ابونواس اهوازی

ابونواس؛ تصویرگر جبران خلیل جبران، از مجله الفنون ۲، شماره ۱- ژوئن ۱۹۱۶

حسن بن هانی حَکَمی شناخته‌شده به ابونُواس اهوازی (۱۳۳–۱۹۶ هجری قمری در اهواز، ۷۴۷ یا ۷۶۲–۸۱۳ یا ۸۱۵ میلادی) معروف به ابونواس شاعر بلند آوازه عرب بود . پدرش ، هانی ، از مردمان دمشق و مادرش از ایرانیان عرب ساکن اهواز بود . ابونواس از بزرگان شعر عاشقانهٔ عرب است. او در شهر اهواز به دنیا آمد. از او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شاعران کلاسیک عربی نام می‌برند. او استاد تمامی شاخه‌های شعر عربی زمان خویش شده بود، اما شهرتش بیشتر به خاطر تصنیف‌های باده‌گساری و ستایش شراب (خَمریات) است. از ابونواس در روایت‌های فولکلور نیز یاد شده و یکی از شخصیت‌های کتاب هزار و یک شب نیز هست.

زیاده‌روی او در خوش‌گذرانی و آوردن شعرهایی در وصف آن سبب شد که وی را شاعرالخمرة لقب دهند. دیوان شعرهایش امروزه در دست است و چندین بار در مصر به چاپ رسیده‌است. وی باورهای شعوبی داشت و به برمکیان نزدیک بود تا آنجا که پس از سرنگونی آنان بغداد را ناامن دید و به مصر رفت.

زندگی‌نامه

پدر ابونواس، هانی عرب و و از اهالی اهواز بود در مورد تاریخ زایش او اختلاف نظر وجود دارد، سال تولد او را از ۱۳۰ تا ۱۴۵ هجری قمری (۷۴۷ تا ۷۶۲ میلادی) نوشته‌اند. نام اصلی او «الحسن بن هانی الحکمی» و ابونواس نام مستعارش بود. موهایی مجعد و مشکی داشت.

هنگامی که ابونواس در کودکی پدرش را از دست داد، پس از ازدواج مادرش به بصره رفت . او شیفتهٔ شعر ابن حباب بود و سرانجام او را یافت و شاگردی او را پذیرفت. ابن حباب بسیار او را دوست می‌داشت و در هر نشستی، سخن خود را با غزلی از این نوجوان ایرانی آغاز می‌کرد. پس از چند سال ابونواس در مکتب‌خانه‌های محمد بن ادریس شافعی، احمد بن حنبل، محمد بن جعفر غندریه و خلف احمد حاضر شد. هم‌چنین بر اساس یک روایت او به مدت یک سال در میان اعراب بادیه‌نشین زندگی کرد تا شناختش از زبان عربی خالص، کامل شود.

در سی سالگی، پس از ابراز عشق به دختری کنیز به نام «جنان» و تهمت‌هایی که مردم بصره به خاطر همین موضوع به او روا داشتند، به بغداد کوچید. خیلی زود به خاطر شعرهای شوخی‌آمیز و طنزش، مشهور شد. شعرهای او عمدتاً توصیف‌گر لذت‌های شراب نوشی (خَمریات) و عشق‌ورزی به پسران نوجوان (مُذکرات) بودند. ترجمهٔ شعری نمونه‌وار از او: «از برای پسرکان، از دختران دست شسته‌ام و از برای شراب کهنه، آب زلال را از خاطر برده‌ام»

او بسیار علاقه داشت که جامعه را با بیان مسائلی که مورد ممنوعیت اسلام بود، شوکه کند. او اولین شاعر عرب بوده‌است که دربارهٔ استمناء نوشته و اگرچه «پسردوستی» را شایسته نمی‌دانست اما آن را به ازدواج ترجیح می‌داد.

تبعید و زندان

ابونواس بارها به دلایل گوناگون از جمله دسیسهٔ اطرافیان و متشرعین، رک‌گویی و شیطنت‌های گاه‌وبیگاه جنسی‌اش در زمان خلفای عباسی به زندان افتاد.

میراث

عکس از تابلو خیابان ابونواس در بغداد

ابونواس در زمرهٔ یکی از بزرگان ادبیات کلاسیک عربی به‌شمار می‌رود. او تأثیر زیادی بر نویسندگان و شاعران پس از خود از جمله منوچهری دامغانی داشت. در دیوان ابونواس ۲۶۰ واژهٔ معرب به کار رفته‌است. صراحت او در بیان و نکوداشت پسردوستی، باعث آن شد تا در طول سالیان، مخالفان به سانسور آثار او بپردازند. تا آن‌جا که در سال‌های آغازین قرن بیستم میلادی، در سال ۱۹۳۲ نخستین سانسور نوین بر آثار او در قاهره روی داد، آن‌گاه که تمامی اشعار مربوط به پسردوستی (بچه‌بازی یاهمان،امردبازی) او حذف شد. هم‌چنین در ژانویه ۲۰۰۱، تعداد ۶٬۰۰۰ کتاب از اشعار پدوفیلیایی او توسط وزارت فرهنگ مصر به آتش کشیده شد. در ایران عبدالمحمد آیتی غزل‌های ابونواس را به فارسی برگردانده که این کتاب اکنون نایاب است.خیابانی در بغداد به نام او می باشد.

نمونهٔ شعر

دَعِ الرسم الذي دَثَرا		یُقاسي الرَیحَ والمطرا
و کُن رجلاً اَضاعَ العُم		رِ في اللذات والخطرا
یُرینا صفحتي قمرٍ		یَفوقُ سناهما القمرا
یُزیدُک وِجهُهُ حُسناً		اذا ما زِدتَهُ نظرا

ترجمه: رسمی را که در گذر و زمان نابود شده و باد و باران به باد فناد داده، رها کن؛ و از آنان باش که زندگی را در لذت‌ها و خطرات می‌گذرانند. [آن مرد] چهرهٔ ماه‌گونش را به ما می‌نمایاند که از ماه پرفروغ‌تر است و رویش زیباتر می‌شود وقتی بیشتر نگاهش می‌کنی.

نام برخی از قصیده‌ها

• وکأنَّ سعدی إذْ تودعنا
• دَعْ عَنْکَ لَوْمی فدعإنّ اللّوْمَ إغْرَاءُ
• أَثْنی علی الخمرِ بآلائها،
• و نَدْمانٍ یری غَبَناً علَیْه
• لا یَصرفَنَّک، عن قَصْفٍ وإصْباء
• أما یسُرُّکَ أنَّ الأرضَ زَهْراءُ
• یارُبَّ مَجْلِسِ فِتْیانٍ سمَوْتُ له،
• غُصِصْتُ منکَ بِما لا یَدفَعُ الماءُ،
• فدیتُ مَنْ حَمّلتُهُ حاجةً

منابع

• شمیسا، سیروس. شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: فردوس، ۱۳۸۱، صص ۳۲–۳۰
• ابونواس، طهور
• او؛ عاشقانه‌های ابونواس اهوازی، سید علی صالحی
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Abu Nuwas»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. (بازیابی در ۲۳ مارس ۲۰۰۸).
• عاشقانه‌های ابونواس اهوازی، بازسرایی سیدعلی صالحی، نشر سالی، تهران ۱۳۸۳
• ممتحن، حسینعلی (۱۳۸۵). نهضت شعوبیه. انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۵۶۶-۵.