توماس آکویناس

توماس آکویناس
نقاشی از توماس آکویناس اثر کارلو کریولی
زادهٔ	حدود ۱۲۲۵ روکازکا، پادشاهی سیسیل
درگذشت	۷ مارس ۱۲۷۴ فوسانوا، ایالات پاپی
کارهای برجسته	مدخل الهیات
دوره	فلسفه قرون وسطی
حیطه	فلسفه غرب
مکتب	فلسفه مدرسی، تومیسم، ارسطوگری، روشن‌فکری، واقع‌گرایی فلسفی، واقع‌گرایی خام، قانون طبیعی، تئوری مطابقت حقیقت
علایق اصلی	متافیزیک، منطق، الهیات، فلسفه ذهن، معرفت‌شناسی، فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی
ایده‌های چشمگیر	براهین پنجگانه، روشن‌فکری، ماهیت
تأثیرگرفته از ارسطو، افلاطون، سقراط، ابن رشد، آگوستین، بوئتیوس، پولس، آلبرتوس ماگنوس، ابن میمون، ابن سینا، غزالی، سیسرون، انسلم
تأثیرگذار بر فلسفه غرب، پروتستانتیسم

قدیس توماس آکویناس (به ایتالیایی: Tommaso d'Aquino) (ح. ۱۲۲۵–۱۲۷۴)، معروف به حکیم آسمانی، فیلسوف ایتالیایی و متالِّه مسیحی بود. او سعی داشت فلسفه‌ی ارسطو را با مسیحیت تلفیق کند یا به‌عبارتی دیگر آمیزه‌ای از علم و ایمان بسازد. او اعتقاد داشت که هیچ تضادی میان فلسفه و عقل با اعتقادات کلیسایی وجود ندارد و فلسفه و مسیحیت در واقع یک چیز می‌گویند. هنر بزرگ توماس آکوئیناس این بود که ثابت کرد ایمان و منطق باهم تعارضی ندارند، زیرا در زمان او جمعی معتقد بودند که ارسطو و اعراب بی‌دینند و باید نفوذ خطرناک این ملحدین را ریشه‌کن کرد. این عده می‌گفتند که هرگونه استدلال عقلی درباره‌ی دیانت، شکلی از ضعف و فتور است؛ اما آکوئیناس ثابت کرد که با منطق و استدلال عقلانی نمی‌توان ایمان و دیانت را به خطر انداخت، همین امر برای عقلا آزادی عمل ایجاد کرد تا به اندیشه و تعقل بپردازند. در قیاس فلسفه‌ی مسیحیِ آکوئیناس با دنیای اسلام، همین بس که در جهان اسلامی عقیده بر آن بود که خلفای راشدین، قرآن را به طرزی شایسته و صحیح تفسیر کرده‌اند و بدین نحو به قول مسلمین «این باب بسته شده‌ بود» و از این رو درخت تنومند و بارور حکمت عرب که چند قرن در اعتلا بود خشکید. فلسفه او از ۱۸۷۹ تا اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی فلسفه رسمی کلیسای کاتولیک بود.

نام

Super libros de generatione et corruptione

نام او در زبان لاتین به معنی توماس اهل آکوئینو (شهر کوچکی در ایالت لاتزیو در جنوب ایتالیا) است. در متن‌های فارسی نام او گاه با اقتباس از تلفظ فرانسه آن «توماس داکن»، «توماس آکوین»، «طماس آکوین» و جز آن آورده شده‌است. فلسفه او را نیز در فارسی با اقتباس از نام آن در انگلیسی یا فرانسه «تومیسم» نامیده‌اند.

تومیسم یا رئالیسم خداباورانه (واقع گرایی الهی)، در قرون وسطا به عنوان فلسفه‌های نو صورت‌بندی شد و از قرن سیزدهم تاکنون به صورت جهان‌بینی مهمی درآمده که اندیشهٔ غربی را شکل بخشیده‌است. در تاریخ اندیشه، واقع‌گرایی خداباورانه نمودار تلفیق افکار تعقلی یونان، به نمایندگی ارسطو، و الهیات مسیحی است. هرچند که مسیحیت پیشتر، در عصر رومیان، وارد جهان غرب شده بود، متفکران مسیحی یا مدرسیون (اصحاب اسکولاستیک) مانند توماس آکویناس، بعدها تلاش کردند که برای تعالیم دینی سازمانی عقلانی صورت‌بندی کنند تا آنها را از نظم و معنای فلسفی برخوردار سازند.

زندگی

توماس آکویناس در حدود سال ۱۲۲۵ در ارگ روکازکا در هشت کیلومتری شهر کوچک آکوئینو در خانواده‌ای از اشراف ناحیه لاتیوم (لاتزیوی کنونی) به دنیا آمد. در مونته‌کاسینو و ناپل تحصیل کرد. از جوانی خواستار راهب شدن بود و با اینکه خانواده‌اش مخالف بودند بالاخره به راهبان فرقه دومینیکی‌ها پیوست. در ۱۲۴۵ در پاریس زیر نظر آلبرت کبیر به تحصیل پرداخت. در ۱۲۴۸ با آلبرت کبیر به کلن رفت و در ۱۲۵۲ به پاریس بازگشت و استاد الهیات شد. سال‌های پایانی عمر خود را در ناپل گذراند. در ۷ مارس ۱۲۷۴ درگذشت.

فلسفه

آکویناس علم و حکمت را در خدمت دین و جدا از آن می‌داند. انسان به قدرت خداوند و به میانجی‌گری عیسی مسیح از وجود خدا آگاه می‌شود و ناچار به او ایمان می‌آورد. کار فلسفه در این میان رفع شک و شبهه است. براهین پنجگانه او در اثبات وجود خدا شهرت خاصی در تاریخ فلسفه غرب دارند. به اعتقاد نیک زنگ‌ویل، آکویناس تأثیر زیادی از ابن سینا گرفت.

آثار

• مدخل الهیات (Summa Theologica)

دیدگاه او درباره حکومت

وی اعتقاد داشت که دولت، محصول قانون طبیعی و نتیجه گسترش خانواده است. وی قالب های فکری ارسطو را حفظ کرده بود. خداوند بهره ای از قدرت خود را به مردم داده است و مردم آن را به دولت. پس میان مردم و دولت توافق ضمنی برقرار شده است. حکومت در برابر مردم مسئول است. چنانچه به تکلیف اصلی خود یعنی عدالت عمل نکند، مردم حق دارند دولت را سرنگون کنند. بهترین شکل حکومت، سلطنت محدود است. وضع قوانین باید با اجماع مردم باشد. قیام بر دولت جائز، اما تخلف از امر دولت باید با اجازه دین باشد.

وفات

توماس آکویناس در ۷ مارس ۱۲۷۴، هنگام سفر به شهر لیون برای شرکت در شورای عام کلیسای کاتولیک به دعوت پاپ گرگوریوس دهم، در دیر سیسترسی فوسانوا فوت کرد.