خیزش ۱۴۰۱ ایران

خیزش ۱۴۰۱ ایران
بخشی از کنار گذاشتن پوشش اسلامی در ایران و پیامدهای کشته‌شدن مهسا امینی
از بالا به پایین: جوانان معترض در بلوار کشاورز - تجمع حمایتی معترضان ایرانی در ملبورن - تجمع اعتراضی دانشجویان دانشگاه امیرکبیر
تاریخ	از ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ به‌مدت چند ماه
موقعیت	ایران
علت(ها)	کشته‌شدن مهسا امینی
اهداف	براندازی نظام جمهوری اسلامی
روش‌ها	تظاهرات خیابانی تجمع (آیین‌های هفتم و چهلم کشته‌شدگان، تجمعات صنفی) دفاع و درگیری با مأموران امنیتی تحصن شعارنویسی و شعارهای شبانه برداشتن حجاب اجباری (روسری‌سوزان، گیسوبران) عمامه‌پرانی حمله هکری اعتصاب تحریم خرید
طرف‌های مدنی درگیر
مخالفان نظام جمهوری اسلامی نظام جمهوری اسلامی قوه مجریه وزارت کشور وزارت اطلاعات وزارت ارتباطات قوه قضائیه نیروهای مسلح ایران فراجا یگان‌های ویژه سازمان اطلاعات فراجا پلیس امنیت عمومی سپاه پاسداران سازمان اطلاعات سپاه قرارگاه ثارالله شبه‌نظامیان بسیج لباس‌شخصی‌ها پیشمرگان کرد مسلمان پشتیبانی خارجی: روسیه نیروی‌های نیابتی: حزب‌الله لبنان نخسا
شخصیت‌های پیشرو
مردمی، خودجوش و بدون ساختار رهبری سید علی خامنه‌ای و دیگر مقامات نظام جمهوری اسلامی
تلفات و کشته‌ها
کشته‌شدگان: دست‌کم ۵۱۱ تن (گزارش بی‌بی‌سی)، دست‌کم ۵۲۹ نفر (هرانا)، ۵۳۷ تن (صدای آمریکا)، دست‌کم ۵۷۰ تن (رادیو فردا) دست‌کم ۶۳۲ نفر (کانون حقوق بشر ایران)، بیش از ۱٫۵۰۰ تن (طبق بولتن محرمانه سپاه) از جمله، ۷۱ کودک و نوجوان (غیر از اعدام‌شدگان) کشته‌شده بر اثر شکنجه یا نرسیدن دارو: دست‌کم ۱۵ تن در خطر اعدام: دست‌کم ۱۰۹ تن زخمی‌شدگان: در کردستان، بیش از ۸٫۰۰۰ هزار نفر (آمار سایر نقاط در دسترس نیست) بازداشت‌شدگان: دست‌کم ۱۹٫۷۰۰ تن (هرانا)، دست‌کم ۲۲٫۰۰۰ تن (قوه قضاییه)، دست‌کم ۶۰٫۰۰۰ تن (صدای آمریکا) کشته‌شدگان: ۶۸ نفر (هرانا)، بیش از ۹۰ نفر (ایرنا) زخمی‌شدگان: بیش از ۲٫۰۰۰ نفر

اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران مجموعه تظاهراتی است که در پی کشته‌شدن مهسا امینی به دلیل ضرب‌وشتم در بازداشتگاه گشت ارشاد آغاز شده‌است. این اعتراض‌ها در ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ از تجمع در مقابل بیمارستان محل مرگ مهسا امینی در تهران آغاز شد و در روزهای بعد به همهٔ ۳۱ استان‌ ایران گسترش یافت و همچنان ادامه دارد. زنان ایرانی در خط مقدم و نیروی محرک این تظاهرات اعتراضی هستند. معترضان در خارج از کشور نیز در بیش از ۱۵۰ شهر در سراسر جهان تجمع‌های اعتراضی برگزار کردند. این تظاهرات در هفته‌های بعدی با حضور دانش‌آموزان، دانشجویان، اعتصاب استادهای دانشگاه، کسبه و بازاریان گسترده‌تر و وارد نهمین هفته شده‌است.

جمهوری اسلامی با نادیده‌گرفتن حقوق بشر، کودکان را برای سرکوب معترضان به‌کار گرفت و نیز اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، به‌طور گسترده از دسترس خارج یا فیلتر شدند. فعالان سیاسی و اجتماعی، دانشجویان، هنرمندان و ورزشکاران متعددی در ایران دستگیر شدند و مورد تهدید و فشار روانی قرار گرفتند. حمله به دانشگاه صنعتی شریف نیز از دیگر مواردی بود که در طول اعتراضات رخ داد که تعدادی تنبیه بدنی و حدود ۴۰–۳۰ دانشجو بازداشت شدند. در جمعه سیاه زاهدان حدود ۹۰ نفر کشته شدند. طلاب و اساتید حوزه در اطلاعیه‌ای اعلام کرده‌اند که بیت رهبری با ارسال نامه‌ای تهدیدآمیز به مراجع تقلید و حوزه‌های علمیه چندین شهر، آن‌ها را از واکنش انتقادی برحذر داشت. به گفتهٔ گاردین، این اعتراضات بزرگ‌ترین تهدید برای حکومت از زمان انقلاب ۱۳۵۷ بوده‌است. اعتراضات ۱۴۰۱ برخلاف اعتراضات آبان ۱۳۹۸ «سراسری بود که در میان طبقات اجتماعی، دانشگاه‌ها، خیابان‌ها [و] مدارس گسترش یافت».

بنا بر گزارش سازمان غیرانتفاعی حقوق بشر ایران، تا ۲۳ آبان، دست‌کم ۳۴۴ نفر، از جمله ۵۲ کودک، از سوی نظام جمهوری اسلامی کشته شده‌اند. این مرگبارترین اعتراضات از زمان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ است که منجر به کشته شدن بیش از ۱۵۰۰ نفر شد. استفاده از خشونت شدید در مقابله با معترضان، مانند تیراندازی مستقیم به آن‌ها توسط نظامیان و شبه‌نظامیان در شهرهای مختلف با واکنش‌های بسیاری مواجه شد.

پیش‌زمینه

مقالهٔ اصلی: کشته‌شدن مهسا امینی

مهسا امینی دختر ۲۲ سالهٔ ایرانی بود که او را در ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ گشت ارشاد بازداشت کرد و بر اثر ضرب‌وشتم و آسیب به جمجمه، دچار مرگ مغزی شد و در ۲۵ شهریور درگذشت. پس از انتشار این خبر، بلافاصله نخستین تجمع در مقابل بیمارستان کسری آغاز شد. پس از برگزاری مراسم خاکسپاری وی در زادگاهش سقّز، در جاهای مختلفی از ایران اعتراضاتی انجام شد؛ سپس فراخوانی برای برگزاری اعتصاب سراسری از استان کردستان تا تهران در روز دوشنبه ۲۸ شهریور اعلام شد. مرکز همکاری احزاب کردستان ایران و فعالان مدنی و سیاسی کردستان، دوشنبه را روز اعتصاب عمومی اعلام کردند.

آمار کشته‌ها، زخمیان و بازداشت‌شدگان

مقاله‌های اصلی: فهرست کشته‌شدگان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران، کشته‌شدگان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران، کودکان کشته‌شده در اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران، و بازداشت‌شدگان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

به دلیل ادامه‌دار بودن این رویداد در شهرهای مختلف ایران هنوز آمار دقیق و ثابتی وجود ندارد؛ با این حال، از ۲۵ شهریور تا ۳ آذر ۱۴۰۱، این آمارها در برخی منابع رسمی منتشر شده‌است:

معترضان:

• کشته‌شده: ۴۹۲ تن، از جمله، ۶۱ کودک و نوجوان.
• محکوم به اعدام: دست‌کم ۱۳ تن.
• زخمی‌شده: بیش از ۵٫۰۰۰ تن.
• بازداشت‌شده: ۱۸٫۰۵۹ تن، از جمله، ۵۵۵ دانشجو.
• تعداد تجمع اعتراضی: ۱٫۰۷۵.
• تعداد شهرهای معترض: ۱۵۷ شهر.
• تعداد دانشگاه‌های معترض: ۱۴۳ شهر.

حکومتی‌ها:

• کشته‌شده: ۵۴ نفر
• زخمی‌شده: بیش از ۲٫۰۰۰ نفر

پراکندگی جغرافیایی کشته‌ها

بنا به گزارش سازمان حقوق بشر ایران، بیشترین آمار کشته‌ها به‌ترتیب، در این استان‌ها بوده‌است:

1. استان سیستان و بلوچستان
2. استان کردستان
3. استان تهران
4. استان آذربایجان غربی
5. استان مازندران
6. استان گیلان
7. استان البرز
8. استان کرمانشاه

گاه‌شمار

مقالهٔ اصلی: گاه‌شمار اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

همچنین ببینید: گاه‌شمار اعتراضات سراسری (شهریور و مهر ۱۴۰۱)، گاه‌شمار اعتراضات سراسری (آبان ۱۴۰۱)، و گاه‌شمار اعتراضات سراسری (آذر ۱۴۰۱)

ساعاتی پس از کشته‌شدن مهسا امینی گروهی از مردم در اعتراض به قتل او در نزدیکی بیمارستان کسری تجمع کردند و شعارهای «مرگ بر دیکتاتور»، «گشت ارشاد: گشت کشتار»، «می‌کشم می‌کشم، کسی که خواهرم کشت»، «قسم به خون مهسا، ایران می‌گردد آزاد»، «خامنه‌ای قاتله، حکومتش باطله» و «از کردستان تا تهران، ستم علیه زنان» سردادند. این اعتراضات با سرکوب و بازداشت معترضان مواجه شد. شماری از زنان در واکنش به هجوم نیروهای ضد شورش، روسری خود را برداشتند و شعار «بی‌شرف داعشی» سردادند. برخی مردم در خیابان‌ها صدای بوق خودروهایشان را به نشانهٔ اعتراض به صدا درآوردند. همچنین مردم تهران با تجمع شبانه حوالی میدان آرژانتین شعارهایی علیه حجاب اجباری و حکومت جمهوری اسلامی سردادند. از سوی دیگر، گروهی از زنان در تجمع شبانهٔ دیگری با برداشتن روسری‌های خود خطاب به مأموران شعار می‌دادند. فیلم‌های منتشر شده حاکی از بازداشت برخی از تجمع‌کنندگان همراه با برخورد خشن است.

در آغاز سومین هفته، اعتراضات زودتر، گسترده‌تر و با جمعیت بیشتری به ویژه در تهران و شهرهای بزرگ شروع شد. اعتراضات از دانشگاه‌های سراسر ایران که در اعتصاب بودند و برخلاف روزهای قبلی، پیش از غروب آفتاب آغاز شد. در هجدهمین روز، سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بعد از غیبتی طولانی، در جمع نیروهای مسلح حاضر شد و معترضان را اغتشاشگر نامید و خواهان تنبیه نوجوانان و جوانان معترض شد. ولی دانش‌آموزان برخی مدارس دخترانه با حضور در خیابان‌ها حجاب از سر برداشتند و از مردم حاضر در صحنه دعوت کردند تا به آنها بپیوندند. به دنبال فراخوان گروه‌های مختلف برای تجمعات خیابانی در روز شنبه ۱۶ مهر، اعتراضات سراسری در نقاط مختلف ایران وارد هفته چهارم شد و کسبه و بازاریان نیز در برخی نقاط ایران دست به اعتصاب زدند. با گسترش اعتراضات، محسن منصوری استاندار تهران، اذعان کرد دولت قادر به مهار اعتراضات نیست.

خاکسپاری مهسا امینی

مقالهٔ اصلی: خاکسپاری مهسا امینی

از روز شنبه ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ و پس از خاکسپاری مهسا امینی، سقز، زادگاه او و سنندج، مرکز استان کردستان، صحنهٔ تجمع‌های اعتراضی گسترده‌ای بود که نیروهای امنیتی برای متفرق کردن مردم، اقدام به تیراندازی و استفاده از گاز اشک‌آور کردند. تصویر منتشر شده از مدفن مهسا امینی در سقز نشان می‌دهد روی سنگی بالای آن به کردی نوشته شده‌است: «ژینا گیان تو نامری ناوت ئه بیته ره‌مز» که به فارسی یعنی «ژینا جان تو نمی‌میری، نامت یک نماد می‌شود.» شرکت‌کنندگان در این مراسم همچنین شعار «کوشتن له سه‌ر ڕووسه‌ری، تا بۆ کهٔ قۆڕ به‌سه‌ری» سردادند که به فارسی یعنی «کشتن برای روسری، تا کی چنین خاک‌برسری؟» با وجود فضای امنیتی، برخی زنان حاضر در مراسم، روسری‌های خود را از سر برداشتند و حاضرین با خواندن سرودهای کردی و سردادن شعار، به حکومت جمهوری اسلامی اعتراض کردند. طی مراسم، خالهٔ مهسا امینی او را شهید جوانان توصیف کرد و گفت: «ژینا راه آزادی را برای‌مان باز کرد.»

مراسم چهلم مهسا امینی

مقالهٔ اصلی: مراسم چهلم مهسا امینی

گستره جغرافیایی

مقالهٔ اصلی: گستره جغرافیایی اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

داخل کشور

اعتراض‌های سراسری در پی کشته‌شدن مهسا امینی در عرض چند روز به تمام ۳۱ استان و به بیش از ۱۰۰ شهر ایران گسترش یافت.

خارج از کشور

در خارج از ایران نیز در روز ۳۱ شهریور از استانبول تا بیروت، کلن و نیویورک و تورنتو شمار زیادی از ایرانیان به خیابان آمدند تا همزمان در اعتراض به سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به سازمان ملل و مرگ مهسا امینی تجمع کنند.

در روز یکشنبه ۳ مهر در مقابل سفارت‌های ایران در پاریس و لندن تجمعاتی با هدف محکومیت جان‌باختن مهسا امینی برگزار شد که به درگیری با پلیس انجامید. روز پنجشنبه ۷ مهر نیز زنان افغانستانی در مقابل سفارت ایران در کابل، تجمعات اعتراضی در همبستگی با معترضان ایرانی برپا کردند که با شلیک هوایی طالبان معترضان افغانستانی متفرق شدند.

روز شنبه ۹ مهر معترضان در خارج از کشور، دست‌کم در ۱۵۱ شهر در ایالات متحده آمریکا، اتریش، اسپانیا، اسلوونی، لهستان، سوئیس، بلژیک، فرانسه، هلند، جمهوری چک، بریتانیا، سوئد، اسکاتلند، ایرلند، فنلاند، مجارستان، آلمان، بلغارستان، ایتالیا، کره‌جنوبی، ژاپن، استرالیا و نیوزیلند در حمایت از خیزش مردم ایران تجمع‌های اعتراضی برگزار کردند.

طبق گزارش پلیس کانادا بیش از ۵۰ هزار نفر روز شنبه ۹ مهر در تظاهرات بزرگ تورنتو که در حمایت از اعتراضات ایران برگزار شد، شرکت کردند. در روز ۳۰ مهرماه برابر با ۲۲ اکتبر، به دنبال فراخوانِ حامد اسماعیلیون، ایرانیان از سراسر اروپا و خارج از اروپا در تظاهرات عظیم ۱۰۰ هزار نفری در مرکز شهر برلین شرکت کردند.

معترضان

دانشجویان

همچنین ببینید: اعتصابات ۱۴۰۱ دانشجویان ایران و حمله به دانشگاه صنعتی شریف

دانشجویان دانشگاه امیرکبیر

دانشجویان در شهرهای مختلف ایران تجمع اعتراضی برگزار کردند.

• دانشگاه تهران:

۲۹ شهریور: دانشجویان معترض دانشگاه تهران شعارهای «آهای آهای نشسته‌ها، مهسای بعدی از شماست» و «ایرانیا غرق خون، استادامون خفه‌خون» سر دادند.

۳۰ شهریور: دانشجویان دانشگاه تهران با تجمع در محوطه این دانشگاه با سردادن شعار «این همه سال جنایت، مرگ بر این ولایت» به جمهوری اسلامی و سیاست‌های آن اعتراض کردند.

• دانشگاه الزهرا:

۳۰ شهریور با سر دادن شعارهایی از جمله «توپ، تانک، فشفشه، آخوند باید گم بشه» با نیروهای بسیج و حراست دانشگاه که سعی داشتند معترضان را متفرق کنند، مقابله کردند.

۱۶ مهر، همزمان با حضور ابراهیم رئیسی در مراسم آغاز سال تحصیلی الزهرا، دانشجویان واکنش نشان دادند. دانشجویان معترض شعار می‌دادند: «رئیسی برو گم شو» و «مرگ بر ستمگر، چه شاه باشه چه رهبر»، همچنین از زنان حاضر در این اعتراضات روسری و مقنعه خود را از سر کنده و در هوا می‌چرخاندند.

• دانشگاه تبریز: ۲۹ شهریور دانشجویان با برداشتن روسری خود شعار می‌دادند «از کردستان تا تبریز، صبر ما گشته لبریز».
• دانشگاه علم و صنعت: ۲۹ شهریور دانشجویان تجمعی اعتراضی برگزار کردند که به درگیری‌هایی میان معترضان و حراست و لباس‌شخصی‌ها نیز انجامید. در این روز دانشجویان شعارهای «مرگ بر ماشین گشت کشتار»، «گشت ارشاد حراست، پیوندتان مبارک» و همچنین «بی‌شرف، بی‌شرف» سر دادند.
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران: ۳۰ شهریور دانشجویان تجمعی اعتراضی برپا کردند و شعارهایی از جمله «می‌کشم، می‌کشم، هر آنکه خواهرم کشت» سر دادند. دانشجویان همچنین بنرهای مربوط به قاسم سلیمانی و علی خامنه‌ای و تعدادی از مقنعه‌های خود را آتش زدند.
• دانشگاه خوارزمی: ۲۹ شهریور شعارهای اعتراضی‌ای همچون «توپ، تانک، فشفشه، آخوند باید گم بشه»، «این همه سال جنایت، مرگ بر این ولایت» و «مرگ بر خامنه‌ای» سر دادند؛ تعدادی از دانشجویان این دانشگاه عکس علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی را زیر پا لگد کردند.
• دانشگاه یزد: دانشجویان دانشگاه یزد ۲۹ شهریور شعار «بیکاری، بیگاری، حجاب زن اجباری» سر دادند.
• دانشگاه صنعتی اصفهان: دانشجویان معترض در این دانشگاه در ۲۹ شهریور با شعارهای «نه روسری نه توسری، آزادی و برابری»، «استقلال، آزادی، حجاب اختیاری» و «مرگ بر دیکتاتور» دست به تجمع اعتراضی زدند.
• دانشگاه شهید بهشتی: دانشجویان ۲۹ شهریور به مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد اعتراض کردند. در این روز برخی از دانشجویان با آتش کشیدن روسری اعتراض کردند. «تا آخوند کفن نشود این وطن وطن نشود» و «بسیجی بی‌غیرت، داعش ما شمایی» از جمله شعارهای دانشجویان این دانشگاه بود.
• دانشگاه تربیت مدرس: ۴ مهر، دانشجویان این دانشگاه شعارهای «استاد، دانشجو؛ اتحاد، اتحاد» و «دانشجوی زندانی، آزاد باید گردد» سر دادند.
• دانشگاه علوم پزشکی تبریز: ۳۱ شهریور این دانشجویان با شعارهای «فرق و فساد و بیداد، ننگ بر این استبداد» و «از کردستان تا تبریز، صبر ما گشته لبریز» اعتراض کردند.
• دانشگاه بوعلی سینا: جمعی از دانشجویان دانشگاه همدان از تحریم کلاس‌ها خبر دادند و در بیانیه‌ای «سرکوب ناجوانمردانه اعتراضات و دستگیری غیرقانونی تعدادی از دانشجویان» را محکوم کردند و آن را «اهانت آشکار به دانشجویان» دانستند.
• دانشگاه شیراز: دانشجویان علوم پزشکی شیراز با شعار «زن، زندگی، آزادی» از اعتراضات حمایت کردند.
• دانشگاه صنعتی شریف: ۱۰ مهر در پی اعتراض دانشجویان دانشگاه، معترضان توسط نیروهای امنیتی و لباس‌شخصی‌ها محاصره و ضمن علامت‌گذاری دانشجویان با تفنگ پینت‌بال هنگام خروج توسط لباس شخصی‌ها بازداشت می‌شدند؛ نیروی حراست نیز از خروج دانشجویان ممانعت می‌نمود. سرانجام نیروهای امنیتی به داخل دانشگاه حمله و در پارکینگ دانشگاه اقدام به تیراندازی با فشنگ جنگی به دانشجویان نمودند.
• دانشگاه هنر تهران: دوشنبه ۱۱ مهر دانشجویان دانشگاه هنر تهران علاوه بر برگزاری تحصن و ادامه اعتصاب، در همبستگی با دانشجویان دانشگاه شریف شعار دادند: «دریدند و دریدند، شریف رو به خون کشیدند.»
• دانشگاه هنر تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه هنر تبریز، دانشگاه گیلان و دانشگاه مازندران: سه شنبه ۲۶ مهر هماهنگ با اعتراضات سراسری با سر دادن شعارهای مخالف حکومت تجمع‌های اعتراضی برپا کردند.

حمله به دانشگاه صنعتی شریف

مقالهٔ اصلی: حمله به دانشگاه صنعتی شریف

در ادامهٔ سرکوب اعتراضات سراسری به دانشگاه صنعتی شریف حمله شد. نیروهای امنیتی همراه با شمار بسیاری از نیروهای موسوم به لباس‌شخصی در شامگاه یکشنبه ۱۰ مهر با محاصره دانشگاه صنعتی شریف تهران و حمله به دانشجویان، ضمن ضرب‌وشتم و تیراندازی، شمار نامعلومی از دانشجویان را زخمی یا بازداشت و به مکان‌های نامعلومی انتقال دادند. حداقل ۳۰ تا ۴۰ دانشجو بازداشت شده و به مکان نامعلومی منتقل شده‌اند و وضعیت به‌قدری بحرانی بود که وزیر علوم، زلفی‌گل، به دانشگاه رفت. حمله و تیراندازی به خوابگاه‌های دانشگاه شریف و همچنین حمله و تیراندازی در پارکینگ دانشگاه نیز گزارش شده‌است.

دانش آموزان

مقالهٔ اصلی: اعتراضات ۱۴۰۱ دانش‌آموزان ایران

اعتراضات دانش آموزان و پس از آن اوج گرفت که شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان فراخوانی برای اعتصاب در مدارس اعلام کرد و با انتشار بیانیه‌ای از معلمان و دانش‌آموزان در سراسر کشور خواست تا در «همبستگی با معترضان جان به‌لب آمده» در کلاس‌ها حضور پیدا نکنند و به این وسیله اعتراض خود را به «بی‌عدالتی‌های حاکمیت» نشان دهند.

دبیرستان شاهد اردبیل

مقالهٔ اصلی: حمله به دبیرستان شاهد اردبیل

در روز ۲۰ مهر ۱۴۰۱ به این دبیرستان حمله شد. خبر این حادثه دو روز بعد در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، شعار «مرگ بر دیکتاتور» از سوی دانش‌آموزان، حضور نیروهای لباس شخصی در دبیرستان و حضور آمبولانس در مقابل دبیرستان در ویدئوهای این شبکه‌ها مشاهده می‌شد. در جریان این حمله که توسط مأموران امنیتی لباس شخصی انجام شد، یکی از دانش‌آموزان به نام اسراء پناهی کشته و تعدادی دیگری از دانش‌آموزان زخمی و بازداشت شدند.

هنرستان صدر تهران

مقالهٔ اصلی: حمله به هنرستان صدر تهران

حمله به این هنرستان در ۲ آبان ۱۴۰۱ اتفاق افتاد. در این حادثه نیروهای امنیتی به هنرستان دخترانه صدر در خیابان کارون تهران حمله کردند. مردم در حمایت از دانش‌آموزان این خیابان را مسدود کردند.

معلمان و استادان

در آبان ۱۴۰۱ بیش از ۱۰۰ تن از استادان دانشگاه، خواهان آزادی افراد بازداشت‌شده و برچیدن‌شدن فضای امنیتی در دانشگاه‌ها شدند.

کارگران و کارکنان

بسیاری از کارگران و کارکنان در صنایع ایران در اعتراض و حمایت از اعتراضات سراسری دست به اعتصاب و تجمع زدند. پیش از این نیز کارگران بارها دست به اعتصاب زده‌اند که عمدتاً اهداف صنفی داشت. همزمانی و حمایت اعتصاب‌های کارگری با اعتراض سیاسی در سال‌های اخیر کم‌سابقه بوده‌است. به گزارش یورونیوز اعتصاب و اعتراض کارکنان و کارگران صنعت نفت و پتروشیمی، اولین بار پس از انقلاب۵۷ است که کارگران به جز مطالبات حقوقی و صنفی خود، همگام با معترضان به کشته‌شدن مهسا امینی در ایران شعارهایی سیاسی سر دادند.

اعتراضات در هفتم و چهلم کشته‌شدگان

مراسم چهلم شماری از کشته‌شدگان سرکوب اعتراضات، از جمله حدیث نجفی و پارسا رضادوست، مراسم هفتمین روز کشته شدن مهرشاد شهیدی، جوان ۱۹ ساله، در اراک برگزار شد. مردم در این مراسم شعارهای ضد حکومتی از قبیل: «امسال سال خونه، سیدعلی سرنگونه»، «هیز تویی هرزه تویی، زن آزاده منم»، «آزادی، آزادی، آزادی» سر دادند.

ایرانیان مقیم خارج

مقالهٔ اصلی: اعتراضات ۱۴۰۱ ایرانیان مقیم خارج

تجمع اعتراضی ایرانیان در برلین

تظاهرات جهانی ایرانیان مقیم خارج در حمایت از اعتراضات سراسری برای اعلام همبستگی با مردم ایران در بیش از ۱۵۰ شهر از کشورهای جهان توسط ایرانیان مقیم و مردم آن کشورها برگزار گردید.

تجمع اعتراضی ایرانیان در تورنتو

مقالهٔ اصلی: تجمع اعتراضی ایرانیان در تورنتو

در تورنتو بنا بر برآورد پلیس ۵۰ هزار نفر به خیابان‌ها آمدند.

تجمع اعتراضی در برلین

مقالهٔ اصلی: تجمع اعتراضی ایرانیان در برلین

ایرانیان پرشماری از شهرهای مختلف آلمان و دیگر کشورهای اروپا برای شرکت در این تجمع به برلین رفتند. شمار زیادی از ایرانیان از نقاط مختلف جهان، به ویژه ایرانیان ساکن اروپا، برای حضور در تجمع بزرگ برلین، با هواپیما، قطار، اتوبوس و خودروهای شخصی، عازم برلین شدند. تجمع بزرگ ایرانیان برابر با شنبه ۳۰ مهرماه ۱۴۰۱ (۲۲ اکتبر ۲۰۲۲) در برلین به دعوت «حامد اسماعیلیون» سخنگوی انجمن خانواده‌های بازماندگان پرواز پی‌اس ۷۵۲ داده شد است. پلیس آلمان روز چهارشنبه ۲۷ مهر اعلام کرد که برای این تظاهرات حضور ۵۰ هزار نفر تخمین زده شده‌است. برگزارکنندگان با شعار «زن، زندگی، آزادی» در صددند تا حمایت خود را از اعتراضات علیه سرکوب و تبعیض در ایران ابراز کنند. یورونیوز از این تجمع با عنوان «بزرگ‌ترین تظاهرات ایرانی‌ها در اروپا» یاد کرده‌است. پلیس آلمان برای این تظاهرات و تجمع ایرانیان، تدابیر شدید امنیتی اتخاذ کرده‌است. برلین روز اول مهر نیز شاهد یکی از بزرگ‌ترین تظاهرات پشتیبانی از اعتراضات مردم ایران بود. پس از آتش‌سوزی در زندان اوین نیز ایرانیان در مقابل سفارت ایران در برلین دست به اعتراض زدند.

• 
  تجمع ایرانیان در ملبورن
• 
  تجمع ایرانیان در برلین
• 
  تجمع ایرانیان در اتاوا
• 
  ایرانیان مقیم هلند

واکنش‌های حکومت

حکومت ایران این اعتراضات را «اغتشاش» و «آشوب» خواند و آن را اقداماتی «سازمان‌یافته» با «دخالت کشورهای خارجی» توصیف کرد و با توسل به خشونت مرگبار، بازداشت روزنامه‌نگاران، وکلا، کنشگران و معترضان و همچنین محدودیت شدید اینترنت و رسانه‌های اجتماعی آن را سرکوب کرد.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برنامه گفتگو محوری تحت عنوان شیوه از شبکه چهار پخش کرد و با کارشناسان دربارهٔ مسائل اجتماعی ایران بحث و گفتگو کرد. در این برنامه مناظره‌های دو نفره بین بیژن عبدالکریمی و شهریار زرشناس، محمد فاضلی و سعید حاجی ناصری، تقی آزاد ارمکی و ابراهیم فیاض، سعید شریعتی و جلیل محبی، و شهاب طباطبایی و علی خضریان انجام شد.

دهم مهرماه همزمان با ادامه اعتراضات، دانشگاه تهران جلسه‌ای با اساتید دانشکده‌های مختلف دربارهٔ وضعیت جاری جامعه ایران برگزار کرد. محمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران تلویحاً از بازداشت دانشجویان دفاع کرد. در این جلسه لعیا جنیدی، محمد جواد ظریف، مهدی سنایی، غلامعلی حداد عادل، پیروز حناچی، تقی آزاد ارمکی، صادق زیباکلام، الهه کولائی و علی طیب‌نیا سخنرانی کردند.

سازمان هنری رسانه‌ای اوج، وابسته به سپاه پاسداران، پوستری بزرگ تحت عنوان «زنان سرزمین من» در میدان ولی‌عصر تهران نصب کرد که با اعتراض بسیاری از صاحبان چهره‌های روی آن از جمله فاطمه معتمد آریا، مرضیه برومند و پروانه کاظمی مواجه و روز بعد برچیده شد.

سید ابراهیم رئیسی ادعا نموده که «دشمنان می‌خواهند با سوار شدن بر موج مطالبات معیشتی و اقتصادی مردم، فتنه جدید درست کنند؛ اما مردم هوشیار هستند و ضمن اینکه مطالبات خود را مطرح می‌کنند اجازه سوء استفاده نخواهند داد.»

صدور دستور سرکوب فوری

سید علی خامنه‌ای در ۲۸ آبان ۱۴۰۱ در یک سخنرانی، دستور سرکوب معترضان را صادر کرد و در پی آن، سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت مرگ اعدام دسته‌جمعی زندانیان عقیدتی سیاسی ایران در تابستان ۱۳۶۷، در روز سی‌ام، به دستگاه‌های مسئول، دستور داد که معترضان را فوری سرکوب کنند.

سرکوب اعتراضات

مقالهٔ اصلی: سرکوب اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

سید علی خامنه‌ای، رهبر، این اعتراضات را «طراحی آمریکا، رژیم صهیونیستی و دنباله‌روهای»شان نامید. او به خواسته‌های معترضان اهمیتی نداد و دستور سرکوب آن‌ها را صادر کرد. مقامات جمهوری اسلامی مانند اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران با قتل، دستگیری و شکنجه، دست به سرکوب معترضان زدند. نیروهایی از نیروی انتظامی، سپاه پاسداران و نیروی زمینی ارتش که زیر مجموعه ستاد کل نیروهای مسلح هستند در سرکوب معترضان نقش دارند. از نیروی انتظامی، پلیس پیشگیری، پلیس آگاهی، پلیس امنیت عمومی، فتا، یگان ویژه ناجا و نوپو در سرکوب معترضان دست دارند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی جدای از نیروهای خودش از نیروهای بسیج نیز استفاده کرده‌است. همچنین از لباس‌شخصی‌ها و گروهی به نام نیروهای خودجوش سرزمین‌های اسلامی نیز استفاده شده‌است.

حکومت برای سرکوب اعتراضات از ترفندهایی همچون رعب و تهدید، پرونده‌سازی، اعترافات تلویزیونی، بازی‌های رسانه‌ای، تحقیر و تمسخر، نازل کردن خواسته‌های معترضان به تمایلات جنسی و هیجانی استفاده می‌کند.

نیروهای سرکوب جمهوری اسلامی برای سرکوب شهروندان در این اعتراضات از باتون، باتون برقی، ماشین آب‌پاش، گاز اشک‌آور، تفنگ پینت‌بال، تفنگ ساچمه‌زنی، اسلحه دستی و تفنگ جنگی و همچنین از خشونت، یورش به منازل مسکونی، شلیک مستقیم به شهروندان، آسیب رساندن به اموال عمومی و خصوصی مردم از جمله خودروها و مغازه‌ها و همچنین تعرض جنسی به زنان استفاده می‌کند.

در اعتراضات علاوه بر آمبولانس، از کودکان و نوجوانان نیز در سرکوب معترضان استفاده شده‌است. بر پایه دیوان کیفری بین‌المللی بر مبنای اساسنامه رم، استفاده از کودکان زیر ۱۵ سال برای شرکت در فعالیت‌های خصمانه، در دسته‌بندی جنایات جنگی محسوب می‌شود. همچنین سپاه پاسداران دانش‌آموزان پسر دبیرستانی را برای سرکوب تطمیع و تجهیز کرده‌است.

تجاوز جنسی به کودکان و جوانان

مقالهٔ اصلی: آزار جنسی معترضان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

بنا به گزارش برخی منابع، هم‌زمان با بازداشت گسترده معترضان توسط حکومت جمهوری اسلامی، و سکوت رسانه‌ها (ی داخلی)، میزان خشونت و حتی تجاوز جنسی سرکوبگران حکومتی به دختران و پسران حتی کم‌سن (۱۴–۱۳ ساله) افزایش یافته‌است.

شبکه سی‌ان‌ان، پس از یک بررسی دوماهه (مهر و آبان ۱۴۰۱) و در گزارشی تحقیقی، تأیید کرده‌است که پسران و دختران بازداشت‌شده در ایران، مورد خشونت جنسی قرار می‌گیرند و در برخی موارد در زندان به آن‌ها «تجاوز» می‌شود. ضرب و شتم و آزار جنسی زندانیان دخترِ به‌ویژه زیبا شدیدتر است.

به‌گفته یکی از دختران بازداشت‌شده، در بازداشتگاه، یک «اتاق خصوصی بازجویی» وجود دارد که افسر بازجو، دختری زیبا را به تنهایی با خود به آن اتاق برده و به او تعرض جنسی می‌کند. یکی از کسانی که بارها مورد تجاوز جنسی و حتی پارگی اندام‌ها قرار گرفت آرمیتا عباسی است.

فیلم گرفتن از صحنه تجاوز جنسی برای باج‌گیری

سی‌ان‌ان به نقل از منابع مطلعی که با قربانیان گفت‌وگو کرده‌اند، گزارش داده که مأموران جمهوری اسلامی از صحنه‌های خشونت‌آمیز تعرض جنسی فیلم تهیه کرده‌اند و آن فیلم‌ها را به ابزاری برای باج‌گیری از معترضان یا وادار کردنشان به سکوت تبدیل کرده‌اند.

بر اساس برخی تحقیقات راستی‌آزمایی‌شده، حکومت جمهوری اسلامی از تعرض و تجاوز جنسی به‌عنوان یکی از ابزارهای سرکوب و برای تحت فشار گذاشتن، ناامیدکردن، اخاذی و دریافت حق‌سکوت از معترضان قربانی‌شده، استفاده می‌کند.

تحریف علت کشتار

مسئولان حکومت جمهوری اسلامی دلیل کشته‌شدن معترضان را خودکشی، بیماری زمینه‌ای، گاز گرفتن سگ… و حتی شلیک معترضان به یکدیگر اعلام می‌کنند.

اختلال گسترده اینترنت

مقالهٔ اصلی: اختلال گسترده اینترنت در ایران (۱۴۰۱)

در روزهای ابتدایی اتصال‌ها به اینترنت در ایران به ۶۷ درصد میزان معمول کاهش داده شد. در روزهای بعد اینترنت موبایل و خطوط تلفن همراه در بخش‌های گسترده‌ای از ایران قطع شد. رسانه اجتماعی اینستاگرام و پیام‌رسان واتس‌اپ نیز در ۳۰ شهریور فیلتر شدند.

در ۳۰ شهریور، وزارت ارتباطات حکومت جمهوری اسلامی با هدف آگاه نشدن مردم و معترضان از اخبار تازه اعتراضات، واتس‌اپ و اینستاگرام را هم فیلتر کرد. گوگل نیز از دسترس خارج شد که پس از دو روز رفع فیلتر شد. همچنین اختلال گسترده‌ای در دسترسی به اینترنت رخ داد که به گزارش نت‌بلاکس بزرگ‌ترین اختلال در اینترنت ایران از زمان قطعی کامل اینترنت در ۱۳۹۸ بود.

بیلبورد میدان ولی‌عصر

مقالهٔ اصلی: زنان سرزمین من

زنان سرزمین من بیلبوردی بود که توسط سازمان هنری رسانه‌ای اوج، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، روز ۲۱ مهر ۱۴۰۱ و همزمان با روز جهانی دختر در میدان ولی‌عصر تهران نصب شد. این بیلبورد که با اعتراضات سراسری بر علیه حجاب اجباری در ایران همزمان شده بود، یک روز بعد و با اعتراض بسیاری از صاحبان چهره‌های روی آن برچیده شد.

همکاری با کشورهای خارجی برای سرکوب مردم

در حالی که مردم ایران در حال اعتراض به نقض حقوق بشر و آزادی‌های اساسی‌شان هستند حکومت جمهوری اسلامی به حکومت‌هایی مثل حکومت روسیه اجازه همکاری در سرکوب اعتراضات ایران را می‌دهد.

روش‌های اعتراض

مقالهٔ اصلی: روش‌های اعتراض در اعتراضات سراسری ۱۴۰۱

دیوار نویسی، به کی زنگ بزنیم وقتی قاتل خودش پلیسه؟

اعتراضات خیابانی

معترضان حاضر در خیابان به دو دسته تقسیم می‌شوند. هسته فعال در حال شعار دادن و به کار بستن مجموعه‌ای از اقدامات همچون آتش افروختن، پرتاب سنگ، سوزاندن روسری، بریدن گیس، کندن تابلو، حمله به بیلبوردها و کانکس‌های انتظامی و هسته ناظر که در حال تماشا و به وجد آمدن از تحرکات و اقدامات هسته فعال، در حال فیلم‌برداری هستند. حدود سنی هسته فعال ۱۵ تا ۳۵ سال و حدود سنی هسته ناظر ۳۵ به بالا است. حدود ۸۰ درصد هسته فعال متولدین دهه ۷۵ تا ۸۵ هستند.

اعتصابات سراسری

مقالهٔ اصلی: اعتصابات ۱۴۰۱ ایران

در حمایت از اعتراضات سراسری مردم این اعتصابات صورت گرفت. در ششمین هفته اعتراضات، در شماری از شهرهای ایران گروهی از اصناف، از جمله کسبه و بازاریان، کارگران و معلمان اعتصاب کردند.

اعتراضات اینترنتی

هشتگ مهسا

مقالهٔ اصلی: مهسا امینی (هشتگ)

#مهسا_امینی

استفاده از #مهسا_امینی در اعتراض به کشته‌شدن او رکورد استفاده از یک هشتگ در توییتر را شکست. تا ۲۴ مهر ۱۴۰۱ این هشتگ بیش از ۲۷۵ میلیون بار استفاده شد.

گیسوبری و روسری‌سوزی

مقاله‌های اصلی: گیسوبران و روسری‌سوزان

گیسوبران در تجمع اعتراضی سانتا باربارا، کالیفرنیا

شماری از زنان ایرانی در اعتراض به جان‌باختن مهسا امینی در حرکتی نمادین، با ابراز خشم و سوگ، موهای خود را قیچی کردند. آیین گیسوبران از رسوم دیرینه ایرانیان باستان است. کارزار آتش‌زدن روسری به عنوان نماد حجاب به نشانه مخالفت با حجاب اجباری در اعتراضات پس از کشته‌شدن مهسا امینی رخ داد. این حرکت نمادین با واکنش‌ها بسیاری مواجه شده‌است. شمار بسیاری از زنان در اعتراضات روسری از سر برداشتند و برخی روسری خود را آتش زدند.

عمامه‌پرانی

مقالهٔ اصلی: عمامه‌پرانی

عمامه‌پرانی شامل انداختن و برداشتن عمامه از سر آخوندها شکل دیگری از حرکت اعتراضی برخی از معترضان بوده‌است.

هنر اعتراضی

در زمان اعتراضات تعداد زیادی هنر اعتراضی از قبیل نقاشی، ترانه و پرفورمانس به یاد مهسا امینی و برای وصف حال یک ملت عزادار تولید شد. مردم برای بیان اعتراض از شعارنویسی، شابلون‌نویسی و خط کشیدن بر عکس مقامات ایران نیز استفاده می‌کنند.

• ترانه‌های اعتراضی
  • برای… از شروین حاجی‌پور
  • سرود زن، به خوانندگی مهدی یراحی و ترانه‌سرایی مونا برزویی
  • بیا به میدان، به صورت مشترک توسط ناصر رزازی، ابی، شاهین نجفی و پدرام شهلایی خوانده شده‌است.
  • نه نه نه، اسکندر آبادی

پیامدها و رویدادها

«زن، زندگی، آزادی» در صفحهٔ اول روزنامهٔ لیبراسیون

جمعه سیاه زاهدان

مقالهٔ اصلی: جمعه خونین زاهدان

جمعه سیاه زاهدان به درگیری‌های ۸ مهر ۱۴۰۱ بین مردم معترض زاهدان و نیروهای سرکوبگر به‌دنبال تجاوز فرماندهٔ انتظامی به دختری بلوچ در میانهٔ اعتراضات گفته می‌شود. بین روایت جمهوری اسلامی و روایت منابع محلی، دربارهٔ وقایع این روز تفاوت‌های کلیدی وجود دارد. در این درگیری بر اساس آمار «کارزار فعالان بلوچ» و همچنین «وبگاه حال‌وش» ۹۱ نفر و بر اساس آمار مقام‌ها و رسانه‌های جمهوری اسلامی ۱۹ نفر کشته شدند.

حمله به دانشگاه شریف

مقالهٔ اصلی: حمله به دانشگاه صنعتی شریف

شامگاه یکشنبه ۱۰ مهر، نیروهای امنیتی همراه با شمار بسیاری از نیروهای موسوم به لباس شخصی در با محاصره دانشگاه صنعتی شریف تهران و حمله به دانشجویان، ضمن ضرب‌وشتم و تیراندازی، شمار نامعلومی از دانشجویان را زخمی یا بازداشت و به مکان‌های نامعلومی انتقال دادند. با ادامه اعتراضات تیراندازی به دانشجویان آغاز و درهای دانشگاه بسته می‌شود و دانشجویان در محاصرهٔ نیروهای امنیتی و لباس شخصی قرار می‌گیرند.

شورش زندان لاکان رشت

مقالهٔ اصلی: شورش زندان لاکان رشت

یکشنبه ۱۷ مهر بین گارد ضدشورش زندان لاکان رشت و زندانیان درگیری می‌شود و شماری از زندانیان کشته و زخمی شدند. حکومت و مخالفان دو روایت متفاوت از درگیری‌ها ارائه می‌دهند. شمار دقیق تلفات درگیری در این زندان مشخص نیست. خبر درگیری و شورش در این زندان پس از آن به رسانه‌ها درز پیدا کرد که ستون دودی بر فراز این زندان دیده شد.

درگیری‌های ۱۴۰۱ سنندج

مقالهٔ اصلی: درگیری‌های ۱۴۰۱ سنندج

در اواخر مهرماه، اعتراضات مردمی در سنندج شدت گرفت به طوری که یک شهروند سنندجی در داخل خودروی شخصی پراید و پشت فرمان هدف اصابت مستقیم گلوله از ناحیه سر قرار گرفته و کشته شد. رسانه‌های داخلی این قتل را به افراد ناشناس نسبت می‌دادند اما شاهدین در صحنه ادعا می‌کنند که وی بوسیله گلوله‌های جنگی نیروهای ضد شورش هدف قرار گرفته‌است.

درگیری‌های ۱۴۰۱ مهاباد

مقالهٔ اصلی: درگیری‌های ۱۴۰۱ مهاباد

آتش‌سوزی زندان اوین

مقالهٔ اصلی: آتش‌سوزی زندان اوین

۲۳ مهر، در میانه اعتراضات سراسری در زندان اوین آتش‌سوزی مشکوکی رخ داد. به گفتهٔ رسانه قوه قضاییه در این حادثه هشت زندانی کشته و دست‌کم ۶۱ نفر مجروح شدند. همچنین مردم در خیابان‌های اطراف زندان تجمع و علیه حاکمیت ایران شعار دادند.

جمعه خونین خاش

مقالهٔ اصلی: جمعه خونین خاش

۱۳ آبان در پی تیراندازی نیروهای امنیتی به معترضان بین شش تا ده تن شامل کودکان کشته و ده‌ها تن دیگر زخمی شدند. یونس سلحشوران از جمله کشته‌شدگان اعتراضات روز جمعه در خاش بود که هویت آن مشخص شد. مولوی عبدالحمید از کشته شدن «دست‌کم ۱۶ نفر» در اعتراضات خاش خبر داد.

کشتار کردهای ایران

مقالهٔ اصلی: کشتار در مناطق کردنشین توسط جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۱)

در جریان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ (به‌ویژه در اواخر آبان و اوایل آذر ۱۴۰۱) بعد از سخنرانی خامنه‌ای در ۲۸ آبان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بعد از اعلام حکومت نظامی، با دوشکا، تیربار سنگین W85، خودروهای نظامی، تانک و هلیکوپتر… به مناطق کردنشین ایران (استان‌های کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه و ایلام) حمله کرده و تعداد چشمگیری از مردم معترض را کشتند. سپاه در این سرکوب، از گاز شیمیایی فلج‌کننده اعصاب یعنی هگزاکلرواتان نیز استفاده کرده‌است.

حملات سپاه به اقلیم کردستان

مقالهٔ اصلی: حملات ۱۴۰۱ سپاه پاسداران به اقلیم کردستان

تصویری از حملات سپاه پاسداران به مقر احزاب کرد

طبق ادعای سپاه پاسداران این حمله پاسخی به دلیل حمایت احزاب کرد از اعتراضات سراسری بود. در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۲، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پایگاه‌های احزاب کرد ایرانی در کوی‌سنجق، آلتون کوپری و زرگویز در اقلیم کردستان را با استفاده از پهپادهای انتحاری و موشک‌های زمین به زمین بمباران کرد. این حملات منجر به کشته شدن حداقل سیزده نفر از جمله زنان (که یکی باردار بود) و کودکان و زخمی شدن ۵۸ نفر شد. احزاب کردستان ایران ادعا کردند که جمهوری اسلامی در خیابان‌های داخل کشور از طرف مردم پاسخ این حملات را دریافت خواهد کرد.

کارزار اخراج سفیران جمهوری اسلامی

مقالهٔ اصلی: کارزار اخراج سفیران جمهوری اسلامی

کارزار اینترنتی خطاب به سران کشورهای گروه ۷، هفت کشور صنعتی جهان، برای اخراج مقامات جمهوری اسلامی راه افتاده‌است. این کارزار تا ۲۵ مهر نزدیک به ۱۸۰ هزار امضا داشته‌است. این کارزار در کمتر از چهار روز، از مرز ۴۰۰ هزار امضا عبور کرد. اعضای گروه ایرانیان مدافع عدالت و حقوق بشر عصر یکشنبه، ۲۴ مهر، با انتشار دادخواستی در وب‌سایت بین‌المللی Change.org، نگرانی عمیق خود را از وقایع پنج هفته گذشته در ایران اعلام کردند و از کشورهای عضو گروه جی۷ شامل آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا، ایالات‌متحده آمریکا و کانادا، خواستند در اعتراض به «رفتار غیرقانونی و غیرانسانی» با معترضان در ایران، سفرای جمهوری اسلامی و نمایندگان آن‌ها را از سازمان‌های بین‌المللی اخراج کنند.

ریزش و کمبود نیروهای حکومتی

به گزارش بعضی منابع، کمبود نیرو برای سرکوب و نیز گریختن تعداد زیادی سرباز از خدمت، باعث شده که حکومت جمهوری اسلامی از افسران ارشد حتی در سطح سرهنگ (سپاه) استفاده کند که بعضی از آن‌ها همچون: سرهنگ حمیدرضا هاشمی (با نام مستعار سید علی موسوی)، معاون اطلاعات سپاه سلمان استان سیستان و بلوچستان و سرهنگ نادر بیرامی، رئیس اطلاعات سپاه شهرستان صحنه، در درگیری با مردم معترض کشته شدند.

نشست غیررسمی شورای امنیت

چهارشنبه ۱۰ آبان ۱۴۰۱، جلسه‌ای غیررسمی در شورای امنیت سازمان ملل متحد به میزبانی ایالات متحده و آلبانی با موضوع سرکوب خشن زنان و معترضان در ایران برگزار شد. این جلسه با سخنرانی جاوید رحمان، گزارشگر ویژه ایران در سازمان ملل متحد آغاز شد و در ادامه شیرین عبادی، حقوق‌دان ایرانی و برنده جایزه صلح نوبل و نازنین بنیادی، بازیگر سینما و فعال حقوق بشر نیز سخنرانی کردند.

لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد و نمایندگان ۱۳ عضو دیگر شورای امنیت هم هر کدام بیانیه و مواضع خود دربارهٔ سرکوب اعتراضات و نقض حقوق زنان در ایران را عنوان کردند. به جز چین و روسیه بیانیه دیگر اعضای شورای امنیت در حمایت از معترضان و محکومیت سرکوب خشن اعتراضات در ایران بود.

نشست اضطراری شورای حقوق بشر

مقالهٔ اصلی: قطعنامه S35/L1 شورای حقوق بشر

در نشست اضطراری که شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در ۳ آذر ۱۴۰۱ برگزار کرد، فولکر تورک، کمیسر عالی این شورا، اعلام کرد اکنون «یک بحران حقوق بشری تمام عیار» در ایران وجود دارد و از جمهوری اسلامی خواست به استفاده غیرضروری زور علیه معترضان پایان دهد. همچنین جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران، از مقام‌های جمهوری اسلامی انتقاد کرد که در هیچ موردی حاضر به گفت‌وگو با معترضان نشده‌اند.

شورای حقوق بشر سازمان ملل در این نشست با تصویب قطعنامه‌ای، سازوکاری ویژه برای راستی‌آزمایی و حقیقت‌یابی دربارهٔ کشتار و سرکوب معترضان تعیین کرد. بر اساس این مصوبه، رئیس شورای حقوق بشر موظف شد که به شکل مستقل، کار تحقیق و ثبت موارد نقض حقوق بشر در ایران را از روز ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ را برعهده بگیرد.

شعارها

مقالهٔ اصلی: شعارهای اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

ژینا جان تو نمی‌میری. نامت رمز می‌شود.

«زن، زندگی، آزادی»؛ از اصلی‌ترین شعارهای اعتراضات

در پی اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران در شهرهای مختلف ایران شعارهای مختلفی توسط معترضین سر داده شد. تعدادی از این شعارها متمرکز بر موضوع حجاب اجباری در ایران و مسئلهٔ زنان و برخی دیگر متمرکز بر مخالفت معترضان با حکومت وقت ایران است. شعار «زن، زندگی، آزادی» یکی از اصلی‌ترین شعارها از شروع این اعتراضات بود که از روز اول اعتراضات در شهرهای مختلف سر داده شد. شعارهایی که در اعتراضات سراسری در ایران توسط مردم در خیابان‌ها گفته شده، بسیار ساختارشکنانه و پیشرو بوده‌اند و در آن‌ها به حقوق زنان و آزادی‌های فردی بسیار زیاد نگاه شده‌است اما شعارهای معیشتی اصلاً شنیده نشده‌اند.

برخی از اصلی‌ترین شعارها (فهرست کامل):

• زن، زندگی، آزادی/ژن، ژیان، ئازادی
• مرگ بر خامنه‌ای
• مرگ بر دیکتاتور
• آزادی آزادی آزادی
• امسال سال خونه، سیدعلی سرنگونه
• بسیجی جیره‌خور، آخرشه، خوب بخور
• توپ تانک فشفشه، آخوند باید گم بشه
• می‌کشم، می‌کشم هرآن‌که خواهرم کشت

نمادها

سوزاندن روسری و بریدن یا کوتاه کردن مو از نخستین نمادهای این اعتراضات بود. ترانه اعتراضی برای… اثر شروین حاجی‌پور نیز تبدیل به نمادهای اعتراضات شد. مردم ایران در خیابان‌ها، کافه‌ها و رستوران‌ها با همخوانی و پخش این ترانه، اعتراض خود را نشان دادند. ایرانیان مقیم خارج نیز این ترانه را در تجمعات اعتراضی خود بازخوانی کردند. حاجی‌پور متن این ترانه را بر اساس توئیت‌های اعتراضی با موضوع «برای…» ساخته‌است. ویدئوی این ترانه بعد از بازداشت او توسط مأموران امنیتی جمهوری اسلامی حذف شد.

برخی از نمادها اعتراضات:

• روسری‌سوزان
• گیسوبران
• برای…
• مهسا (ژینا)
• نیکا
• حدیث
• سارینا
• عمامه‌پرانی
• به نام خدای رنگین‌کمان

همراهی‌کنندگان

چهره‌ها

مقالهٔ اصلی: حمایت چهره‌ها از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

. . . مردم ایران در دهه‌های گذشته به دلیل سرکوب بی‌رحمانه متحمل رنج زیادی شدند اما دستگیری مهسا امینی و قتل او در بازداشت بار دیگر به طغیان اعتراضات دامن زد. مردم ایران سزاوار دستیابی به آزادی و عدالت‌اند. . . .

نوآم چامسکی، ۲ مهرِ ۱۴۰۱

. . . مادرِ ایران زِ جا برخواسته
کشورش را از دَدان پس‌خواسته! . . .

بهرام بیضایی، ۱۰ مهرِ ۱۴۰۱

. . . ایالات متحده در کنار زنان ایرانی و همه شهروندان ایرانی که با شجاعت خود الهام‌بخش جهانیان شده‌اند، می‌ایستد. . . .

جو بایدن، ۱۲ مهرِ ۱۴۰۱

شمار زیادی از سلبریتی‌های شناخته‌شده ایران به صف حامیان معترضان پیوستند که باعث فشارهای حکومت ایران به شکل تهدید، تبلیغات منفی و مصاحبه و اقدام قضایی علیه آنان شد. شمار بازیگرانی که از معترضان حمایت کرده‌اند به اندازه‌ای است که صدا و سیمای ایران برای پخش و بازپخش بیش از ۲۰ مجموعه تلویزیونی دچار مشکل خواهد شد. عده زیادی از چهره‌های سرشناس هنری، فرهنگی و ورزشی دنیا هم با مردم معترض در ایران ابراز همبستگی کردند.

در میان واکنش‌ها به کشته‌شدن مهسا امینی و اعتراضات پس از آن، علی کریمی، فوتبالیست سابق تیم ملی فوتبال ایران نه تنها مواضع‌اش را روشن گفت بلکه با معترضان همنوا شد و گاهی یک قدم از آنها نیز جلوتر رفت و در پیام‌هایی که می‌داد پیشنهاد و راهکار نیز به معترضان ارائه می‌کرد. رسانه‌های نزدیک به حکومت و طرفداران نظام او را «اغتشاشگر» و «ضدانقلاب» مورد خطاب قرار داده‌اند و خواهان تعقیب قضایی و حتی مصادره اموال او شده‌اند.

تیم‌های ملی

در جریان اعتراضات برخی از تیم‌های ملی در اعتراض از خواندن سرود ملی خودداری کردند. بازیکنان تیم ملی فوتبال ساحلی ایران، اعضای تیم ملی واترپلوی ایران از همخوانی سرود جمهوری اسلامی خودداری کردند و تلویزیون دولتی ایران پخش زنده برنامه را قطع کرد. در ادامه بازیکنان تیم ملی بسکتبال ایران در مراسم آغازین بازی مقابل تیم ملی چین در سالن بسکتبال آزادی، به نشان همراهی با اعتراضات در ایران از همخوانی سرود رسمی جمهوری اسلامی خودداری کردند.

بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران در جریان مسابقات فوتبال جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ از خواند سرود ملی خودداری کردند. گاردین در مقاله‌ای در واکنش به این حرکت نوشت: «سکوت یک تیم گویای همه چیز است»

گروه‌های هکری

مقالهٔ اصلی: حمایت گروه‌های هکری از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

برخی از گروه‌های هکری چون انانیموس با حمله به وبگاه‌های متعلق به حکومت در اعتراضات سراسری با مردم همراهی کردند.

• انانیموس

در ۲۹ شهریور ۱۴۰۱، گروه هکری انانیموس سرشناس‌ترین گروه هک در دنیا، در پیامی ویدئویی پس از مرگ مهسا امینی خطاب به مردم ایران گفته که در کنار آنها است. او ابراهیم رئیسی و حکومت را دیکتاتور خواند. گزارش شده که این گروه شماری از وبسایت‌های اصلی جمهوری اسلامی را هک کرده‌است. همچنین وبسایت دولت جمهوری اسلامی ایران، وبگاه خبرگذاری صدا و سیما و درگاه ملی دولت هوشمند، حمله دی‌داس خورده و بارها قطع و وصل شدند.

این گروه با انتشار ویدئویی در رسانه‌های اجتماعی تصاویر مهسا امینی و سرکوب معترضان در شهرهای مختلف ایران را منتشر کرده و گفته اجازه نمی‌دهد که سرکوب برای خاموش کردن مردم ادامه پیدا کند و همچنین نمی‌گذارد حکومت ایران در اینترنت زنده بماند.

گروه هکری انانیموس روز چهارشنبه ۳۰ شهریور ۱۴۰۱، همزمان با گسترش اعتراضات و تلاش جمهوری اسلامی برای قطع دسترسی به اینترنت در ایران، در حساب کاربری توییتر خود به شهروندان ایرانی توصیه کرده که از نرم‌افزار آزاد تور استفاده کنند تا بتوانند به وب‌سایت‌های فیلتر شده دسترسی پیدا کنند و همچنین ناشناس بمانند.

وبگاه سید علی خامنه‌ای، وبگاه ریاست جمهوری، و همچنین ۱۰۰۰ دوربین مداربسته امنیتی و انتظامی توسط انانیموس هک شد.

• بختک

گروه «بختک» روز شنبه ۲ مهر با انتشار بخشی از اطلاعات محرمانه اتوماسیون اداری آستان قدس رضوی که زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی اداره می‌شود اعلام کرد: «این حمله سایبری را در اعتراض به قتل مهسا امینی، دزدی و اختلاس و ندادن مالیات از سوی آستان قدس رضوی انجام داده‌است».

• عدالت علی

در ساعت ۹ و ۳۳ دقیقه شنبه‌شب ۱۶ مهر ۱۴۰۱ و در جریانِ اعتراضات سراسری، شبکه خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی برای لحظاتی توسط گروه عدالت علی هک شد و به جای تصاویر و سخنان سید علی خامنه‌ای، شعار «زن، زندگی، آزادی» پخش شد. علاوه بر این شعار، تصویری از خامنه‌ای که در آتش می‌سوزد به نمایش درآمد که در کنارش «چوپان دروغگو» نوشته شده بود.

• بکدور (3ackd0or)

در تاریخ ۱۰ مهر ۱۴۰۱ گروه بکدور هویت مأموران بازداشت‌کننده مهسا امینی را افشا کرد.

• بلک ریوارد

گروه هکری بلک ریوارد در ۲۹ مهر اعلام کرد که سامانهٔ ایمیل شرکت تولید و توسعه انرژی اتمی ایران را هک کرده و تهدید که اگر حکومت «زندانی‌ها سیاسی، عقیدتی و بازداشت‌شدگان اعتراضات» را تا ۲۴ ساعت بعد آزاد نکند، این اسناد را منتشر می‌کند. این گروه پیش از این نیز در ۲۳ مهر ایمیل‌های کارکنان شبکهٔ پرس تی‌وی را هک کرده بود و با ارسال ایمیلی انبوه از آنان خواسته بود صدای مردم باشند. بلک ریوارد در روز ۳۰ مهر حدود ۵۰ گیگابایت از اطلاعات این شرکت را در کانال تلگرامی خود منتشر کرد.

واکنش‌ها

همچنین ببینید: حمایت چهره‌ها از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران

شماری از چهره‌های ایران و فراتر از ایران از اعتراضات سراسری حمایت کردند. شمار بازیگرانی که از معترضان حمایت کرده‌اند به اندازه‌ای است که صدا و سیمای ایران برای پخش و بازپخش تعداد زیادی از مجموعه‌های و فیلم‌های تلویزیونی دچار مشکل خواهد شد. تعدادی از چهره‌های سرشناس هنری، فرهنگی و ورزشی دنیا هم از معترضان در ایران حمایت کردند.

بیانیه گروه‌ها و سازمان‌ها

بیست و دو چهره سرشناس ایرانی در بیانیه‌ای با نام «انقلاب زن، زندگی، آزادی» از اعتراضات مردم ایران حمایت کردند. در متن این اطلاعیه با اشاره به «حرکت پرتوان و سراسری زنان و جوانان» به قتل مهسا امینی آمده‌است: «این جنبش ملی کلیت نظام را به چالش کشیده و می‌رود تا آن را سرنگون سازد.» امضاکنندگان این بیانیه در پایان تأکید کردند: «ایران خانه همه ایرانیان است و به دست همه ما ساخته خواهد شد. زمان آن رسیده‌است تا برای نجات ایران، فرهنگ و تمدن آن دست به دست همدیگر دهیم.»

واکنش‌های خارجی

• به گزارش برخی منابع، رهبران آلمان به این نتیجه رسیده‌اند که امکان دارد که رژیم اسلامی ایران در هفته‌های آینده سقوط کند. مجید گلپور، مشاور اتحادیه اروپا گفت:

  «رهبران آلمان به این نتیجه رسیده‌اند که بازیگران قدرت [جمهوری اسلامی] در ایران نمی‌توانند در مقابل موج نوزایی-که با خیزش جاری در این کشور آغاز شده-مقاومت کنند. ریزش اخیر بورس، میزان فرار سرمایه صاحبان قدرت و بی‌اعتمادی رژیم ایران نسبت به آینده خود را نشان داد. در این چرخش دیاسپورای ایرانی به ویژه راهپیمایی ده‌ها هزار نفری در برلین-که میلیون‌ها رأی در اروپا را جابه‌جا کرد-نقش کلیدی داشته‌است.»

• جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا که در جریان یک گردهمایی انتخاباتی در ایالت کالیفرنیا حضور داشت، در واکنش به اعتراضات افرادی که پلاکاردهایی در حمایت از اعتراضات سراسری ایران در دست داشتند اظهار کرد: «نگران نباشید، ایران را آزاد خواهیم کرد. آنها خودشان به زودی ایران را آزاد خواهند کرد».
• امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه در روز جمعه ۲۰ آبان ماه ۱۴۰۱، در کاخ الیزه با مسیح علی‌نژاد و شیما بابایی، لادن برومند و رؤیا پیرایی دختر مینو مجیدی از دیگر فعالان ایرانی حقوق زنان دیدار کرد.وی خیزش جاری در ایران را انقلاب خواند که واکنش سخنگوی وزارت خارجه نظام جمهوری اسلامی را در پی داشت.
• در روز ۲۵ آبان ماه ۱۴۰۱ و در روز دوم پس از فراخوان اعتصابات در سومین سالگرد آبان خونین، گوگل پلی اپلیکیشن‌های اسنپ، تپسی، و پیام‌رسان‌های ایرانی سروش، آی‌گپ و بله را در راستای تحریم‌ها علیه ایران به دلیل سرکوب اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران حذف و اکانت‌های مرتبط با این شرکت‌ها را نیز پاک کرد.

واکنش‌های مقامات جمهوری اسلامی

• یکی از فرماندهان سپاه در دیدار با برخی از امامان جمعه، ضمن تأکید بر لزوم تکرار سناریوی کشتار معترضان ایذه در ماهشهر، گفت که اگر نیروهای امنیتی، کاری نکنند (اعتراضات را سرکوب نکنند)، با وجود شدت و دامنه اعتراضات کنونی، نظام تا بهمن امسال (۱۴۰۱) دوام نخواهد یافت.
• سید محمد خاتمی یکی از رؤسای جمهور سابق جمهوری اسلامی هشدار داد که ادامه وضعیت کنونی به فروپاشی اجتماعی کشور می‌انجامد.

نظرسنجی دربارهٔ میزان مقبولیت جمهوری اسلامی در ۱۴۰۱

نظرسنجی مؤسسه تونی بلر برای تغییرات جهانی در سال ۲۰۲۲ میلادی نشان داد که ۸۴ درصد از ایرانیان از تغییر حکومت جمهوری اسلامی حمایت می‌کنند. همچنین، این بررسی نشان داده که جامعه ایران سکولارتر شده‌است. بیش از سه‌چهارم شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، دین را در زندگی‌شان «بی‌اهمیت» خوانده و گفته‌اند که زندگی سکولارتر را ترجیح می‌دهند.

جنبش زن، زندگی، آزادی

«جنبش زن، زندگی، آزادی» که شعار شاخص آن «زن، زندگی، آزادی» است، چنان برآمدی یافت که بیشتر شهرهای ایران را فراگرفت و لایه‌های جمعیتی مختلفی به آن پیوستند. خصلت اساسی این جنبش، دموکراتیک است و در آن، خواست برابری و آزادی با محوریتِ مقابله با حجاب اجباری برجسته است. کردستان با تجربه مبارزاتی پربارش به آن شتاب داده و همه کانون‌های مبارزه و مقاومت در تلاش‌اند به آن نیرو دهند.

مانند تقریباً تمامی جنبش‌های اجتماعی، ماهیت، بازیگران اصلی، خواسته‌ها و دیگر ابعاد «جنبش زن، زندگی، آزادی» همچنان برای بسیاری نامشخص و مبهم است. خواسته‌های این جنبش را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، دسته اول سرپیچی از قوانین جمهوری اسلامی که بر سبک زندگی همگان، و مشخصا زنان، تحمیل کرده‌است؛ مهم‌ترین این خواسته‌ها که جز بارزترین نمودهای این جنبش نیز هست، آزادی پوشش است. دسته دوم تغییرات سیاسی در ساختار حاکمیت و تغییر نظام به نظامی دموکراتیک و سکولار است. «جنبش زن، زندگی، آزادی» برای رسیدن به دسته اول مطالبات راه هموارتری دارد. همان‌طور که بسیاری از مشاهدات در نقاط گوناگون در داخل ایران نشان می‌دهند، بسیاری از زنان عملاً حجاب اجباری را رعایت نمی‌کنند.

مهرداد درویش‌پور، جامعه‌شناس، «جنبش زن، زندگی، آزادی» را یک «نمونه» و «ابرجنبش» توصیف می‌کند که ارزش‌های پدرسالاری و مردسالاری را در نظام سیاسی حاکم، آماج حملات خود قرار می‌دهد و در بطن جامعه نیز ارزش‌های فمنیستی، برابرخواهی و ضد تبعیض را افزایش می‌دهد.

انقلاب ۱۴۰۱ ایران

روزنامه دی ولت آلمان در اواخر اکتبر ۲۰۲۲ در گزارشی نوشت مردم مانند گذشته خواهان اصلاحات نیستند، بلکه خواستار پایان رژیم هستند. همچنین برخی از رسانه‌ها اعتراضات را انقلاب عنوان کرده‌اند. از جمله شعارهایی که مردم در خیزش سراسری ایران سر می‌دهند «بهش نگین اعتراض، اسمش شده انقلاب» است. به باور برخی از تحلیل گران مهم‌ترین دلیلی که به این جنبش ویژگی انقلابی بخشیده، ماهیت غافلگیرکننده و بروز طوفانی آن است.

امانوئل مکرون نیز در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲ از این اعتراضات به عنوان انقلاب یاد کرد که وزارت خارجه جمهوری اسلامی نسبت به آن واکنش نشان داد. جک گلدستون، مدیر مرکز «مطالعات تغییرات اجتماعی، نهادها و سیاست‌ها» در دانشگاه جرج میسون آمریکا و یکی از متخصصان جنبش‌های اجتماعی و روندهای انقلابی در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۲ در گفتگو با یورونیوز می‌گوید که هنوز جامعه ایران تا وقوع یک انقلاب فاصله دارد و اقداماتی چون تظاهرات بزرگ‌تر و گسترده‌تر به همراه معترضان بیشتر و البته پیوستن گروه‌های دیگر جمعیتی به ویژه افراد ۲۵ تا ۴۰ سال به جمع معترضین برای موفقیت اعتراضات در ایران ضروری است.

در نشست علمی «بررسی، تحلیل و آینده پژوهی اعتراضات ۱۴۰۱» که توسط انجمن علوم سیاسی ایران در آبان ماه ۱۴۰۱ برگزار شد، مجتبی مقصودی، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی گفت «گرچه این اعتراضات برخی سویه‌های انقلابی دارد اما ساختار آن هنوز به گونه‌ای نیست که بتوان آن را یک جنبش انقلابی نامید که ایران را وارد وضعیت انقلابی کند زیرا هنوز فاقد ایدئولوژی مشخص، سازمان و رهبری متمرکز است.»

محمدرضا نیکفر اعتقاد دارد جنبش اجتماعی کنونی برازندهٔ آن است که با صفت «انقلابی» مشخص شود، حتی اگر به سبب سرکوب یا عامل‌های درونی خاموش شود تا خیزشی دیگر آن را پی گیرد. اما قیام انقلابی هنوز به معنای وجود موقعیت انقلابی نیست.

جستارهای وابسته

• اعتراضات ۱۴۰۱ ایران
• اعتراضات ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ هواداران جنبش سبز

پیوند به بیرون

• «هنر اعتراضی» تصویر این روزهای ایران
• سرود ملی یا حکومتی؛ وقتی «مهر خاوران» بوی خون می‌دهد
• ناظران می‌گویند؛ انقلابی تازه شروع شده