ورزنه (اصفهان)

ورزنه
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	اصفهان
بخش	بن‌رود
نام(های) پیشین	ورغنه
مردم
جمعیت	۱٧۱٧۰نفر(۱۳۹۵)
رشد جمعیت	۷٪+ (سال ۱۳۹۰تا ۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱۴۷۷ متر از سطح دریا
اطلاعات شهری
شهردار	غلامحسین رضایی
تأسیس شهرداری	۱٣۴٧
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۱۴۶۴۸
وبگاه	وبسایت شهرداری ورزنه
شناسهٔ ملی خودرو	ایران
کد آماری	۱۴۰۴
ورزنه روی نقشه ایران ۳۲٫۴۲۱۹°شمالی ۵۲٫۶۴۹۶°شرقی / 32.4219; 52.6496

طلوع آفتاب در کویر ورزنه

ورزنه، شهری تاریخی و توریستی که مرکز بخش بن‌رود شهرستان اصفهان استان اصفهان در کویر مرکزی ایران است.ا در نزدیکی تالاب گاوخونی واقع شده‌است.[۱] مردم و مسوولان شهر ورزنه و بخش بن رود مدتهاست که پیگیر استقرار فرمانداری ورزنه و ارتقا به شهرستان هستند و علیرغم اینکه جمعیت و وسعت آن از بسیاری از شهرستان‌های کنونی بیشتر است این مهم محقق نیافته‌است.

وجه تسمیه

دربارهٔ ریشه نام ورزنه مطالب فراوانی گفته شده‌است که در این دو مورد به واقعیت نزدیک‌تر است. افراد محلی قبول دارند که ورزنه به معنای کشت دانه و کاربر روی زمین است که این مطلب با این خصوصیات و موقعیت شهر ورزنه، انطباق دارد. کلمات هم خانواده بسیاری، که از ریشه کلمه رزیدن می‌آید. ورز: کشت و کار، ورزنده: کشاورز، برزگر ورزکار: کشاورز، ورزداد: گاوی که با آن زمین را شخم می‌زنند دوم اینکه: دو کتاب ادبیات داستانی ایران نوشته محمد قائمی در صفحه ۸۹ این‌گونه آمده‌است: حضرت زرتشت یاران خود را به سه گروه تقسیم کرده‌است. ختیو یا خودمانی که بی‌اندازه به او نزدیک بودند. (ورزنه) یا ورزندگان که کشاورزان و دامپروران بودند و آریا منش که از دوستان او به‌شمار می‌آمدند.

تاریخچه

ورزنه از دیرباز از نقاط پرجمعیت و مشهور روی‌دشت اصفهان بوده و هر جا نامی از روی‌دشت آمده، از ورزنه هم نام برده یا آن را توصیف کرده‌اند. در بخشی از گزارش‌های معروف پترس گیلانی دربارهٔ ورزنه چنین آمده‌است:

«ورزنه در ۳۰ کیلومتری اخند واقع گردیده‌است. این قصبه بزرگ محلی است که قبل از قرن چهاردهم میلادی مرداب گاوخونی در آنجا متوقف می‌شده‌است. در این مجموعه که زیر یک آفتاب نرم‌نشدنی خرد شده‌است، خانه‌های مسدود آن طور که می‌توانند از خود حرارت را خارج از اختیار بیرون حفظ می‌کنند.

ماکسیم سیر نیز در بررسی راه‌های باستانی ناحیه اصفهان بخشی از مطالب خود را به معرفی راه‌های قدیمی ورزنه اختصاص داده و دربارهٔ آن چنین می‌نویسد:

«از ورزنه دو راه قدیمی عبور می‌کند، یک راه می‌گویند خیلی خشک است و از یق‌میش گشته پای کوه شراز دور می‌زند و به روستاهای گل‌شور و انارستان می‌رسد و از خلیل‌آباد بالا می‌رود. این خط سیر صحرایی فقط یک چاه دارد و به عقدا می‌رسد. این راه به قدری خشک است که هیچ وقت کاروان‌های بزرگ نظامی یا تجاری از آن عبور نکرده‌اند. از ورزنه یک خط سیر به کل متفاوت دیگری به یزد می‌رسد. این راه از راه قبلی ناسپاس‌تر است و جز در مواقع تاخت و تازهای فوری و ضروری نظامی از آن استفاده نشده، به خصوص در آخر قرن هشتم هجری به وسیله حکام آل ظفر و در قرن هجدهم (میلادی) که به وسیله افغان‌ها از آن استفاده شده‌است و ین راه که هنوز مورد استفاده شکارچیان گورخر است، در شمال شرقی، مرداب گاوخونی را دور می‌زند و با خط سیری که تقریباً از آب محروم است، به روستای هودوشان می‌رسد. بعد در کوهستان‌های جنوبی ۲۵ کیلومتری به دهکده زردشتی تفت منتهی می‌شود».

ورزنه یک بار نیز به خاطر قرار گرفتن بین راه مورد ستایش افغان‌ها قرار گرفته‌است. در کتاب سقوط اصفهان در این باره آمده‌است:

«محمدخان پسر میرویس افغانی در ۱۸ فوریه (اول مارس) ۱۷۲۲ به ورزنه که شانزده فرسخ با اصفهان دارد، رسید» و در آنجا اقامت گزید و سپاهیان خود را بطرف شهر اصفهان گسیل کرد.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۲٬۷۱۴ نفر (۳٬۹۰۰ خانوار) بوده‌است.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۵۵	۵٬۳۱۳	—
۱۳۶۵	۷٬۹۰۰	+۴۸٫۷٪
۱۳۷۰	۹٬۲۰۷	+۱۶٫۵٪
۱۳۷۵	۹٬۹۴۶	+۸٪
۱۳۸۵	۱۱٬۵۰۶	+۱۵٫۷٪
۱۳۹۰	۱۱٬۹۲۴	+۳٫۶٪
۱۳۹۵	۱۲٬۷۱۴	+۶٫۶٪

آثار تاریخی

ورزنه یکی از شهرهای استان اصفهان است که از لحاظ تاریخچه پیدایش و آثار باستانی، گنجینه‌ای بس غنی دارد و به همین دلیل است که آن را نگین شرق اصفهان نامیده‌اند. پل قدیمی ورزنه، مسجد جامع، رباط شاه‌عباسی، کارونسرا و کبوترخانه و امامزاده شاه زین‌العابدین از جمله ابنیه تاریخی این شهر محسوب می‌شوند.

بر اساس مدارک موجود بنای اولیه مسجد جامع ورزنه که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست، اما ساختمان مسجد جامع به صورت کنونی را بر اساس نوشته‌های سردر مسجد به زمان قاجار منسوب می‌دانند. محراب مسجد از کاشیکاری زیبایی ساخته شده و در مجاورت آن منبری بنا شده‌است. دور تا دور هلال محراب با خط ثلث بر زمینه آبی آیات ۳۷ تا ۴۱ سوره آل عمران نوشته شده و در پایان آن تاریخ ۸۴۷ قمری. ذکر شده‌است. هلال داخل ایوان جنوبی شامل کتیبه زوجی کوفی ثلث بوده، کتیبه کوفی با آن خط طلایی و کتیبه ثلث آن با خط سفید بر زمینه لاجوردی آراسته شده‌است. بین دو ایوان شمالی و جنوبی حیاط مربع‌شکل قرار دارد که حوضی در میان آن وجود دارد. همچنین در قسمت مغرب و مشرق مسجد به صورت طولی دو شبستان قرار دارد و مناره جلوی مسجد با ارتفاعی در حدود ۲۰ متر دارای یک راه پله آجری مارپیچ برای دسترسی به قسمت بالای آن می‌باشد. در کتیبه‌های تاریخی سردر مسجد جامع بر زمینه آبی نام بهادرخان و محمود مظفرایملقب به عماد و نام خطاط آن سید محمد نقاش آمده‌است. آثار آتشکده نیز در همین محل مربوط به دوره قبل از اسلام یافت شده‌است. کاشی کاریهای موجود در سردرب، مناره، شبستان و سردر گنبدخانه این بنای تاریخی به عصر قاجار است.

مسجد جامع جار نیز در ۲۰ کیلومتری اصفهان به‌طور تقریباً کامل تخریب شد.

پل تاریخی پل تاریخی یادآوردی است از یافته‌های فنی و معماری قدیم در عمران منطقه و ایجاد ارتباط بین حال و گذشته. بروز حوادث طبیعی و فرسایش، طی قرون متمادی خساراتی را به این پل موجب شده و آن را به مخروبه کرده‌است. ساختمان استوار و جثه پای این پل با پایه‌های توپر از لحاظ ایستادگی در برابر شدت عوامل طبیعی از ارتعاش بی‌وقفه ناشی از ضربات مستمر و پیاپی امواج پر تلاطم آب رودخانه زاینده رود در فصول پرآبی و طغیان گرفته تا نزولات هر چند کم و گرما و سرما طی قرون و اعصار توانسته‌است تاکنون باقی بماند.

این پل با آجر ساخته شده و دارای ۱۰ چشمه که هفت چشمه یا طاق آن به طول ۶۷ متر و عرض پل ۶٫۵ متر و ارتفاع از سطح آب ۶ متر و عرض چشمه‌ها ۴ متر است؛ و بسیار قدیمی و بنای آن مربوط به دوره دیلمیان و سلجوقیان است؛ پل ورزنه آخرین پل تاریخی بر بستر رود می‌باشد. شالوده اولیه آن را به دوران دیلمیان نسبت داده و سازنده آن را شخصی بنام سیف‌الله اردکانی می‌دانند و با معماری «محمد شفیع» وزیر دارالعباد یزد در سال ۱۰۶۵ خورشیدی ساخته شده‌است. . اما گویا ۳ چشمه از پول را به طول ۱۹ متر مردم سخت کوش ورزنه در یکصد و چهل سال قبل ساخته و به آن افزوده‌اند و در حال حاضر جزو آثار قدیمی است که تردد روی آن نمی‌شود.

در حال حاضر به خاطر قدمت و اهمیت این پل رفت‌وآمد وسایل نقلیه روی آن صورت نمی‌گیرد و عابران پیاده حق عبور از این پل را دارند و وسایل نقلیه از روی پل فلزی که در ۲۵۰ متر غرب همین پل ساخته شده عبور می‌کنند از لحاظ استحکام نیز باید گفت که با بذل توجهی که مردم و مسئولین به این اثر تاریخی داشته‌اند و دارند هنوز محکم و پا بر جا باقی مانده‌است. هم‌اکنون مسؤلان جهت ارتباط جاده حسن‌آباد به گردنه ملااحمد پل فلزی دیگری را در ۵۰۰ متر شرق پل قدیم ورزنه احداث کرده‌اند و مسافرین زیادی از مقصد شیراز به مبدأ مشهد از این مسیر تردد می‌کنند.

خانه قدیمی میرمیران

این خانه با قدمت ۴۰۰ سال بیشتر است که متعلق به ارباب ورزنه یا همان کدخدای ده بوده و از رجال شهر و سادات میرمیران محسوب می‌شده‌اند و از نقاشی بسیار زیبایی و همچنین گچ بری‌هایی نادر و نفیس برخوردار بوده که در مرکز شهر ورزنه واقع است.

به عقیده بسیاری از کارشناسان معماری خانه میرمیران یکی از آثار منحصر به فرد استان اصفهان است. این خانه متعلق به عهد صفوی است و روزی کسی جرات وارد شدن به آن را بدون اجازه نداشته‌است.

سقف اتاق نقاشی معروف این خانه نفیس حکایت‌های زیادی را در دل خود دارد. از آن جمله می‌توان به مضامین عرفانی و داستانهای نقاشی شده خسرو و شیرین، میدان کارزار نقش جهان و سپاهیان صفوی اشاره کرد.

همچنین نقش سیمرغی با طوق سبز که روی سراژدهایی دو سر ایستاده و فرشته‌هایی که بسیار زیبا طراحی شده‌اند از جمله نقاشی‌های زیبای این خانه هستند.

آداب و رسوم

ورزنه به عنوان شهر کبوتران سفید از (زنان چادر سفید) شناخته شده و این در نگاه نخست و در هنگام ورود به شهر توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند بنا به گفته نفیسی: رنگ سفید در نظر ایرانیان قدیم ارزش دینی داشته، و روحانیون زرتشت لباس پنبه‌ای می‌پوشیده و نوار با ارزش مقدسی از جنس پنبه را در میهمانی‌ها بر گردن می‌آویختند.

ورزنه را سفیدترین شهر ایران نامیده‌اند، چرا که هر رهگذری که گذرش بر این شهر می‌افتد، اولین چیزی که جلب توجه می‌کند، زنان و دختران چادر سفیدی هستند که به جای پوشیدن چادر سیاه متداول، چادری به رنگ کاملاً سفید به سر می‌کنند. این رسمی است که از زمان‌های گذشته و شاید به قدمت پیدایش شهر. همگی زنان ورزنه بدان پای‌بند هستند. در مورد علت آن نظرات گوناگونی شایع است، برخی معتقدند پوشیدن چادر سفید به خاطر مقابله با گرمای شدید تابستانی در این نقطه کویری است.
این فرهنگ از آن زمان باقی مانده‌است. البته نظر دیگری هم وجود دارد و آن: به دلیل کشت پنبه و وجود کارگاه‌های پارچه و کرباس بافی و کاربافی در آن شهر در زمان گذشته‌است. گویش اهالی ورزنه اصفهان

در ایران به خصوص بخش‌های: جنوب شرق استان اصفهان یعنی (بن رود)، (جرقویه) و مناطقی از نایین اردستان و میمه، مردمانی هستند که با زبان ویژه‌ای از فارسی کهن گفتگو می‌کنند. زبانی که خود شاخه‌‌ای از زبان پهلوی ساسانی و پارسیک جنوبی ایران است. زبان مردمان این دیار ولاتی نام دارد که گویشی است از دوران زرتشتی. شعری محلی از (شکراله صالحی ورزنه) در وصف ورزنه:

اولا سلام خدمتی شما** گو هانیشتی گوش واتی حرفی هاما** گومه باجون براتون از شهرمون** صوو ویس کیلومتری اصفهون** اسمش هو ورزنه و خوتون زونی** حدودی سی کیلومتری گاخونی** درسو اصفهون هو نصفی جهون* * ورزنه جی هو نگینی اصفون** پنج شش تا دروازه دارو شهرومون** گو الان چنتاش واجونه براتون** دروازه عباس و دروازه دیزی* * دروازه پچویز و دروازه قامی** ابی از دروازه هاش دروازه گوشت* * صحراهایی ورزنه جفتی بهشت** کره و جروون و صحرایی دیزی** هینیگرت و پچویز و مزرا دیزی** هرزو و صحرا گوشت و صحرا مار** گاره دول و گدسون و پا مزار** وترین مشکلمون حشکسالی هو* * مشکلی بعدیمون جی بیکاری هو** نگینی شهر هاما مچو جمعه* * گو همیشه شولوغو خصوصا جمعه** برجی کوفتر نیزیکی آبادی هو** رباطی داریم گو شاه عباسی هو** پلی کنه‌ای و انباری کوده** دوتاییش سمتی شمالی ورزنه** یونا از آثاری باستانیمنو* * ریگی سرا جی گو نیزیکومونو** از صنایع دستیمون سفره بافی* * فراوون رو شهرومون قالی بافی** جنامون سری کیریند چری سیبی**

گو اگه کنار ننیند رسمی خوبی**

نیمه شعبان بیی ورزنه بینی** جوونا یینده برا جیر جیرانی** دسه دسه شینده بری کیه‌ها** هی واجینده جیر جیرانی هی هویا** صحبی کیه یووه و هارووه** مالک وبیسکویی و از این چیا** ورزنه رسمایی زیادی دارو** آثاری باستانی جی مالی دارو** کوچه‌هایی ورزنه پر پیچ و خمو**

هر چی از ورزنه باجون از کمو**

نگارخانه

• 

  ماسه‌های روان از جاذبه‌های گردشگری ورزنه

• 

  دریاچه نمک در منطقه خارا در نزدیکی ورزنه

• 

  بادگیر تاریخی

• 

  قلعه تاریخی متعلق به زمان صفویان

• 

  پل تاریخی واقع در شهر ورزنه

منابع

• سایت شهر ورزنه
• کویرهای ایران
• شهرداری ورزنه
• خبرگزاری شرق استان اصفهان