گاو

برای دیگر کاربردها، گاو (ابهام‌زدایی) را ببینید.

گاو
یک گاو سوئیسی با زنگوله.
وضعیت بقا
اهلی‌شده
آرایه‌شناسی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
راسته:	جفت‌سمان
تیره:	گاوسانان
زیرخانواده:	گاویان
سرده:	گاوها
Species:	B. taurus
نام علمی
Bos taurus لینه، ۱۷۵۸ (میلادی)

گاو پستانداری است سُم‌دار، نشخوارکننده و تهی‌شاخ از راسته زوج‌سُمان، از خانواده گاوسانان. خانوادهٔ گاوسانان در برگیرندهٔ چندین سرده است که سردهٔ Bos همهٔ گاوها و گاومیشها را در بر می‌گیرد.

این حیوان برای گوشت، تولید شیر و استفاده از پوست برای تولید چرم توسط انسان پرورش داده می‌شود. یکی دیگر از محصولات تولید شده از این حیوان، کود حیوانی است.

نزدیک به ۱۰۵۰۰ سال پیش چیزی در حدود ۸۰ راس گاو برای اولین بار در آناتولی مرکزی، شام و غرب ایران اهلی شده‌است. طبق تخمینی در سال ۲۰۱۱ نزدیک به ۱٫۴ میلیارد رأس گاو در جهان وجود دارد.

جد گاوهای اهلی امروزی حیوانی منقرض‌شده به نام نیاگاو (Bos primigenius) است. اولین حیوانی که به سرده بوس متعلق بود در بیش از دو میلیون سال پیش در آسیا دیده شد. نیاگاو در حدود دویست و پنجاه هزار سال پیش به اروپا رسید. این حیوان کمی از فیل کوچکتر بوده و خشن و چابک بود.

ساختار بدنی

مدل آناتومی یک گاو

در آروارهٔ فوقانی گاو دندان‌های پیشین و نیش وجود ندارند و فقط دندان‌های آسیاب وجود دارند و برعکس دندان‌های پیشین و نیش در فک تحتانی موجودند. دندان‌های نیش گاوها همانند داندان پیشین شده و به‌طور کلی به‌شکل یک ردیف منظم هشت تایی در جلوی فک قرار دارد. در هر دست و پای گاو یک زوج سم وجود دارد.

پستانداری علفخوار است و معده‌اش مانند دیگر نشخوارکنندگان چهار قسمتی است و شامل شکمبه (سیرابی)، نگاری، هزارلا و شیردان می‌باشد.

تولید مثل

۹ نگارهٔ پیوسته (از چپ به راست) که مراحل زایمان طبیعی یک گاو ماده و تولد گوساله‌اش را نشان می‌دهد.
متوسط مدت زمان بارداری گاوها ۲۸۶ روز است.

گاو حیوانی است بدون تغییرات فصلی تولید مثلی، یعنی در کل سال قادر به انجام زاد و ولد می‌باشد. یک گاو در حالت طبیعی می‌تواند ۲۰ تا ۲۵ سال عمر کند. گاوهای شیرده در حدود ۵ سالگی به کشتارگاه فرستاده می‌شوند. زندگی یک گاو شیرده در پرورشگاه شروع می‌شود. گوساله‌های مادهٔ قوی که از گاوهای شیرده متولد می‌شوند برای تولید شیر پرورش داده می‌شوند تا جای گاوهای شیردهی را که میزان تولید شیر آنها کم شده‌است بگیرند. اولین تلقیح مصنوعی در این گاوها بعد از یک سالگی اتفاق می‌افتد. دوران حاملگی ۹ ماه طول می‌کشد و گاو شیرده در حدود دو سالگی اولین فرزند خود را به دنیا می‌آورد. این گاوها بیشتر زندگی خود یعنی حداقل ۷ ماه از سال را در اصطبلهای پرازدحام یا سلولهای انفرادی (معمولاً بتونی) که داخل اصطبل‌ها ساخته شده‌اند می‌گذرانند. در برخی از دامداری‌ها آنها در بهار و تابستان برای چرا به مراتع برده می‌شوند.

گاو حیوانی است بدون تغییرات فصلی تولید مثلی، یعنی در کل سال قادر به انجام زاد و ولد است. طول حاملگی این حیوان نه ماه بوده و غالباً تک‌قلوزا است، اگر چه دوقلوزایی و چندقلوزایی نیز گاه دیده می‌شود. احتمال دوقلوزایی در گاو یک تا دو درصد است. گوساله ماده پس از رسیدن به سن بلوغ جنسی که از ده ماهگی به بعد است به‌طور میانگین هر ۲۱ روز یکبار فحل می‌آید و آماده پذیرش دام نر می‌شود.

مسائل اقتصادی

گاو هلشتاین که نژادی شیرده است و به همین دلیل به عنوان اصلی‌ترین نژاد برای تولید شیر پرورش داده می‌شود

نوشتار‌های اصلی: فراورده لبنی و چرم

نزدیک به ۵۰٪ گوشت جهان از گاو تأمین می‌شود. تجارت خارجی گوشت گاو در سال ۲۰۰۰ بیش از ۳۰ میلیارد دلار بوده‌است که این رقم فقط متعلق به ۲۳٪ گوشت گاو تولیدشده در جهان است. تولید شیر که به شکل‌های مختلفی از قبیل پنیر، ماست، کره و دیگر محصولات لبنی درمی آید نیز قابل مقایسه با گوشت است. پوست گاو که به شکل چرم در می‌آید دیگر تجارت پرسود مربوط به گاو است.

لبنیات

از برخی نژادهای خاص مانند نژاد هولشتاین فریزیان برای تولید شیر استفاده می‌شود. معمولاً گاوهای شیرده را در مزارع و گاوداری‌های خاصی نگهداری می‌کنند که مخصوص تولید شیر است. اکثر گاوها روزانه دوبار دوشیده می‌شوند که ممکن است شیر دوشیده شده در همان‌جا فرآوری شده و تبدیل به محصولات لبنی شود یا برای فراوری به کارخانجات مخصوص اینکار فرستاده شود. برای اینکه گاوهای شیرده بتوانند به شیردهی خود ادامه دهند باید سالانه یک گوساله به دنیا بیاورند. اگر گوساله به دنیا آمده نر باشد معمولاً در سن جوانی ذبح می‌شود تا از آن گوشت تولید گردد. گاوهای شیرده تا سه هفته قبل از زایمان به تولید شیر ادامه می‌دهند. در طول نیم قرن اخیر تولید شیر به شدت افزایش یافته‌است تا بتوان پاسخگوی نیاز جامعه به محصولات لبنی بود. گاوهای هلشتاین در بریتانیا به‌طور متوسط روزانه ۲۲ لیتر شیر می‌دهند.

نژادها

نژادهای گاو بسیار زیاد هستند. بستگی به نوع استفاده‌ای که از گاو می‌شود نژادهای گاو به نژادهای گوشتی، شیری و دو منظوره تقسیم می‌شود.

• نژادهای شیری شامل: ایرشایر، جرسی، گرنزی، یا براون سوئیس، فریژن (فریژن هلندی، هولشتین فریژن، فریژن انگلیسی و فریژن سفید و قرمز) و کری،
• نژادهای گوشتی معروف شامل: گالووای، آبردین آنگوس، هرفورد، شورت هورن، شاروله، لیموزین، سمینتال، براهمن، سانتاگتروس و برانگوس است.

نژادهای معروف گاوهای ایرانی عبارت‌اند از: گاو سرابی، گاو سیستانی، گاوگلپایگانی و گاو دشتیاری و نژادهای جنگلی یا ساحلی یا که مخصوص نواحی گیلان و مازندران و گرگان و است، نژاد کوهستان که گاوهای سراب و اردبیل و دیگر نواحی آذربایجان از آن نژادند.

اهلی شدن گاو

نزدیک به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح با تغییر زندگی بشر از شکارگری به کشاورزی و بدنبال توسعه مزارع، گاوهای وحشی به این کشتزارها هجوم می‌آوردند که به تدریج بشر توانست تعدادی از این حیوان را به اسارت درآورده و اهلی نماید. گاو پس از سگ و گوسفند و بز و گربه اهلی شد. ابتدا از گوشت گاو استفاده می‌شد اما سرانجام انسان توانست چگونگی دوشش شیر گاو را فرا بگیرد. باستان‌شناسان معتقدند: اهلی شدن گاو در آسیا و خاورمیانه بین ۴۵۰۰ تا ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح انجام شده‌است.

استفاده‌ها

یک گاو در یک منطقه حاشیه‌ای اهواز

جانوری بسیار مفید است و از شیر و گوشت و پوست و نیروی بدنی آن استفاده می‌شود. از گاو نر جهت تخم‌کشی، شخم و بارکشی نیز استفاده می‌شود.

احتمالاً یکی از هدف‌های اصلی اهلی کردن گاو بارکشی بوده‌است. از نیروی فیل، شتر و اسب، بعد از گاو استفاده شد.

جمعیت

جمعیت گاوهای جهان در حدود یک میلیارد راس است که در حدود نصف آن‌ها یعنی پانصد میلیون راس از نژاد هلشتاین و مابقی از سایر نژادها هستند. هند بیشترین تعداد گاو در جهان را در اختیار دارد و حدود ۲۸۲٬۰۰۰٬۰۰۰ راس برابر با ۲۸٬۲۰٪ از کل جمعیت گاوهای جهان در این کشور زندگی می‌کنند. در پی آن برزیل: ۱۸۸٬۰۰۰٬۰۰۰، ۱۸٫۸۰٪؛ چین: ۱۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰، ۱۴٪؛ آمریکا: ۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰، ۱۰٪؛ اتحادیه اروپا: ۸۸٬۰۰۰٬۰۰۰، ۸٫۸۰٪؛ آرژانتین: ۵۲٬۰۰۰٬۰۰۰، ۵٫۲٪؛ استرالیا: ۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰، ۳٪؛ آفریقای جنوبی: ۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰، ۱٫۵٪؛ کانادا: ۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰، ۱٫۵٪؛ ایران: ۹٬۰۰۰٬۰۰۰، ۰٫۹٪؛ و دیگر کشورها: ۸۴٬۰۰۰٬۰۰۰، ۸٬۴٪.

گاو در فرهنگ باستان

سنگ‌نگاره‌ای در تخت جمشید که نمادی از نوروز زرتشتیان را نشان می‌دهد. شیر نماد خورشید و گاو نماد زمین است.

گاو در فرهنگ هند

در آیین و قوانین هندوان گاو از احترام بسیار ویژه‌ای برخوردار است.

آریایی‌های باستان(هندی‌ها و ایرانی‌ها) اعتقاد داشتند خدایان گیتی را در هفت مرحله آفریدند که اول آسمان بود و بعد زمین. خدایان در مرکز زمین سه آفریده گذاشتند: یک گیاه، یک گاو و یک انسان. آن‌ها با قربانی کردن اولین انسان انسان‌ها را به وجود آوردند و از خمیر گیاه تمام گل‌ها و گیاهان را و با قربانی گاو و با استفاده از کالبد او تمام حیوانات روی گیتی را.

گاو در فرهنگ اروپا

در ادبیات اروپا بستگی به نوع نژاد و اقوام مردم، گاو به نمادهای گوناگونی شناخته گردیده شده‌است، در اسپانیا و در جشن‌ها و عیدها، مراسم گاوبازی برپا است، در آلمان هنروران بسیاری در درازای تاریخ همیشه از گاو در دیدگاه‌های نگاره‌های خویش بهره می‌جستند، در فرانسه آنقدر مهم است که در بسیاری از مکان‌ها مجسمه گاو را جای داده‌اند.

نگارخانه

• 

  مازندران، سال ۱۳۱۴

• 
• 

  یک گاو نر مازندرانی در منطقهٔ جنگلی بلیران شهرستان آمل

جستارهای وابسته

• درازشاخ تگزاس
• گوساله
• بوفالوی آمریکا