حسن مستوفی‌الممالک: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Elchapo1344 (بحث | مشارکت‌ها) برچسب‌ها: خنثی‌سازی حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار |
||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
مستوفی‌الممالک نخستین بار در [[مرداد]] سال ۱۲۸۹ رئیس‌الوزرای ایران شد و تا دی ماه همان سال سه کابینه تشکیل داد. |
مستوفی‌الممالک نخستین بار در [[مرداد]] سال ۱۲۸۹ رئیس‌الوزرای ایران شد و تا دی ماه همان سال سه کابینه تشکیل داد. |
||
پنجمین و آخرین دوره نخست‌وزیری او در دوران قاجاریه، از ۲۵ بهمن ۱۳۰۱، در حدود دو سال بعد از [[کودتای ۱۲۹۹]] آغاز شد. [[رضاخان]] که در کابینه‌های بعد از کودتا وزیر جنگ بود در دولت مستوفی‌الممالک نیز همین سمت را داشت. با قدرت یافتن رضاخان که خود داوطلب مقام نخست‌وزیری |
پنجمین و آخرین دوره نخست‌وزیری او در دوران قاجاریه، از ۲۵ بهمن ۱۳۰۱، در حدود دو سال بعد از [[کودتای ۱۲۹۹]] آغاز شد. [[رضاخان]] که در کابینه‌های بعد از کودتا وزیر جنگ بود در دولت مستوفی‌الممالک نیز همین سمت را داشت. با قدرت یافتن رضاخان که خود داوطلب مقام نخست‌وزیری بود، مستوفی‌الممالک در [[خرداد]] ۱۳۰۲ [[استیضاح]] [[مدرس]] را از وزیر خارجه ([[محمدعلی فروغی]]) بهانه کرد و استعفا داد. بخشی از سخنرانی او در پاسخ مدرس مشهور است: |
||
[[رضاشاه|رضاخان]] با نزدیک شدن به مستوفی الممالک عملا [[مردم بختیاری|بختیاریها]] و [[قشقایی|قشقائیها]] را در دست داشت. خلاصه آن که مستوفی الممالک که از دوران [[استبداد صغیر]] مظهر قدرت سوم و جریانهای ضد روس و [[انگلستان|انگلیس]] در ایران بود در نقشه کلی رضاخان نقش اساسی ایفا کرد.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=از سید ضیاء تا بختیار |نشانی=https://www.goodreads.com/book/show/1564647._ |ناشر=goodreads}}</ref> مستوفی‌الممالک در [[خرداد]] ۱۳۰۲ [[استیضاح]] [[مدرس]] را از وزیر خارجه ([[محمدعلی فروغی]]) بهانه کرد و استعفا داد. بخشی از سخنرانی او در پاسخ مدرس مشهور است: |
|||
{{گفتاورد بزرگ}} |
{{گفتاورد بزرگ}} |
||
| خط ۹۰: | خط ۸۹: | ||
مستوفی در انتخابات مجلس ششم نماینده مجلس شد ولی با شروع جریان [[تغییر سلطنت قاجار]] در مجلس حضور نیافت. [[رضاشاه]] کمی بعد از تاجگذاری در [[اردیبهشت]] ۱۳۰۵ مستوفی‌الممالک را به نخست‌وزیری انتخاب کرد. مستوفی‌الممالک روز ۲۲ خرداد ۱۳۰۵ اعضای کابینه خود را به رضاشاه معرفی کرد. |
مستوفی در انتخابات مجلس ششم نماینده مجلس شد ولی با شروع جریان [[تغییر سلطنت قاجار]] در مجلس حضور نیافت. [[رضاشاه]] کمی بعد از تاجگذاری در [[اردیبهشت]] ۱۳۰۵ مستوفی‌الممالک را به نخست‌وزیری انتخاب کرد. مستوفی‌الممالک روز ۲۲ خرداد ۱۳۰۵ اعضای کابینه خود را به رضاشاه معرفی کرد. |
||
در کابینه اول مستوفی افرادی همچون [[احمد قوام|احمد قوام السلطنه]] و [[اسدالله میرزا شهاب‌الدوله|شهاب الدوله]] عضویت داشتند. مستوفی خیلی زود دست به کار شد و تلاش کرد ساختار‌های موجود را اصلاح کند. برای نوسازی ساختار اقتصادی و اداری کشور مستشار خارجی استخدام کرد و تلاش کرد ساختار سنتی دیوانی عصر [[قاجاریان|قاجار]] را نوسازی کند. اما در آن برهه تاریخی فضای سیاسی ایران ملتهب بود و نیرو‌های داخلی همه تلاش خود را می‌کردند تا فعالیت‌های دولت را خنثی کنند. از طرف دیگر دخالت‌های فراوان دُوَل خارجی باعث شد دولت مستوفی خیلی زود و ظرف مدت یک سال سقوط کند.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=میرزا حسن مستوفی الممالک؛ ریش سفید قاجار و پهلوی |نشانی=https://www.rouydad24.ir/fa/news/195448 |ناشر=رویداد24}}</ref> |
|||
ششمین و آخرین دوره نخست‌وزیری مستوفی‌الممالک قریب یک سال به طول انجامید. ایجاد تشکیلات نوین دادگستری (با کمک علی اکبر داور وزیر عدلیه)، الغای [[کاپیتولاسیون]] (قضاوت کنسولی و امتیازات اتباع خارجه در ایران) و مقدمات احداث [[راه‌آهن سرتاسری ایران]] (از محل وجوه عایدات قند و شکر) در دوران زمامداری او انجام گرفت. سرانجام پس از یک سال جنگ داشتن با نمایندگان دوره ششم مجلس شورای ملی، استعفای خود را به شاه تقدیم و به حیات سیاسی خود برای همیشه خاتمه داد. |
ششمین و آخرین دوره نخست‌وزیری مستوفی‌الممالک قریب یک سال به طول انجامید. ایجاد تشکیلات نوین دادگستری (با کمک علی اکبر داور وزیر عدلیه)، الغای [[کاپیتولاسیون]] (قضاوت کنسولی و امتیازات اتباع خارجه در ایران) و مقدمات احداث [[راه‌آهن سرتاسری ایران]] (از محل وجوه عایدات قند و شکر) در دوران زمامداری او انجام گرفت. سرانجام پس از یک سال جنگ داشتن با نمایندگان دوره ششم مجلس شورای ملی، استعفای خود را به شاه تقدیم و به حیات سیاسی خود برای همیشه خاتمه داد. |
||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۱۰: | ||
مستوفی در جوانی با عصمت‌الملوک معیری دختر [[دوست‌محمدخان معیرالممالک]] و [[عصمت‌الدوله]] (دختر [[ناصرالدین‌شاه]]) ازدواج کرد و صاحب سه پسر و دو دختر شد. پسران میرزا کاظم، میرزا یوسف، میرزا علی و دختران، عفت‌الملوک و عزت‌الملوک نام داشتند. عفت‌الملوک و میرزا یوسف در هنگام حیات پدر درگذشته‌اند. مستوفی پس از بازگشت از [[اروپا]] همسران متعدد اختیار کرد و از یازده تن از آنان صاحب نوزده فرزند شد. دو تن از دختران او با دو تن از پسران [[دوستعلی معیری]] (معیرالممالک) ازدواج کردند.<ref>معیری، دوستعلی ص ۱۲۶</ref><ref>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120509081609-4048-780.pdf رجال عصر ناصری، برگ ۳۷۹]</ref>در دوران [[رضاشاه]] فرزندان مستوفی نام خانوادگی «مستوفی‌الممالکی» را برگزیدند.<ref>{{یادکرد|کتاب= خاندان‌های حکومت گر در ایران (جلد دوم)|نویسنده = [[باقر عاقلی|عاقلی، باقر]] |
مستوفی در جوانی با عصمت‌الملوک معیری دختر [[دوست‌محمدخان معیرالممالک]] و [[عصمت‌الدوله]] (دختر [[ناصرالدین‌شاه]]) ازدواج کرد و صاحب سه پسر و دو دختر شد. پسران میرزا کاظم، میرزا یوسف، میرزا علی و دختران، عفت‌الملوک و عزت‌الملوک نام داشتند. عفت‌الملوک و میرزا یوسف در هنگام حیات پدر درگذشته‌اند. مستوفی پس از بازگشت از [[اروپا]] همسران متعدد اختیار کرد و از یازده تن از آنان صاحب نوزده فرزند شد. دو تن از دختران او با دو تن از پسران [[دوستعلی معیری]] (معیرالممالک) ازدواج کردند.<ref>معیری، دوستعلی ص ۱۲۶</ref><ref>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120509081609-4048-780.pdf رجال عصر ناصری، برگ ۳۷۹]</ref>در دوران [[رضاشاه]] فرزندان مستوفی نام خانوادگی «مستوفی‌الممالکی» را برگزیدند.<ref>{{یادکرد|کتاب= خاندان‌های حکومت گر در ایران (جلد دوم)|نویسنده = [[باقر عاقلی|عاقلی، باقر]] |
||
|ناشر =نشر نامک|شهر=[[تهران]]|سال=۱۳۸۶|شابک =964-6895-42-5}}</ref> |
|ناشر =نشر نامک|شهر=[[تهران]]|سال=۱۳۸۶|شابک =964-6895-42-5}}</ref> |
||
== مرگ == |
== مرگ == |
||
نسخهٔ ۲۶ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۱۰
حسن مستوفی | |
|---|---|
 مستوفی‌الممالک یکی از سرشناس‌ترین نخست‌وزیران ایران پس از انقلاب مشروطه بود | |
| نخست‌وزیر ایران | |
| آغاز به کار ۱۱ تیر ۱۳۰۵ | |
| پادشاه | رضاشاه پهلوی |
| آغاز به کار ۱۳۰۱ بهمن ۲۵ | |
| پادشاه | احمدشاه قاجار |
| آغاز به کار ۲۶ مرداد ۱۲۹۲ | |
| آغاز به کار ۲۶ دی ۱۲۹۶ | |
| دوره مسئولیت ۱ مرداد ۱۲۸۹ – اسفند ۱۲۸۹ | |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | میرزا حسن مستوفی میرزا حسن آشتیانی ۱۳ مهر ۱۲۵۴ ۵ رمضان ۱۲۹۲ آشتیان، |
| درگذشته | ۶ شهریور ۱۳۱۱ (۵۷ سال) تهران، |
| ملیت |  ایران |
| فرزندان | ۹ پسر و ۱۳ دختر |
| پیشه | سیاستمدار |
| دستاورد | ایجاد تشکیلات نوین دادگستری، الغاء کاپیتولاسیون و مقدمات احداث راه‌آهن سرتاسری ایران |
| لقب(ها) | مستوفی‌الممالک |
 | |
| شاهان قاجار | |
|---|---|
نام | دورهٔ پادشاهی |
۱۱۷۵–۱۱۶۱ | |
میرزا حسن مستوفی‌الممالک (۱۳ مهر ۱۲۵۴ برابر ۵ رمضان ۱۲۹۲ ه. ق[۱] آشتیان - ۶ شهریور ۱۳۱۱ تهران)، معروف به «آقا»، دولتمرد ایرانی و پنج دوره نخست‌وزیر ایران (رئیس‌الوزراء) در دورهٔ قاجار و یک دوره نخست‌وزیر ایران در زمان سلطنت رضاشاه بود (جمعاً شش دوره). مستوفی الممالک، از معدود رجال قاجاری بود که نزد رضاشاه احترام داشت.[۲]
زندگی
میرزا حسن فرزند میرزا یوسف آشتیانی بود. خاندان او بیش از یک قرن مقام و لقب مستوفی‌الممالکی (وزیر دارایی) داشتند.[۳] تحصیلات را در خانه و زیر نظر معلمان خصوصی آغاز کرد. در سال ۱۳۰۱ قمری (سال ۱۲۶۳ شمسی) از طرف ناصرالدین شاه لقب مستوفی‌الممالک گرفت و دو سال بعد، پس از درگذشت پدرش، تمام مشاغل میرزا یوسف را به ارث برد. میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر (پسر عموی پدرش) پیش‌کاری او را در اداره امور برعهده داشت.[۳] مستوفی در هنگام درگذشت میرزا یوسف (۱۱ رجب سال ۱۳۰۳ قمری مصادف با ۲۶ فروردین ماه سال ۱۲۶۵ شمسی) بیش از دوازده سال نداشت، ولی شاه به احترام پدرش او را «آقا» خطاب می‌کرد.[۴] او در سال ۱۳۱۸ (مصادف با ۱۲۸۰ هجری خورشیدی) به اروپا رفت. این سفر هفت سال به طول انجامید.[۵]
پس از پیروزی انقلاب مشروطه به دعوت میرزا علی اصغرخان امین السلطان به ایران بازگشت و جمعیتی به نام مجمع انسانیت تشکیل داد و به همراه محمد مصدق به فعالیت سیاسی پرداخت.[۳] در همین زمان به وزارت جنگ نیز منصوب شد و پس از قتل اتابک در چند کابینه دیگر نیز این سمت را حفظ کرد. پانزده روز پیش از به توپ بستن مجلس شورای ملی از وزارت جنگ استعفا داد. مدتی مجدداً وزیر جنگ و مدتی وزیر دربار احمدشاه بود. در سال ۱۲۸۸ هجری خورشیدی در نخستین کابینه محمد ولی خان تنکابنی به وزارت مالیه منصوب شد.
مستوفی‌الممالک نخستین بار در مرداد سال ۱۲۸۹ رئیس‌الوزرای ایران شد و تا دی ماه همان سال سه کابینه تشکیل داد.
پنجمین و آخرین دوره نخست‌وزیری او در دوران قاجاریه، از ۲۵ بهمن ۱۳۰۱، در حدود دو سال بعد از کودتای ۱۲۹۹ آغاز شد. رضاخان که در کابینه‌های بعد از کودتا وزیر جنگ بود در دولت مستوفی‌الممالک نیز همین سمت را داشت. با قدرت یافتن رضاخان که خود داوطلب مقام نخست‌وزیری بود، مستوفی‌الممالک در خرداد ۱۳۰۲ استیضاح مدرس را از وزیر خارجه (محمدعلی فروغی) بهانه کرد و استعفا داد. بخشی از سخنرانی او در پاسخ مدرس مشهور است:
... می‌دانم فترت در پیش است و ایام فترت دوره بره‌کشی است و داوطلب صدارت زیاد. آقایان می‌دانند معده ضعیف من تحمل خوردن گوشت ندارد. وانگهی در این ایام کسی باید سر کار بیاید که آجیل بگیرد و آجیل بدهد. من که آجیل‌گیر نیستم ناچار به کسی آجیل نمی‌دهم…
مستوفی در انتخابات مجلس ششم نماینده مجلس شد ولی با شروع جریان تغییر سلطنت قاجار در مجلس حضور نیافت. رضاشاه کمی بعد از تاجگذاری در اردیبهشت ۱۳۰۵ مستوفی‌الممالک را به نخست‌وزیری انتخاب کرد. مستوفی‌الممالک روز ۲۲ خرداد ۱۳۰۵ اعضای کابینه خود را به رضاشاه معرفی کرد.
ششمین و آخرین دوره نخست‌وزیری مستوفی‌الممالک قریب یک سال به طول انجامید. ایجاد تشکیلات نوین دادگستری (با کمک علی اکبر داور وزیر عدلیه)، الغای کاپیتولاسیون (قضاوت کنسولی و امتیازات اتباع خارجه در ایران) و مقدمات احداث راه‌آهن سرتاسری ایران (از محل وجوه عایدات قند و شکر) در دوران زمامداری او انجام گرفت. سرانجام پس از یک سال جنگ داشتن با نمایندگان دوره ششم مجلس شورای ملی، استعفای خود را به شاه تقدیم و به حیات سیاسی خود برای همیشه خاتمه داد.
مستوفی به شکار علاقه بسیار داشت و بخش زیادی از ثروت موروثی خود را در این راه خرج کرد. بخش دیگر ثروت وی خرج سفر هفت ساله‌اش به اروپا شد.[۶] مستوفی بخش بزرگی از املاک پدری خود را وقف کرد و از جمله باغ‌هایی را در ونک برای احداث دانشگاه برای دختران اختصاص داد. «مدرسه عالی دختران» که بعدها دانشگاه الزهرا نام گرفت، در این زمین‌ها ساخته شد.[۷] مستوفی زبان فرانسه را به خوبی می‌دانست و مانند پدرش درویش مسلک بود. رفتار بزرگ‌منشانه و گرایش‌های ملی او را نزد عموم طبقات مردم محبوب ساخته بود.[۳][۸]
مستوفی در جوانی با عصمت‌الملوک معیری دختر دوست‌محمدخان معیرالممالک و عصمت‌الدوله (دختر ناصرالدین‌شاه) ازدواج کرد و صاحب سه پسر و دو دختر شد. پسران میرزا کاظم، میرزا یوسف، میرزا علی و دختران، عفت‌الملوک و عزت‌الملوک نام داشتند. عفت‌الملوک و میرزا یوسف در هنگام حیات پدر درگذشته‌اند. مستوفی پس از بازگشت از اروپا همسران متعدد اختیار کرد و از یازده تن از آنان صاحب نوزده فرزند شد. دو تن از دختران او با دو تن از پسران دوستعلی معیری (معیرالممالک) ازدواج کردند.[۹][۱۰]در دوران رضاشاه فرزندان مستوفی نام خانوادگی «مستوفی‌الممالکی» را برگزیدند.[۱۱]
مرگ
مستوفی در ظهر روز یکشنبه ۶ شهریور ۱۳۱۱ (۲۴ ربیع‌الثانی ۱۳۵۱) در خانه سردارفاخر حکمت در نزدیکی امامزاده قاسم شمیران، به دلیل سکته قلبی[۳] درگذشت. جنازه او از اختیاریه تا ونک تشییع و در آرامگاه خانوادگی مستوفی‌الممالک در ونک به خاک سپرده شد.[۸]
جستارهای وابسته
تبارنامه
| تبارنامهٔ خاندان آشتیانی، شاخهٔ میرزا کاظم آشتیانی |
|---|
منابع
- ↑ تاریخ بیست ساله ایران. حسین مکی. نشر ناشر. ۱۳۶۳ تهران
- ↑ خانه‌هایی که زندان شد؛ حصر خانگی در ایران، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ «میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالک». موسسه مطالعات تاریخ معاصر. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ معیری، دوستعلی ص. ۱۱۷
- ↑ معیری، دوستعلی ص. ۱۲۱
- ↑ معیری، دوستعلی، ص ۱۲۲
- ↑ «دانشگاه الزهرا بین‌المللی می‌شود». صنایع‌نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ معیری، دوستعلی صص ۱۲۵–۱۲۶
- ↑ معیری، دوستعلی ص ۱۲۶
- ↑ رجال عصر ناصری، برگ ۳۷۹
- ↑ عاقلی، باقر (۱۳۸۶)، خاندان‌های حکومت گر در ایران (جلد دوم)، تهران: نشر نامک، شابک ۹۶۴-۶۸۹۵-۴۲-۵
- مصاحب، غلامحسین (سرپرست)، دائرةالمعارف فارسی
- بهار، محمدتقی (۱۳۵۷)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی
- معیری، دوستعلی (۱۳۶۱)، رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایران
- کسروی، احمد، انقلاب مشروطه ایران
- کسروی، احمد، تاریخ هجده‌ساله آذربایجان
- سفری، محمدعلی، مشروطه‌سازان
پیوند به بیرون
- تصویر حسن مستوفی و همسرش عصمت‌الملوک معیری، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانههای ملی | |
- صدراعظم‌ها و نخست‌وزیران قاجاریان
- افراد انقلاب مشروطه
- اهالی آشتیان
- اهالی ایران در سده ۱۹ (میلادی)
- اهالی ایران در سده ۲۰ (میلادی)
- اهالی تهران
- خاندان آشتیانی
- درگذشتگان ۱۳۱۱
- درگذشتگان ۱۹۳۲ (میلادی)
- رئیسان مجلس شورای ملی
- زادگان ۱۲۹۲ (قمری)
- زادگان ۱۸۷۵ (میلادی)
- سیاستمداران حزب دموکرات (دوران مشروطه)
- نخست‌وزیران ایران
- نمایندگان تهران در مجلس شورای ملی
- نمایندگان دوره پنجم مجلس شورای ملی
- نمایندگان دوره ششم مجلس شورای ملی
- ونک