌السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حکومت‌های خود عزل کرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت.[۴۱]
فرمانروایی سی و چهار ساله مسعودمیرزا ظل‌السلطان بر اصفهان، با ویرانی بیش از ۵۰ اثر و بنای تاریخی و باغ ایرانی در این شهر همراه بود.[۳۸] یکی از جهانگردان اروپایی در آن زمان نوشته‌است:[۳۸]
«متأسفانه ظل‌السلطان از خیابان خوش‌منظره و فرح‌آور چهارباغ مانند سایر آثار باستانی چیزی باقی نگذاشته، جدول‌های سنگی را پرکرده و حواشی آنها را فروخته و نقاشی‌های تاق‌ها و دیوارها را هم محو کرده‌است. جای قصرها و عمارت‌های خالی صفوی را هم با ایجاد مزارع گرمک و خیار اشغال کرده‌است.»
لرد کرزن هم که در سالهای پایانی فرمانروایی قاجاریان به ایران آمده بود دربارهٔ این ویرانی‌ها چنین می‌نویسد:[۳۸]
«مسجد و عمارت سلطنتی اصفهان را از بیخ و بن کندند. آن عمارت هفت‌دست و آیینه‌خانه و نمکدان با نقشه‌های عجیب و آیینه‌های بزرگ شفاف و حوض‌های یکپارچه که از سنگ‌های مرمر صاف شفاف تراشیده شده و سلاطین با مخارج گزاف بنا نهاده‌اند، تمام خراب و به جای آنها جز تپه‌خاکی غم‌انگیز و ملالت‌خیز باقی نمانده‌است».
پس از شهریور ۱۳۲۰[ویرایش]
در نتیجه اشغال ایران توسط قوای متفقین، اصفهان به محل نزاع نیروی‌های محلی مبدل شد. علاوه بر بختیاریها، روحانیون و حضور اکبرمیرزا مسعود صارم السلطنه، این شهر که در نتیجه صنعتی شدن دوره رضاشاه نیروی کار فراوانی را در خود جای داده‌بود از نقاط تأثیرگذاری حزب توده نیز بود.[۴۲]
دوره انقلاب اسلامی و پس از آن[ویرایش]
در ۱۴ مرداد ۱۳۵۷ تظاهرکنندگان اصفهانی که برای هفتم کشته شدگان حادثه مشهد به خیابانها آمده بودند و البته برخی شان نیز مسلح بودند بیشتر قسمت‌های شهر را به تصرف درآورند و آیت الله خادمی را که چندی پیش از آن بازداشت شده بود آزاد کردند، ناآرامی‌های دو روزه اصفهان با اعلام حکومت نظامی توسط دولت و با هجوم نیروهای ارتش، پایان یافت. این نخستین بار از سال ۱۳۳۲ بود که در مرکز یک استان حکومت نظامی اعلام می‌شد.[۴۳] پس از انقلاب ساخت و ساز به شغلی پرسود بدل شد که نتیجه آن جایگزینی خانه‌های سابق با آپارتمان‌های چندین طبقه بود. این امر سبب نزاع دائمی روشنفکران طرفدار حفظ میراث تاریخی و سازندگان و طراحان عملگرا شد، نمونه آن نزاع بر سر برج جهان‌نما و فروش چندین هکتار باغ‌های اطراف کارخانه نساجی به فعالین بخش املاک و مستغلات است.[۴۲]
معماری[ویرایش]
پیش از اسلام[ویرایش]
از دوره قبل از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکدهای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است.
بیشتر آثار تاریخی بجا مانده مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما به ویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.
سلجوقیان[ویرایش]
معماری سلجوقیان - که به ویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد - ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. به جای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی آن قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرارآمیز آن را در جای خود احساس می‌کند. برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است. آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد. یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است.
صفویان[ویرایش]
در سال ۱۰۰۰ هجری قمری بدستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت در این زمان جمعیت اصفهان به یک میلیون نفر رسید و به شدت از نظر مراکز تجاری و فرهنگی ترقی نمود.[۴۵] عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. هنرمندان شهر جلفای آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایران در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود. موقعیت جغرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود. شاه عباس بدون ایجاد تغییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند.
از ویژگی‌های مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره‌کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود.
معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارایی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعادِ حیاتِ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدانها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگترین بازارها، مدرسهها، و کاروانسراها در این عصر ساخته شد؛ و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارایی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل، که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدیدآورده باشد.
معماری معاصر[ویرایش]
آنچه که در گذر از عهد قدیم به عصر جدید رخ داده‌است، سبک شدن معماری است. مقایسه چهارتاقی نیاسر (دوره ساسانی) که گنبد بر پایه‌های ضخیم استوار شده‌است و مسجد جامع عباسی اصفهان، به خوبی گواه این است که به مرور زمان، معماران در پوشش دهانه‌ها به دنبال راه‌هایی برای سبک کردن حجم بودند. یکی از روش‌های سبک‌سازی دهانه‌های بزرگ و گنبدها، تبدیل مربع به دایره و استفاده از ترک است که نمونه‌ای از آن را می‌توان در گنبد خواجه نظام الملک مسجد جامع اصفهان (دوره سلجوقی) دید. ویژگی تکاملی معماری ایران در دوره معاصر تجرید است. معماری معاصر با حفظ ویژگی‌های بنیادی خود در جهت انتزاعی شدن پیش رفت. نظیر مقبره بوعلی سینا (۱۳۶۷ ه. ش) که نمونه تجرید شده گنبد قابوس بن وشمگیر (۳۷۵ ه. ش) است. تجرید در معماری معاصر را در معماری مساجد خارج از ایران هم شاهد هستیم.
در آفرینش فرم مسجد سالن اجلاس بین‌المللی اصفهان که نقطه عطفی در معماری نوین ایرانی-اسلامی خواهد بود، از گنبد به عنوان عنصر نمادین معماری ایرانی و اسلامی الهام گرفته شده‌است. به جهت قرارگیری این مسجد در مرکز همایش‌های بین‌المللی، طرح با فرم سالن اجلاس قرابت دارد. گنبد بر پایهٔ مربع شکل به روش تبدیل مربع به دایره و با استفاده از ترکهایی با الهام از نقوش اسلیمی و با رعایت اصل تجرید بنا شده‌است. در شکل‌گیری گنبدخانه، خلوص مکعب گنبدخانه حفظ شده‌است. مسجد در جهت قبله چرخیده و گنبدخانه با چهار ایوان که از عناصر معماری مناطق کویری بوده احاطه شده‌است.
جغرافیا[ویرایش]
موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
اصفهان در ۴۳۵ کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می‌باشد. محدوده شهری آن به چهارده منطقه شهری تقسیم می‌شود و در خارج از محدوده شهری نیز از غرب به سمت خمینی شهر، از جنوب کوه صفه و سپاهان شهر، از سمت شمال به شاهین شهر و از شرق نیز به دشت سجزی منتهی می‌شود.[۴۶]
|
اردستان | خورزوق و دولت‌آباد | شاهین شهر |
|
| سجزی | 
|
خمینی شهر | ||
 اصفهان 
| ||||
| ||||
| بهارستان | کوه صفه | درچه‌پیاز |
سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آبهایی همانند زاینده رود که از زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می‌باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده‌است.[۴۷] در طی سده‌های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته‌است.
آب و هوا[ویرایش]
| اصفهان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نمودار آب و هوا (راهنما) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
این شهر در منطقه‌ای در دامنه کوه‌های زاگرس و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته که از کوه‌های مرکزی ایران در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود. زاینده‌رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران از کوه‌های مرکزی ایران سرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده‌رود می‌باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو و عقاب است.
آب و هوای اصفهان به‌طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت متوسطی دارد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۳۹ درجه سانتیگراد است که تابستانهایی گرم و خشک را می‌سازد. ود زمستان تا حداکثر ۱۸-درجه می‌رسد.
مردم‌شناسی و فرهنگ[ویرایش]
جمعیت[ویرایش]
جمعیت اصفهان در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۱٬۵۸۳٬۶۰۹ نفر بوده که این رقم در سال ۱۳۹۰ خورشیدی به ۱٬۷۵۶٬۱۲۶ نفر و در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به ۱٬۹۶۱٬۲۶۰ نفر رسیده‌است. اصفهان از دیرباز از مهمترین مراکز شهرنشینی در فلات ایران به‌شمار می‌رفته‌است. در ۵ دی ۱۳۱۹ در زمان رضاشاه برای نخستین بار در ایران به سبک اروپایی در اصفهان از مردم سرشماری به عمل آمد و ۲۰۴٬۶۰۰ تن را ساکن شهر اصفهان گزارش کردند.
زبان[ویرایش]
مردم اصفهان به زبان پارسی با گویش اصفهانی سخن می‌گویند از ویژگی‌های لهجه اصفهانی اضافه کردن حرفِ س به آخر واژگان می‌باشد که به جای واژهٔ است استفاده می‌شود. مهاجران به اصفهان دارای گویشهای متفاوت هستند و ارامنه اصفهان نیز به زبان ارمنی سخن می‌گویند. مکالمات روزمره و رسمی شهر همگی به زبان پارسی است
دین و مذهب[ویرایش]
اسلام شیعه به عنوان بخش اصلی کیش مردمان این شهر است و علاوه بر آن، ارامنه، یهودیان، بهاییان و زرتشتیان و سایر اقلیتهای مذهبی نیز در شهر زندگی می‌کنند. جلفا که در جنوب اصفهان قرار گرفته منطقه‌ای است که بیشتر ارمنی‌نشین است و از منطقه‌های خوب شهر نیز قلمداد می‌شود.
ورود مذهب تشیع به این شهر در طی چندین دوره زمانی صورت گرفته که مهمترین آن عبارتنداز: هجرت ابن هلال ثقفی از کوفه به این شهر، اقامت و تبلیغ صاحب بن عباد وزیر آل بویه در این شهر، هجرت تبلیغی علامه حلی و شاگردانش به همراهی و حمایت الجایتو (شاه خدا بنده) پادشاه شیعه مغول، و در آخرین دوره در دوره صفویه و هجرت علمای جبل عامل به این شهر، بافت شیعی این شهر به نقطه تکامل رسید.[نیازمند منبع]
در بین مسلمانان سنی معمولاً شهرت اصفهان به خاطر حدیث معروفی است که روایت می‌کند: «مسیح دجال توسط ۷۰۰۰۰ یهودی از شهر اصفهان همراهی می‌شود که شالهای پارسی پوشیده‌اند.»[۴۸] از این رو معمولاً مسلمانان سنی این شهر را با وقایع آخرالزمان مرتبط می‌دانند.
یهودیان اصفهان[ویرایش]
امروزه یهودیان اصفهان از قدیمی‌ترین اهالی این شهر می‌باشند که در گذشته در محله جویباره ساکن بوده‌اند ولی اکنون بیشترشان به خارج کشور مهاجرت کرده‌اند. اندک یهودیانِ باقی‌مانده هم بیشتر در خیابان فردوسی، آمادگاه و سیدعلیخان ساکن هستند.
ارامنه و زرتشتیان[ویرایش]
در اصفهان، ارامنه و دیگر شاخه‌های مسیحی، زرتشتیان، ورشوییان، بهاییان، بودایی، ربانیان (هندوهای تاجرپیشه) و یهودیان زندگی می‌کردند. اصفهان در جایگاه یک پایتخت و با شکوفایی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در روند تاریخی خود داشت، همواره کانونِ نگرشِ اقلیتها بود.[۳۷][۴۹]
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در اصفهان به قرار زیر بود:[۵۰]
آداب و رسوم[ویرایش]
روز و نماد اصفهان[ویرایش]
در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی شاهین سپنتا و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد.
ابهام در تعیینِ روز اصفهان[ویرایش]
در تعیینِ روز اصفهان میانِ شهرداری اصفهان و اصفهان‌شناسان اختلافاتی وجود دارد. در حالیکه اصفهان‌شناسان، این روز را روز یکم آذرماه می‌دانند، شهرداری اصفهان در مصوبهٔ دورهٔ دومِ شورای اسلامی شهر اصفهان، سوم اردیبهشت ماه را برای این روز تعیین کرده‌است.[۵۱][۵۲]
دیدگاهِ اصفهان‌شناسان[ویرایش]
در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان هم‌اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان، روز یکم آذرماه هر سال از سوی بیش از ۳۰ نفر از اصفهان شناسان به عنوانِ روز نکوداشت اصفهان گزینش و تصویب شد و بر اساس پیشنهاد دکتر لطف‌الله هنرفر[۵۳] نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند. دلیل انتخاب آنها این بود که بر اساس مستندات تاریخی زایچه شهر اصفهان در ماه آذر (قوس) است.[۵۴][۵۵]
در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمده‌است:
«... از آنجا که احداث باروی حفاظتی یا حصار بزرگ اصفهان به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان در دوران دیلمیان و در زمان رکن‌الدوله دیلمی (۲۹۲–۳۶۶ هجری قمری) صورت گرفت و برپایی این باروی امنیتی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اصفهان شناخته می‌شود، یاد روز آن رویداد تاریخی از این روی شایسته‌تر از دیگر پیشنهادها است. همچنین چون در آن زمان برپایی باروی بزرگ اصفهان بر بنیان زایچه این شهر در آذر ماه (برج قوس) صورت گرفت، لذا روز یکم آذرماه هر سال (مطابق با ۲۲ نوامبر) به عنوان روز نکوداشت اصفهان برگزیده می‌شود. همچنین نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان[۵۶] که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده‌است، به عنوان نماد این روز گزیده شد.»
از آن سال تاکنون، هرساله سازمان‌های مردم نهاد اصفهان و سازمان‌های دانشجویی دانشگاه‌های اصفهان یکم آذرماه را به عنوان روز اصفهان و هفته اصفهان را از یکم تا هفتم آذرماه گرامی می‌دارند.
انجمن دوستداران اصفهان، شعار اصفهان برای همیشه، برای همه را به عنوان آرمان مشترک همه دوستداران اصفهان برگزیده‌است.
دیدگاهِ شهرداری اصفهان (هفته نکوداشت اصفهان)[ویرایش]
طبق مصوبه دوره دوم شورای اسلامی شهر اصفهان، سوم اردیبهشت ماه با توجه به سالروز تولد شیخ بهایی به عنوان روز اصفهان نامگذاری و در سالهای بعدی این روز از سوم تا نهم اردیبهشت ماه به عنوان هفته نکوداشت اصفهان تعیین گردید. معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری متولی اصلی برگزاری هفته نکوداشت اصفهان است و سایر بخش‌های مجموعه شهرداری نظیر سازمان فرهنگی تفریحی، سازمان زیباسازی، معاونت هماهنگی امور مناطق و سازمان‌های شهرداری، مدیریت مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، مرکز اصفهان‌شناسی در برگزاری هفته نکوداشت اصفهان مشارکت دارند.[۵۷]
این جشن همچنین به «جشنی به رنگ اصفهان» شناخته شده‌است. از جمله برنامه‌های این جشن می‌توان به نمایش‌های تاریخی، مسابقات ورزشی، رونمایی از آخرین انتشارات در حوزه اصفهان و … اشاره کرد. پوسته اصلی این جشن با توجه به بازسازی و تکمیل شدن میدان عتیق توسط شهرداری اصفهان، در این مکان برگزار می‌شود.
نماد جانوری اصفهان[ویرایش]
در سال ۱۳۹۳ قوچ و میش اصفهان با نام علمی Ovis orientalis isphahanica از سوی شاهین سپنتا یکی از فعالان زیست‌محیطی این شهر به عنوان نماد جانوری اصفهان پیشنهاد شد. قوچ و میش اصفهانی که در همه مجامع علمی جهان به نام شهر تاریخی اصفهان شناخته می‌شود طبق اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست (IUCN) در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر (VU: Vulnerable) قرار دارد. زیستگاه این زیرگونه خاص در فلات مرکزی ایران در مناطق تپه ماهوری و کوهپایه‌های استان اصفهان به ویژه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمشلو، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی و پناهگاه حیات وحش موته در شمال استان اصفهان است. تاخت و تاز شکارچی‌ها و شکار بامجوز و بدون مجوز یکی از مهمترین عواملی است که قوچ و میش اصفهانی را به عنوان یک زیر گونه آسیب‌پذیر در لیست قرمز معرفی کرده‌است و طبق مطالعات انجام شده، چرای بیش از حد دام، تصرف و تغییر کاربری اراضی، فعالیت نیروهای نظامی در داخل منطقه و عبور کنار گذر غربی اصفهان و شهرک‌های صنعتی واقع در شمال و شرق پناهگاه حیات وحش قمشلو از مهمترین عوامل تهدید زیستگاهی برای این‌گونه منحصر به فرد به‌شمار می‌آید.[۵۸]
ساختار شهری[ویرایش]
شهرداری[ویرایش]
نظم و امنیت[ویرایش]
شهر اصفهان به لحاظ حفظ بافت جمعیتی سنتی خود در اغلب نقاط شهر و نیز همکاری مداوم مردم با نهادهای انتظامی و امنیتی، در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای ایران از ضریب امنیت نسبتاً بالایی برخودار است همچنین می‌توان گفت یکی از امن‌ترین شهرهای ایران است و وجود بیش از ۲۰ کلانتری انتظامی و ۳ ناحیه مقاومت متعلق به سپاه پاسداران و نیز مرکزیت اداره اطلاعات و سایر نهادهای امنیتی، بر روند حفظ و صیانت از شهر تأثیرگذار بوده‌است.[۵۹]
سلامت و بهداشت[ویرایش]
اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تأثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می‌شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، ده‌ها انجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی، بیش از ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی در این شهر فعالیت دارند.[۶۰]
با توجه به عزم مدیران شهری در حوزه گردشگری، بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت پا به عرصه گذاشت و فعالیت خود را تحت عنوان شهرک سلامت در این شهر آغاز کرد. این مجموعه توانایی گردهمایی پزشکان داخلی و خارجی و همچنین جذب بیماران از سراسر دنیا را داراست.[۶۱]
زیرساخت‌های اولیه[ویرایش]
پارک و فضای سبز[ویرایش]
اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار (۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری است[۶۲] که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان‌شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده‌های زیست‌محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کنارهٔ زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبزِ اصفهان می‌باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است:
- بوستانهای ساحلی: ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها.
- بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر و پارک امام رضا.
کوهِ صُفه[ویرایش]
کوه صفه نام کوهی است از سلسله جبال زاگرس در منتهی‌الیهِ جنوبِ جغرافیاییِ اصفهان که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوه‌های تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود می‌گردد.[۶۳] این کوه از دیرباز محل کوهنوردی اصفهانی‌ها بوده‌است. پس از انقلاب شهرداری اصفهان برای آبادانی این منطقه تلاش فراوان نمود. در دورهٔ سلجوقی فرقهٔ اسماعیلیه قلعه‌های محکمی در این کوه‌ها ساختند که آثاری از آن هم‌اکنون باقی است.[نیازمند منبع]
ساختمان‌های بین‌المللی[ویرایش]
از آنجا که پس از تهران، اصفهان مهمترین شهر از لحاظ امور سیاسی است،[نیازمند منبع] تصمیم نظام بر این بود که مکانی برای همایش جنبش عدم تعهد و بعد از آن برای دیگر همایش‌های بین‌المللی درنظر گرفته شود که اصفهان به عنوان میزبان انتخاب شد. مجموعهٔ مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان دارای سالن اصلی با ظرفیت ۲۳۵۴ نفر، سالن چند منظوره، هتل ۵ ستاره در ۱۲طبقه، ویلاهای VIP، مرکز تجاری، دفاتر و… می‌باشد.[۶۴]
گردشگری[ویرایش]
جاذبه‌های تاریخی[ویرایش]
اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقش‌جهان، مسجد شاه، سی و سه پل، پل خواجو، پل مارنان، مسجد جامع، مسجد سیّد، مسجد شیخ لطف‌الله، منار جنبان، برج کبوترخانه، گذر چهارباغ عباسی، سبزه میدان، کاخ چهلستون، آتشگاه اصفهان، کاخ عالی‌قاپو، کاخ هشت بهشت، کلیسای وانک، حمام علیقلی آقا، مدرسه چهارباغ و هتل عباسی از بارزترین آنها هستند.[۱۷][۶۵][۶۶][۶۷]
مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان اعتقاد دارند بیش از ۲۲ هزار جاذبه تاریخی و فرهنگی ارزشمند در این استان وجود دارد. فریدون الهیاری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اظهارداشت: یکهزار و ۷۶۵ اثر تاریخی در استان ثبت ملی است.[۶۸]
مکان‌های تفریحی رفاهی[ویرایش]
شهربازی رؤیاها به عنوان پارک بازی سالانه میزبان تعدادی گردشگر می‌باشد. سیتی سنتر اصفهان مرکز رفاهی معروفترین مرکز گردشگری رفاهی تجاری این شهر می‌باشد. شهربازی سرپوشیده هم در این مجموعه است. پارک جنگلی صفه در دامنه کوه صفه یکی از پارک‌های جنگلی با امکاناتی نظیر سینما و بولینگ و تله کابین و شهربازی و … میاشد. پارک جنگلی ناژوان از معروفترین پارک‌های جنگلی اصفهان است که از امکاناتی نظیر باغ پرندگان. خزندگان و پروانه‌ها و آکواریوم و دولفیناریوم پارک ابی تله سیژ و … برخوردار است. پارک ابی ابسار بزرگترین مجموعه ابی در سپاهانشهر است. همچنین بام شهر اصفهان در شمال غرب این شهر بام شهر اصفهان آکواریوم اصفهان در پارک جنگلی ناژوان به عنوان اولین تونل آکواریوم ایران در نوروز سال ۱۳۹۵ افتتاح شد و در آن انواع ماهی‌ها و آبزیان وجود دارد. باغ جوان بوستان مشتاق پارک سپاهانشهر باغ غدیر باغ فدک کوه نخودی کوه قایمیه پارک رجایی (بوستان هشت بهشت) شهربازی‌های ملکشهر آبشار صفه سیتی سنتر شهر عجایب وحید سیمرغ و … از معروفترین مکان‌های تفریحی دیگر اصفهان است.
پلها[ویرایش]
پل چوبی، پل شهرستان، پل مارنان، سی و سه پل یا پل الله وردیخان و پل خواجو[۶۹]
بازارها[ویرایش]
بازار اصفهان، بازار قیصریه اصفهان، بازار شاهی، بازار بیدآباد، بازار ریسمان، بازار غاز و بازارهای اطراف میدان نقش‌جهان: بازار مسگرها، بازار هنر، بازار ترکش‌دوزها، بازار کلاهدوزها، بازار لواف‌ها و بازار آهنگرها[۷۰]
مسجدها[ویرایش]
محله‌ها[ویرایش]
جروکان، عاشق آباد، مارنان، چرخاب، خواجو، قلعه تبرک، شهشهان، دستگرده (فروغی)، پاچنار، بید آباد، علی قلی آقا، شیْش، در کوشک، محله نو، جوزدان، الیادران، چهارسوق شیرازی‌ها، لنبان، ناژوان، زهران، جاوان، آفاران، برزان، ولدان، خوراسگان، کوله پارچه، تخت فولاد، هزارجریب، ابر، بوزان، کنگاز، سیچان، دستگرد خیار، قائمیه، ماربین، گورتان، شیخ یوسف، طوقچی، جویباره، جلفا، جی، دردشت، رهنان، کارلادان ،کنگاز، گارماسه، نصرآباد، محله مرداویج، لادان، مفت آباد، لمجیر، جوی آباد، دارک، حصه، زینبیه (اصفهان)، احمدآباد، محله دهنو، ملک شهر، مارچین، حسین‌آباد، هفتون، عباس‌آباد، در کوشک، سرلت، علیقلیآقا، بیدآباد، کوجان، گرکان، اندوان، کساره، تل باسکون، پل بلند، ملک شهر، خانه اصفهان، قلمستان، فردوان، پرتمان، احمدآباد. سروش، پایین دروازه، جاده گودالی، پوزوه، کردآباد، پل شهرستان، فینارت، ردون، شیش راه، قهجاورستان، جاوان بالا، جاوان پایین، دهچی، الیادران، شمس‌آباد، نصرآباد، آتشگاه، بابوکان، دهنو، پاقلعه، جوب شاه.
خانه‌های قدیمی[ویرایش]
به علت وجود بافت قدیمی و معماری زیبای شهر اصفهان، خانه‌های قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد. برخی از این خانه‌ها امروزه توسط میراث فرهنگی بازسازی شده و به صورت موزه درآمده‌است. همچنین برخی از این سراهای قدیمی با تغییر کاربری در حال استفاده می‌باشد. تالار تیموری (موزه تاریخ ملی) به عنوان موزه تاریخ ملی، توحیدخانه به عنوان دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و عمارت رکیب خانه به عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان مورد استفاده و بهره‌برداری است. خانه‌های: حاج رسولی‌ها، شیخ الاسلام، خانه مشروطه، حاج مصورالملکی، یداللهی، عاصمی اصفهانی، قدسی، خانه نیلفروشان، مجتهدزاده، حقیقی، داوید (داود)، سوکیاس، مارتا پیترز، پطروس، سرتیپی، منعمیان، وثیق انصاری، بهشتیان، اعلم و قزوینی‌ها از خانه‌های قدیمی و دیدنی اصفهان می‌باشد.[۷۴] همچنین بتازگی بدست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته‌است. این خانه دارای سابقه‌ای پانصد ساله می‌باشد که ابتدا به عمه شاه عباس تعلق داشته‌است.[۷۵] موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان و حمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته‌است.[۷۶]
جاذبه‌های مذهبی[ویرایش]
خانقاه‌ها[ویرایش]
از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه متعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته‌است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیماً توسط خود حکومت تخریب گشته‌است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله‌است.[۷۷] البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال می‌باشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد.
کلیساها[ویرایش]
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های بسیاری وجود دارد که بخش عمده‌ای از کلیساها در منطقه جلفا می‌باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی به جای مانده‌اند که معروفترین و قدیمی‌ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس. در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی‌ترین کلیسای اصفهان می‌باشد.
کنیسه‌ها[ویرایش]
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته‌است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف‌الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته‌است.[۷۸]
گورستان‌ها[ویرایش]
باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین آرامگاه‌های ایران نیز شناخته می‌شود. این آرامگاه از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است؛ و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند: تکیه میر محمد صادقی که جزیی از تکیه سادات محسوب می‌شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه‌های گلستان شهدای اصفهان محسوب می‌شوند.
موزه‌ها[ویرایش]
اصفهان به جهت داشتن موزه‌های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می‌توان به موزه‌های زیر اشاره نمود.[۷۹]
- گنجینه هنرهای تزئینی و هنرهای معاصر اصفهان
- موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اصفهان
- کاخ موزه چهل ستون
- موزه کلیسای وانک
- موزه تاریخ طبیعی
- موزه علوم و فنون آموزش پرورش اصفهان
- موزه حمام علی قلی آقا
- موزه آب اصفهان
- موزه شهدای اصفهان
- گنجینه سنگ نوشته‌های تخت فولاد
- باغ موزه پروانه‌ها
صنایع دستی[ویرایش]
اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد.
غذاهای سنتی[ویرایش]
در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده‌اند یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان کباب، بریان و خورش ماست و حلیم بادمجان و آش شل قلمکار وحلیم و عدس آبگوشت (گوشت و لوبیا) کشک‌وبادمجان و کله جوش معروفترین غذای اصفهان می‌باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر عبارتند از: باقالا ذرت (خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که از غذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود آب، کوفته برنجی.[۸۰][۸۱]
ره‌آورد[ویرایش]
معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز اصفهان مرغوب‌ترین نوع گز است و قدمتی بیش از ۴۵۰ سال را داراست.[۸۲] اصفهان مهمترین، بزرگترین و بهترین تولیدکننده گز کشور است. حدود ۹۰ درصد گز ایران در اصفهان تولید می‌شود. براساس آخرین داده‌ها ۴۵۰ واحد تولید گز و ۱۲۰۰ واحد توزیع گز و شیرینی در اصفهان فعال هستند. این واحدهای تولیدی ۶۵۰ هزار تُن گز تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند. [۱] برندهایی همچون کرمانی، معراج، سلطانی، آنتیک، مظفری، سکه، بهشت آرا، شیرین منش، بوعلی سینا، گز ارک، گز مقصودی، گز نیکو منش، گز حنایی، چیداک، چهلستون، امیر، مراویج، سلامتیان، نفیس و گز اشرافی از بهترین نمونه‌های تولید گز اصفهان و اکثراً مخصوص صادرات هستند. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر رها آوردهای اصفهان می‌توان به صنایع دستی به ویژه قابهای خاتم کاری و میناکاری، پارچه‌های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود.[۸۳]
صنایع بزرگ[ویرایش]
صنایع بزرگی چون ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، پالایشگاه، شرکت پلی‌اکریل اصفهان و همچنین کارخانه جات متعدد سرامیک و کاشی‌سازی و معادن سنگ و سنگ‌بری از علل صنعتی شدن و اقتصاد قوی استان محسوب می‌شود. از صنایع دیگر استان که می‌توان فهرست وار به برخی اشاره نمود: ظروف چینی، سرامیک، تولید لوازم خانگی، کارخانه تولید سیمان، ورق موجدار، صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع هواپیماسازی، ساخت لوازم و تأسیسات گازی، صنایع مواد غذایی، فراورده‌های لبنی، ریسندگی، نساجی و …می‌باشند.
ترابری[ویرایش]
فرودگاه[ویرایش]
فرودگاه بین‌المللی اصفهان که «شهید بهشتی» نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده‌است.
از این فرودگاه روزانه ۶۰ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۳۰۰ پرواز هفتگی به ۳۰ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که هر هفته۴۰ هزار مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند.
این فرودگاه یکی از پر رفت‌وآمدترین فرودگاه‌های کشور است.[۸۴]
قطار شهری[ویرایش]
قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده‌است. شبکه درون‌شهری مترو دارای ۵ خط جداگانه می‌باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می‌شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد. خط شماره سه از فولادشهر در جنوب غرب اصفهان آغاز شده و در ایستگاه میدان آزادی به پایان می‌رسد. خط شماره چهار دنباله خط اول تا بهارستان و شهر مجلسی می‌باشد و خط شماره پنج هم دنباله خط اول از سمت شمال به سمت شاهین شهر می‌باشد. هم‌اکنون فاز یک و دو از خط شماره یک برای استفاده عموم دایر است. طبق اعلام شهرداری اصفهان قرار است تا نیمهٔ اول سال ۱۳۹۶ شمسی تمامی ایستگاه‌های خط یک برای عموم قابل استفاده باشد. در طراحی ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان سعی شده از معماری مطابق با الگوهای بناهای تاریخی شهر اصفهان استفاده شود.[۸۵]
خواهرخواندگان[ویرایش]
اصفهان تاکنون با ۱۷ شهر، پیمان خواهرخواندگی امضا کرده‌است:
شیان، چین: از ۷ مه ۱۹۸۹[۸۶][۸۷]
کوالالامپور، مالزی: از ۲۳ ژوئن ۱۹۹۷[۸۷]
فلورانس، ایتالیا: از ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۸[۸۷][۸۸]
سنت پترزبورگ، روسیه: پیمان‌نامهٔ هم‌یاری از ۲ مه ۱۹۹۹ تا ۱۰ نوامبر ۲۰۰۴ (سپس خواهرخواندگی)؛ تمدید در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۴[۸۷][۸۹]
یاش، رومانی از ۱۰ مه ۱۹۹۹[۸۷][۹۰]
بارسلون، اسپانیا از ۱۴ ژانویه ۲۰۰۰[۸۷][۹۰]
ایروان، ارمنستان از ۲۷ آوریل ۲۰۰۰[۸۷][۹۰]
کویت‌شهر، کویت از ۱۹ ژوئن ۲۰۰۰[۸۷][۹۱]
فرایبورگ، آلمان از ۲۷ اکتبر ۲۰۰۰:[۸۷][۹۲]
هاوانا، کوبا از ۸ مارس ۲۰۰۱:[۸۷][۹۰]
لاهور، پاکستان از ۲۴ ژوئیه ۲۰۰۴:[۸۷][۹۰]
داکار، سنگال از ۲۵ نوامبر ۲۰۰۹[۸۷][۹۰]
بعلبک، لبنان: از ۵ اکتبر ۲۰۱۰:[۸۷][۹۰]
نیشابور، ایران: از ۱۹ مه ۲۰۱۵[۹۳]- یزد، ایران: از ۲۲ نوامبر ۲۰۱۵[۹۴]
- تبریز، ایران: از ۲۲ نوامبر ۲۰۱۵[۹۴]
گیونگجو، کره جنوبی پیمان‌نامهٔ هم‌یاری سپس خواهرخواندگی از تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۹۵[۹۵]
اصفهان با شهرهای زیر در ۲۰۱۶ خواهرخوانده می‌شود:
خواهرخواندگی اصفهان با یکی از شهرهای عُمّان پیشنهاد شده‌است.[۹۶]
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به اصفهان در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای اصفهان دارد. |
منابع[ویرایش]
- ↑ اماکن مقدس یهودی در ایران زمین، یهود، ایران، اسرائیل - رشته گفتگوهای رادیویی با پروفسور امنون نتصر
- ↑ «اصفهان از ۱۰۱ سال گذشته بلدیه و انجمن شهر داشته‌است». ایمنا، ۱۴ تیر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۴ تیر ۱۳۹۲.
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- ↑ «آمارنامه شهرداری اصفهان 93». معاونت برنامه‌ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران)، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «دیوان عدالت اداری حکم منتفی شدن الحاق خوراسگان به اصفهان را لغو کرد». ایرنا (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران)، ۱ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۳ آذر ۱۳۹۲.
- ↑ شهرداری اصفهان. «آمارنامه اصفهان ۱۳۹۱، فصل دوم: جمعیت». شهرداری اصفهان، آبان ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۳ آذر ۱۳۹۲.
- ↑ شهرداری اصفهان. «آمارنامه اصفهان ۱۳۹۱، فصل دوم: جمعیت». شهرداری اصفهان، آبان ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۳.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «شناسنامه استان اصفهان».
- ↑ http://isfahan.farsnews.com/news/13950812000438
- ↑ name=http://www.amar.org.ir/Portals/2/pdf/jamiat_shahrestan_keshvar3.pdf%22>
- ↑ ورلد گزتر
- ↑ «اصفهان و رشت عضو شهرهای خلاق جهان شدند».
- ↑ ««اصفهان» و «رشت» به شبکه شهرهای خلاق یونسکو پیوستند».
- ↑ اصفهان به عنوان شهر خلاق جهان انتخاب شد خبرگزاری انتخاب
- ↑ «شهر اصفهان». شبکه ملی رشد مدارس. بازبینی‌شده در 30 تیر1392.
- ↑ «معرفی استان اصفهان». سازمان تبلیغات اسلامی استان اصفهان. بازبینی‌شده در ۵ دی ۱۳۹۱.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ «سابقه تاریخی وآثار باستانی اصفهان» (فارسی). پرتال استان اصفهان. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳
- EIr. «Esfahan: ii. HISTORICAL GEOGRAPHY:
AN OVERVIEW SINCE ANCIENT TIMES». در Encyclopædia Iranica. ویرایش 1st Edition. ۲۰۰۷.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ Gabai or Tabai
- ↑ Sacred Precincts: The Religious Architecture of Non-Muslim Communities Across the Islamic World, Gharipour Mohammad, BRILL, Nov 14, 2014 page 179
- ↑ Fieldmuseum of natural historyAntropological series. Volume 29, no.1: Contributions to the anthropology of Iran, H.Field, page 291.
- ↑ Paretaceni
- ↑ هنرفر، لطف‌الله، تصویری از اصفهان پیش از اسلام، اصفهان: ضمیمهٔ نشریه گسترش، بهار ۷۳، ص۱۰.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ هنرفر، لطف‌الله، تصویری از اصفهان پیش از اسلام، اصفهان: ضمیمهٔ نشریه گسترش، بهار ۷۳، ص۱۹.
- ↑ همان.
- ↑ Gabioi
- ↑ اصفهان در قرون نخستین هجری قمری
- ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ زنده‌دل، حسن و دستیاران، استان اصفهان، مجموعهٔ راهنمای جامع ایرانگردی، تهران: نشر ایران‌گردان، شابک:. ۹۷۸۹۶۴۶۶۳۵۱۲۸. صص۳۲–۳۳.
- ↑ ilhk.
- ↑ ISFAHAN vi. MEDIEVAL PERIOD
- ↑ هموند. «اصفهان در سفرنامه ناصرخسرو». بازبینی‌شده در {{جا:تاریخ}}.
- ↑ هامون به معنای دشت است.
- ↑ «سفرنامهٔ ناصرخسرو»، به کوشش دبیر سیاقی، ص 167
- ↑ «جهانگردان اصفهان را چگونه معرفی کرده‌اند؟». خبرآنلاین، دوشنبه 8 فروردین 1390 - 22:24:00. بازبینی‌شده در {{جا:تاریخ}}.
- ↑ انتقال پایتخت صفویه به اصفهان؛ علل و پیامدهای آن
- ↑ شاردن، سفرنامه، برگردان: محمدعباسی، تهران، امیرکبیر 1345، پوشینهٔ 7، رویه 49.
- ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ هفته‌نامه امرداد، شنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شماره ۲۹۰، ص 6.
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ ۳۸٫۲ ۳۸٫۳ «ظل‌السلطان و آشوراده». روزنامه قانون، ۱۵ دی ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۱۳ بهمن ۱۳۹۳.
- ↑ معیری، دوستعلی. رجال عصر ناصری. تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱.. ص. ۲۲۵
- ↑ سلطانی، شهلا. آقا جان شازده. تهران: فرزان روز، ۱۳۸۵. شابک ۹۶۴-۳۲۱-۲۵۵-۶.صص. ۱۸۱–۱۸۲
- ↑ معیری، دوستعلی. ص. ۲۲۵
- ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ http://www.iranicaonline.org/articles/isfahan-ix-the-pahlavi-period-and-the-post-revolution-era
- ↑ ایران میان دو انقلاب، یرواند آبراهامیان، صفحهٔ ۶۳۲
- ↑ همشهری
- ↑ «دربارهٔ شهر اصفهان». دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، پنجشنبه ۲۲ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در یکم اسفند ۱۳۹۱.
- ↑ شهرداری اصفهان
- ↑ اصفهان من
- ↑ Three Religions One Temple Mount, Gary Cobb Xulon Press, 2007 , page 25
- ↑ لطف‌الله هنرفر، گنجینهٔ آثار تاریخی اصفهان، کتابفروشی ثقفی، اصفهان، 1344، رویه 1-57.
- ↑ فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی)
- ↑ «روز اصفهان، میان دو راهی آذر و اردیبهشت!». خبرگزاری میراث فرهنگی. خبرگزاری میراث فرهنگی، ۱۲: ۱۴ -- ۱۳۹۳/۹/۲. بازبینی‌شده در ۷ مهٔ ۲۰۱۵.
- ↑ «سوم اردیبهشت یا اول آذر؛ مهم «روز اصفهان» است». همشهری. سه شنبه 1 آذر 1390 - 10:35:08. بازبینی‌شده در ۷ مهٔ ۲۰۱۵.
- ↑ آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، نشر گلها، اصفهان، ۱۳۷۶، ص ۱۶۴
- ↑ اول آذر روز اصفهان نامیده شد-جام جم آنلاین
- ↑ همایش روز اصفهان؛ نگاهی به چالش‌های یک شهر تاریخی
- ↑ Assari, Ali; T.M. Mahesh (December 2011). "Comparative Sustainability of Bazaar in Iranian Traditional Cities: Case Studies in Isfahan and Tabriz" (PDF). International Journal on Technical and Physical Problems of Engineering (IJTPE). 3 (9): 18–24. Retrieved 6 January 2013.
- ↑ http://imna.ir/vdcipyazqt1avq2.cbct.html
- ↑ http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=110991&Serv=2&SGr=25
- ↑ گزارش سالیانه فرماندهی انتظامی استان اصفهان ۱۳۸۹ - معاون اجتماعی
- ↑ اصفهان من
- ↑ http://www.isfahanhealthcarecity.com
- ↑ = قطره
- ↑ «کوه صفه، ایرانگردی تیشینه».
- ↑ http://isf-icc.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=0&tempname=internal11&PageID=34&isPopUp=False
- ↑ «مکان‌های دیدنی» (فارسی). پورتال اصفهان. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «آثار تاریخی» (فارسی). intranet.Esfahan. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «Historical Monuments» (انگلیسی). aftab.ir. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ شناسایی 22 هزار جاذبه تاریخی و فرهنگی با ارزش در اصفهان . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
- ↑ «پلها» (فارسی). intranet.Esfahan. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «بازارها» (فارسی). intranet.Esfahan. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «مساجد۱» (فارسی). intranet.Esfahan. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «مساجد۲» (فارسی). intranet.Esfahan. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «مساجد۳» (فارسی). intranet.Esfahan. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ شهرداری اصفهان
- ↑ تابناک
- ↑ خبرگزاری مهر
- ↑ اصفهان تخریب شد
- ↑ سایت تخصصی هنر و معماری
- ↑ موزه‌های اصفهان
- ↑ زنده رود
- ↑ http://www.delgarm.com/cooking/training-of-food/285-feed-vegetables/34514-غذای-محلی-اصفهان
- ↑ http://www.mehrnews.com/news/3578468/%D9%81%D8%AE%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%DB%8C-%DA%AF%D8%B2-%DB%B4%DB%B5%DB%B0-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%
- ↑ شهرداری اصفهان
- ↑ خبرگزاری فارس
- ↑ اصفهان من
- ↑ «خواهر خواندگی اصفهان و شیان 23 ساله شد». خبرگزاری مهر. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ ۸۷٫۰۰ ۸۷٫۰۱ ۸۷٫۰۲ ۸۷٫۰۳ ۸۷٫۰۴ ۸۷٫۰۵ ۸۷٫۰۶ ۸۷٫۰۷ ۸۷٫۰۸ ۸۷٫۰۹ ۸۷٫۱۰ ۸۷٫۱۱ ۸۷٫۱۲ «خواهرخوانده‌های اصفهان». درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «شهردار اصفهان خبر داد: افزایش همکاری‌های دو شهر خواهر خوانده اصفهان و فلورانس ایتالیا». خبرگزاری ایسنا. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «خواهر خواندگی اصفهان و سن پترزبورگ تمدید شد». عصرایران. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ ۹۰٫۰ ۹۰٫۱ ۹۰٫۲ ۹۰٫۳ ۹۰٫۴ ۹۰٫۵ ۹۰٫۶ «اصفهان سیزده خواهر خوانده دارد». خبرگزاری مهر. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «کویت خواهر خوانده اسیر مناسبات سیاسی». خبرگزاری ایمنا. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «اخبار دو شهر خواهر خوانده در ایران و آلمان: اصفهان و فرایبورگ». سفارت آلمان در ایران. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «برگزاری مراسم روز ملی خیام باحضور وزیر ارشاد در نیشابور». خبرگزاری آریا. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ ۹۴٫۰ ۹۴٫۱ «اصفهان و یزد نیز به لیست خواهر خوانده‌های تبریز اضافه شدند». دورنا نیوز. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «عقد خواهرخواندگی میان اصفهان و گوانگ جو موجب معرفی این دو شهر به جهان است». ایمنا، ۱۳۹۵/۱۲/۲۱.
- ↑ «پیشنهاد استاندار برای خواهرخواندگی اصفهان با یکی از شهرهای عمان». خبرگزاری مهر. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
| خاندان بنیانگذار |
| 
 | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سلاجقه بزرگ (ایران و عراق) |
| ||||||||||||
| سلاطین منطقه‌ای |
| ||||||||||||
| دودمانهای مرتبط | |||||||||||||
| موضوعات مرتبط | |||||||||||||
