محسن حججی

محسن حججی
تصویری از محسن حججی که در آن یکی از افراد داعش با شیئی که چاقو یا سرنیزه به نظر می‌رسد، پشت سر وی ایستاده‌است.
زاده	۲۱ تیر ۱۳۷۰ نجف‌آباد، اصفهان، ایران
درگذشت	۱۸ مرداد ۱۳۹۶ التَنْف، سوریه
علت درگذشت	قتل به‌دست داعش

محسن حُجَجی (زادهٔ ۲۱ تیر ۱۳۷۰ در نجف‌آباد – درگذشتهٔ ۱۸ مرداد ۱۳۹۶ در التَنْف) از نیروهای ایرانی موسوم به مدافع حرم بود که در مرداد ۱۳۹۶ در عملیاتی در گذرگاه مرزی الولید –منطقهٔ مرزیِ بین سوریه و عراق– توسط نیروهای داعش به اسارت درآمد و پس از دو روز به‌دست آنان به‌قتل رسید.

ابتدا خبرگزاری اسپوتنیک نیوز، به نقل از رسانه‌های وابسته به داعش، خبر اسارت وی را اعلام کرد.

مقبره محسن حججی در یادمان شهدای نجف آباد

داعش چندی پس از انتشار فیلمی که ادعای به اسارت درآوردن محسن حججی را داشت، اعلام کرد که وی را کشته‌اند. او دهمین عضو از «لشکر زرهی ۸ نجف اشرف» بود که طی جنگ در خاک سوریه کشته شد. او پیش از اسارت از ناحیهٔ پهلو زخمی شده بود و طی دو روز اسارت توسط نیروهای داعش در مناطق تحت کنترل آن‌ها چرخانده شده بود. در جریان توافق جرود که بین نیروهای حزب‌الله لبنان و داعش انجام شد، در ازاء تحویل پیکر محسن حججی، دو کشته مقاومت لبنان و اسیران آنها، ۳۵۰ تن از نیروهای داعش به همراه خانواده‌هایشان به شرق سوریه منتقل شدند.

زندگی‌نامه

حُججی متولد سال ۱۳۷۰ در نجف‌آباد اصفهان بود. محسن حججی دانش‌آموختهٔ مرکز آموزش علمی کاربردی علویجه در رشتهٔ تکنولوژی کنترل ورودی سال ۱۳۸۷ بود.

اسارت و قتل

در تاریخ دوشنبه ۱۶ مرداد ماه سال ۱۳۹۶، حججی در منطقه تنف، در منطقه مرزی سوریه، عراق و اردن اسیر می‌شود. منطبق بر فیلمی که خبرگزاری داعش آن را منتشر کرده‌است، محسن حججی در پشت سنگری است. اجساد نیمه جان تعدادی از همرزمانش در اطراف سنگر او افتاده‌است و در واپسین لحظات در برابر حمله غافلگیرانه داعش از خویش دفاع می‌کنند. صدای تیراندازی پراکنده به گوش می‌رسد. کمی بعد یکی از نیروهای داعش محسن حججی را اسیر می‌کند.

تصویر خبرساز

تصویر مشهوری از محسن حججی که در آن یکی از افراد داعش پشت سر وی ایستاده‌است و با شیئی که چاقو یا سرنیزه به نظر می‌رسد، حججی را به قتلگاه می‌برد، در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شده‌است. زهرا عباسی، همسرش در مصاحبه‌ای با جام‌جم‌آنلاین گفته‌است:

به چشم‌های شوهر من نگاه کنید، اصلاً ترس در این چشم‌ها نیست، همه‌اش شجاعت است، دلیری است، محسن توی این عکس مثل کوه با صلابت است.

از دید بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی، مفسران و رسانه‌ها حالت چهره و رفتار حججی در این تصویر آرام است و این عکس را نماد شجاعت و آرامش او می‌دانند، هرچند در صحنه‌های فیلمی که منتشر شده، احساس واقعی حججی کمتر قابل حدس است. همچنین از دید برخی چهرهٔ نیروی داعش در پشت سر حججی، چهرهٔ آرام وی، دود و شعله‌های آتش در پشت زمینه، صحنهٔ نبرد کربلا را در ذهن تداعی می‌کند.

ماجرای جسد

داعش ضمن توافق آتش‌بسی با ارتش سوریه، ارتش لبنان و حزب‌الله لبنان، جنازهٔ محسن حججی را در مقابل اجازهٔ تخلیهٔ امنِ منطقهٔ مرزیِ لبنان و سوریه تحویل داد. حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، برای قانع کردن بشار اسد به پذیرش این توافق آتش‌بس، به دمشق سفر کرده بود. به گفتهٔ نصرالله، بشار اسد دربارهٔ آتش‌بس با داعش گفته بود: «این مایهٔ سرافکندگی من می‌شود، اما باشد.»

سپاه پاسداران ایران جنازهٔ محسن حججی را روز ۷ شهریور تحویل گرفت و با انجام آزمایش دی‌ان‌ای، هویت او را تأیید کرد. یک ماه بعد از تأیید هویت، در تاریخ ۳ مهر ۱۳۹۶ هم‌زمان با عزاداری‌های ماه محرّم جنازهٔ وی به ایران بازگشت.

طبق گزارش رسانه‌ها در روز شنبه ۲۰ آبان ۱۳۹۶ محمدرضا حججی، پدر محسن حججی، اعلام کرد باقیماندهٔ بدن فرزندش را که به ایران انتقال یافته، مشاهده نکرده‌است. وی در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفت که تنها بخش‌هایی از پا، لگن و دنده‌های فرزندش را لمس کرده و پیش‌تر در تاریخ تحویل جسد به سوریه رفته ولی در آنجا هم به وی گفته شده که بدن فرزندش کامل نیست و باید کمی صبر کند تا تکمیل شود. پدر محسن حججی ماجرای تأخیر به خاطر آزمایش دی‌ان‌ای را رد کرد و به فارس چنین گفت:

این [تأخیر بخاطر آزمایش دی ان ای] را ما خودمان مطرح کردیم که بشود حالا یک جوری جواب مردم را بدهیم. چون توی مردم اعلام شده بود که قرار است تشییع بشود. مردم منتظر بودند که پیکر بیاید ایران و تشییع کنند. یک جوابی باید برایش داشتیم که ما خودمان پیشنهاد کردیم.

وی دربارهٔ اینکه جسد فرزندش چقدر کامل بوده‌است نیز چنین پاسخ داده‌است:

هیچی نبود. فقط از طریق دی‌ان‌ای و چون پاهای شهید بود، از کفش‌هایش… البته آن موقع هم هنوز کامل نبود. دی‌ان‌ای کامل نبود؛ ولی خوب، خیلی شواهد نشان می‌داد که شهید، همان شهید ماست و آقایان هم در سپاه قدس قانع شده بودند که این پیکرِ شهید ماست.

مراسم تشییع جنازه

مراسم تشییع جنازه محسن حججی، در تاریخ ۵ مهر ۱۳۹۶ در پایتخت ایران برگزار گردید. بسیاری از مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی، نظیر علی و صادق لاریجانی، روسای مجلس شورای اسلامی و قوه قضاییه، در این مراسم حضور پیدا کردند. علی خامنه‌ای رهبر ایران نیز قبل از مراسم تشییع جنازه در جمع اعضای خانوادهٔ محسن حججی و در کنار تابوت او حضور پیدا کرد.

آرامگاه

برای او آرامگاهی در نجف آباد تدارک دیده شد و امروزه نیز بدل به مکانی برای گرامی داشت یاد او شده‌است. آرامگاه حججی که در میان مدفن برخی شهدای شهر نجف آباد بنا شده‌است، با تجمع زیاد مردم روبرو بوده و بعضی از نظم دهندگان آرامگاه به مردم زیارت قبول می‌گویند.

واکنش‌ها

رسانه‌ها

• رسانه‌ها و شخصیت‌های اجتماعی و هنری ایران در واکنشی‌هایی مشابه اسارت وی را در نبرد در برابر داعش همراه با موج وسیعی از بازتاب آن در جامعه ایران و خارج توصیف کردند؛ و برخی خبرگزاری‌ها مانند خبرگزاری تابناک به توصیف آن پرداختند.
• وبگاه المانیتور با بهره‌برداری از مصاحبه‌ای از همسر حججی نوشت که قتل محسن حججی موجب اتحاد بیشتر ایرانیان شد و بسیاری از شخصیت‌های هنری، سیاسی و اجتماعی ایران، دربارهٔ وی اظهار نظر کردند.
• حسن روح الامینی بلافاصله پس از اعلام خبر قتل وی، یک نقاشی در این باره کشید که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. همچنین تعدادی از شعرای کشور نیز دربارهٔ وی شعر سرودند.
• چند قطعه موسیقی نیز به افتخار وی تولید و منتشر شد.
• جشنواره شعری با عنوان «حماسه چشمهایش» در بوشهر و محفل قرآن توسط شورای توسعه فرهنگ قرآنی در نجف آباد برگزار گردید.
• انجمن هنرهای تجسمی انقلاب در پی فراخوان شورای شهر تهران برای ساخت تندیس وی اعلام آمادگی کرد.
• شبکه یک داستان زندگی محسن حججی را در قالب سریالی فاخر تولید می‌کند.
• رونمایی از دو نرم‌افزار «سر به راه» تهیه شده در شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا و نرم «سر بلند» تهیه شده در سازمان فضای مجازی سراج با حضور رسول شکری نیا مسئول رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی قرارگاه فضای مجازی سازمان بسیج مستضعفین

افراد

”	شهید خیلی هستند… لکن یک خصوصیتی در این جوان وجود داشته، اخلاص این جوان و آن نیت پاک این جوان و به موقع حرکت کردن این جوان و نیاز جامعه به این‌جور شهادتی، این موجب شده که خدای متعال، نام این جوان شما را، شهید شما را، بلند کرد؛ بلندمرتبه کرد	“
—سید علی خامنه‌ای در دیدار با خانواده او،

• شخصیت‌های سیاسی همچون قاسم سلیمانی، محمدجواد ظریف، محسن رضایی، علی لاریجانی، سید عمار حکیم حسین امیرعبداللهیان ،سعید جلیلی و اسحاق جهانگیری، تعدادی از هنرمندان و صاحب نظران به اظهارنظر در خصوص محسن حججی پرداخته‌اند. علیرضا عصار، اسحاق جهانگیری ،مهدی طارمی، علی‌اکبر ولایتی، و رسول نجفیان از جمله این افراد بودند.
• قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران در بیانیه‌ای به مسئلهٔ کشته شدن وی پرداخت. این بیانیه بازتاب وسیعی در رسانه‌های بین‌المللی یافت.
• ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در پیامی گفت که این رویداد باعث ارتقای روحیه رزم و اتحاد بیشتر رزمندگان در برابر تکفیری‌ها خواهد شد.
• امیر حاتمی از فرماندهان ارتش ایران که برای تصدی وزارت دفاع به مجلس پیشنهاد شده بود گفت که نیروهای نظامی ایران برای انتقام خون حججی از داعشی‌ها هم قسم شده‌اند.
• پرویز شیخ‌طادی کارگردان سینما و بسیاری دیگر تصویر محسن حججی را یادآور واقعه عاشورا دانستند.
• عدنان محمود سفیر سوریه در ایران نیز خون محسن حججی را سبب پیروزی بر تکفیری‌ها دانست.

مراسم بزرگداشت

مراسم بزرگداشت محسن حججی در بسیاری از شهرهای ایران از جمله تهران، اصفهان، اردبیل ،رشت ،بیرجند، یزد، مشهد ،اهواز، قم، نجف آباد، گرمسار، جاسک، دلوار برگزار گردید.

نامگذاری

• با تصویب شورای شهر مشهد نام یکی از میدان‌های اصلی این شهر بنام وی نامگذاری می‌گردد شورای شهر قم نیز تغییر نام یک خیابان اصلی بنام وی را تصویب کرد. دانشگاه آزاد نجف آباد نیز بنام وی نامگذاری خواهد شد.
• تیم تراکتورسازی با تصاویر منقش به تصویر محسن حججی در بازی حضور یافت. نمایندگان جامعه کشتی ایران که در میانشان برخی قهرمانان المپیک ایران نیز دیده می‌شدند برای ادای احترام در منزل وی حضور یافتند. و کاروان اعزامی ورزشهای رزمی ایران به بازیهای آسیایی نیز بنام وی نامگذاری گردید.
• ایستگاه خدمات چندمنظوره قرارگاه جهاد اجتماعی در حاشیه استان البرز نیز بنا وی نامگذاری گردید.

یادمان

در ۸ آبان ۱۳۹۶ از تندیس یادبود محسن حججی اثر علی‌اصغر یوزباشی در مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی رونمایی شد.

منتقدان

روزنامه «قانون»

روزنامه قانون، در مطلبی زیر عنوان «پشت‌صحنه یک شهادت» به بررسی عوامل کشته شدن محسن حججی پرداخته‌است.

”	اشتباهاتی که جان می‌گیرد یک روز خان طومان و امروز التنف؛ طیفی از بهترین بندگان خدا به دلایل مختلف جان خود را از دست می‌دهند و برخی فقط با تقسیم تقصیر، به بریده‌شدن سر حقانیت نظاره می‌کنند. گردن کلفت جهانی (روسیه) که منافع خود را دنبال می‌کند نیز فقط گاهی اعلام می‌کند که قابل قبول نیست. آری، قابل قبول نیست جوانان ایرانی که برای حفظ امنیت مرزهای کشورش به صدها کیلومتر آن‌طرف‌تر از مرزهای ایران رفته‌اند، با اشتباهات محاسباتی برخی سیاست‌مداران جان خود را از دست بدهند. قابل قبول نیست که روسیه هرجا منافع او حکم می‌کند، با آمریکا باشد و پشت ایران را خالی کند. قابل قبول نیست که مانند عملیات کربلای ۴ عزیزترین مردان خدا با دستان بسته شهید شوند و هزاران غیرقابل قبول دیگر که در این میان دل را می‌آزارد.	“
—روزنامه «قانون»،

سرپوش گذاشتن به ضعف نظامی

گروهی تبلیغات گسترده در پی اسارت و کشته‌شدن حججی را برای «سرپوش گذاشتن» به ضعفی می‌دانند که مقدمات اسارت و کشته‌شدن او و دیگر نیروهای ایرانی در منطقه را به وجود آورده‌است. در همین ارتباط متنی از مجتبی لطفی، «فرمانده گروهان ضد زره گردان فاتحین، لشکر کربلا» خطاب به قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه منتشر شده‌است. در این متن به صورت تلویحی به فقدان تدابیر دفاعی از منطقه‌ای اشاره شده که حججی در آن اسیر شده‌است؛ این‌که این منطقه اخیراً از تصرف داعش خارج شده بوده و باید از آن محافظت می‌شده‌است. نویسنده این متن انتقادی همچنین به برخی عملیات نظامی پرتلفات و پُرخسارت در جریان جنگ ایران و عراق اشاره کرده که هنوز هم از دست‌اندرکاران آن‌ها بازخواست نشده‌است.

استفاده ابزاری از تأمین امنیت

نکته‌ای برجسته شده که جمهوری اسلامی در توجیه حضور نظامی خود در منطقه بیش از همه به آن تکیه می‌کند: تأمین امنیت داخلی و جلوگیری از گسترش مرزهای افراط‌گرایی؛ وظیفه‌ای که به دست «مدافعان حرم» متحقق می‌شود. سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سخنان خود پس از حمله به مجلس شورای اسلامی و مقبره بنیانگذار جمهوری اسلامی، هم بار دیگر به صراحت از عملیات نیروهای نظامی ایران در منطقه دفاع کرد: «[...] خود این حوادث هم نشان داد که اگر چنانچه جمهوری اسلامی در آن نقطه‌ای که مرکز اصلی این فتنه‌هاست ایستادگی نمی‌کرد، تا حالا ما گرفتاری‌های زیادی از این ناحیه در داخل کشور داشتیم.»

جستار وابسته

1. احمد حججی
2. مرتضی حسین پور شلمانی
3. جانمحمد علی پور