احمدخان علاءالدوله

تصویر میرزا احمدخان علاءالدوله در نسخهٔ خطی کتاب واقعات اتفاقیه در روزگار

جنبش مشروطه

شاهان قاجار
نام	دورهٔ پادشاهی
آقامحمد خان فتحعلی شاه محمدشاه ناصرالدین شاه مظفرالدین شاه محمدعلی شاه احمدشاه	۱۱۷۵–۱۱۶۱ ۱۲۱۳–۱۱۷۶ ۱۲۲۷–۱۲۱۳ ۱۲۷۵–۱۲۲۷ ۱۲۸۵–۱۲۷۵ ۱۲۸۸–۱۲۸۵ ۱۳۰۴–۱۲۸۸

میرزا احمد علاءالدوله(۱۲۸۳ – ۱۳۲۹) پسر بزرگ محمدرحیم خان علاءالدوله، نسقچی مشهور دربار قاجاریه بود.

خانواده

وی از طایفه دولو این قاجار می باشد. علاءالدوله صاحب ۹ پسر و ۶ دختر بود. دختران او عبارت بودند از عفت‌الدوله همسر نصرت‌الله امیراعظم، اشرف‌السلطنه همسر محمد نخجوان، شکوه عظمی همسر حسن پیرنیا (مشیرالدوله)، فروغ عظمی همسر ابراهیم میرزا سالار اعظم پسر کامران میرزا، عشرت‌السلطنه همسر سردار اسعد بختیاری و شمس‌الزمان خانم. از میان پسران او سرتیپ جان‌محمدخان امیرعلائی، فرمانده لشکر شرق در اوایل زمامداری رضا شاه، و امیرحسین‌خان که پس از پدرش ملقب به علاءالدوله شد، از سایرین معروف‌تر بودند.

پدرش در زمان ناصرالدین‌شاه مشاغل متعدد از پیشکاری آذربایجان و همدان تا وزارت دربار را داشته‌است.

مشاغل

• حکمران خوزستان ۱۳۱۴ ه‍.ق
• حکمران گرگان ۱۳۱۷ ه‍.ق
• حکمران مازندران ۱۳۱۹ ه‍.ق
• حکمران کرمانشاه
• حکمران فارس ۱۳۲۰ ه‍.ق
• حکمران تهران ۱۳۲۲ ه‍.ق
• حکمران فارس برای بار دوم سال ۱۳۲۴ ه‍.ق
• حکمران فارس (بعد انقلاب مشروطیت) برای بار سوم سال ۱۳۲۷ ه‍.ق

زندگی‌نامه

میرزا احمد خان در زمان صدارت عین الدوله در سال ۱۳۲۲ قمری حاکم تهران بود و در پی گرانی قند، به فلک بستن وچوب زدن تجار یکی از بهانه‌های شروع جنبش مشروطیت شد. جایگاه این خانواده در بین مردم مقبول ومطلوب نبود.

بعد از قتل امین السلطان وانتخاب شدن برادرش احتشام السلطنه به ریاست مجلس، علاءالدوله به همراه عده‌ای از درباریان از ترس جان اقدام به تشکیل انجمنی بنام انجمن خدمت کردند و باتشکیل جلساتی ضمن هواداری از مشروطه نامه‌ها و عریضه هائی به محمد علی شاه نوشته و او را به جانبداری از مجلس و مشروطه فراخواندند. در واقعه کودتای اول محمد علی شاه (واقعه میدان توپخانه) فرستادن چند سرباز برای محافظت مجلس ومجلسیان توسط علاءالدوله، باعث خشم شاه شده و دستور می‌دهد وی را احضار و پس از توهین زیاد او را فلک کرده وتبعید می‌نماید.

پس از پافشاری مجلس وبرگشت او از تبعید با تشکیل جلسات متعدد با نمایندگان مجلس مخالفت علنی با درباریان می‌نمود.

در سال ۱۳۲۹ قمری وقتی از وی در خواست پرداخت بدهی‌های مالیاتی نمودند بنای مخالفت شدید با مورگان شوستر را گذاشت و در جلوی منزلش با شلیک افرادی که خود را طرفدار مشروطه عنوان می‌کردند کشته شد.

عمارت علاءالدوله

علاءالدوله نام خیابان فردوسی در تهران قدیم بوده و در گوشه شمال غربی میدان توپخانه، دروازه و خیابان علاءالدوله یا باغ ایلخانی قرار داشته‌است. شرایط این خیابان به‌طوری‌که اعتمادالسلطنه می‌نویسد، چنین بود: «کوچه باغ ایلخانی بسیار طولانی است. در طرفین کوچه، درخت‌های خوبی کاشته شده و کوچه سنگ‌فرش است. کنار نهرهای دو طرف، همه از سنگ است و شب‌ها با چراغ‌ها و فانوس روشن است. در حاشیه این کوچه، باغات و عمارات عالیه هست. در طرف راست، خانه و باغ و عمارات جناب احمد علاءالدوله وزیر دربار، امین السلطان و جناب ظهیرالدوله است.»

در نقشه عبدالغفار به سال ۱۳۰۱ هجری قمری حد فاصل کوچه خندان در خیابان فردوسی (دندانساز سابق) و میدان امام خمینی (توپخانه سابق) نام املاک ورثه مرحوم امیر نظام به چشم می خورد. امیر نظام لقب محمد رحیم خان قاجار دوللو علاءالدوله است که در آن سال که نقشه عبدالغفار کشیده می‌شود، فوت می‌کند و به همین دلیل ذکر شده‌است «املاک ورثه مرحوم امیر نظام».

محمد رحیم خان قاجار دوللو علاءالدوله پس از مرگ برادر بزرگش، حسن خان، که نسقچی باش بود، به این سمت دست یافت و در سفرهای پادشاه، مسئول نظم اردوها بود. در سال ۱۲۷۴ هجری قمری جزء نویسندگان وزارت خارجه شد. در سال ۱۲۷۸ به لقب علاءالدوله ملقب شد. در ذیحجه ۱۲۸۳ هجری قمری که ناصرالدین شاه عازم خراسان بود محمد رحیم خان را به سمت حاکم تهران منصوب کرد و در سال ۱۲۸۴ق ریاست قورخانه به وی محول شد.

بر اساس خاطرات احتشام السلطنه (پسر علاءالدوله) در سال ۱۲۸۸ هجری قمری علاءالدوله از محله ارگ و عمارت اجدادی خود به این قسمت نقل مکان می‌کند و املاک علاءالدوله در آن زمان شمال به کوچه نکیسا (شهید شاهچراغی فعلی) حدفاصل فردوسی و لاله زار، مشرق به خیابان لاله زار، مغرب به خیابان فردوسی و جنوب به میدان سپه (امام خمینی فعلی) را شامل می‌شد که حدود ۵۰ هزار زرع بود. در ابتدا در این محدوده یک بنای مختصر بیشتر وجود نداشت و غالباً سبزی کاری و درخت قرار داشت که به مرور زمان علاءالدوله در این مکان ساختمان‌های جدید برای خود و فرزندانش به غیر از حاجب الدوله ایجاد می‌کند و کل فرزندان در این محدوده ساکن می‌شوند.

خانه تاریخی علاءالدوله که امروز تبدیل به ۱۷۰۰ متر زمین بایر شده‌است، تنها بخش اندکی از آن ملک تاریخی علاءالدوله است که در حد یک تالار آینه به گواه عکسهای میراث فرهنگی و شرکت توسعه فضاهای فرهنگی باقیمانده‌است.

نمونه این بنا را تالار آینه خانه نصیرالدوله در محله عودلاجان می‌توان عنوان کرد که در آن بنا نیز یک بنا با متراژ حدود ۸۰ متر قرار دارد. تالار آینه خانه علاءالدوله نیز همانند تالار آینه خانه نصیرالدوله در عودلاجان متراژی کمتر از ۱۵۰ متر دارد و الباقی زمین که یک هزار و ۵۵۰ متر مربع می‌شود، بایر است.

منابع

• کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ج اول ص ۵۰۸
• صفائی، ابراهیم. تاریخ مشروطه ص ۵۹۵
• دولت‌آبادی، یحیی. حیات یحیی ج دوم ص ۱۴۹
• ʿALĀʾ-AL-DAWLA, MĪRZĀ AḤMAD KHAN ENCYCLOPÆDIA IRANICA