بازداری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بازداری، یک میراث انسانی زنده
یک عدد شهباز که روی دست بازدار نشسته‌است
کشوراتریش، ایران، بلژیک، کرواسی، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، مجارستان، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، قزاقزستان، کره، قرقیزستان، مغولستان، مراکش، هلند، پاکستان، لهستان، پرتغال، قطر، عربستان، اسلواکی، اسپانیا، سوریه و امارات متحده عربی
دامنهKnowledge and practices
منبع1708
اطلاعات ثبت
ثبت2021 (16th فصل)
فهرستRepresentative
یک شاهین تربیت‌شده در حال شکار سیاه‌خروس حنایی، ۱۹۲۰

بازداری[۱][۲] یا شاهین‌داری[۳] (به انگلیسی: Falconry)، که گاهی به آن قوش‌بازی[۴] نیز می‌گویند، فن نگهداری و پرورش و تربیت پرنده شکاری و شکار کردن با آن است.

نام[ویرایش]

در ادب فارسی نام این فن را بازداری، بازیاری، قوش‌داری، قوشچی‌گری و شکره‌داری گفته‌اند. مردم لرستان به این فن «بازاِشکار» می‌گویند. در سال‌های اخیر اصطلاح قوش‌بازی نیز به کار می‌رود که پیشینه‌ای در متن‌های قدیمی‌تر فارسی ندارد.

پیشینه[ویرایش]

در ایران[ویرایش]

بازداری و شاهین‌داری از سرگرمی‌های ایرانیان باستان بوده‌است.[۵] این مسئله در افسانه‌های سنتی ایرانیان نیز نمود داشته اشت: برای نمونه، شاهنامه، تهمورث را نخستین اهلی‌گرِ باز و شاهین می‌داند.[۶]

از آنجایی که در زبان عربی، برخی واژگان مربوط به بازداری ریشهٔ فارسی دارند، به نظر می‌رسد که خلفای اموی و عباسی تحت تأثیر ایران باستان به بازداری تمایل نشان دادند.[۷]

سلسله‌های تُرک‌تبار در ایران نیز چنین رسومی داشته‌اند. رسم بازداری تا همین اواخر در آسیای مرکزی رواج داشت.[۸]

در کتاب نوروزنامه، منسوب به عمر خیام، حیوان باز، یار و یاورِ شکارگر معرفی شده‌است.[۹]

دیگر مناطق[ویرایش]

شواهدی از پرورش دادن و شکار با پرندگان شکاری در تمدن‌ها و فرهنگ‌های جهان موجود است. بیشتر گمان می‌رود که این فن در بین‌النهرین آغاز شده‌است، گرچه به نظر می‌رسد که مردمان صحرانشین آسیا نیز از گذشته‌های دور با این فن آشنا بوده‌اند. بازداری و شکار با پرندگان شکاری در ایران باستان رایج بوده‌است. پس از اسلام به ویژه در دوره صفوی ورزش ویژه شاهان و امیران شمرده می‌شد.

در زبان فارسی، کتاب‌هایی دربارهٔ این فن در دست است که به «بازنامه» معروف است. بازنامه ناصری که در دوره ناصرالدین شاه قاجار نوشته شده‌است، از این جمله است.

واژه‌های سنتی[ویرایش]

  • جره
  • طوار
  • طبله
  • بهله
  • تولک کرده
  • زردچشم
  • سیاه‌چشم
  • قزل
  • طرلان
  • چرغ
  • بالابان

نگارخانه[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. «بازداری | دانشنامه فرهنگ مردم ایران | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». www.cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۲.
  2. «بازداری - ویکی فقه». fa.wikifeqh.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۲.
  3. «شاهین در روسیه. دایره المعارف صاحب پرنده». eurodomik.ru. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۲.
  4. «قوشبازی در ایران | پرندگان شکاری». huntinglodge.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۲.
  5. Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  6. «گنجور» فردوسی» شاهنامه» طهمورث» طهمورث». ganjoor.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  7. Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  8. Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  9. Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  • نصراللهی، عبدالمجید، نیکوترین ورزش باستانی، مجله شکار و طبیعت، سازمان حفاظت محیط زیست
  • بازنامه نسوی
  • بازنامه ناصری
  • بازنامه نوشیروانی
  • مقاله بازداری در دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی