حسین پیرنیا

«مؤتمن‌الملک» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای سایر استفاده‌ها، مؤتمن‌الملک (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

برای اقتصاددانی به همین نام، حسین پیرنیا (اقتصاددان) را ببینید.

حسین پیرنیا
نگاره حسین پیرنیا
رئیس مجلس شورای ملی در دوره چهارم
نماینده ۶ دوره مجلس شورای ملی
اطلاعات شخص
زاده	۱۲۵۳ خورشیدی تهران،
درگذشت	۹ شهریور ۱۳۲۶ (۷۳ سال) ،
ملیت	ایران
شغل	سیاستمدار
مذهب	اسلام
خویشاوندان سرشناس	حسن پیرنیا (برادر) اردشیر زاهدی (نوه)
لقب(ها)	مؤتمن‌الملک

حسین پیرنیا ملقب به مؤتمن‌الملک (۱۲۵۳ه. ش - ۱۳۲۶ه. ش)، دولتمرد اواخر دورهٔ قاجاریه، رئیس مجلس شورای ملی در دوره چهارم، نماینده ۶ دوره مجلس شورای ملی، و برادر حسن پیرنیا.

وی پدرزن سپهبد فضل‌الله زاهدی، نخست‌وزیر ایران و پدربزرگ اردشیر زاهدی، وزیر خارجه ایران و آخرین سفیر دولت شاهنشاهی ایران در ایالات متحده آمریکا و هما زاهدی، سه دوره نماینده همدان در مجلس شورای ملی بود.

زندگی

حسین پیرنیا فرزند میرزا نصرالله خان نائینی مشیرالدوله، در ۱۲۹۲ ه‍. ق/۱۲۵۴ ه‍. خ در تهران متولد شد.

تحصیلات ابتدایی و معلومات متداول را در تهران فراگرفت و سپس عازم اروپا شد و در مدرسهٔ حقوق پاریس ادامهٔ تحصیل داد. پس از بازگشت به ایران به خدمت وزارت امور خارجه درآمد و در ۱۳۱۷، که مدرسهٔ علوم سیاسی دایر گردید، در آنجا به تدریس پرداخت. در ۱۳۲۰ به ریاست دفتر وزارت امور خارجه منصوب شد، تا ۱۳۲۵ در این سمت باقی بود و در همین سمت لقب مؤتمن‌الملک گرفت.

مؤتمن‌الملک در آغاز نهضت مشروطه، چون تحصیلکردهٔ فرانسه بود، به این نهضت گرایش یافت و به اتفاق برادرش پدر را در یاری مشروطه‌خواهان تشویق کرد و سرانجام در تنظیم قانون اساسی و نظامنامهٔ انتخابات و متمم قانون اساسی شرکت جست و در این راه کوشش بسیار کرد.

وزیران کابینهٔ اول ناصرالملک (معرفی در ۱۲۸۶/۸/۴)

ر.	وزیر	وزارت‌خانه	ر.	وزیر	وزارت‌خانه
۱	میرزا مهدی‌قلی‌خان مخبرالسلطنه	عدلیه	۵	میرزا ابوالقاسم‌خان ناصرالملک همدانی	مالیه
۲	میرزا حسن‌خان مشیرالسلطنه	خارجه	۶	میرزا مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله	علوم و فوائد عامه
۳	میرزا غلامرضاخان آصف‌الدوله	داخله	۷	میرزا حسین‌خان مؤتمن‌الملک	تجارت
۴	میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالک	جنگ

در ۲۹ رمضان ۱۳۲۵ / ۴آبان ۱۲۸۶ میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک که به رئیس‌الوزرایی منصوب شده بود، کابینهٔ خود را به شاه و مجلس معرفی کرد. در این کابینه، برای اولین بار، مؤتمن‌الملک مقام وزارت گرفت و متصدی وزارت تجارت و گمرکات شد. در ترمیم کابینهٔ نظام‌السلطنهٔ مافی، برای بار دوم، به وزارت تجارت منصوب و در ترمیم سوم کابینه نیز همان سمت را دارا شد. در اولین کابینهٔ میرزا احمدخان مشیرالسلطنه، که در ۷ جمادی‌الاولی ۱۳۲۶/ ۱۷ خرداد ۱۲۸۷ در باغ شاه به محمدعلی شاه معرفی شد، سمت مؤتمن‌الملک وزارت فوائد عامه و تجارت بود، و در ترمیم کابینه همان سمت را حفظ کرد، ولی به هنگام ترمیم کابینه در ۷ ذیحجهٔ ۱۳۲۶/ ۱۵ دی ۱۲۸۷ از وزارت مستعفی گردید.

جنبش مشروطه

عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز. سال ۱۹۰۹ میلادی.
شاهان قاجار
نام	دورهٔ پادشاهی
آقامحمد خان فتحعلی شاه محمدشاه ناصرالدین شاه مظفرالدین شاه محمدعلی شاه احمدشاه	۱۱۷۵–۱۱۶۱ ۱۲۱۳–۱۱۷۶ ۱۲۲۶–۱۲۱۳ ۱۲۷۵–۱۲۲۶ ۱۲۸۵–۱۲۷۵ ۱۲۸۸–۱۲۸۵ ۱۳۰۴–۱۲۸۸

در رئیس‌الوزرایی دوم میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک، که به کفالت میرزا جوادخان سعدالدوله تشکیل شد، مؤتمن‌الملک به سمت وزارت علوم و معارف تعیین گردید و در ترمیم کابینه همچنان سمت خود را حفظ کرد. پس از استبداد صغیر و به دنبال آن فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از سلطنت، مؤتمن‌الملک از تهران به نمایندگی دورهٔ دوم مجلس شورای ملی انتخاب گردید و در انتخاب هیئت رئیسهٔ موقتی، به ریاست برگزیده شد. بعداً نیز چهارمین رئیس این دورهٔ مجلس شد که هشت ماه و چهارده روز به طول انجامید.

پس از انحلال مجلس دوم و آغاز فترت در ۱۹ صفر ۱۳۳۲/۲۸ دی ۱۲۹۱، که محمدعلی خان علاءالسلطنه به رئیس‌الوزرایی انتخاب شد، در کابینهٔ خود مؤتمن الملک را به سمت وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب کرد، ولی وی پس از مدت کوتاهی، از عضویت کابینه استعفا کرد.

در انتخابات دورهٔ سوم مجلس شورای ملی، مؤتمن‌الملک وکیل اول تهران شد و از نخستین روز افتتاح مجلس در ۱۵ محرم ۱۳۳۳/ ۱۳ آذر ۱۲۹۳ تا سفر مهاجرت و تعطیلی مجلس در ۶ محرم ۱۳۳۴/ ۲۳ آبان ۱۲۹۴ ریاست با او بود. عمر مجلس سوم یک سال بود.

مؤتمن‌الملک در ۱۲۹۶ در کابینهٔ علاءالسلطنه به وزارت فوائد عامه و تجارت معرفی شد و در کابینهٔ عین‌الدوله هم دارای همان سمت بود. او در همان سال در کابینهٔ حسن مستوفی، وزیر معارف و اوقاف شد و در ۱۳۳۸ در کابینهٔ میرزا حسن خان مشیرالدوله، مقام وزارت مشاور گرفت. وی در دورهٔ چهارم مجلس شورا که در تیر ۱۳۰۰ افتتاح گردید، از تهران به نمایندگی انتخاب شد و در تمام آن دوره ریاست مجلس شورای ملی را برعهده داشت. در دورهٔ پنجم نیز کماکان از تهران به وکالت مجلس شورای ملی انتخاب شد و به ریاست مجلس رسید.

روز ۲ فروردین ۱۳۰۳ جلسهٔ علنی مجلس شورای ملی برای اعلام جمهوریت تشکیل شد. عدهٔ زیادی از روحانیان و اصناف در میدان بهارستان اجتماع کردند و در مخالفت با جمهوری سردار سپه شعار دادند. در نتیجه بین مردم و نظامیان زدوخورد شدیدی روی داد. بسیاری از مردم مصدوم و مجروح یا مقتول شدند و جلسهٔ مجلس بدون اخذ نتیجه تعطیل شد. مؤتمن الملک، رئیس مجلس، به سردارسپه نسبت به ضرب و شتم مردم شدیداً اعتراض کرد و نظم مجلس و بهارستان را برعهدهٔ خود دانست. سردارسپه اظهار کرد که امنیت مملکت با اوست و به وظیفهٔ خود عمل کرده‌است. مؤتمن‌الملک دستور داد که زنگ جلسه را بنوازند تا تکلیف سردارسپه را تعیین کند. با شفاعت عده‌ای از نمایندگان، از جمله مشیرالدوله، بین سردارسپه و مؤتمن‌الملک سازش و تفاهم به وجود آمد و سردارسپه از عمل خود معذرت خواهی کرد.

روز ۱۵ مهر ۱۳۰۴، طبق عرف مجلس، انتخاب هیئت رئیسهٔ مجلس پنجم انجام گرفت و مؤتمن‌الملک به ریاست مجلس انتخاب شد، ولی در همان روز وی این منصب را نپذیرفت و استعفا کرد. روز ۱۹ مهر ۱۳۰۴ مجدداً برای انتخاب ریاست مجلس رأی‌گیری شد و نمایندگان به ریاست مؤتمن‌الملک رأی دادند. روز ۲۱ مهر مجدداً مؤتمن‌الملک مستعفی شد و از حضور در جلسات مجلس خودداری کرد. مؤتمن‌الملک و مشیرالدوله، مستوفی‌الممالک را تشویق به ریاست کردند ولی او هم نپذیرفت. استعفای مؤتمن‌الملک به حسب ظاهر برای طرفداری از اصل لایتغیر بودن قانون اساسی بود، ولی او با تغییر سلطنت مخالفتی نداشت زیرا می‌دانست که حکومت فرسودهٔ قاجاریه و ناتوانی احمدشاه با تحولات و مخالفتهای سیاست خارجی و با اوضاع و احوال بخصوصی که در مملکت پیش آمده بود دیگر قابل دوام نیست.

مؤتمن‌الملک در انتخابات دورهٔ ششم مجلس شورای ملی از تهران به وکالت رسید. در ۱۵ فروردین ۱۳۰۶، که انتخاب هیئت رئیسه تجدید شد، مؤتمن‌الملک به ریاست مجلس انتخاب گردید و تا آخر دورهٔ ششم ریاست داشت. در انتخابات دورهٔ هفتم مجلس شورای ملی، بار دیگر مؤتمن‌الملک از تهران به وکالت انتخاب گردید (۱۳۰۷) ولی نمایندگی مجلس را نپذیرفت. مؤتمن الملک در دورهٔ چهاردهم نیز از تهران به وکالت مجلس شورای ملی انتخاب شد ولی نمایندگی مجلس را نپذیرفت.

در ۱۸ مرداد ۱۳۲۱، پس از استعفای نخستین کابینهٔ علی سهیلی، اکثریت نمایندگان دورهٔ سیزدهم رأی به نخست‌وزیری او دادند ولی وی زیر بار مسئولیت نرفت. در اوایل بهمن ۱۳۲۴ وی مجدداً از طرف نمایندگان مجلس نامزد نخست‌وزیری شد و ۵۱ نفر از نمایندگان به او ابراز تمایل کردند اما رقیب وی احمد قوام با دو رأی اضافی نخست‌وزیر شد.

حسین پیرنیا مؤتمن الملک در روز ۹ شهریور ۱۳۲۶ در ۷۳ سالگی درگذشت، و در آرامگاه خانوادگی در امامزاده صالح تجریش دفن گردید. وی را از رجال عاقل و متین ایران شمرده‌اند.

جستارهای وابسته

• عمارت مشیرالدوله

منابع

• مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و ۱۴ هجری، تهران ۱۳۴۷
• دانشنامهٔ جهان اسلام
• کسروی، احمد. انقلاب مشروطه ایران.