گویش‌های فارسی-تبری

افزودن پیوند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
گویش‌های فارسی-مازندرانی
مازندرانی، تاتی، روستایی، دهاتی، تجریشی، لواسانی، دماوندی، گرگانی(شرق گرگان)
زبان بومی در ایران
استان تهران
استان البرز
استان گلستان
منطقهشهرستان شمیرانات
شهرستان دماوند
شهرستان کرج
شهرستان گرگان
گویش‌ها
تجریشی
لواسانی
دماوندی
گرگانی (گویش شرق گرگان)
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–

گویش‌های فارسی-مازندرانی یا گویش‌های فارسی-طبری (Perso-Tabaric Dialects)[۱] گویشی انتقالی بین زبان فارسی و مازندرانی می باشد این گویش در محدوده شهر دماوند، پایین جاجرود و منطقه لواسانات شمیرانات شهرستان کرج ، روستاهای جاده چالوس صحبت می شود.[۲] گلاتولوگ این خانواده زبانی را زیر مجموعه زبان فارسی در نظر گرفته است.[۳] به گفته حبیب برجیان در دامنه جنوبی رشته کوه البرز طیف وسیعی از لهجه های ترکیبی وجود دارند که می توانند به دو گروه تقسیم شوند: گروه نخست گویش های طبری هستند که تحت تاثیر زبان فارسی هستند که اصطلاحاً به آن گویش تبروید گفته می شود و گروه دوم گویش های فارسی هستند که تحت تاثیر زبان طبری هستند و به نوعی مرز انتقال دو زبان طبری و فارسی محسوب میشوند که اصطلاحاً به آن گویش فارسی طبری گفته می شود. در گویش‌های فارسی-مازندرانی یک واگرایی در واژگان فارسی دیده می شود که با لهجه تهرانی تلفظ می شوند و از نظر ریخت شناسی بسیار شبیه به گویش تهرانی هستند ولیکن از نظر فعلی تحت تاثیر زبان مازندرانی هستند و دراین گویش ها افعال مازندرانی در غالب فارسی صرف می شود. باوجود نزدیکی بین گویش‌های فارسی-مازندرانی و فارسی ، به علت وجود واژگان متفاوت و استفاده از افعال مازندرانی درک متقابل بین گویشوران این دو زبان به شدت پایین می باشد و پژوهشگرانی همچون صادق کیا از زبان طبری برای فهم این گونه گویش ها بهره جسته اند[۴] این گونه زبانی درگذشته معمولاً با عنوان هایی همچون فارسی-طبری، فارسی-مازندرانی، مازندرانی-فارسی، فارسی قدیم و تاتی شناخته میشده است و مستشرق روسی والنتین ژوکوفسکی در قرن نوزدهم از آن به عنوان زبانی نزدیک به مازندرانی یاد می کند که اهالی تهران به آن زبان دهاتی(روستایی) می گفتند.[۵]

دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده‌است که باید به دو بخش باید تقسیم شود. زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جیرود و تجریش در جنوب شمیران گونه ای فارسی-مازندرانی است و ویژگی‌های زبان‌های کاسپین را دارد[۶] در سال‌های دور آن دسته از بومیان تهران که در محدوده ونک و شمیران سکونت داشتند به دلیل مجاورت با استان مازندران لهجه مازندرانی داشتند. والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان‌شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می‌کند؛ گویشی که شباهت بسیاری با گویش مازندرانی دارد. تا امروز در محدوده‌هایی از جمله سرآسیاب دولاب، شاه عبدالعظیم و… هنوز هم افرادی با لهجه شمرانی صحبت کنند؛ لهجه‌ای که ملایم شده گویش مازنی است[۷].گیتی دیهیم در کتاب بررسی خرده‌گویش‌های منطقهٔ قصران به انضمام واژه‌نامهٔ قصرانی آورده‌است: البته زبان رایج در لالان مانند اوشان، فشم، میگون و لواسان، کاملاً تاتی نیست و زبان مازندرانی بسیار در آن نفوذ یافته‌است. گویش مردم لالان به گویش روستاهای امامه، زایگان، آبنیک، گرمابدر، میگون و شمشک در قصران بسیار نزدیک است. نفوذ مازندرانی در زبان تاتی قصران به این دلیل است که قصران در گذشته تحت حاکمیت طبرستان قرار داشته اما در تقسیمات کشوری معاصر جزو استان تهران محسوب می‌شود.[۸]حسین کریمان در جلد دوم کتاب قصران کوهسران آورده‌است :منطقه قصران باستانی شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود. زبان عمومی مردم قصران لهجه‌ای از زبان باستانی پهلوی است که زبان طبری یا مازندرانی، که از ریشهٔ زبان‌های دیرین ایرانی است، و عربی و اندکی ترکی، بدان درآمیخته و از زبان دری نیز در قرون اسلامی تأثیر یافته‌است، و هر چه از ری به مازندران نزدیک تر شوند بر میزان لهجهٔ مازندرانی به همان نسبت افزوده می‌شود، چنان‌که در لهجهٔ میگون و شهرستانک و لالان و زایگان و روته و گرمابدر و شمشک و دربندسر لهجهٔ مازندرانی غلبه دارد.[۹]

محدوده جغرافیایی[ویرایش]

گویش‌های فارسی مازندرانی یا به نوعی گویش‌هایی که تحت تأثیر دو زبان فارسی و مازندرانی هستند در چهار استان تهران، البرز، سمنان و گلستان دیده می‌شود.

استان تهران[ویرایش]

گویش‌های فارسی-مازندرانی در در محدوده شهر دماوند، پایین جاجرود و منطقه لواسانات شمیرانات و نواحی جنوبی منطقه رودبار قصران گویش می‌شود گویش این سه منطقه به یکدیگر نزدیک است و گویشهای فارسی مازندرانی نواحی شرقی و جنوبی بخش رودبار قصران نسبت به دو منطقه دیگری به مازندرانی نزدیکتر است.[۱۰]

  1. بخش رودبار قصران شهرستان شمیرانات: این گویش با نام تجریشی در نواحی جنوبی و شرقی رودبار قصران همچون اوشان، فشم، آهار و شهر تجریش صحبت می‌شود و در نواحی غربی و شمالی رودبار قصران به گویش قصرانی زبان مازندرانی گویش می‌شود. گویش تجریشی گویشی از زبان فارسی است که به دلیل ارتباطات اقتصادی با شمال کشور در قدیم، در زمینه صرف فعلی خود از زبان‌های حاشیه دریای خزر تاثیراتی گرفته‌است.[۱۱]
  2. بخش لواسانات شهرستان شمیرانات: این گویش با نام لواسانی در اکثر روستاهای بخش لواسانات صحبت می‌شود و در روستا ایرا و وسکاره نیز به گویش قصرانی زبان مازندرانی صحبت می‌شود.
  3. بخش مرکزی شهرستان دماوند: این گویش در اکثر محلات شهر دماوند گویش می‌شود و در محلات شمالی شهر از جمله دشتبان، دشتک، دشتمزار و چشمه‌علا از زبان مازندرانی استفاده می‌شود.

استان البرز[ویرایش]

گویش‌های فارسی-مازندرانی در شهرستان کرج گویش می‌شود.[۱۲]

  1. شهرستان کرج: این گویش با گونهٔ کرجی در شهرستان کرج از آداران تا شهر کرج و شهرستان طالقان و در شهرستان‌های فردیس و ساوجبلاغ گویش می‌شود و روستاهای شمالی و شرقی و مرکزی بخش آسارا همچون شهرستانک، شلنک، لانیز و همه جا به گویش قصرانی زبان مازندرانی گویش می‌کنند.

استان گلستان[ویرایش]

گویش‌های فارسی-مازندرانی در بخش شرقی شهرستان گرگان و روستاهایی همچون تقی‌آباد و تقر تپه صحبت می‌شود اما در دهستان بهاران به مرکزیت نوده ملک به گویش کتولی صحبت می‌شود و در نواحی غربی شهرستان گرگان به به گویش طبری گرگانی زبان مازندرانی صحبت می‌شود و در نواحی جنوبی شهرستان گرگان به گویش زیارتی صحبت می‌شود که دو گویش کتولی و گویش زیارتی زیرمجموعه زبان مازندرانی هستند همچنین تا قرن شانزدهم گویش استرآبادی که گویشی بسیار نزدیک به زبان مازندران بود در گرگان رواج داشت.[۱۳]

استان سمنان[ویرایش]

از منطقه سمنان تا گرمسار هیچ گونه بومی از زبان فارسی شناخته نشده‌است و شهر سمنان و روستاهای اطراف سمنان گویش کومشی خود را حفط نموده‌اند و در آرادان و روستاهای اطراف گرمسار همچون فروان به زبان مازندرانی صحبت می‌شود و گونه ای از گویش‌های فارسی-مازندرانی در ایوانکی صحبت می‌شود ولیکن در دامغان به زبان فارسی صحبت می‌شود و در شاهرود زبان فارسی را با گویش خراسانی گویش می‌کنند. در نواحی شمالی و شمال غربی شهر سمنان گویش‌هایی نظیر افتری، لاسجردی، سنگسری و سرخه ای وجود دارد که نزدیکی بسیاری به زبان مازندرانی دارد و متأثر از دو زبان مازندرانی و سمنانی می‌باشند. در روستاها و شهرهای شمالی شهرستان دامغان همچون تویه دروار و دیباج به زبان مازندرانی صحبت می‌شود و در بخش شهمیرزاد گویش شهمیرزادی که گویشی از زبان مازندرانی است گویش می‌شود. در بسطام برخی نشانه‌های گویش‌های فارسی-مازندرانی وجود دارد ولیکن نفوذ زبان فارسی و گویش فارسی خراسانی در آن آشکارتر است. در برخی روستاهای جنوبی و جنوب شرقی دامغان همچون شریف‌آباد به گونه‌های از گویش‌های فارسی-مازندرانی صحبت می‌شود.[۱۴]

دستور زبان[ویرایش]

صرف فعل (گویش تجریش)[ویرایش]

در جدول زیر فعل دادن (hâdian) بر اساس گویش تجریشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۵]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
حال التزامی hâdam hâdi hâde hâdim hâdin hâdan
حال ساده hâmdam hâmdi hâmde hâmdim hâmdin hâmdan
حال در حال انجام daram-hâmdam dari-hâmdi dare-hâmde darim-hâmdim darin-hâmdin daran-hâmdan
گذشته ساده hâdâm hâdây hâdâ hâdâym hâdâyn hâdân
گذشته استمراری hâmdâm hâmdây hâmdâye hâmdâym hâmdâyn hâmdân
گذشته در حال انجام dabom-hâmdâm daboy-hâmdây dabo-hâmdâye davboym-hâmdâym daboyn-hâmdâyn dabon-hâmdân
گذشته کامل hâdaye bom hâdaye boy hâdaye bo hâdaye boym hâdaye boyn hâdaye bon

صرف فعل (گویش لواسان)[ویرایش]

در جدول زیر فعل آمدن (bimun) بر اساس گویش لواسانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۶]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
حال التزامی biâm biey biâ bieym bieyn biân
حال ساده miâm miey mie mieym mieyn miân
حال در حال انجام daram-miâm dari-miey dare-mie darim-mieym darin-mieyn daran-miân
گذشته ساده bimum bimuy bimu bimuym bimuyn bimun
گذشته استمراری mimum mimi mimu mimim mimin mimun
گذشته در حال انجام dâšdam-mimum dâšdi-mimi dâšd-mimu dâšdim-mimim dâšdtin-mimin dâšdtan-mimun
گذشته کامل bimu bom bimu bi bimu bo bimu boym bimu boyn bimu bon


صرف فعل (گویش دماوند)[ویرایش]

در جدول زیر فعل آوردن (biowrdan) بر اساس گویش دماوند در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۷]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
حال التزامی biowram biowri biowre biowrim biowrin biowran
حال ساده miowram miowri miowre miowrim miowrin miowran
حال در حال انجام daram-miowram dari-miowri dare-miowre darim-miowrim darin-miowrin daran-miowran
گذشته ساده biowrdam biowrdi biowrde biowrdim biowrdin biowrdan
گذشته استمراری miowrdam miowrdi miowrde miowrdim miowrdin miowrdan
گذشته در حال انجام dâštam-miowrdam dâšti-miowrdi dâšt-miowrde dâštim-miowrdim dâštin-miowrdin dâštan-miowrdan
گذشته کامل biowrda bam biowrda bi biowrda bo biowrda bim biowrda bin biowrda ban

صرف فعل (گویش کرجی)[ویرایش]

در جدول زیر فعل آوردن (biyordan) بر اساس گویش کرجی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۸]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
حال التزامی biyoram biyori biyore biyorim biyorin biyoran
حال ساده miyoram miyori miyore miyorim miyorin miyoran
حال در حال انجام daram-miyoram dari-miyori dare-miyore darim-miyorim darin-miyorin daran-miyoran
گذشته ساده biyordam biyordi biyorde biyordim biyordin biyordan
گذشته استمراری miyordam miyordi miyorde miyordim miyordin miyordan
گذشته در حال انجام dabom-miyordam daboy-miyordi dabo-miyorde daboym-miyordim daboyn-miyordin dabiyan-miyordan
گذشته کامل biyorde bom biyorde bi biyorde bo biyorde boym biyorde boyn biyorde bon

تشابه فعلی در زبان‌های کاسپین[ویرایش]

اکثر افعال در گویش های مختلف زبان های کاسپین مشابه می باشند.[۱۹] در گویش های زبان مازندرانی همچون گویش کلارستاقی (چالوس)، گویش طبری گرگانی، (غرب گرگان) گویش آملی ، گویش شهمیرزادی، گویش طبری طالقانی و گویش شمیرانی (قصران) اکثر شناسه های افعال به مصوت(حرف صدادار) ختم می شوند. شناسه های زبان تاتی از پیچدگی بسیاری زیادی برخوردارست و با بقیه گویش های کاسپین متفاوت می باشد. گویش‌های فارسی-مازندرانی در زمان گذشته به شکل متفاوت از زبان مازندرانی و گیلکی صرف می شوند. گویش‌های فارسی-مازندرانی در زمان حال مستمر و گذشته مستمر همچون گویش مازندرانی صرف می شوند و گویش گیلکی به شکل متفاوت صرف می شود. در جدول زیر فعل رسیدن (baresiyan/baresiyen/faresien) در گویش های مختلف زبان های کاسپین در زمان گذشته ساده صرف می‌شود.[۲۰]

گویش ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
طبری گرگانی(غرب گرگان) baresime baresi baresiye baresimi baresini baresine
گویش آملی baresime baresiy baresiye baresimi baresini baresine
گویش فیروزکوهی baresime baresi baresie baresimi baresini baresine
گویش شمیرانی(قصران) baresima baresi baresia baresimi baresini baresina
گویش کلارستاقی(چالوس) baresiyame baresi baresiya baresiyammi baresiyanni baresiyanne
گویش شهمیرزادی baresima baresi baresia baresimmi baresinni baresinna
طبری طالقانی(گته ده) baresieme baresi baresie baresiemi baresieni baresiene
طالقانی(اوانک) baresiem baresi baresie baresieym baresieyn baresien
گویش رامسری baresiyam baresiyey baresiya baresiyeym baresiyeyn baresiyan
گویش لنگرودی(مریدان) baresem baresiy baresi baresim baresin baresen
گویش رشتی faresem faresi farese faresim faresid faresid
تاتی قزوین(خیارج) berasastaym berasastayš berasastaymun berasastaya berasast berasastaynd
گویش کرجی baresiyam baresiyey baresi baresiyeym barsiyeyn baresiyan
گویش تجریشی baresiyem baresiy baresi barsiyeym baresiyeyn baresiyen
گویش لواسانی baresiyem baresiy baresi barsiyeym baresiyeyn baresiyen

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/qazv1239
  2. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 195.
  3. ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/qazv1239
  4. ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۱۹۶.
  5. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 197.
  6. ↑ the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr. , “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  7. ↑ «بررسی لهجه تهرانی در گفتگو با پژوهشگران تاریخ پایتخت و زبان‌شناسان». همشهری آنلاین.
  8. ↑ دیهیم گیتی، کتاب «بررسی خرده‌گویش‌های منطقه قصران»، ۱۳۸۴، چاپ اول، نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  9. ↑ کریمان، حسین (۱۳۸۶). قصران (کوهسران). تهران: وزیری (کالینگور). ص. جلد دوم صفحه ۷۵۸. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۲۸۱۰۱۲.
  10. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 198.
  11. ↑ Journal of Persianate Studies 4 (2011) 246-271 brill.nl/jps T h e Extinct Dialect of Tajrish: Caspian or Persian? Habib Borjian Encyclopaedia Iranica. p.265.
  12. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 198.
  13. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 200.
  14. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 199.
  15. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 214.
  16. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 217.
  17. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"" (PDF). Studia Iranica (به انگلیسی): 214.
  18. ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۲.
  19. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"" (PDF). Studia Iranica (به انگلیسی): 195.
  20. ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۸۸-۹۰.

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گویش‌های_فارسی-تبری&oldid=39256997»