حسین مکی

حسین مکی، ۱۳۲۷

حسین مکی (زاده ۱۲۹۰ خورشیدی - درگذشته ۱۷ آذر ۱۳۷۸) روزنامه‌نگار و سیاستمدار و چند دوره نماینده مجلس ایران از جمله نماینده اول تهران دردوره شانزدهم.

زندگی

حسین مکی فرزند باقر میبدی، در ۱۲۹۰ در میبد یزد متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه سلطانی و دوره متوسطه را در دارالمعلمین و مدرسه معرفت تا کلاس دهم گذراند. سپس به شهر یزد رفت و به پیشنهاد رئیس فرهنگ یزد در اداره فرهنگ این شهر به عنوان معلم کلاس ششم استخدام شد. مدت دو سال به معلمی پرداخت و پس از آن به تهران آمد و تحصیلات خود را نزد معلمین خصوصی ادامه داد. چندی ادبیات فارسی، صرف و نحو عربی، منطق و عرفان تحصیل کرد. در طول خدمت وظیفه، در زمینه‌های مختلف ادبی تتبع نمود. مکی، نخست در دکان دوچرخه‌سازی که شیخ حسن خان برایش باز کرده بود، مشغول کار شد وی پس از تشکیل نیروی هوایی به ارتش پیوست، و تا درجهٔ استواری ارتقاء یافت. اما به دلایلی از خدمت در نیروی هوایی برکنار نشد

او پس از مدتی در اداره راه‌آهن اشتغال یافت و به سمت مدیرکل این اداره رسید.

همراهی او با دکتر مصدق در نهضت ملی شدن نفت او را به شهرت رساند. بعد از سی تیر به مخالفت با دکتر مصدق پرداخت.

وی در ۱۳۲۲ به اتفاق عده‌ای از مهندسین، حزب ایران را تأسیس کرد. در سال ۱۳۲۴، برابر با پنجمین دوره نخست‌وزیری قوام به معاونت شهرداری تهران انتخاب شد سپس با سمت مدیرکل وزارتخانه کار به فعالیت پرداخت و پس از تشکیل حزب دموکرات (۱۳۲۵ش) به درخواست احمد قوام عضویت مؤسس حزب مزبور را پذیرفته عضو کمیته تشکیلات شد و سرانجام به ریاست تشکیلات حزب در غرب ایران منصوب گردید. مکی در همین دوران، نماینده مردم اراک در مجلس پانزدهم شد. او در ۱۳۲۶ش پس از بازنگری در مواضع سیاسی خود، در دوران حکومت رزم آرا و ساعد به مخالفت با قرارداد «گس-گلشائیان» پرداخت. در اواخر عمر این دوره از مجلس دولت عجله داشت که قرارداد گس-گلشائیان را به تصویب برساند. به همین لحاظ مکی شبها را در مجلس می‌خوابید تا بتواند روز بعد اولین سخنران مجلس باشد و نوبت را از دست ندهد. بدین ترتیب او توانست تا پایان عمر مجلس پانزدهم بطور یک روند به عنوان مخالف سخنرانی کند و وقتی برای تصویب قرارداد باقی نگذارد. در همین ایام با همکاری دکتر بقایی حزب اقلیت را تشکیل داد. او در مجلس شانزدهم با همکاری دکتر مصدق به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد و قویاً با دولت رزم آرا مبارزه کرد.

حسین مکی در زمره معترضان انتخابات دوره ۱۶ مجلس به همراه دکتر مصدق و جمعی از مدیران جراید در کاخ شاه متحصن گردید، همچنین به عنوان مخبر کمیسیون نفت در همین دوره انتخاب شد و در سال ۱۳۲۸ به جبهه ملی پیوست و با سمت دبیر آن حزب در ملی شدن صنعت نفت فعالیت کرد. در دولت دکتر مصدق به عنوان یکی از اعضای هیئت خلع ید، از شرکت سابق نفت برگزیده شد و برای تحقق این امر عازم خوزستان شد و پس از سه ماه مسئولیت امور عمرانی خوزستان را بر عهده گرفت و در ۱۳۳۰ همه تابلوهای شرکت نفت ایران و انگلیس را پایین آورد و پیام تشکری از دکتر مصدق و نیز آیت‌الله کاشانی دریافت کرد. وی در همین هیئت برای دستیابی به اهداف نهضت ملی به خارج از کشور رفت. او در شمار افرادی بود که تهدید به جلوگیری از صادرات نفت ایران کرد و به همین علت روزنامه‌ها به او لقب «سرباز فداکار وطن» دادند.

مکی در دوره ۱۷ مجلس شورای ملی نیز به عنوان نماینده اول از تهران انتخاب شد. در ۲۹/۱۲/۱۳۳۱ از سوی دکتر مصدق به عنوان مشاور انتخاب گردید تا برای دفاع از حقوق مشروع کشور با وی همکاری و تشریک مساعی نماید که البته به علت بروز اختلافاتی، وی از این کار امتناع ورزید. ۲

بعد از واقعه ۳۰ تیر ۱۳۳۱ فاصله او از دکتر مصدق بیشتر شد و با آیت‌الله کاشانی و بقایی به همکاری پرداخت. با این همه در شهریور ۱۳۳۱ بنا به دعوت بانک جهانی از سوی دکتر مصدق عازم آمریکا شد تا حمایت بانک جهانی را از موضع دولت ایران در مسئله نفت به دست آورد.

در ۱۶ فروردین ۱۳۳۲ به همراه قائم مقام الملک رفیع و دکتر عبدالله معظمی جزء هیئت هشت نفری از سوی مجلس مأمور شد تا از یک سو بین دکتر مصدق و شاه و از سوی دیگر میان مصدق و آیت‌الله کاشانی آشتی برقرار سازد. در همین زمان به پیشنهاد دکتر مصدق از سوی شاه نامزد وزارت دربار شد که مکی نپذیرفت.

در روز اول شهریور ۱۳۳۲ مکی طی نامه‌هایی خطاب به شاه و نخست‌وزیر محاکمه دکتر مصدق را در دادرسی ارتش خلاف قانون دانست و متذکر شد مصدق بایستی طبق قانون محاکمه وزراء تحت تعقیب قرار گیرد. در ۲۵ شهریور ماه طبق تصویب‌نامه هیئت وزیران به عضویت شورایعالی نفت انتخاب شد.

در سال ۱۳۳۴ به دنبال سوءقصد به حسین علاء، دادرسی ارتش، پرونده قتل رزم آرا را مورد رسیدگی قرار داد و عده‌ای در حدود ۲۲ نفر بازداشت شدند که از جمله بازداشت شدگان حسین مکی بود و مدت زندانیش قریب یک ماه طول کشید.

مکی به اتفاق مظفر بقایی در سال ۱۳۳۹ سازمان «نگهبان آزادی» را بنیاد نهاد و علیه انتخابات تابستانی دوره بیستم اعلام جرم کرد، پس از مدت کوتاهی از این فعالیت جلوگیری شد و پس از آن مکی از فعالیت‌های سیاسی تا حدودی کناره گرفت و به کار تدوین و تحقیق تاریخ معاصر پرداخت.

درگذشت

سرانجام در سال ۱۳۷۸ بر اثر بیماری سرطان درگذشت و در مقبره هنرمندان بهشت زهرای تهران مدفون گردید.

تالیفات

• تاریخ بیست ساله (حسین مکی بعد از انقلاب اسلامی، دنباله تاریخ بیست ساله را ادامه داد و پنج مجلد دیگر انتشار داد که مجموعاً عنوان مذکور در هشت جلد انتشار یافته‌است)
• کتاب سیاه (در هشت مجلد)
• زندگانی سید حسن مدرس (دو مجلد)
• وقایع سی تیر
• نفت و نطق مکی
• زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه
• مقدمهٔ دیوان فرخی یزدی، انتشارات علمی
• استیضاح مکی
• بقایی و حائری زاده
• مجموعه نطقهای دکتر مصدق
• خاطرات سیاسی (۲جلد)
• گلستان ادب
• زندگی میرزا تقی خان امیرکبیر

پیوند به بیرون

واپسین گفتگو با حسین مکی دربارهٔ کودتای ۲۸ مرداد

کتاب زندگی سیاسی حسین مکی - نوشته امیر مکی - موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران - 1397