یارمحمدخان کرمانشاهی

یارمحمد کرمانشاهی
یارمحمد خان (سمت راست)، حسین خان نصرت المله (وسط)، حسین خان امیربرق (سمت چپ)
زادروز	۱۲۵۸ خورشیدی ۱۲۹۶ (قمری) کرمانشاه
درگذشت	۱۳ مهر ۱۲۹۱ خورشیدی کرمانشاه
آرامگاه	انبار اداره نقلیه بهداری کرمانشاه
نام‌های دیگر	یار محمد خان زردلانی
نقش‌های برجسته	نبرد در کرمانشاه و تبریز و تهران
لقب	گرد کرد
دوره	انقلاب مشروطه

سردار یارمحمدخان معروف به یارمحمدخان کرمانشاهی از فعالان مشروطه بود که در طی سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۸۹ خورشیدی در نبردهای سختی وازجمله در محاصره تبریز به یاری ستارخان و باقرخان شتافت.

وی بعداً به‌وسیله عبدالحسین میرزا فرمانفرما حاکم کرمانشاه و عامل حکومت مرکزی در ۱۳ مهر ۱۲۹۱ ه. ش و در بازار مسقف کلوچه پز خانهٔ کرمانشاه به قتل رسید.

جنبش مشروطه

عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز. سال ۱۹۰۹ میلادی.
شاهان قاجار
نام	دورهٔ پادشاهی
آقامحمد خان فتحعلی شاه محمدشاه ناصرالدین شاه مظفرالدین شاه محمدعلی شاه احمدشاه	۱۱۷۵–۱۱۶۱ ۱۲۱۳–۱۱۷۶ ۱۲۲۶–۱۲۱۳ ۱۲۷۵–۱۲۲۶ ۱۲۸۵–۱۲۷۵ ۱۲۸۸–۱۲۸۵ ۱۳۰۴–۱۲۸۸

تولد

یارمحمد کرمانشاهی فرزند میرزا محمد خان از خان‌های طایفه لک زردلان پشتکوه و بلقیس خانم از طایفهٔ لک بالاوند در سال ۱۲۹۶ ه. ق. برابر با (۱۲۵۸ ه. ش.) در کرمانشاه متولد شد. خواندن و نوشتن را در مکتب آموخت، و در نوجوانی به ورزش باستانی روی آورد و پس از مدتی اشتغال به کار آزاد در سبزه میدان کرمانشاه، درآغاز جوانی در توپخانه تیپ کرمانشاه استخدام شد و به رشادت واستحقاق به سرعت به درجهٔ نایبی رسید.

فعالیت

وی با اندیشهٔ آزادی‌خواهی وارد کمیته غیرت کرمانشاه شد و در کنار عده‌ای از آزادیخواهان کرمانشاه مانند حاج آقا محمد مهدی، میرزاعلی خان سرتیپ خانه خراب، ابوالفتح میرزا دولتشاهی و ... به فعالیت پرداخت. هنگام برخورد مشروطه خواهان و مستبدان در کرمانشاه، همراه دو هزار تن از آزادیخواهان در کنسولگری انگلستان در کرمانشاه (محل فعلی شهرداری) متحصن شد. پس از رفع تحصن همراه برادرخوانده‌اش، حسین خان کلاهی عازم تهران شد. در قم از به توپ بستن مجلس و اشغال تهران بدست قزاق‌های لیاخوف آگاه شد و از آنجا به تبریز رفت و به آزادیخواهان از جمله ستارخان و باقرخان پیوست.

محاصره تبریز

نوشتار اصلی: محاصره تبریز

اولین نبردی که یارمحمد خان در آن شرکت داشت اردوکشی به مراغه و جنگ شرامین است که در ذیقعده ۱۳۲۶ ه. ق روی داد. مجاهدان در این نبرد شکست خوردند و یارمحمد خان و حسین خان توانستند از مهلکه نجات یابند و به تبریز برسند.

یارمحمد خان در ۲۱ محرم ۱۳۲۷ ه. ق در جنگ مجاهدان با مستبدان شرکت کرد و در حالی که سردستگی جمعی از آزادیخواهان را داشت به اردوگاه شجاع الدوله حمله کرد و تلفاتی به دشمن وارد کرد. یارمحمد خان در ماه صفر ۱۳۲۷ ه. ق در جنگ حکم آباد شرکت داشت و در این نبرد شجاعت و لیاقت از خود نشان داد و از سوی انجمن ایالتی مورد تقدیر قرار گرفت. در جنگ آناخاتون از ناحیهٔ پا زخمی شد ولی جنگ به سود آزادیخواهان خاتمه یافت. در ۷ ربیع الاول ۱۳۲۸ ه. ق و پس از سرکوب مستبدان و استقرار مشروطه، به همراه ستارخان و باقر خان و ۱۰۰ سوار دیگر به تهران آمد.

مشروطه

پس از استقرار مشروطه اختلاف بینش‌های سیاسی منجر به پیدایش احزاب مختلف شد که مهمترین آن‌ها حزب دموکرات و اعتدالیون بود. ستارخان به اعتدالیون نزدیک شد و یارمحمد خان کرمانشاهی به دموکرات‌ها پیوست.

در آغاز سال ۱۲۹۰ ش. سپهدار به عنوان رئیس الوزرا منصوب شد او که از اعتدالیون بود ابتدا به کینه جویی از حیدرخان عمو اوغلو و یارمحمد خان برخاست. از اینرو یارمحمدخان شب اول فروردین ۱۲۹۰ ش. به دستور وی بازداشت شد. پس از دو هفته روز ۱۳ فروردین ۱۲۹۰ ه ش. حکم تبعیدش از ایران صادر شد. آن‌ها قصد داشتند او را از طریق کرمانشاه به عراق اعزام نمایند. هنگام انتقالش از کرمانشاه مردم به هواداری وی برخاستند و با زور او را آزاد کردند. سپس انجمن ولایتی و مردم طی تلگرافهای بسیار، لغو تبعید واقامت یارمحمد خان در کرمانشاه را خواستار شدند و دولت ناچار آن را پذیرفت.

مرگ

هنگامی که سپاه فرمانفرما از سنندج به سوی کرمانشاه حرکت کرد، یارمحمد خان و به دنبال او سالارالدوله نیز از کرمانشاه به طرف سنندج رفتند، ولی دو سپاه به هم برخورد نکردند و فرمانفرما به کرمانشاه رسید و درالحکومه مستقر شد. یارمحمد خان و سالارالدوله به دیگر سپاهی فراهم کرده و از سنندج به طرف کرمانشاه حرکت کردند. ساعت حدود ۱۰ صبح یارمحمدخان زیر سقف پوشیدهٔ بازار کلوچه پزها مشغول رایزنی برای حملهٔ نهایی بود که تیری از یکی از سوراخ‌های سقف بازار شلیک شد و یکی از همراهان سردار به زمین افتاد. یارمحمد خان برای ردیابی مسیر گلوله سرش را بالا آورد و تیر دوم به صورت او شلیک شد و وی را کشت. با کشته شدن ایشان وکیل جوانرود همچنان به مقاومت در مقابل ارگ دولتی پرداخت. طولی نکشید که وی و تعداد زیادی از همرزمانش نیز کشته شدند و با این امر جنگ به سود دولت خاتمه یافت و خاندان یار محمد خان پس از مرگ او به نقطه نامعلومی در اطراف قزوین تبعید شدند.

مدفن

جنازهٔ وی در گورستان قدیمی شهر کرمانشاه دفن شد. اکنون این گورستان خراب گشته، ولی قبر سردار یارمحمد کرمانشاهی در مکانی مشخص در انبار ادارهٔ نقلیهٔ بهداری در خیابان نقلیه شهر کرمانشاه باقی مانده‌است.

یادبود

در روزهای پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، بلوار اصلی شهر کرمانشاه به نام بلوار یارمحمدخان کرمانشاهی نامگذاری شد، اما چندی بعد و پس از کشته‌شدن سید محمد بهشتی در ماجرای بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی این نام به بلوار شهید بهشتی تغییر پیدا کرد. در حال حاضر هیچ خیابان، معبر یا مکانی در یادبود وی نامگذاری نشده‌است.

منبع

بر پایه داده‌هایی در سوره مهر

مطالعه بیشتر

• کتاب گرد کرد به قلم اردشیر کشاورز.