خیابان ولی‌عصر

خیابان ولی‌عصر (نام پیشین: خیابان پهلوی)، بلندترین خیابانِ مُشجر تهران و همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه با درازای ۱۷٫۹ کیلومتر است که از میدان راه‌آهن در میانهٔ جنوبی تهران آغاز شده و به میدان تجریش در منطقهٔ شمیرانات در شمال تهران می‌رسد. این خیابان به دستور رضاشاه پهلوی ساخته شد. نام اولیه آن «جاده مخصوص پهلوی» بود و تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، «خیابان پهلوی» نامیده می‌شد. در ماه‌های اول انقلاب ۱۳۵۷ ایران مدتی «خیابان محمد مصدق» خوانده می‌شد، اما سرانجام این خیابان به صورت رسمی به «خیابان ولی‌عصر» تغییر نام یافت.

در سال ۱۳۱۸ سرتاسر خیابان از دو سوی آن با ۶۰هزار درخت چنار پوشیده شده‌بود، اما اکنون تنها بیش از ۸هزار چنار در سرتاسر خیابان باقی‌مانده‌است.

بسیاری از مراکز خرید بزرگ، پارک‌های عمومی، رستوران‌ها، موزه‌ها، مراکز فرهنگی و دفاتر ملی و بین‌المللی در این خیابان قرار دارند. این خیابان هم‌چنین از کانون‌های سنتی خرید تهران است و بوستان‌های بزرگ ملت و ساعی در کنارهٔ این خیابان جای دارند. بخش بزرگی از خط سه متروی تهران از زیر خیابان ولی‌عصر می‌گذرد. خیابان ولی‌عصر در ۷ دی ۱۳۹۰ ثبت ملی شد.

تاریخچه

خیابان پهلوی در انقلاب ۱۳۵۷.
نام خیابان پس از انقلاب از پهلوی به ولی‌عصر تغییر کرد.

خیابان ولیعصر، در نزدیکی خیابان زعفرانیه

خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک وی (۱۳۹۰)

خیابان ولیعصر

خیابان ولیعصر در نزدیکی پارک ساعی

احداث جاده مخصوص پهلوی یا همان خیابان پهلوی سابق (ولی‌عصر فعلی) از سال ۱۳۰۰ شمسی آغاز شد. در آن زمان رضاشاه که وزیر جنگ بود تصمیم به احداث این جاده گرفت. همچنین درخت‌کاری اطراف این خیابان و کشیدن نهر برای آبیاری درختان آن نیز از سال ۱۳۰۰ آغاز شد. در سال ۱۳۰۷ خیابان پهلویِ بالا به‌دست «بلدیه تهران» سنگفرش شد و سپس با راهیابی آسفالت به پهنهٔ خیابان سازی شهرها، در سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی قانونی را برای ساخت و گسترش خیابان‌های تهران تصویب کرد و پس از آن گام‌های ساخت «جادهٔ مخصوص پهلوی» آغاز و برای نخستین بار این خیابان قیرریزی شد. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی پیش از آمدن ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران، خیابان الماسیه (باب همایون) و میدان توپخانه و آغاز خیابان لاله‌زار برای نخستین بار آسفالت شد و یک سال پس از آن در سال ۱۳۱۱ خورشیدی، خیابان پهلوی نیز آسفالت شد. از آنجائیکه چنار با آب و هوای تهران بسیار سازگار است، در ابتدا دو طرف خیابان ولیعصر را چنار کاشتند. همان زمان برای آبیاری آن‌ها در سه راه زعفرانیه دو حلقه چاه حفر کردند. عبدالله مستوفی انگیزهٔ ساخت این خیابان را تصمیم رضا خان برای پیوند دادن کاخ سعدآباد به کاخ مرمر می‌داند. بر اساس کتاب «شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دور قاجاریه» نوشته عبداله مستوفی، در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصلهٔ هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ کاشتند؛ بنابراین در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸ هزار چنار کاشته شد. البته برخی این تعداد را تا ۲۴ هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند. در زمستان ۱۳۱۹ برای نگهداری از درختان پای چنارها را به عمق یک متر و نیم گودبرداری کردند و به جایش کود ریختند. همچنین یک استخر بزرگ هم بین محمودیه و تجریش پی‌کنی کرده بودند که ذخیره آب برای چنارها فراهم باشد، اما قضایای شهریور ۱۳۲۰ این اقدام را ناتمام گذاشت.

جاده مخصوص یا جاده پهلوی تا سال ۱۳۲۰ اختصاصی بود و مردم از جاده قدیم شمیران به تجریش می‌رفتند. خاصان، درباریان، وزیران، سفرا و نظامیان که دستور شرفیابی به آنان ابلاغ می‌شد از جاده مخصوص تردد می‌کردند. پس از شهریور ۱۳۲۰، این سد شکست و این جاده عمومی شد. خودروهای متفقین و سپس مردم از این جاده عبور کردند اما سال‌ها گذشت تا جاده پهلوی به صورت خیابان پهلوی درآمد.

چون در آن دوره منطقهٔ شمیرانات بیش‌تر چهره‌ای ییلاقی داشت این گذرگاه نیز به گونهٔ جاده‌ای بود که از میان تپه‌ها می‌گذشت و چندان همسانی با خیابان‌هایی چون سپه (امام خمینی) و شاهرضا (انقلاب) که در پیرامون آن‌ها ساختمان‌های نوین ساخته شده بود، نداشت. این جاده با ردیف‌های چنار منظم در دو سوی آن شناخته می‌شد. وجود چنارهای خیابان ولیعصر چنان زیبایی دلپذیری به این خیابان داده، که آن را جزو زیباترین خیابان‌های جهان درآورده است. پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی سدهٔ ۱۷، نوشته‌است: «اگر استانبول شهر سروهاست، تهران را باید شهر چنارها خواند.»

در سمت راست این خیابان کمی بالاتر از چهارراه انقلاب امروز، بوت کلاب یا باشگاه قایقرانی در فاصله سال‌های ۱۳۳۰–۱۳۲۰ راه‌اندازی شد که تفرجگاه کودکان و مورد توجه آنان بود. در سمت چپ این خیابان جایی که امروز بلوار کشاورز قرار دارد، آب‌نمای کرج قرار داشت که سالها دانش آموزان و دانشجویان در سایه درختان پر شاخ و برگ آن کتابهای درسی خود را برای امتحانات خردادماه مرور می‌کردند.

این خیابان در طول سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۵ شکل امروز را یافت و از حالت بیابانی خارج شد و به طولانی‌ترین خیابان پایتخت بدل گردید. چهارراه ونک که زمانی دزدگاه بود به صورت میدان ونک امروز درآمد. در سمت چپ خیابان تأسیسات تلویزیون دولتی ایران سر به آسمان کشید، چندین هزار فروشگاه و ده‌ها رستوران و کافه رستوران پدید آمد. مردم در کوچه‌ها و خیابانهای اطراف برای خود ویلا و خانه ساختند. بزرگترین کافه‌های تهران که اساس فرنگی داشتند چون چاتالوگاه، کازبا، ریوریسرا، باربکیو در سمت راست خیابان تأسیس شدند. سینماهای مدرن تهران مانند اسپایسر و آتلانتیک و… در ضلع غربی بین میدان ولیعصر آن زمان و میدان ونک دایر شدند.

پس از انقلاب اسلامی، در آغاز، خیابان پهلوی، خیابان مصدق نامگذاری شد؛ ولی پس از چندی نام آن به خیابان ولیعصر تغییر یافت.

مشکلات فعلی

از بین رفتن تدریجی درختان چنار قدیمی که هویت‌بخش خیابان هستند، معماری ناهمگون در اطراف خیابان، نامتناسب بودن حرکت اتوبوس‌های تندرو با بافت تاریخی خیابان و افزایش تعداد جانوران موذی در مسیر آبراه‌های حاشیه خیابان از مشکلات فعلی این خیابان است.

از بین رفتن و قطع درختان چنار خیابان ولیعصر از مهمترین خطراتی است که زیبایی و هویت این خیابان را تهدید می‌کند. بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست هر روز لایه‌ای از آلودگی و چرک روی برگ چنارهای این خیابان را می‌گیرد و عمر آن‌ها را به یک سوم کاهش می‌دهد. عدم نگهداری مناسب، نفوذناپذیر شدن کف جوی آب خیابان به علت استفاده از بتن در کف آن، نفوذ آهک و سیمان ناشی از مصالح ساختمانی و هم چنین خشک کردن تعمدی درختان خیابان ولیعصر توسط برخی صاحبان مراکز بازرگانی از جمله عواملی است که سبب آسیب دیدن درختان چنار خیابان ولیعصر شده‌است. در حال حاضر از مجموع ۶۰ هزار درختی که در سال‌های گذشته درخیابان ولی‌عصر از میدان راه‌آهن تا میدان تجریش تنفس می‌کردند، تنها ۲۰ درصد مجموع درخت‌های چنار این خیابان یعنی ۱۱ هزار و ۸۰۰ درخت باقی‌مانده‌اند و بقیه از بین رفته‌اند. نابودی درختان چنار خیابان ولیعصر در حالی است که عمر چنار در شرایط خوب حدود ۴۰۰ سال است.

در تیرماه سال ۱۳۹۲ و در پی اعتراض به قطع چند درخت چنار دیگر خیابان ولیعصر، شهرداری در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که چنارهای قطع شده، پوسیده بودند و ممکن بود بر سر رهگذران بیفتند. از آن جایی که این خیابان با چنارهایش به ثبت ملی رسیده‌است برای قطع چنارها باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام شود ولی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران با اظهار بی‌اطلاعی از قطع درختان گفت: «در جریان موضوع نیستم و برای این کار استعلامی نیز از سازمان میراث فرهنگی گرفته نشده‌است.» در زمستان ۱۳۹۳، بخش عمده‌ای از درختان چنار باغ ۲۶۰۰ متر مربعی پسیان که در مجاورت خیابان ولیعصر واقع شده‌است علی‌رغم اعتراضات گسترده قطع شد و محل برای ساخت هتلی ۱۷ طبقه گودبرداری شد.

اماکن مهم

ترافیک خیابان ولیعصر در چهارراه پارک وی

برخی از مکان‌های مهم در این خیابان از شمال به جنوب عبارتند از:

• صدا و سیما
• پارک ملت
• بیمارستان خاتم‌الانبیا
• بیمارستان ولیعصر
• دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
• برج اسکان
• بیمارستان دی
• بیمارستان مهرگان
• پارک ساعی
• سینما آفریقا
• سینما استقلال
• سینما قدس
• دانشگاه صنعتی امیرکبیر
• دانشگاه هنر
• پارک دانشجو
• تئاتر شهر
• کاخ مرمر
• مهدیه تهران
• دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی تهران

ورودی‌ها و برخوردگاه‌ها

این خیابان در مسیر خود از مناطق شهرداری ۱، ۳، ۶ و ۱۱ عبور می‌کند. بجز میدان‌های تجریش و راه‌آهن در شمال و جنوب، این خیابان در مسیر خود از میدان‌های ونک، ولیعصر و منیریه می‌گذرد. همچنین بسیاری از بزرگ‌راه‌ها و خیابان‌های اصلی کلانشهر تهران با خیابان ولیعصر مرتبط می‌شوند. در واقع این خیابان یک شاهراه ارتباطی در کلانشهر تهران به حساب می‌آید.

از شمال به جنوب
خیابان شهرداری خیابان فناخسرو	میدان تجریش
موزه سینمای ایران (باغ فردوس)
خیابان فلاحی (زعفرانیه)
خیابان پسیان
خیابان فرشته
بزرگراه چمران بزرگراه مدرس	چهارراه پارک وی
خیابان جام‌جم
سازمان صدا و سیما
بوستان ملت
بزرگراه نیایش خیابان اسفندیار
بیمارستان ولیعصر
بلوار میرداماد
بزرگراه حقانی خیابان ونک خیابان ملاصدرا خیابان برزیل	میدان ونک
بزرگراه همت
خیابان عباس‌پور (توانیر)
بوستان ساعی
خیابان بهشتی
خیابان مطهری
خیابان اسدآبادی
خیابان فاطمی
خیابان زرتشت
خیابان کریم‌خان زند بلوار کشاورز	میدان ولیعصر
ایستگاه متروی میدان ولیعصر
خیابان طالقانی
فرهنگستان هنر ایران
دانشگاه صنعتی امیرکبیر
خیابان انقلاب بوستان دانشجو مجموعه تئاتر شهر	چهارراه ولیعصر
ایستگاه متروی چهارراه ولیعصر
خیابان لبافی‌نژاد خیابان نوفل لو شاتو	چهارراه امیر اکرم
خیابان جمهوری
خیابان پاستور
خیابان خمینی (سپه)
خیابان معیری خیابان ابوسعید	میدان منیریه
ایستگاه متروی منیریه
خیابان قزوین
خیابان مولوی
خیابان مختاری
ایستگاه متروی راه‌آهن
خیابان شوش خیابان کارگر ایستگاه راه‌آهن تهران	میدان راه‌آهن
از جنوب به شمال

نگارخانه

• 

  پیاده رو خیابان ولی‌عصر

• 

  نزدیک میدان تجریش

• 

  خط بی.آر.تی

• 

  پلاک نام خیابان، در نزدیک بوستان ساعی

• 

  خیابان ولیعصر در نزدیکی بوستان ساعی

جستارهای وابسته

• میدان ولی‌عصر
• میدان تجریش
• میدان راه‌آهن
• میدان ونک
• جاده قدیم شمیران (خیابان شریعتی)

بن‌مایه‌ها

• اطلس کامل تهران. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۵.ISBN 964-342-181-3

_{۲. عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من.}

پیوند به بیرون

• عکس:خیابان ولیعصر(عج) چگونه ساخته شد؟
• قتل درختان در خیابان ولی عصر تهران/عکس
• کاریکاتور: قطع درختان خیابان ولیعصر