صادق قطب‌زاده
صادق قطب‌زاده | |
|---|---|
 | |
| وزیر امور خارجه | |
| مشغول به کار ۸ آذر ۱۳۵۸ – ۱۹ شهریور ۱۳۵۹ | |
| گمارنده | شورای انقلاب اسلامی ایران |
| پس از | سید ابوالحسن بنی‌صدر (سرپرست) |
| پیش از | محمدکریم خداپناهی (سرپرست) |
| اولین مدیرعامل سازمان صدا و سیما | |
| مشغول به کار ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ – ۱۵ آذر ۱۳۵۸ | |
| گمارنده | مهدی بازرگان[۱] |
| پس از | امیرمسعود برزین (به عنوان مدیرعامل سازمان رادیو تلویزیون ملی) |
| پیش از | شورای پنج‌نفره |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۴ اسفند ۱۳۱۴ اصفهان، ایران |
| درگذشته | ۲۴ شهریور ۱۳۶۱ (۴۶ سال) تهران، ایران |
| علت مرگ | تیرباران |
| آرامگاه | آرامگاه خانوادگی واقع در آرامستان ابن بابویه |
| ملیت | ایرانی |
| حزب سیاسی | نهضت آزادی ایران (۱۳۵۷–۱۳۴۰)[۲] |
| دیگر عضویت‌های سیاسی | جبهه ملی ایران (۱۳۴۰–۱۳۳۲) |
| محل تحصیل | دانشگاه جرجتاونکالج دانشگاهی نتردام |
| هیئت دولت | دولت موقت شورای انقلاب |
| دین | اسلام (شیعه) |
صادق قطب‌زاده (زاده ۴ اسفند ۱۳۱۴ – درگذشته ۲۴ شهریور ۱۳۶۱) سیاست‌مدار اهل ایران بود که پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ دارنده مناصب وزیر امور خارجه و مدیرعامل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران و عضو شورای انقلاب بود. قطب زاده به اتهام توطئه علیه حکومت جمهوری اسلامی اعدام شد.
زندگی‌نامه[ویرایش]
صادق قطب‌زاده در ۴ اسفند ۱۳۱۴ در اصفهان به دنیا آمد پدر وی تاجر چوب ثروتمندی بود. وی یک برادر و یک خواهر داشت و تحصیلات مقدماتی را در مدرسهٔ دارالفنون گذراند.[۳] قطب‌زاده که در جوانی شاهد کودتای ۲۸ مرداد بود، به جرگه پشتیبانان مصدق و جبهه مخالفان محمدرضا شاه پهلوی پیوست.
در سال ۱۳۳۷ برای ادامه تحصیل در رشته زبان انگلیسی به ایالات متحده رفت. هنگامی که در آمریکا دانشجوی دانشگاه جورج‌تاون در واشینگتن بود، در میهمانی سفارت ایران به اردشیر زاهدی، سفیر ایران در آمریکا، سیلی زد[۴] و پس از آن از ایالات متحده آمریکا اخراج و مقیم کانادا شد. پس از لغو اقامت در آمریکا وی به الجزایر، مصر، سوریه و نهایتاً به عراق رفت جایی که او خمینی را در سال ۱۳۴۲ ملاقات کرد. در همان سال قطب‌زاده همراه با مصطفی چمران و ابراهیم یزدی دیداری با مقام‌های مصری داشت تا برای پایه‌گذاری یک حرکت ضد شاه همکاری کنند. چمران به عنوان مسئول شاخه نظامی این حرکت برگزیده شد. در این دوره قطب زاده در لبنان همراه با دیگر انقلابیون ایرانی و فلسطینی آموزش‌های نظامی دید. وی همچنین پیوند نزدیکی با سید موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان پیدا کرد.
قطب‌زاده در این سال‌ها ارتباط گسترده‌ای با مبارزان لبنانی پیدا کرد. او که نمی‌خواست حمایت چریک‌های خاورمیانه‌ای را هم از دست بدهد علاوه بر سید موسی صدر به ملاقات معمر قذافی هم می‌رفت و با او هم در ارتباط بود. قطب‌زاده بعد از تبعید خمینی به ترکیه اولین دانشجویی است که به ملاقات ایشان رفت و از معتمدین او شد، تا جایی که خودش را مقلد خمینی معرفی می‌کرد. اما قطب زاده یک مخالف سرسخت هم در بیت خمینی داشته‌است. گفته می‌شود سیدمصطفی خمینی فرزند ارشد مخالف سرسخت او بود و به نقل از مصطفی خمینی گفته شده که او قطب‌زاده را دشمنی بدتر از مارکسیست‌ها می‌دانسته و حتی یک بار از ورود او به خانه‌اش ممانعت می‌کند.[۵]
وی در سال ۱۳۴۸ از کالج نوتردام (Notre Dame University College) در شهر نلسون کانادا فارغ‌التحصیل شد و سپس با یک گذرنامه سوریه‌ای که با کمک سید موسی صدر تهیه کرده بود در پاریس ساکن شد. او در آنجا به عنوان خبرنگار روزنامه سوریه‌ای «الثوره» فعالیت می‌کرد که پوششی بود برای انجام حرکت‌های انقلابی. قطب‌زاده یک بار در پاریس از ترور منتسب به ساواک جان به در برد. ساواک همچنین یک‌بار برادر او را در سال ۱۳۵۳ دستگیر کرد و ۶ ماه به عنوان گروگان نزد خود نگه داشت تا قطب‌زاده خود را معرفی کند. او از این کار خودداری کرد.
در پی ورود خمینی به پاریس، قطب‌زاده امکانات اقامت خمینی و همراهانش را در فرانسه فراهم کرد.[نیازمند منبع] ابتدا آنان را به خانه احمد غضنفرپور برد و سپس باغ نوفل‌لوشاتو را برایشان اجاره کرد. قطب‌زاده در زمان حضور خمینی در فرانسه از جمله مشاوران وی بود. سرانجام در روز ۱۲ بهمن ماه قطب‌زاده با هواپیمای حامل خمینی که بعدها «پرواز انقلاب» نام گرفت به ایران بازگشت.
پس از انقلاب[ویرایش]
قطب زاده در هواپیمایی که خمینی را به ایران می‌آورد در کنار او نشسته بود. پس از پیروزی انقلاب از اعضای شورای انقلاب اسلامی بود. وی در زمان روی کار آمدن دولت موقت عهده‌دار سازمان صدا و سیما و پس از آن وزیر امور خارجه شد.[۶] در این دوره وی به یکی از مشهورترین سیاستمداران ایرانی تبدیل شد که هر روز تصویرش در رسانه‌های جهانی منتشر می‌شد. وی تلاش زیادی از یک سو برای آزادی گروگان‌های آمریکایی و از سوی دیگر برای بازگرداندن شاه به ایران (برای محاکمه) انجام داد.
وی در نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۵۸ شرکت کرد و با وجود تبلیغات گسترده‌ای که انجام داد، تنها با کسب ۴۸٫۵۴۷ (حدود ۰/۲۵ درصد آرا) در میان ۷ نفر، آخرین نفر شد و پس از آن با برخی مقامات حکومتی درگیر شد.
پس از این شکست، به تدریج حضور قطب‌زاده در ساختار سیاسی ایران کمرنگ شد تا اینکه در آبان ۵۹ حضورش در یک مناظره تلویزیونی خبرساز شد. در روز پنجشنبه ۱۵ آبان، پس از اخبار سراسری شبکه دوم، برنامه‌ای با عنوان «بحث آزاد» دربارهٔ عملکرد رادیو تلویزیون پس از انقلاب پخش شد. قطب زاده به همراه مبلغی اسلامی، قائم مقام وقت سرپرست رادیو تلویزیون در این مناظره ضبط شده شرکت کرد و به انتقاداتی نسبت به عملکرد رادیو تلویزیون و انقلاب پرداخت. وی پس از این انتقادات به مدت دو روز بازداشت بود که با اعتراض تعدادی از نمایندگان مجلس و شخصیت‌های انقلابی آزاد شد.[۷]
روابط با شوروی[ویرایش]
آغاز درگیری‌ها از همان روزهای نخست انقلاب مشهود بوده روزنامه‌های کمونیستی و حزب توده از همان ابتدا علیه قطب زاده جبهه گرفته بوده‌اند؛ قطب زاده در زمانی که وزیر امورخارجه بود در یک پیام ویدئویی کمونیست‌ها و آقای خوئینی‌ها را عامل گروگان‌گیری سفارت آمریکا معرفی کرد و آن‌ها را تخریب‌کننده انقلاب دانست و ادعا کرد عده‌ای از عوامل ساف و ک گ ب را در سفارتخانه آمریکا شناسایی کرده و آن‌ها دانشجو نبوده‌اند.[۸] در همین زمان، برخی چپ گرایان، از جمله مجاهدین خلق و حزب توده مخالف آزادی گروگان‌های آمریکایی بودند.[۹]
صادق قطب‌زاده زمانی که مسئولیت وزارت امور خارجه در جمهوری اسلامی را عهده‌دار بود، دبیر اول سفارت شوروی در تهران را به اتهام جاسوسی اخراج کرد. او به عنوان وزیر امور خارجه در نامه‌ای طولانی خطاب به نمایندگان مجلس به طرح مسکو برای نفوذ در ارکان سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی هشدار داده بود.[۱۰]
ولادیمیر کوزیکچن افسر عالی‌رتبه سازمان اطلاعات نظامی شوروی و ک‌گ‌ب در کتابش با نام«از درون ک‌گ‌ب»-منتشر شده در سال ۱۹۹۱- مدعی شد قطب‌زاده در زمان تحصیلش در آمریکا توسط سازمان اطلاعات نظامی شوروی (GRU) استخدام شده است [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]. همچنین مدعی شد کرملین که به شدت از دست قطب‌زاده عصبانی بود به ک‌گ‌ب دستور داد که حذف سیاسی و در صورت امکان فیزیکی‌اش را در دستور کار قرار دهند. سلسلهٔ رویدادهای طبیعی اتفاق افتاده در ایران به نفع ک‌گ‌ب تمام شد، قطب‌زاده از حلقهٔ نزدیکان آیت‌الله خمینی خارج شد و بازداشت شد. علی‌رغم این موضوع ک‌گ‌ب تصمیم گرفت که همچنان ضربه سنگین‌تری به قطب‌زاده بزند و یک پیام دروغین سی‌آی‌ای ساخت که از منزل قطب‌زاده برای یک مأمور آمریکایی ناشناس در ایران فرستاده شده بود. محتوای این نامه طوری تنظیم شده بود که روشن باشد این مأمور ناشناس در حقیقت وزیر امور خارجهٔ ایران بوده‌است. ک‌گ‌ب بستهٔ حاوی این پیام را در محلی قرار داد که سرویس امنیتی ایران براحتی آن را پیدا کند. این مدرک توسط حکومت ایران به عنوان سند برای محاکمه قطب‌زاده مورد استفاده قرار گرفت و او در سال ۱۹۸۲ با شلیک گلوله اعدام شد.[۱۳]
اتهام طرح کودتا و ترور روح‌الله خمینی[ویرایش]
قطب‌زاده بعد از آنکه در آبان ۱۳۵۹ با فشار مردم و روحانیون آزاد شده بود، بار دیگر در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۳۶۱، این بار به اتهام طرح کودتا و تلاش برای قتل روح‌الله خمینی بازداشت شد. وی متهم شد که با ریختن مواد منفجره در چاهی در نزدیکی منزل روح‌الله خمینی قصد داشته وی را ترور کند. او در یک گفتگوی تلویزیونی شرکت کرد و ضمن اعتراف نامی هم از سید محمدکاظم شریعتمداری آورد. پس‌از این رویداد، از سید محمدکاظم شریعتمداری به عنوان کسی که قرار بود پس از این کودتا آن را تأیید کند نیز سلب صلاحیت مرجعیت شد. احمد عباسی (داماد سید محمدکاظم شریعتمداری)، جواد مناقبی، مهدی مهدوی نیز در این ماجرا بازداشت شدند.
دستگیری و اعدام[ویرایش]
شوروی و حزب توده نیز در دستگیری و اعدام صادق قطب‌زاده نقش مهمی داشتند.[۱۰] در عملیات به تور انداختن اطلاعاتی صادق قطب‌زاده، سرهنگ بیژن کبیری، نظامی وابسته به حزب توده، مشارکت داشت. کبیری با نزدیک شدن به صادق قطب زاده، گفتگوهای او را ضبط کرده و با واسطه سران حزب توده برای ری شهری برده بود که این اقدام موجب دستگیری قطب زاده و خلع لباس آیت الله شریعتمداری شد.[۱۰][۱۵] خود کبیری نیز پس از افشای عضویت در کادرهای مخفی حزب توده ایران، به حکم علی یونسی اعدام شد.[۱۶]
سید حسن شریعتمداری می‌گوید قطب زاده مهدی مهدوی را نزد محمدکاظم شریعتمداری فرستاده بود که بگوید قطب‌زاده درصدد انجام کارهایی است ولی پدر من او را نهی کرده بود و گفته بود این کارها فایده‌ای ندارد و به جایی نمی‌رسد.[۱۷]
محسن سازگارا نقل می‌کند که ری‌شهری پس از 11 بار ملاقات با روح‌الله خمینی موفق می‌شود رضایت او را برای اعدام صادق قطب‌زاده بگیرد.[۱۸] صادق قطب‌زاده در ۲۴ شهریور ۱۳۶۱، برابر با ۱۵ سپتامبر ۱۹۸۲، به حکم محمد محمدی ری‌شهری در زندان اوین تهران اعدام شد.
مرد در آینه[ویرایش]
مرد در آینه کتابی به قلم کارول جروم خبرنگار کانادایی و نامزد صادق قطب زاده پیرامون خاطرات او با قطب زاده و حوادث پس از انقلاب اسلامی ایران است.
کارول جروم ماجرای عشقی خود با قطب‌زاده را اینطور تعریف می‌کند: «در همان نظر اول عاشق قطب‌زاده شدم. او خیلی جذاب و کاریزماتیک بود.»
او اولین تماس خود و قطب زاده را اینگونه توصیف می‌کند: «صدایش به شدت آزار دهنده و نرم بود؛ صدای مردی چرب‌زبان! هیچ تمایلی برای صحبت با این مرد روغن مار فروش خاورمیانه‌ای نداشتم اما برای کارم ناچار بودم.»[۱۹]
کارول جروم در این کتاب می‌نویسد که امکان خروج صادق قطب زاده از طریق بلوچستان به خارج از ایران قبل از دستگیری او وجود داشت اما قطب زاده با این پیشنهاد مخالفت کرده و خود را یکی از مسببین و مسئولین به ثمر رسیدن انقلاب می‌دانسته‌است.[۲۰]
نویسنده در جای دیگری از این کتاب نیز می‌آورد که پس از دستگیری و اعترافات قطب زاده، احمد خمینی در زندان به دیدار او رفته و از قطب زاده خواسته‌است تا تمام اعترافاتی که کرده را پس بگیرد تا خمینی او را مورد عفو قرار دهد اما با مقاومت قطب زاده رو برو شده‌است.[۲۱]
جروم او را در لحظه خاکسپاری دیده بود: «وقتی به‌خاک‌اش می‌سپردند، دیدم که ریش‌اش سفید شده بود.» خلاصه زندگی قطب‌زاده را هم می‌توان در جمله‌ای از نامزد او پیدا کرد: «مبارزه در سراسر زندگی برای یک رؤیا و در غلتیدن به یک کابوس بود.» جمله‌ای که کامل‌ترین توصیف برای زندگی پُرماجرای صادق قطب‌زاده‌است. مردی که با رؤیا شروع کرد، اما پایان زندگی‌اش کابوس بود.[۲۲]
مستند فرزند انقلاب[ویرایش]
در قسمت اول مستند «فرزند انقلاب»، با نویسندگی، تهیه کنندگی و کارگردانیِ فرشاد بیان، به داستان زندگی و مرگ قطب‌زاده پیش و پس از انقلاب ۵۷ پرداخته شده‌است. این مستند سه قسمتی برای نخستین بار در سال ۱۳۹۸ از بی‌بی‌سی فارسی پخش شد. در این مستند، علیرضا نوری زاده زنده ماندن و مهاجرت خود و خانواده‌اش را به صادق قطب زاده نسبت می‌دهد.[۲۳]
دست‌نویس‌ها[ویرایش]
در سال ۲۰۱۷، دست‌نویس‌های صادق قطب‌زاده در سال ۱۹۷۰ به کوشش علی سجادی در آمریکا به چاپ رسید.[۲۴] سجادی، اعدام قطب‌زاده را «نتیجه توطئه حزب توده، شوروی و روحانیون» ارزیابی می‌کند.[۲۵]
پانویس[ویرایش]
- ↑ کلانتری، محبوبه؛ قدسی‌زاده، پروین (۱۳۹۳). «رادیو و تلویزیون: ۱٫ ایران». در حداد عادل، غلامعلی. دانشنامه جهان اسلام. ۱۹. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۴۴۷۰۲۰-۹.
- ↑ Houchang E. Chehabi (1990). Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran Under the Shah and Khomeini. I.B.Tauris. p. 87. ISBN 978-1-85043-198-5.
- ↑ Barry Rubin (1980). Paved with Good Intentions. New York: Penguin Books. p. 283.
- ↑ «- علت مخالفت امام با قطب زاده در سال 1358 چه بود؟». پرتال امام خمینی. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۶-۰۵.
- ↑ «صادق قطب زاده؛ از ریاست صدا و سیما تا اعتراف در صدا و سیما». پایگاه تحلیل خبری رویداد24.
- ↑ «حکم انتصاب آقای صادق قطب زاده به سمت وزیر امور خارجه». سایت جامع امام خمینی.
- ↑ «داستان بازداشت و اعدام رئیس رادیو تلویزیون». ایسنا. ۱۶ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ «ناگفته‌هایی از زندگی صادق قطب‌زاده، چرا زهراخانم اورا بوسید؟». ایران گلوبال. ۲۰۱۹-۰۱-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۲.
- ↑ «اشغال سفارت آمریکا: سرگذشت گروگان‌گیران». رادیو زمانه. ۲۰۱۸-۰۱-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۲.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ لندن, کیهان, صادق قطب‌زاده، اولین قربانی نفوذ روس‌ها در جمهوری اسلامی, retrieved 2020-02-12
- ↑ Vladimir Kuzichkin (1990). Inside the KGB. New York: Pantheon. pp. 302. ISBN 0-679-40146-6.
- ↑ Neil C. Livingstone, David Halevy (1990). Inside the PLO: Covert Units, Secrets Funds, and the War Against Israel and the United States. William Morrow & Co. pp. 153–154. ISBN 978-0-688-09335-8.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Maxim Kniazkov (1 April 1991). "Inside the KGB: Myth and Reality". Washington Monthly. Retrieved 20 June 2013.
- ↑ Leitzinger, Antero (September 11, 2007). "Roots of Islamic Terrorism: How Communists Helped Fundamentalists". Global Politician. Archived from the original on June 13, 2008. Retrieved June 29, 2008.
- ↑ «خسرو سیف: نقش حزب توده در دستگیری و اعدام صادق قطب زاده».
- ↑ فراز و نشیب حزب توده ایران در دهه ۶۰؛ از کامروایی تا اعدام، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ رادیو زمانه
- ↑ مستند فرزند انقلاب، قسمت سوم.
- ↑ مردی در آینه: داستانی واقعی از عشق، انقلاب و خیانت در ایران، ترجمه پ. ایراندوست،
- ↑ مردی در آینه: داستانی واقعی از عشق، انقلاب و خیانت در ایران، ترجمه پ. ایراندوست، صفحهٔ ۲۲۱
- ↑ مردی در آینه: داستانی واقعی از عشق، انقلاب و خیانت در ایران، ترجمه پ. ایراندوست، صفحهٔ ۲۳۱
- ↑ کارول جروم. مرد در آینه. کی پورتر.
- ↑ «'فرزند انقلاب'؛ مستند زندگی صادق قطب‌زاده: قسمت سوم». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۲-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۳.
- ↑ Publication of 1970 Memories of Sadegh Ghotbzadeh in the United States, Payvand News
- ↑ اعدام قطب زاده: توطئه حزب توده و روحانیون، PDN
منابع[ویرایش]
 |
متن مربوطه در ویکی‌نبشته: صادق قطب‌زاده |
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Sadegh Ghotbzadeh». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۵.
The Eagle and the Lion: The Tragedy of American-Iranian Relations. James A. Bill. Yale University Press, 1989. ISBN 0-300-04412-7 p. 266
- صادق قطب‌زاده: این انقلاب کابوسی... وبگاه ایرانیان انگلستان
- اعدام صادق قطب‌زاده خبرگزاری آفتاب
- صادق قطب زاده؛ از همراهی با امام تا کودتا علیه نظام تابناک
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به صادق قطب‌زاده در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- «اعدام صادق قطب زاده نتیجه توطئه حزب توده و روحانیون بود» (گفتگو با علی سجادی) (ویدیو)
- 'فرزند انقلاب'؛ مستند زندگی صادق قطب‌زاده
- ابراهیم نبوی، نقد مستند قطب‌زاده که از شبکه بی‌بی‌سی فارسی پخش شد
| مناصب رسانه‌ای | ||
|---|---|---|
| پیشین: امیرمسعود برزین به عنوان مدیرعامل سازمانرادیو تلویزیون ملی ایران |
مدیرعامل سازمان صدا و سیما ۱۳۵۷ – ۱۳۵۸ |
بدون متصدی تصدی توسط شورای پنج‌نفره
|
| مناصب سیاسی | ||
| پیشین: سید ابوالحسن بنیصدرسرپرست |
وزیر امور خارجه ۱۳۵۸ – ۱۳۵۹ |
پسین: محمدکریم خداپناهیسرپرست |
- اعدام‌شدگان اهل ایران
- اعدام‌شدگان اهل ایران در زمان جمهوری اسلامی
- اعدام‌شدگان با جوخه آتش اهل ایران
- اعدام‌شدگان به حکم ری‌شهری
- اعضای جبهه ملی ایران
- اعضای شورای انقلاب اسلامی ایران
- اعضای کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی
- اعضای نهضت آزادی ایران
- افراد مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران
- انقلابیون اهل ایران
- اهالی اصفهان
- بحران گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا
- دارندگان اقرار تلویزیونی در ایران
- دانشآموختگان دانشگاه جرج‌تاون
- درگذشتگان ۱۳۶۱
- درگذشتگان ۱۹۸۲ (میلادی)
- دور از وطنهای اهل ایران در ایالات متحده آمریکا
- دور از وطنهای اهل ایران در فرانسه
- دور از وطنهای اهل ایران در کانادا
- رؤسای سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
- زادگان ۱۳۱۵
- زادگان ۱۹۳۶ (میلادی)
- زادگان ۱۹۳۷ (میلادی)
- سیاستمداران اعدامشده
- شیعیان ایران
- مخالفان اعدام شده توسط جمهوری اسلامی ایران
- مسلمانان اهل ایران
- نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۵۸)
- نجاتیافتگان از ترور اهل ایران
- وزیران امور خارجه ایران
- وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی
- همراهان خمینی در هواپیما