فهرست نخست‌وزیران ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نگارهٔ علی‌اصغر اتابک
نگارهٔ محمدعلی فروغی
نگارهٔ امیرعباس هویدا
نگارهٔ میرحسین موسوی

فهرست نخست‌وزیران ایران شامل نام کسانی است که به جایگاه نخست‌وزیر ایران رسیده‌اند. در ابتدا، نام این جایگاه «رئیس‌الوزرا» بود و جایگزین «صدر اعظم» شده بود. عنوان نخست‌وزیر از سال ۱۳۱۸ و در دوران نخست‌وزیری احمد متین‌دفتری رایج شد. جایگاه نخست‌وزیر در پی همه‌پرسی ۶ مرداد ۱۳۶۸ حذف شده و ریاست هیئت وزیران به «رئیس‌جمهور» واگذار شد.[۱]

با پیروزی انقلاب مشروطه و صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین‌شاه (س. ۱۲۸۵–۱۲۷۵)، انتخابات مجلس شورای ملی برگزار شده و نخستین دورهٔ مجلس از مهر ۱۲۸۵ شروع به کار کرد. نصرالله نائینی مشیرالدوله صدر اعظم وقت ایران، قانون اساسی مشروطه را که در تاریخ ۸ دی ۱۲۸۵ به توشیح شاه رسیده بود، در ۱۰ دی به مجلس برد. از آنجا که در تنظیم قانون اساسی، حدود وظایف و مسئولیت وزیران مشخص نشده بود، هیئت دولت به مجلس معرفی نشد. این امر، و به‌طور کلی رفتار منفی دولت در برابر مجلس، نمایندگان را بر آن داشت تا در تاریخ ۷ بهمن، اسامی وزیران و حدود وظایف آن‌ها را از دولت بخواهند. عدم حضور مشیرالدوله در مجلس و بی‌اعتنایی به خواسته‌های نمایندگان درخصوص معرفی وزارتخانه‌ها و وزیران آن‌ها، در نهایت موجب کناره‌گیری او از صدارت در ۲۶ اسفند شد.[۲] مجلس به منظور تسلط بر قوه مجریه، تصمیم گرفت که جایگاه صدارت را منحل کند.[۳] در این هنگام، محمدعلی‌شاه (س. ۱۲۸۸–۱۲۸۵)، علی‌اصغر اتابک را مأمور تشکیل دولت مشروطه کرد اما چون اتابک در خارج از کشور بود، دولت موقتی به سرپرستی سلطانعلی افخم در ۲۹ اسفند تشکیل شد. سرانجام اتابک روز ۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶ رسماً رئیس‌الوزرای دولت مشروطه شد.[۴]

در قانون اساسی مشروطه، نحوهٔ انتخاب نخست‌وزیر تصریح نشده بود. عرف مشروطه غیر از دوران رضاشاه یا بعد از کودتای ۲۸ مرداد بدین صورت بود که پس از رای استمزاجی مجلس به نامزدهای مطرح شده در مجلس برای نخست‌وزیری، فرد منتخب مجلس از سوی شاه به مجلس معرفی نامه صادر شده تا به‌صورت رسمی به مجلس معرفی شود. در صورت اخذ رأی اعتماد از سوی مجلس، فرمان نخست‌وزیری برای نامزد منتخب مجلس صادر می‌شد.

همچنین اگر نخست‌وزیر وقت از مجلس رأی عدم اعتماد دریافت می‌کرد، نسبت به تمایل مجلس به زمامدار آینده، در یک جلسهٔ خصوصی رأی‌گیری شده و نتیجه به اطلاع شاه می‌رسید تا شخص موردنظر مأمور تشکیل دولت شود.[۵] در دورهٔ پادشاهی احمدشاه (س. ۱۳۰۴–۱۲۸۸) و دورهٔ اول سلطنت محمدرضاشاه (۱۳۳۲–۱۳۲۰) این سنت‌ها رعایت می‌شد؛ اما در دورهٔ رضاشاه (س. ۱۳۲۰–۱۳۰۴) و پس از کودتای ۲۸ مرداد، محمدرضاشاه (س. ۱۳۵۷–۱۳۲۰) رأساً به نصب و عزل نخست‌وزیر بدون رعایت این سنت اقدام می‌کردند. همچنین بر اساس یک سنت پارلمانی، با آغاز دورهٔ جدید فعالیت دو مجلس[الف] نخست‌وزیر از سمت خود استعفا داده و پس از مأمور شدن مجدد از سوی شاه به تشکیل دولت، هیئت دولت جدیدی را ابتدا به شاه و سپس به مجلسین معرفی می‌کرد.[۶]

در کشاکش انقلاب، سید روح‌الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی، به موازات دولت منتسب به حکومت شاهنشاهی که تا ۲۲ بهمن سر کار بود، دولت موقت را با نظر شورای انقلاب (که نقش مجلس موقت را داشت) تشکیل داد. پس از استعفای دولت بازرگان، شورای انقلاب مستقیم تشکیل دولت را عهده‌دار شد. طبق اصل ۱۲۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در ۱۰ و ۱۱ آذر ۱۳۵۸ به تصویب ملت رسید، ساختاری نیمه‌ریاستی برای کشور تعریف شد، که نخست‌وزیر به عنوان رئیس دولت، از سوی رئیس‌جمهور نامزد شده و در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی عهده‌دار این منصب می‌شد، و رهبر به عنوان رئیس کشور نقشی در تعیین وی نداشت. در بازنگری قانون اساسی، با انتقال ریاست دولت به رئیس‌جمهور و ادارهٔ هیئت وزیران به معاون اول رئیس‌جمهور، نظام کشور به ریاستی تغییر یافت، و سمت نخست‌وزیر حذف گشت.

فهرست[ویرایش]

پادشاهی مشروطه[ویرایش]

وضعیت
سازمان‌های سیاسی
ر. نام
(دوران زندگی)
نگاره دوران تصدی دولت مجلس
(دوران)
شاه
(دوران)
م.
Post-constitutional Revolution State Flag of Persia.svgدولت عِلّیه ایران (۱۳۰۴–۱۲۸۵) • Imperial Emblem of the Qajar Dynasty (Lion and Sun).svg
سلطانعلی افخم
(۱۲۹۷–۱۲۴۶)
کفیل
وزیر افخم.jpg ۲۹ اسفند
۱۲۸۵
۹ اردیبهشت
۱۲۸۶
افخم ۱
(۱۲۸۷–۱۲۸۵)
محمدعلی‌شاه
(۱۲۸۸–۱۲۸۵)
[۷][۸]
۱ علی‌اصغر اتابک
(۱۲۸۶–۱۲۳۶)
Mirza Ali Asghar Khan Atabak.jpg ۱۱ اردیبهشت
۱۲۸۶
۸ شهریور
۱۲۸۶
اتابک [۹][۱۰]
۲ احمد مشیرالسلطنه
(۱۲۹۷–۱۲۲۳)
Ahmad Moshir al-Saltaneh.jpg ۱۶ شهریور
۱۲۸۶
۲۴ مهر
۱۲۸۶
مشیرالسلطنه ۱ [۱۱][۱۲]
۳ ابوالقاسم قراگوزلو
(۱۳۰۶–۱۲۴۵)
Abolqasem.jpg ۳ آبان
۱۲۸۶
۲۴ آذر
۱۲۸۶[ب]
قراگوزلو [۱۳][۱۴]
۴ حسینقلی مافی
(۱۲۸۷–۱۲۱۱)
Nezam al-Saltaneh Mafi.png ۳۰ آذر
۱۲۸۶
۱۵ اردیبهشت
۱۲۸۷
مافی ۱ [۱۵][۱۶]
مافی ۲
(۲) احمد مشیرالسلطنه
(۱۲۹۷–۱۲۲۳)
Ahmad Moshir al-Saltaneh.jpg ۱۵ اردیبهشت
۱۲۸۷
۹ اردیبهشت
۱۲۸۸
مشیرالسلطنه ۲ [۱۷]
مشیرالسلطنه ۳
مشیرالسلطنه ۴
جواد سعدالدوله[پ]
(۱۳۰۸–۱۲۲۰)
کفیل
Javad Sa'd al-Dowleh.jpg ۱۲ اردیبهشت
۱۲۸۸
۲۵ تیر
۱۲۸۸
سعدالدوله [۱۸]
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر[ت] مجلس عالی احمدشاه
(۱۳۰۴–۱۲۸۸)
[۱۹]
۵ محمدولی تنکابنی
(۱۳۰۵–۱۲۲۵)
Mohammad Vali Khan.jpg ۹ مهر
۱۲۸۸
۲ مرداد
۱۲۸۹
تنکابنی ۱ ۲
(۱۲۸۹–۱۲۸۸)
[۲۰]
تنکابنی ۲
تنکابنی ۳
۶ حسن مستوفی‌الممالک
(۱۳۱۱–۱۲۵۴)
Mostowfi.jpg ۲۰ تیر
۱۲۸۹
۲۸ بهمن
۱۲۸۹
مستوفی ۱ [۲۱][۲۲]
(۵) محمدولی تنکابنی
(۱۳۰۵–۱۲۲۵)
Mohammad Vali Khan.jpg ۱۳ اسفند
۱۲۸۹
۲ مرداد
۱۲۹۰
تنکابنی ۴ [۲۳]
تنکابنی ۵
۷ نجفقلی بختیاری
(۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰)
Samsam Saltaneh.jpg ۲ مرداد
۱۲۹۰
۲۸ دی
۱۲۹۱
بختیاری ۱ [۲۴]
بختیاری ۲
بختیاری ۳
۸ محمدعلی علاءالسلطنه
(۱۳۱۴–۱۲۱۷)
Ala'ossaltaneh.jpg ۱ بهمن
۱۲۹۱
۲۶ مرداد
۱۲۹۳
علاءالسلطنه ۱ [۲۵][۲۶]
(۶) حسن مستوفی‌الممالک
(۱۳۱۱–۱۲۵۴)
Mostowfi.jpg ۲۶ مرداد
۱۲۹۳
۱۸ اسفند
۱۲۹۳
مستوفی ۲ [۲۷][۲۸]
مستوفی ۳ ۳
(۱۲۹۴–۱۲۹۳)
۹ حسن مشیرالدوله
(۱۳۱۴–۱۲۵۱)
Hassan Pirnia 2.jpg ۱۹ اسفند
۱۲۹۳
۳ اردیبهشت
۱۲۹۴
پیرنیا ۱ [۲۹][۳۰]
۱۰ عبدالمجید عین‌الدوله
(۱۳۰۶–۱۲۲۴)
Ein-oddole.jpg ۴ اردیبهشت
۱۲۹۴
۲۹ تیر
۱۲۹۴
عین‌الدوله ۱ [۳۱][۳۲]
(۶) حسن مستوفی‌الممالک
(۱۳۱۱–۱۲۵۴)
Mostowfi.jpg ۱۲ مرداد
۱۲۹۴
۲ دی
۱۲۹۴
مستوفی ۴ [۳۳][۳۴]
۱۱ عبدالحسین فرمانفرما
(۱۳۱۸–۱۲۳۱)
Abdol Hossein Farman Farma.jpg ۳ دی
۱۲۹۴
۱۰ اسفند
۱۲۹۴
فرمانفرما [۳۵][۳۶]
(۵) محمدولی تنکابنی
(۱۳۰۵–۱۲۲۵)
Mohammad Vali Khan.jpg ۱۳ اسفند
۱۲۹۴
۲۲ مرداد
۱۲۹۵
تنکابنی ۶ [۳۷][۳۸]
۱۲ حسن وثوق‌الدوله
(۱۳۲۹–۱۲۵۴)
Hassan Vosough od-Dowleh.jpg ۲۳ مرداد
۱۲۹۵
۸ خرداد
۱۲۹۶
وثوق ۱ [۳۹][۴۰]
(۸) محمدعلی علاءالسلطنه
(۱۳۱۴–۱۲۱۷)
Ala'ossaltaneh.jpg ۸ خرداد
۱۲۹۶
۲۸ آبان
۱۲۹۶
علاءالسلطنه ۲ [۴۱][۴۲]
(۱۰) عبدالمجید عین‌الدوله
(۱۳۰۶–۱۲۲۴)
Ein-oddole.jpg ۲۸ آبان
۱۲۹۶
۱۷ دی
۱۲۹۶
عین‌الدوله ۲ [۴۳][۴۴]
(۶) حسن مستوفی‌الممالک
(۱۳۱۱–۱۲۵۴)
Mostowfi.jpg ۱۷ دی
۱۲۹۶
۵ اردیبهشت
۱۲۹۷
مستوفی ۵ [۴۵][۴۶]
(۷) نجفقلی بختیاری
(۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰)
Samsam Saltaneh.jpg ۱۸ اردیبهشت
۱۲۹۷
۱۵ مرداد
۱۲۹۷
بختیاری ۴ [۴۷][۴۸]
(۱۲) حسن وثوق‌الدوله
(۱۳۲۹–۱۲۵۴)
Hassan Vosough od-Dowleh.jpg ۱۵ مرداد
۱۲۹۷
۴ تیر
۱۲۹۹
وثوق ۲ [۴۹][۵۰]
(۹) حسن مشیرالدوله
(۱۳۱۴–۱۲۵۱)
Hassan Pirnia 2.jpg ۷ تیر
۱۲۹۹
۳ آبان
۱۲۹۹
پیرنیا ۲ [۵۱][۵۲]
۱۳ فتح‌الله اکبر
(۱۳۱۷–۱۲۳۴)
Sepahdar.jpg ۵ آبان
۱۲۹۹
۳ اسفند
۱۲۹۹
اکبر ۱ [۵۳][۵۴]
اکبر ۲
۱۴ سید ضیاءالدین طباطبایی
(۱۳۴۸–۱۲۶۸)
SeyyedZiaTabatabai.jpg ۴ اسفند
۱۲۹۹
۴ خرداد
۱۳۰۰
طباطبایی [۵۵][۵۶]
۱۵ احمد قوام‌السلطنه
(۱۳۳۴–۱۲۵۶)
AhmadGhavam2.jpg ۸ خرداد
۱۳۰۰
۲۹ دی
۱۳۰۰
قوام ۱ [۵۷][۵۸]
۴
(۱۳۰۲–۱۳۰۰)
قوام ۲
(۹) حسن مشیرالدوله
(۱۳۱۴–۱۲۵۱)
Hassan Pirnia 2.jpg ۲ بهمن
۱۳۰۰
۲ خرداد
۱۳۰۱
پیرنیا ۳ [۵۹]
(۱۵) احمد قوام‌السلطنه
(۱۳۳۴–۱۲۵۶)
AhmadGhavam2.jpg ۲۱ خرداد
۱۳۰۱
۵ بهمن
۱۳۰۱
قوام ۳ [۶۰][۶۱]
(۶) حسن مستوفی
(۱۳۱۱–۱۲۵۴)
Mostowfi.jpg ۱۰ بهمن
۱۳۰۱
۲۱ خرداد
۱۳۰۲
مستوفی ۶ [۶۲][۶۳]
(۹) حسن پیرنیا
(۱۳۱۴–۱۲۵۱)
Hassan Pirnia 2.jpg ۲۴ خرداد
۱۳۰۲
۳۰ مهر
۱۳۰۲
پیرنیا ۴ [۶۴][۶۵]
۱۶ رضا پهلوی
(۱۳۲۳–۱۲۵۶)
RezaKhanWarMinister.jpg ۳ آبان
۱۳۰۲
۲۱ آذر
۱۳۰۴
پهلوی ۱ [۶۶][۶۷]
۵
(۱۳۰۴–۱۳۰۲)
پهلوی ۲
پهلوی ۳
Lion and Sun Tricolor Flag 2.svgکشور شاهنشاهی ایران (۱۳۵۷–۱۳۰۴) • Lion and Sun Colored.svg
محمدعلی فروغی
(۱۳۲۱–۱۲۵۶)
کفیل
Mohammad Ali Foroughi.jpg ۲۸ آذر
۱۳۰۴
۱۵ خرداد
۱۳۰۵
فروغی ۱ ۵
(۱۳۰۴–۱۳۰۲)
رضاشاه
(۱۳۲۰–۱۳۰۴)
[۶۸][۶۹]
(۶) حسن مستوفی
(۱۳۱۱–۱۲۵۴)
Mostowfi.jpg ۱۶ خرداد
۱۳۰۵
۶ خرداد
۱۳۰۶
مستوفی ۷ [۷۰][۷۱]
۶
(۱۳۰۷–۱۳۰۵)
مستوفی ۸
مستوفی ۹
۱۷ مهدی‌قلی هدایت
(۱۳۳۴–۱۲۴۳)
Mehdi Qoli Hedayat.jpg ۹ خرداد
۱۳۰۶
۲۱ شهریور
۱۳۱۲
هدایت ۱ [۷۲]
هدایت ۲ ۷
(۱۳۰۹–۱۳۰۷)
هدایت ۳ ۸
(۱۳۱۱–۱۳۰۹)
هدایت ۴ ۹
(۱۳۱۴–۱۳۱۱)
۱۸ محمدعلی فروغی
(۱۳۲۱–۱۲۵۶)
Mohammad Ali Foroughi.jpg ۲۶ شهریور
۱۳۱۲
۱۰ آذر
۱۳۱۴
فروغی ۲ [۷۳][۷۴]
فروغی ۳ ۱۰
(۱۳۱۶–۱۳۱۴)
۱۹ محمود جم
(۱۳۴۸–۱۲۶۴)
Mahmoud Jam 1.jpg ۱۱ آذر
۱۳۱۴
۳ آبان
۱۳۱۸
جم ۱ [۷۵][۷۶]
جم ۲ ۱۱
(۱۳۱۸–۱۳۱۶)
۲۰ احمد متین‌دفتری
(۱۳۵۰–۱۲۷۵)
Ahmad Matin-Daftari.jpg ۳ آبان
۱۳۱۸
۴ تیر
۱۳۱۹
متین‌دفتری ۱۲
(۱۳۲۰–۱۳۱۸)
[۷۷][۷۸]
۲۱ علی منصور
(۱۳۵۳–۱۲۶۵)
Mansorolmolk.jpg ۴ تیر
۱۳۱۹
۵ شهریور
۱۳۲۰
ع. منصور ۱ [۷۹][۸۰]
(۱۸) محمدعلی فروغی
(۱۳۲۱–۱۲۵۶)
Mohammad Ali Foroughi.jpg ۵ شهریور
۱۳۲۰
۱۱ اسفند
۱۳۲۰
فروغی ۴ [۸۱][۸۲]
فروغی ۵ محمدرضاشاه
(۱۳۵۷–۱۳۲۰)
فروغی ۶ ۱۳
(۱۳۲۲–۱۳۲۰)
۲۲ علی سهیلی
(۱۳۳۷–۱۲۷۴)
Portrait of Ali Soheili.jpg ۱۸ اسفند
۱۳۲۰
۸ مرداد
۱۳۲۱
سهیلی ۱ [۸۳]
(۱۵) احمد قوام
(۱۳۳۴–۱۲۵۶)
AhmadGhavam2.jpg ۱۳ مرداد
۱۳۲۱
۲۴ بهمن
۱۳۲۱
قوام ۴ [۸۴][۸۵]
(۲۲) علی سهیلی
(۱۳۳۷–۱۲۷۴)
Portrait of Ali Soheili.jpg ۲۵ بهمن
۱۳۲۱
۲۵ اسفند
۱۳۲۲
سهیلی ۲ [۸۶][۸۷]
۲۳ محمد ساعد
(۱۳۵۲–۱۲۶۰)
Portrait of Mohammad Sa'ed.jpg ۲۷ اسفند
۱۳۲۲
۱۸ آبان
۱۳۲۳
ساعد ۱ ۱۴
(۱۳۲۴–۱۳۲۲)
[۸۸][۸۹]
ساعد ۲
ساعد ۳
۲۴ مرتضی‌قلی بیات
(۱۳۳۷–۱۲۶۶)
Morteza-Qoli Bayat.jpg ۲۹ آبان
۱۳۲۳
۲۸ فروردین
۱۳۲۴
بیات [۹۰][۹۱]
۲۵ ابراهیم حکیمی
(۱۳۳۸–۱۲۵۰)
Ebrahim Hakimi portrait.png ۱۲ اردیبهشت
۱۳۲۴
۱۳ خرداد
۱۳۲۴
حکیمی ۱ [۹۲][۹۳]
۲۶ محسن صدر
(۱۳۴۱–۱۲۵۰)
Mohsen Sadr.png ۱۵ خرداد
۱۳۲۴
۲۹ مهر
۱۳۲۴
صدر [۹۴][۹۵]
(۲۵) ابراهیم حکیمی
(۱۳۳۸–۱۲۵۰)
Ebrahim Hakimi portrait.png ۹ آبان
۱۳۲۴
۳۰ دی
۱۳۲۴
حکیمی ۲ [۹۶][۹۷]
(۱۵) احمد قوام
(۱۳۳۴–۱۲۵۶)
AhmadGhavam2.jpg ۷ بهمن
۱۳۲۴
۱۸ آذر
۱۳۲۶
قوام ۵ [۹۸][۹۹]
قوام ۶
قوام ۷
قوام ۸
قوام ۹ ۱۵
(۱۳۲۸–۱۳۲۶)
(۲۵) ابراهیم حکیمی
(۱۳۳۸–۱۲۵۰)
Ebrahim Hakimi portrait.png ۳۰ آذر
۱۳۲۶
۱۸ خرداد
۱۳۲۷
حکیمی ۳ [۱۰۰]
۲۷ عبدالحسین هژیر
(۱۳۲۸–۱۲۸۱)
Hazhir.jpg ۲۳ خرداد
۱۳۲۷
۱۵ آبان
۱۳۲۷
هژیر [۱۰۱][۱۰۲]
(۲۳) محمد ساعد
(۱۳۵۲–۱۲۶۰)
Portrait of Mohammad Sa'ed.jpg ۲۲ آبان
۱۳۲۷
۲۸ اسفند
۱۳۲۸
ساعد ۴ [۱۰۳][۱۰۴]
ساعد ۵ ۱۶
(۱۳۳۰–۱۳۲۸)
(۲۱) علی منصور
(۱۳۵۳–۱۲۶۵)
Mansorolmolk.jpg ۸ فروردین
۱۳۲۹
۵ تیر
۱۳۲۹
ع. منصور ۲ [۱۰۵][۱۰۶]
۲۸ حاجعلی رزم‌آرا
(۱۳۲۹–۱۲۸۰)
Ali razmara.jpg ۶ تیر
۱۳۲۹
۱۶ اسفند
۱۳۲۹
رزم‌آرا [۱۰۷][۱۰۸]
خلیل فهیمی
(۱۳۳۲–۱۲۵۵)
کفیل
Khalil Fahimi.jpg ۱۶ اسفند
۱۳۲۹
۲۱ اسفند
۱۳۲۹
[۱۰۹][۱۱۰]
۲۹ حسین علاء
(۱۳۴۳–۱۲۶۰)
Hosein Ala.jpg ۲۱ اسفند
۱۳۲۹
۶ اردیبهشت
۱۳۳۰
علاء ۱ [۱۱۱][۱۱۲]
۳۰ محمد مصدق
(۱۳۴۵–۱۲۶۱)
Portrait of Mohammad Mosaddegh - circa 1952.jpg ۸ اردیبهشت
۱۳۳۰
۲۵ تیر
۱۳۳۱
مصدق ۱ [۱۱۳]
[ث] ۱۷
(۱۳۳۲–۱۳۳۱)
(۱۵) احمد قوام
(۱۳۳۴–۱۲۵۶)
AhmadGhavam2.jpg ۲۷ تیر
۱۳۳۱
۳۰ تیر
۱۳۳۱
[ث] [۱۱۴][۱۱۵]
(۳۰) محمد مصدق
(۱۳۴۵–۱۲۶۱)
Portrait of Mohammad Mosaddegh - circa 1952.jpg ۳۱ تیر
۱۳۳۱
۲۸ مرداد
۱۳۳۲
[ج]
مصدق ۲ [۱۱۶][۱۱۷]
۳۱ فضل‌الله زاهدی
(۱۳۴۲–۱۲۷۱)
Fazlollah Zahedi.jpg ۲۲ مرداد
۱۳۳۲[ج]
۱۷ فروردین
۱۳۳۴
زاهدی ۱ [۱۱۸][۱۱۹]
زاهدی ۲ ۱۸
(۱۳۳۵–۱۳۳۲)
(۲۹) حسین علاء
(۱۳۴۳–۱۲۶۰)
Hosein Ala.jpg ۱۷ فروردین
۱۳۳۴
۱۴ فروردین
۱۳۳۶
علاء ۲ [۱۲۰][۱۲۱]
علاء ۳ ۱۹
(۱۳۳۹–۱۳۳۵)
۳۲ منوچهر اقبال
(۱۳۵۶–۱۲۸۸)
Manuchehr Eghbal.jpg ۱۵ فروردین
۱۳۳۶
۶ شهریور
۱۳۳۹
اقبال [۱۲۲][۱۲۳]
۳۳ جعفر شریف‌امامی
(۱۳۷۷–۱۲۹۱)
Jafar Sharif-Emami portrait.jpg ۷ شهریور
۱۳۳۹
۱۴ اردیبهشت
۱۳۴۰
شریف‌امامی ۱ [۱۲۴][۱۲۵]
شریف‌امامی ۲ ۲۰
(۱۳۴۰–۱۳۳۹)
۳۴ علی امینی
(۱۳۷۱–۱۲۸۴)
Ali Amini Portrait (cropped).jpg ۱۵ اردیبهشت
۱۳۴۰
۲۶ تیر
۱۳۴۱
امینی [۱۲۶][۱۲۷]
۳۵ اسدالله علم
(۱۳۵۷–۱۲۹۸)
Asadollah Alam (cropped).jpg ۲۸ تیر
۱۳۴۱
۱۷ اسفند
۱۳۴۲
علم ۱ [۱۲۸][۱۲۹]
علم ۲
علم ۳ ۲۱
(۱۳۴۶–۱۳۴۲)
۳۶ حسنعلی منصور
(۱۳۴۳–۱۳۰۲)
Hassan Ali Mansur 2.jpg ۱۷ اسفند
۱۳۴۲
۶ بهمن
۱۳۴۳
ح. منصور [۱۳۰][۱۳۱]
۳۷ امیرعباس هویدا
(۱۳۵۸–۱۲۹۷)
PM Amir Abbas Hoveyda.jpg ۷ بهمن
۱۳۴۳
۱۵ مرداد
۱۳۵۶
هویدا ۱ [۱۳۲][۱۳۳]
هویدا ۲ ۲۲
(۱۳۵۰–۱۳۴۶)
هویدا ۳ ۲۳
(۱۳۵۴–۱۳۵۰)
هویدا ۴ ۲۴
(۱۳۵۷–۱۳۵۴)
۳۸ جمشید آموزگار
(۱۳۹۵–۱۳۰۲)
Jamshid Amouzegar 1977.jpg ۱۶ مرداد
۱۳۵۶
۵ شهریور
۱۳۵۷
آموزگار [۱۳۴][۱۳۵]
(۳۳) جعفر شریف‌امامی
(۱۳۷۷–۱۲۹۱)
Jafar Sharif-Emami portrait.jpg ۵ شهریور
۱۳۵۷
۱۴ آبان
۱۳۵۷
شریف‌امامی ۳ [۱۳۶]
۳۹ غلامرضا ازهاری
(۱۳۸۰–۱۲۹۰)
Gholam Reza Azhari 1977.jpg ۱۵ آبان
۱۳۵۷
۱۰ دی
۱۳۵۷
ازهاری [۱۳۷][۱۳۸]
۴۰ شاپور بختیار
(۱۳۷۰–۱۲۹۳)
Shapour Bakhtiar portrait 1.jpg ۱۶ دی
۱۳۵۷
۲۲ بهمن[چ]
۱۳۵۷
بختیار [۱۳۹][۱۴۰]

جمهوری اسلامی[ویرایش]

وضعیت
سازمان‌های سیاسی
ر. نام
(دوران زندگی)
نگاره دوران تصدی دولت مجلس
(دوران)
رئیس‌جمهور
(دوران)
م.
Flag of Iran.svgجمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۸–۱۳۵۷) • Emblem of Iran.svg
۴۱ مهدی بازرگان
(۱۳۷۳–۱۲۸۶)
Portrait of Mehdi Bazargan - 70s.jpg ۱۵ بهمن[چ]
۱۳۵۷
۱۵ آبان
۱۳۵۸
بازرگان [ح] [خ] [۱۴۲][۱۴۳]
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر[د] شورای انقلاب [۱۴۵]
سید ابوالحسن بنی‌صدر
(۱۳۶۰–۱۳۵۸)
۴۲ محمدعلی رجایی
(۱۳۶۰–۱۳۱۲)
Mohammad-Ali Rajai.jpg ۲۰ مرداد
۱۳۵۹
۱۴ مرداد
۱۳۶۰
رجایی ۱
(۱۳۶۳–۱۳۵۹)
شورای ریاست[ذ]
۴۳ محمدجواد باهنر
(۱۳۶۰–۱۳۱۲)
Mohammad Javad Bahonar.jpg ۱۴ مرداد
۱۳۶۰
۸ شهریور
۱۳۶۰
باهنر محمدعلی رجایی
(۱۳۶۰)
محمدرضا مهدوی کنی
(۱۳۹۳–۱۳۱۰)
کفیل
Mahdavi-Kani 1981.jpg ۱۱ شهریور
۱۳۶۰
۷ آبان
۱۳۶۰
مهدوی کنی شورای ریاست[ر]
۴۴ میرحسین موسوی
(اکنون–۱۳۲۰)
Mir-Hossein Mousavi in 1981.jpg ۷ آبان
۱۳۶۰
۲۵ مرداد
۱۳۶۸
موسوی ۱ سید علی خامنه‌ای
(۱۳۶۸–۱۳۶۰)
۲
(۱۳۶۷–۱۳۶۳)
موسوی ۲
۳
(۱۳۷۱–۱۳۶۷)

انتصاب‌های لغو شده[ویرایش]

نام
(دوران زندگی)
نگاره تاریخ تعیین علت لغو م.
کامران میرزا
(۱۳۰۷–۱۲۳۵)
Kamran Mirza.jpg ۹ اردیبهشت ۱۲۸۸ مغایرت با اصل ۵۹ متمم قانون اساسی مشروطه[ز]
ابوالقاسم قراگوزلو
(۱۳۰۶–۱۲۴۵)
Abolqasem.jpg ۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸ عدم پذیرش فرمان انتصاب [۱۴۶]
محمد مصدق
(۱۳۴۵–۱۲۶۱)
Portrait of Mohammad Mosaddegh - circa 1952.jpg ۲۳ آبان ۱۳۲۳ عدم پذیرش فرمان انتصاب [۱۴۷]
رضا حکمت
(۱۳۵۶–۱۲۶۹)
Reza Hekmat.jpg ۲۳ آذر ۱۳۲۶ عدم پذیرش فرمان انتصاب [۱۴۸]

پی‌نوشت‌ها[ویرایش]

یادداشت‌ها[ویرایش]

^  ترور شد.
  1. به موازات مجلس شورای ملی، مجلس سنا نیز در قانون اساسی مشروطه مصوب ۱۲۸۵ پیش‌بینی شده بود با این حال تا سال ۱۳۲۸ تشکیل نشده بود.
  2. استعفای ناصرالملک در ۲۲ آذر با مخالفت شاه روبرو شده بود اما ۲۴ آذر توسط شاه عزل شد.
  3. محمدعلی‌شاه ابوالقاسم قراگوزلو را که در خارج از کشور بود مأمور تشکیل دولت کرد و تا رسیدن او جواد سعدالدوله موقتاً گردانندهٔ کابینه بود. قراگوزلو قبول کار نکرد و به ایران نیامد.
  4. پس از فتح تهران، بنا به رأی شورای عالی رجال و روحانیون کابینه‌ای بدون رئیس‌الوزرا در تاریخ ۲۶ تیر ۱۲۸۸ تشکیل گردید.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ نخست‌وزیر استعفا داد و دولت تشکیل نشد.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ حکم نخست‌وزیری فضل‌الله زاهدی توسط شاه در ۲۲ مرداد صادر شد اما محمد مصدق تا ۲۸ مرداد در نخست‌وزیری ماند.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ شاپور بختیار تا ۲۲ بهمن، مدعی نخست‌وزیری بود. دولت موقت با پیروزی انقلاب اسلامی، حکومت بالفعل را به دست گرفت.
  8. تا پیش از تشکیل قوه مقننه، شورای انقلاب اسلامی در نقش قوهٔ مقننهٔ کشور بود. هر گونه تغییر در هیئت دولت با تأیید شورا صورت می‌گرفت و وضعیت نخست‌وزیر نیز با تصویب شورا مشخص می‌شد. بازرگان را با پیشنهاد شورای انقلاب، رهبر به نخست‌ویری گماشت. پس از استعفای وی، تصمیم شورا بر آن شد که نخست‌وزیر تعیین نکنند و دولت را مستقیم اداره کنند.
  9. تا پیش از انتخاب رئیس‌جمهور و تشکیل قوه مقننه، ادارهٔ کشور با پیشنهاد شورای انقلاب و تأیید رهبر انقلاب سید روح‌الله خمینی تعیین تکلیف می‌شد. بازرگان را با پیشنهاد شورای انقلاب، رهبر به نخست‌ویری گماشت. پس از استعفای وی، رهبر امور را بار دیگر به شورا واگذار نمود و تصمیم شورا بر آن شد که نخست‌وزیر تعیین نکنند و دولت را مستقیم اداره کنند.[۱۴۱]
  10. پس از استعفای دولت موقت، شورای انقلاب مستقیم دولت را تشکیل داد و تصمیم گرفت نخست‌وزیر تعیین نکند. پس از استعفای بازرگان که کشور نخست‌وزیر نداشت، عملا سید محمد بهشتی به عنوان دبیر شورای انقلاب، جلسه‌های هیئت دولت را اداره می‌کرد. پس از ریاست‌جمهوری سید ابوالحسن بنی‌صدر وی ریاست/دبیری شورا را به عهده گرفت.[۱۴۴]
  11. شورای موقت ریاست‌جمهوری متشکل از نخست‌وزیر، رئیس مجلس (اکبر هاشمی رفسنجانی)، و رئیس دیوان عالی (سید محمد بهشتی) عهده‌دار امور شد.
  12. متشکل از کفیل نخست‌وزیری، رئیس مجلس (اکبر هاشمی رفسنجانی)، و رئیس دیوان عالی (سید عبدالکریم موسوی اردبیلی) عهده‌دار امور شد. شورای ریاست‌جمهوری، مهدوی کنی را به عنوان کفیل نخست‌وزیری به مجلس معرفی کرد که رأی آورد.
  13. ممنوعیت انتصاب شاهزادگان طبقه اول یعنی پسر، برادر، و عموی پادشاه عصر در هیئت دولت

پانویس‌ها[ویرایش]

  1. «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری»، ایرنا.
  2. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۰–۴۳.
  3. Binder, “The Cabinet of Iran”, 35–36.
  4. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۳–۴۴.
  5. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۳۲.
  6. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۹.
  7. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۳.
  8. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۴.
  9. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۴.
  10. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۷.
  11. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۸.
  12. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۰.
  13. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۰.
  14. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۲–۵۳.
  15. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۴.
  16. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۷.
  17. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۷.
  18. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۶۷.
  19. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۷۱.
  20. دولت‌های ایران، ۴۷.
  21. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۷۵.
  22. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۸۰.
  23. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۸۰.
  24. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۱.
  25. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۱.
  26. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۳.
  27. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۳.
  28. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۶.
  29. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۶.
  30. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۷.
  31. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۷.
  32. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۹.
  33. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۹.
  34. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۲.
  35. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۲.
  36. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۳–۱۰۴.
  37. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۴.
  38. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۶.
  39. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۶.
  40. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۸.
  41. دولت‌های ایران، ۱۰۰.
  42. دولت‌های ایران، ۱۰۰.
  43. دولت‌های ایران، ۱۰۱.
  44. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۰.
  45. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۱.
  46. دولت‌های ایران، ۱۰۲.
  47. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۴.
  48. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۷.
  49. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۷.
  50. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۱.
  51. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۱.
  52. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۴.
  53. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۵.
  54. دولت‌های ایران، ۱۱۲.
  55. دولت‌های ایران، ۱۱۶.
  56. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۳۲.
  57. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۳۳.
  58. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۳۷.
  59. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۱.
  60. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۱.
  61. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۲–۱۴۳.
  62. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۳.
  63. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۵.
  64. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۵.
  65. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۶.
  66. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۶.
  67. دولت‌های ایران، ۱۳۸.
  68. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۵۷.
  69. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۵۹.
  70. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۵۹.
  71. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۶۲.
  72. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۰.
  73. دولت‌های ایران، ۱۵۸.
  74. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۳.
  75. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۴.
  76. دولت‌های ایران، ۱۶۶.
  77. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۷.
  78. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۸.
  79. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۸.
  80. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۸۱.
  81. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۸۱.
  82. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۱.
  83. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۲.
  84. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۲.
  85. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۶.
  86. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۶.
  87. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۰.
  88. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۰.
  89. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۴.
  90. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۵.
  91. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۸–۲۰۹.
  92. دولت‌های ایران، ۲۰۳.
  93. دولت‌های ایران، ۲۰۱.
  94. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۱۰.
  95. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۱۳–۲۱۴.
  96. دولت‌های ایران، ۲۰۸.
  97. دولت‌های ایران، ۲۰۸.
  98. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۱۸.
  99. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۳۲.
  100. عاقلی، نخست‌وزیران ایران، ۶۴۳.
  101. دولت‌های ایران، ۲۲۲.
  102. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۳۸.
  103. دولت‌های ایران، ۲۲۷.
  104. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۴۷.
  105. دولت‌های ایران، ۲۳۳.
  106. دولت‌های ایران، ۲۳۳.
  107. دولت‌های ایران، ۲۳۵.
  108. دولت‌های ایران، ۲۳۵.
  109. دولت‌های ایران، ۲۴۰.
  110. دولت‌های ایران، ۲۴۰.
  111. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۵۵.
  112. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۵۸.
  113. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۷۱.
  114. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۷۱.
  115. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۷۳.
  116. دولت‌های ایران، ۲۵۴.
  117. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۰.
  118. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۱.
  119. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۸.
  120. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۸.
  121. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۹۵.
  122. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۹۶.
  123. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۰۶.
  124. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۰۶.
  125. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۰.
  126. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۱.
  127. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۵.
  128. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۵.
  129. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۲۰.
  130. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۲۰.
  131. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۲۳.
  132. دولت‌های ایران، ۳۱۹.
  133. دولت‌های ایران، ۳۵۰.
  134. دولت‌های ایران، ۳۵۲.
  135. دولت‌های ایران، ۳۵۴.
  136. دولت‌های ایران، ۳۵۹.
  137. دولت‌های ایران، ۳۶۲.
  138. دولت‌های ایران، ۳۶۲.
  139. دولت‌های ایران، ۳۶۸.
  140. فاضلی بیرجندی، از مهدی بازرگان تا حسن روحانی، ۴۵.
  141. «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری»، ایرنا.
  142. فاضلی بیرجندی، از مهدی بازرگان تا حسن روحانی، ۴۳.
  143. فاضلی بیرجندی، از مهدی بازرگان تا حسن روحانی، ۵۶.
  144. معین‌فر، «مجادلات دوره مصدق…»، شهروند.
  145. فاضلی بیرجندی، از مهدی بازرگان تا حسن روحانی، ۶۱.
  146. دولت‌های ایران، ۴۲.
  147. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۵.
  148. عاقلی، نخست‌وزیران ایران، ۶۳۸–۶۳۹.

منبع‌ها[ویرایش]

  • «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری در ایران». ایرنا. ۲۳ مرداد ۱۳۹۸.
  • آژند، یعقوب؛ آغاجری، هاشم؛ حسنی، عطاءالله؛ خیراندیش، عبدالرسول؛ زرگری‌نژاد، غلامحسین, ویراستاران (۱۳۷۸). دولت‌های ایران: از میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. شابک ۹۶۴-۴۲۲۱-۴۷-۸.
  • شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۱: وزارت و تطور آن در ایران (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۶-۱.
  • شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۲: نخست‌وزیران و وزیران در ایران: ترکیب گروه‌ها و منشأ اجتماعی نخست‌وزیران و وزیران (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۷-X.
  • شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۳: هیأت وزیران ایران در عصر مشروطیت (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۸-۸.
  • عاقلی، باقر (۱۳۷۰). نخست‌وزیران ایران (۱۳۵۷–۱۲۸۵): از مشیرالدوله تا بختیار. تهران: انتشارات جاویدان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۷۳۲-۴۱-۵.
  • فاضلی بیرجندی، محمود (۱۳۹۶). از مهدی بازرگان تا حسن روحانی: کابینه‌ها در جمهوری اسلامی ایران (ویراست دوم). تهران: پایان. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۴۲-۱۴-۵.
  • معین‌فر، علی‌اکبر (بهمن ۱۳۸۶). مصاحبه توسط بارسقیان، سرگه. «مجادلات دوره مصدق به شورای انقلاب کشیده شد». شهروند امروز (۳۶).
  • Binder, Leonard (Winter 1962). "The Cabinet of Iran: A Case Study in Institutional Adaptation". The Middle East Journal. 16 (1): 29–47. JSTOR 4323439.

برای مطالعه بیشتر[ویرایش]