ارگ (معماری)

نمای شرقی ارگ کریمخان زند - شیراز

ارگ هرات

اَرگ به گونه‌ای از ساختمان‌های بلند و محصور گفته می‌شود که در معماری قدیم کاربرد داشت.

ارگ در لغت به معنی قلعه ای کوچک است که درمیان قلعه ای بزرگ بسازند و دارای برج و بارو باشد. ارگ در اصطلاح به معنی اقامتگاه فرمانرواست لذا به مکانی گفته می‌شود که در آن فرمانروای شهر، ایالت یا کشور اقامت داشته باشد و در این مکان به اداره امور حکومتی می‌پردازد. در شهرهای کهن ایرانی آثار فراوانی از ارگ‌های قدیمی که روزگاری محل فرمانروایی و اداره امور شهر بوده، به جا مانده‌است.

ارگ واژه ای پهلوی به معنای دژ است که سازه ای با دیوارهای محکم و محل استقرار پادشاهان،نظامیان و خدمه بوده است و همچنین مرکزی اداری،سیاسی شهر.

قدمت ارگ درایران طبق کاوشهای باستان شناسی هم زمان با ایجاد شهرهاست.

یونانیان این دژها را بر فراز بلندی یا کوه می ساختند و به آن اکروپولیس یا (ارگ شهر) میگفتند.

اما تمام ارگ ها بر فراز بلندیها ساخته نشده اند مثل ارگ تهران و شیراز که در فضای هموار بنا شده اند.

تفاوت ارگ و قلعه درارتباطشان با شهر مشخص میشود ارگ قسمتی از شهر بوده در صورتی که قلعه بنایی مستقل از شهر و بیشترکاربری  نظامی داشته است مثل قلعه الموت.

چند نمونه

• ارگ کریم‌خان (شیراز)
• ارگ بم
• ارگ هرات
• ارگ تهران
• دروازه ارگ سمنان
• ارگ تبریز
• ارگ فورگ
• ارگ گوگد
• ارگ شیخ بهایی