علی امینی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
علی امینی مجدی
نخست‌وزیر ایران
دوره مسئولیت
۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۰ – ۲۶ تیر ۱۳۴۱
پادشاهمحمدرضا شاه پهلوی
پس ازجعفر شریف‌امامی
پیش ازاسدالله علم
وزیر دارایی
دوره مسئولیت
شهریور ۱۳۳۲ – ۱ خرداد ۱۳۳۴
نخست‌وزیرحسین علاء
فضل‌الله زاهدی
پس ازنظام‌الدین امامی
پیش ازعلی‌اصغر فروزان (سرپرست)
وزیر اقتصاد ملی
دوره مسئولیت
۷ آذر ۱۳۳۰ – ۲۸ تیر ۱۳۳۱
نخست‌وزیرمحمد مصدق
پس ازاحمد زیرک‌زاده (سرپرست)
پیش ازعلی‌اکبر اخوی
دوره مسئولیت
فروردین – خرداد ۱۳۲۹
نخست‌وزیررجبعلی منصور
پس ازتقی نصر
پیش ازصادق وثیقی
وزیر دادگستری
دوره مسئولیت
۱ خرداد ۱۳۳۴ – ۱۳۳۶
نخست‌وزیرحسین علاء
پس ازعمادالدین میرمطهری (سرپرست)
سفیر ایران در ایالات متحده
نماینده مجلس شورای ملی
دوره مسئولیت
۱۳۲۶ – ۱۳۲۸
حوزه انتخاباتیتهران (دورهٔ پانزدهم)
اطلاعات شخصی
زاده
علی امینی مجدی

۲۱ شهریور ۱۲۸۴ خورشیدی
تهران، ایران
درگذشته۲۱ آذر ۱۳۷۱ (۸۷ سال)
پاریس، فرانسه
ملیت ایران
همسر(ان)بتول وثوق
فرزندانایرج امینی[۱]
خویشاوندانابوالقاسم امینی مجدی (برادر)
علی امین‌الدوله (پدربزرگ)
اشرف الملوک فخرالدوله (مادر)
مظفرالدین شاه قاجار (پدربزرگ)
پیشهسیاستمدار
تخصصنخست‌وزیر
لقب(ها)علی

علی امینی مجدی معروف به علی امینی (۲۱ شهریور ۱۲۸۴ تهران – ۲۱ آذر ۱۳۷۱ پاریسسیاست‌مدار ایرانی، از اعضای جبهه ملی و یک دوره از اردیبهشت ۱۳۴۰ تا تیر ۱۳۴۱ نخست‌وزیر ایران بود.[۲]

او فرزند محسن امین‌الدوله (داماد مظفرالدین شاه و مالک معروف) نوهٔ علی امین‌الدوله (صدراعظم مظفرالدین شاه) و نتیجهٔ میرزا محمد خان مجدالملک سینکی (وزیر و منشی عصر ناصری) بود. مادرش اشرف الملوک فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه قاجار زنی بادرایت و نیکوکار بود.

امینی از نخستین کسانی بود که جهت اصلاحات ارضی در ایران فعالیت و در تدوین اصول اصلاحات ارضی موسوم به انقلاب سفید نقش مؤثری ایفا کرد. از وی به عنوان یکی از مهم‌ترین افراد در انقلاب سفید یاد می‌شود.[نیازمند منبع]

تولد و تحصیلات[ویرایش]

علی امینی در ۲۱ شهریور ۱۲۸۴[۳] در تهران به دنیا آمد. پدرش محسن خان امین‌الدوله، پسر علی خان امین الدوله صدر اعظم زمان مظفرالدین شاه و از مالکان بزرگ لشت نشا بود.[۴] مادرش فخرالدوله دختر مقتدر و مدبّر مظفرالدین شاه و برادر بزرگ‌ترش ابوالقاسم امینی مجدی بود. امینی در جوانی با بتول وثوق دختر حسن وثوق (وثوق الدوله) (رئیس‌الوزرای دوره قاجار و عاقد قرارداد ۱۹۱۹) ازدواج کرد.

او پس از اتمام تحصیلات خود در مدرسه دارالفنون تهران به فرانسه رفت و حقوق و اقتصاد خواند و در رشتهٔ اقتصاد موفق به اخذ درجه دکترا شد.

کارگزار اقتصادی[ویرایش]

در سال ۱۳۴۰

پس از بازگشت به ایران نخست در سال ۱۳۱۰ در دادگستری مشغول به کار شد. وی ورود به دادگستری را شروع مناسبی برای ورود به کار سیاسی می‌دانست. با انتصاب داور به وزارت مالیه در سال ۱۳۱۲ او نیز که از افراد مورد اعتماد داور بود به وزارت مالیه رفت و به عنوان عضو اداره اقتصاد مشغول به کار شد.[۵]

در شانزدهم بهمن ۱۳۲۰ مشرف‌الدوله نفیسی وزیر دارایی کابینه فروغی، امینی را به عنوان معاون اقتصادی خود به مجلس معرفی کرد. او در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی بیشترین رأی را در تهران آورد و در سال ۱۳۲۶ به مجلس راه یافت. پس از پایان دوره نمایندگی‌اش در سال ۱۳۲۹ در کابینه منصورالملک به وزارت اقتصاد ملی (بازرگانی و صنایع و معادن) منصوب شد.[۶] اما پیش از پایان عمر دولت کنار رفت. در کابینه مصدق ابتدا به عنوان فرد مناسبی برای وزارت کشور در نظر گرفته شد اما به دلیل مخالفت شاه به وزارت اقتصاد ملی منصوب شد.[۷]

پس از کودتای ۲۸ مرداد در مقام وزیر دارائی کابینه سپهبد زاهدی مذاکرات با کنسرسیوم را اداره کرد که منجر به قرارداد کنسرسیوم شد.[۸] قراردادی که محمد باهری اینطور ادعا کرده است که از شاه شنیده طرف های مقابل تنها در صورتی امضا می کنند که مجری آن در ایران امینی باشد.[۹] او همچنین ۱۵۰ میلیون دلار وام از آمریکا و ده میلیون لیره از انگلیس برای ایران گرفت.[نیازمند منبع]

در دولت بعدی که حسین علاء تشکیل داد، امینی مدت کوتاهی عهده‌دار وزارت دارایی بود و در همین مدت، قانون جلب سرمایه خارجی را در اردیبهشت ۱۳۳۴ به تصویب رساند. سپس به پیشنهاد علاء در اول خرداد آن سال، وزارت‌خانه دادگستری به او سپرده شد که ماه‌ها بدون وزیر مانده و دولت و مجلس مدت‌ها بود به دنبال وزیری فعال بودند که بتواند دست به اصلاحات در آن بزند.[۱۰]

نخست‌وزیری[ویرایش]

امینی در جلسه کابینه

بنا به اظهارات جعفر شریف امامی در زمانی که جان اف کندی سناتور بود و هنوز به مقام ریاست جمهوری آمریکا نرسیده بود امینی به عنوان سفیر ایران در آمریکا رابطه ای نزدیک با او داشت و حتی ذهن جان اف کندی را نسبت به محمدرضا شاه پهلوی خراب کرده بود.[۱۱]بنابراین عجیب نبود که امینی در سال ۱۳۴۰ با حمایت دولت جان اف کندی در آمریکا به سمت نخست‌وزیری منصوب شود.
وی به محض رسیدن به نخست وزیری، مجلس را برخلاف قولی که داده بود منحل کرد.[۱۲]آزادی فعالیت احزاب سیاسی[نیازمند منبع] از جمله جبهه ملی، اصلاحات ارضی و مبارزه با فساد از اقدامات دولت او بود. کوشش‌های او در کاهش نقش شاه در اداره امور کشور با حمایت بخشی از دستگاه ریاست جمهوری آمریکا، خیلی زود با مقاومت و مخالفت محمدرضا شاه پهلوی و عدم همراهی اپوزیسیون شاه مواجه شد و نتیجتاً او پس از ناامیدی از همراهی جبهه ملی ایران مجبور به کناره‌گیری شد.

امینی به دلیل عدم اعتماد شاه به وی و اختلاف با شاه در مورد تنظیم بودجه در سال ۱۳۴۱ از نخست‌وزیری استعفا کرد و دیگر به عنوان نخست‌وزیر منصوب نشد. ارتباط شاه با وی محدود به مشارکت در برخی مراسم رسمی بود. در مهرماه سال ۱۳۵۷ برای مشاوره در مورد رفع نا آرامی‌ها به دیدار شاه دعوت شد. وی به شاه پیشنهاد داد یا به مسافرت برود یا هیاتی را برای تصمیم‌گیری در مورد آینده کشور تشکیل دهد یا یکی از انقلابیون مانند مهندس بازرگان را به نخست‌وزیری انتخاب کند. همهٔ پیشنهادها به دلیل بدگمانی شاه به وی رد شد.[۱۳] امینی پس از انقلاب ایران در فرانسه زندگی می‌کرد و یکی از رهبران مخالفان جمهوری اسلامی ایران بود.

امینی نمایندگی لاهیجان را در مجلس مؤسسان بر عهده داشت.[۳]

علی امینی

کتاب خاطرات علی امینی که توسط دانشگاه هاروارد تحت عنوان خاطرات شفاهی ایران گردآوردی شده بود، در سال ۱۳۷۶ در ایران منتشر شد.

تبارنامه[ویرایش]

تبارنامه خاندان امینی
باباخانمیرزا اسدالله نوری
آقافتحعلیدخترمیرزا آقاخان نوری
مجدالملک سینکی
علی امین‌الدولهمیرزا تقی‌خان مجدالملکطاووس خانممعتمدالسلطنههما خانمعلاءالسلطنه
محسن امین‌الدولهاشرف‌الملوک فخرالدولهحسن وثوقاحمد قوامحسین علاء
ابوالقاسم امینیعلی امینیاحمد امینیمحمود امینیمعصومه امینی


جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. «ایرج امینی: آمریکایی‌ها روز ۲۸ مرداد نقشی نداشتند». تاریخ ایرانی. ۲۰۱۵-۱۰-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۱۰-۱۶.
  2. «۱۶ اردیبهشت، علی امینی نخست‌وزیر شد». تاریخ ایرانی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۵.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ حسین کلاته. «علی امینی مجدی در آیینه تصاویر - ۲». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
  4. کاظمی‌نیا، مهران؛ غلامی، سمیه. فخرالدوله. فارسی مدیا.
  5. خاطرات علی امینی - شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۳۸-۷ صفحه: 63 - 61
  6. خاطرات علی امینی - شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۳۸-۷ صفحه: 85-87
  7. خاطرات علی امینی - شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۳۸-۷ صفحه: 93-95
  8. خاطرات علی امینی - شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۳۸-۷ صفحه: 113
  9. تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد مصاحبه با محمد باهری نوار شماره یک
  10. «مذاکرات جلسه ۱۲۳ دوره هجدهم مجلس شورای ملی دوم خرداد ۱۳۳۴».[پیوند مرده]
  11. تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد- جعفر شریف امامی tape 8 side 2 دقیقه ۱۲:۵۸
  12. تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد مصاحبه با محمد باهری نوار شماره ۴
  13. خاطرات علی امینی - شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۳۸-۷ صفحه: 177-180

منابع[ویرایش]