جبرئیل

جبرئیل
یک نقاشی از پینتوریکیو در ۱۵۰۱ میلادی
فرشته، فرشته وحی
ستایش‌شده در	یهودیت تمام مذهب مسیحی و تکریم اسلام و بقیه
قدیس‌شدن	پیش از جماعت
جشن	۲۹ سپتامبر با فرشتگان میکائیل و رفائیل (کلیسای کاتولیک) (پس از ۱۹۶۹) ۲۴ مارس (ارتدکس آیین غربی و تقویم عمومی رومی قبل از ۱۹۶۹) ۲۶ مارس، «۱۳ ژوئیه» (کلیسای ارتدکس شرقی) '۱۳ پائونی' ، '۲۲ کویاک و '۲۶ پائونی '(کلیسای قبطی)
نمادها	فرشتگان مقرب؛ حامل سوسن، شیپور، فانوس درخشان، شاخه ای از بهشت، طومار و عصا.

جبرئیل (به عبری: גַּבְרִיאֵל، مرد خدا یا خدا مبارز من است) فرشته‌ای در ادیان ابراهیمی است که اولین بار در کتاب دانیال به او اشاره شده‌است. کتاب دانیال یکی از بخش‌های متاخر تنخ، مجموعه کتب مقدس یهودیان، است و در بخش‌های قدیمی‌تر اثری از جبرئیل نیست. او همچنین از شخصیت‌های در عهد جدید مسیحیان است. از جبرئیل در قرآن نیز یاد شده‌است.

این نام تلفظ‌های دیگری چون جَبرائیل، جِبریل، گابریل و کردایل نیز دارد. از جبرئیل به نام‌های فرشته وحی، امین وحی، عقل اول، ناموس اکبر، روح اعظم، روح الامین و روح القدس (روح) و … نیز یاد می‌شود.

کتاب دانیال ظاهر جبرئیل را به صورت مردی عادی توصیف کرده‌است. بنا به گفته پیروان اسلام او گاهی به صورت واقعی خود و گاهی به شکل جوانی خوشرو به نام دحیه کلبی نزد محمد می‌آمد. در داستان معراج، او همسفر محمد بود و در منتهای معراج، در سدرةالمنتهی بازماند و به محمد گفت دیگر اجازه ندارد که پیش رود، و محمد به تنهایی به معراج ادامه داد.

بنا بر بعضی روایات مسلمانان، جبرئیل پنجاه بار بر ابراهیم، چهارصد بار بر موسی، ده بار بر عیسی و بیست و چهار هزار بار بر محمد نازل شده‌است.

شیخ مفید در روایتی آورده‌است: «جبرئیل در میان فرشتگان به شکل مردی میان بالا، سپید پیشانی، سیه چشم، و دارای چهار بال سبز مرصع لؤلؤ است.»

و در حدیث دیگری او دارای ششصد بال مرصع به دُر است.

ریشه‌شناسی

نام وی در زبان عبری (גַּבְרִיאֵל) به معنای «مرد خدا» است. همچنین در لاتین جبرئیل «گابریل» (Gabriel)نامیده می‌شود.

جبرئیل در عهدین و یهودیت

نام جبرئیل یا جبراییل ۴ بار در عهد جدید و عهد قدیم آمده‌است که ۲ بار از آن در انجیل لوقا به عنوان مژده‌آور تولد یحیی برای زکریا و مژده‌آور تولد عیسی برای مریم آمده‌است و نام او ۲ بار دیگر در کتاب دانیال آمده‌است. در یهود جبرئیل را در درجهٔ دوم اهمیت می‌دانند و میکاییل را بر آن ترجیح داده‌اند چرا که جبرئیل را نازل‌کنندهٔ بلا و فرمان قتال و جنگ می‌دانستند.

جبرئیل در قرآن

نام وی -به صورت جِبریل- و هم چنین القاب او از جمله روح‌الامین چند بار در قرآن آمده‌است و وظیفهٔ اصلی او رساندن وحی گفته شده‌است. در بعضی از سوره‌های قرآن همچون سوره آل عمران و مریم دربارهٔ مژدهٔ تولد عیسی و ظهور او بر مریم سخن گفته شده‌است. آیه‌های ۹۷ و ۹۸ سوره بقره دشمنی با او را هم عرض دشمنی با خدا می‌شمارد. شان نزول این آیات را بهانه‌جویی یکی از علمای یهود به نام ابن صوریا دانسته‌اند که دلیل ایمان نیاوردن خود را حامل وحی بودن جبرئیل برای محمد می‌داند.

جستارهای وابسته

• حدیث جبرئیل
• میکاییل
• اسرافیل
• عزراییل

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 

منابع

• دائرةالمعارف تشیع، ج ۵؛
• الاختصاص، ص ۴۵؛
• بحارالانوار، ج ۲۵؛
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج ۱