فلق

سوره فلق در مکه نازل شده و دارای ۵ آیه است.

کلمه فلق به معنی صبح است.

سورهٔ ۱۱۳ قرآن

فلق
دسته‌بندی	مکی
اطلاعات آماری
ترتیب در قرآن	۲۰
جزء	۳۰
شمار آیه‌ها	۵
شمار واژه‌ها	۲۷
شمار حرف‌ها	۹۴
متن سوره
ترجمهٔ فارسی
توحید توحید	ناس ناس

نام‌ها

این سوره و سوره «ناس» را «معوذتین‏» هم می‌گویند؛ چون در آغاز هر دو سوره، مسئله تعویذ و پناه بردن به خدا مطرح شده‌است.

نزول

سوره «فلق‏» قبل از سوره «ناس‏» نازل شده‌است.

محتوای سوره

محتوای ایـن سوره تعلیماتی است که الله به محمد خصوصاً و به سایر مسلمانان عموماً در زمینه پناه بردن به او از شر همه آنچه قرآن شر می‌نامد می‌دهد.

فضیلت سوره

• از محمد روایت شده:

آیاتی بر من نازل شده که همانند آنها نازل نشده و آن دو سوره «فلق» و «ناس» است.

• و در روایت دیگری از محمد آمده:

پیامبر به یکی از یاران خود فرمود: «می خواهی دو سوره به تو تعلیم کنم که برترین سوره‌های قرآن است؟» عرض کرد: آری ای رسول خدا! حضرت معوذتان (سوره فلق و سوره ناس) را به او تعلیم کرد، سپس آن دو را در نماز صبح قرائت نمود و به او فرمود: «هرگاه برمی خیزی و می‌خوابی آنها را بخوان».

• در روایتی آمده‌است:

پیغمبر اکرم شدیدا بیمار شد، جبرئیل و میکائیل نزد او آمدند، جبرئیل نزد سر پیامبر نشست و میکائیل نزد پای او، جبرئیل سوره «فلق» را و میکائیل سوره «ناس» را تلاوت کردند و پیغمبر را با آن در پناه خدا قرار دادند.

تفسیر سوره

﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ﴾ «به نام خداوند بخشنده بخشایشگر»

(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ)

پناه می‏‌برم به پروردگار سپیده‌دم! در نخستین آیه به شخص پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله به عنوان یک الگو و پیشوا چنین دستور می‏‌دهد: «بگو: پناه می‏‌برم به پروردگار سپیده صبح» که دل سیاهی شب را می‏‌شکافد.

(مِن شَرِّ مَا خَلَقَ) «از شر تمام آنچه آفریده است»

از شرّ همه موجودات شرور، انسانهای شرور، جن و حیوانات و حوادث و پیشامدهای شرّ و از شرّ نفس اماره. «فلق» در اصل به معنی شکافتن چیزی و جدا کردن بعضی از بعضی دیگر است، و از آنجا که به هنگام دمیدن سپیده صبح پرده سیاه شب می‏‌شکافد، این واژه به معنی طلوع صبح، به کار رفته، بعضی آن را به معنی همه موالید و تمام موجودات زنده اعم از انسان و حیوان و گیاه می‏دانند، چرا که تولد این موجودات که با شکافتن دانه و تخم و مانند آن صورت می‏گیرد از عجیب‌ترین مراحل وجود آن‌هاست. و بعضی نیز مفهوم «فلق» را از این هم گسترده‏‌تر گرفته‏‌اند، و آن را به هرگونه آفرینش و خلقت اطلاق کرده‏‌اند، چرا که با آفرینش هر موجود پرده عدم شکافته می‏شود و نور وجود آشکار می‏‌گردد. هر یک از این معانی سه گانه (طلوع صبح- تولد موجودات زنده- آفرینش هر موجود) پدیده‏ای است عجیب که دلیل بر عظمت پروردگار و خالق و مدبر آن است، و توصیف خداوند به این وصف دارای مفهوم و محتوای عمیقی است. تعبیر به «مِن شَرِّ مَا خَلَقَ» مفهومش این نیست که آفرینش الهی در ذات خود شری دارد، چرا که آفرینش همان ایجاد است، و ایجاد و وجود خیر محض است، قرآن می‏گوید: «همان خدائی که هر چه را آفرید نیکو آفرید» (الم سجده/ ۷). بلکه شرّ هنگامی پیدا می‌‏شود که مخلوقات از قوانین آفرینش منحرف شوند و از مسیر تعیین شده جدا گردند، فی المثل نیش و دندان برّنده حیوانات یک حربه دفاعی برای آنهاست که در برابر دشمنانشان به کار می‏‌برند همانند سلاحی که ما در مقابل دشمن از آن استفاده می‌‏کنیم، اگر این سلاح به مورد به کار رود خیر است، اما اگر نا به جا و در برابر دوست مصرف گردد شرّ است. وانگهی بسیاری از امور است که ما در ظاهر آنها را شر حساب می‌‏کنیم ولی در باطن خیر است مانند حوادث و بلاهای بیدارگر و هشدار دهنده که انسان را از خواب غفلت بیدار ساخته و متوجه خدا می‏‌کند اینها مسلما شرّ نیست.

(وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ)

سپس در توضیح و تفسیر این مطلب می‌‏افزاید: «و از شر هر موجود شرور هنگامی که شبانه وارد می‌‏شود»

(وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ)

بعد می‏‌افزاید: «و از شرّ آن‌ها که در گره‌‏ها می‌‏دمند» و هر تصمیمی را سست می‏‌کنند. بسیاری از مفسران «نفاثات» را به معنی «زنان ساحره» تفسیر کرده‏اند آنها اورادی را می‌‏خواندند و در گره‏‌هایی می‏‌دمیدند و به این وسیله سحر می‏‌کردند. ولی جمعی آن را اشاره به زنان وسوسه‌‏گر می‏دانند که پی‌درپی در گوش مردان، مخصوصا همسران خود، مطالبی را فرو می‌‏خوانند تا عزم آهنین آن‌ها را در انجام کارهای مثبت سست کنند. فخر رازی می‏گوید: زنان به خاطر نفوذ محبت‌هایشان در قلوب رجال در آنان تصرف می‏‌کنند. این معنی در عصر و زمان ما از هر وقت ظاهرتر است زیرا یکی از مهم‌ترین وسائل نفوذ جاسوس‌ها در سیاستمداران جهان استفاده از زنان جاسوسه است که با این «النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ» قفلهای صندوق‌های اسرار را می‏‌گشایند و از مرموزترین مسائل با خبر می‌‏شوند و آن را در اختیار دشمن قرار می‌‏دهند. بعضی نیز نفاثات را به «نفوس شریره»، و یا «جماعتهای وسوسه‌‏گر» که با تبلیغات مستمر خود گره‏‌های تصمیمها را سست می‌‏سازند تفسیر نموده‏‌اند. بعید نیست که آیه مفهوم عام و جامعی داشته باشد که همه اینها را شامل شود حتی سخنان سخن‌چین‌ها، و نمّامان که کانون‌های محبت را سست و ویران می‌‏سازند.

(وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ )

در آخرین آیه این سوره می‌‏فرماید: «و از شرّ هر حسودی هنگامی که حسد می‏‌ورزد» این آیه نشان می‌‏دهد که حسد از بدترین و زشت‌‏ترین صفات رذیله است، چرا که قرآن آن را در ردیف کارهای حیوانات درنده و مارهای گزنده، و شیاطین وسوسه‌‏گر قرار داده است. «حسد» یک خوی زشت شیطانی است که بر اثر عوامل مختلف مانند ضعف ایمان و تنگ نظری و بخل در وجود انسان پیدا می‏شود، و به معنی درخواست و آرزوی زوال نعمت از دیگری است. حسد سر چشمه بسیاری از گناهان کبیره است همان گونه که امام باقر علیه السّلام می‏فرماید: «حسد ایمان انسان را می‏خورد و از بین می‏برد همان‏گونه که آتش هیزم را!»<ref name="test"برگزيده تفسير نمونه، ج‏۵، صفحات ۶۲۴ تا ۶۲۶،آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی.</ref>

جستارهای وابسته

• قرآن
• سوره‌های قرآن
• سوره مکی

پیوند به بیرون

• متن سوره
• پایگاه تخصصی قرآن کریم

منابع

{‌{پانویس}‌}

• برگزیده تفسیر نمونه، جلد ۵، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی
• آشنایی با سوره‌ها (شناخت سوره‌های قرآن)، جواد محدثی، ۱۳۷۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی