شیرین عبادی

شیرین عبادی
شیرین عبادی در حال سخنرانی در دانشگاه آمستردام، ۲۰۱۱
زادروز	۳۱ خرداد ۱۳۲۶ همدان ایران
ملیت	ایرانی
پیشه	حقوقدان، قاضی سابق دادگاه، نویسنده و مدرس ایرانی
مذهب	اسلام
همسر	جواد توسلیان
فرزندان	نرگس، نگار
والدین	محمد علی عبادی
جایزه‌ها	جایزه صلح نوبل مدال لژیون دونور جایزه حقوق بشر فلیکس ارماکورا

شیرین عبادی (متولد ۳۱ خرداد ۱۳۲۶ در همدان) حقوق‌دان، قاضی سابق دادگاه، فعال حقوق بشر، نویسنده و مدرس ایرانی است. او از نخستین قاضیان زن در ایران و تنها ایرانی است که جایزه صلح نوبل را دریافت کرده‌است. کمیته جایزه صلح نوبل علت انتخاب خود را، تلاش عبادی برای ترویج مردم‌سالاری و رعایت حقوق بشر در ایران به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان در سال ۲۰۰۳ میلادی اعلام نمود.

زندگی‌نامه

شیرین عبادی درسال ۱۳۲۶ در همدان به دنیا آمد. پدرش محمدعلی عبادی، یکی از اولین استادان حقوق تجارت بود. هنگام تولد، پدرش ریاست اداره ثبت شهر همدان را بر عهده داشت.

خانواده عبادی هنگامی که او یک سال داشت به تهران نقل مکان نمودند. دورهٔ دبیرستان را در دبیرستان‌های «انوشیروان دادگر» و «رضاشاه کبیر» به اتمام رسانید و در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده حقوق شد. پس از اخذ مدرک لیسانس و قبولی در کنکور دادگستری و شش ماه کارآموزی قضاوت، در اسفند ۱۳۴۸ به عنوان قاضی رسماً کار خود را شروع کرد. او جزو نخستین قاضیان زن در ایران بود. عبادی به موازات قضاوت در دادگاه به ادامهٔ تحصیل پرداخت و در رشتهٔ حقوق خصوصی در سال ۱۳۵۰ از دانشگاه تهران با درجهٔ ممتاز به مدرک فوق لیسانس دست پیدا کرد. پس از کار در سطوح مختلف دادگستری، در سال ۱۳۵۴ به ریاست شعبه ۲۴ دادگاه شهرستان نائل آمد.

شیرین عبادی اولین زن در تاریخ دادگستری ایران است که به ریاست دادگاه برگزیده شده و در بین سالهای ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ میلادی در این سمت فعالیت داشته‌است. پس از سقوط حکومت شاهنشاهی در بهمن ۱۳۵۷ عبادی و دیگر زنان قاضی را از مقام قضاوت برکنار کردند و آن‌ها را به کارهای اداری گماشتند. پس از آن، شیرین عبادی منشی دادگاهی شد که پیشتر رئیس آن بود. بعد از اعتراض زنان قاضی به این وضع، آن‌ها را به عنوان کارشناس در دادگستری به خدمت گماردند. به گفتهٔ عبادی: «ادامهٔ این وضع برای من غیرقابل تحمل بود بنابراین تقاضای بازنشستگی قبل از موعود کردم و با آن موافقت شد». چون کانون وکلا ی دادگستری مدت‌ها پس از انقلاب بازگشایی نشده بود و بوسیله قوه قضائیه اداره می‌شد بنابراین با درخواست وکالت عبادی هم موافقت نمی‌شد و او عملاً چندین سال خانه نشین شد. در این مدت به تألیف چند کتاب و انتشار مقالات متعددی در نشریات ایران پرداخت تا این که در سال ۱۳۷۱ موفق به اخذ پروانهٔ وکالت شد و دفتر وکالت خود را تأسیس نمود.

شیرین عبادی پس از اخذ پروانهٔ وکالت، دفاع از پرونده‌های بسیاری از جمله تعدادی پرونده‌های ملی را پذیرفت، مانند وکالت خانوادهٔ مقتولین قتل‌های زنجیره‌ای (فروهرها)، عزت‌الله ابراهیم‌نژاد که در حمله به کوی دانشگاه کشته شد و زهرا کاظمی عکاس تبعه کانادا که در ایران به قتل رسید. او در جریان ناآرامی‌های دانشجویی در سال ۱۹۹۹، بر اساس اظهارات امیر فرشاد ابراهیمی شواهد و مدارکی را که دال بر دست داشتن برخی مقامات حکومتی در قتل دانشجویان دانشگاه تهران است، ارائه داد که منجر به تشکیل یکی از بزرگترین پرونده‌های قضایی دوران اصلاحات به نام پرونده نوار سازان گردید که طی آن وی و امیر فرشاد ابراهیمی بازداشت گردیدند که او برای سه هفته در سال ۲۰۰۰ در بازداشت به سر برد. عبادی وکیل تعدادی از چهره‌های سرشناس فرهنگی و مطبوعاتی بوده‌است، از جمله دکتر حبیب‌الله پیمان، عباس معروفی، سردبیر ماهنامهٔ گردون و فرج سرکوهی (سردبیر ماهنامهٔ آدینه). وی تعداد کثیری از پرونده‌های اجتماعی نظیر موارد کودک‌آزاری را هم بر عهده گرفته‌است، مانند آرین گلشنی، کودکی که بر اثر حضانت جدا از مادرش زندگی می‌کرد و بر اثر شکنجه در خانه نامادریش به قتل رسیده بود. او در بحث پرونده بین‌المللی ایران نیز فعال است.

در سال ۲۰۰۳ کمیتهٔ جایزه نوبل در نروژ به شیرین عبادی جایزهٔ صلح نوبل را اعطا کرد. کمیتهٔ جایزه نوبل اعلام کرد که این جایزه به دلیل فعالیت‌های خانم عبادی در زمینه حقوق بشر و ترویج مردم‌سالاری در ایران به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان، به وی اعطا می‌شود. در بخشی از بیانیهٔ کمیتهٔ اعطای جایزه گفته شد: «شیرین عبادی به عنوان یک وکیل، قاضی، نویسنده و فعال حقوق بشر در ایران و در خارج از مرزهای این کشور همواره با صراحت صحبت کرده‌است». این کمیته همچنین اظهار امیدواری کرد که دادن جایزه صلح به یک زن مسلمان ممکن است در زمانی که منطقه خاورمیانه با تحولات فاحشی روبروست جنبش اصلاحات را در ایران احیا کند.

عبادی بارها از بنیادگرایان ایران انتقاد نموده و جنبش اصلاح‌طلبان و روشنفکران در کشورهای اسلامی را ستود و در یک سخنرانی در دانشگاه مریلند ضمن دریافت درجه دکترای افتخاری از این دانشگاه عنوان داشت، اصلاح طلبان و روشنفکران اسلامی در سراسر جهان در حال ساختن جنبشی هستند که با تفسیر و تعبیر صحیح از قرآن و فقه اسلامی در مقابل حکومت‌های سرکوبگر بایستند. به گفته او روشنفکران، علما و اصلاح طلبان در سراسر جهان می‌توانند از طرق صلح‌آمیز مسلمانان را به سوی حکومت قانون و تعبیر صحیح از قوانین و احکام مذهبی راهنمایی کنند.» او همچنین به انتقاد از سیاست آمریکا در دخالت در امور ایران و سایر کشورها از جمله عراق پرداخت.

شیرین عبادی اعتراض به آنچه او کشتار مردم ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸) نامید را در سازمان ملل مطرح کرد. پس از تصمیم اتحادیه اروپا برای اعزام هیئت به ایران، صدا و سیمای ایران در واکنش به اتحادیه اروپا اعلام کرد که این اقدام شیرین عبادی به دلیل جایزه نوبل که گرفته، بوده‌است.

او در حال حاضر در کنار وکالت، در دانشگاه نیز تدریس می‌کند. وی ازدواج کرده‌است و دو دختر به نام‌های نگار و نرگس دارد.

آثار

شیرین عبادی کتاب‌های مختلفی دربارهٔ حقوق زنان و کودکان نوشته‌است. او در سال ۲۰۰۶ کتابی با عنوان بیداری ایران دربارهٔ وضعیت ایران بعد از انقلاب ایران (۱۳۵۷) نوشت.

کتاب‌های شیرین عبادی عبارت است از:

• بیداری ایران
• قفس طلایی
• آزادی همه ما

حقوق بشر

کتاب شیرین عبادی با عنوان «قفس طلایی» روایت زندگی سه برادر که گرایش‌های سیاسی متفاوت دارند؛ اما در تلاطم انقلاب، سرنوشت یکسانی پیدا می‌کنند. کتاب دیگر او دربارهٔ حقوق بشر با عنوان «آزادی همه ما» می‌باشد. این کتاب زندگی‌نامه شیرین عبادی است. وی در این کتاب به اتفاقات سیاسی ایران در چند سال اخیر پرداخته‌است.

سیاسی

کتاب «بیداری ایران» حاوی خاطرات شیرین عبادی از بدو تولدش تا زمان دریافت نوبل صلح توسط او است. در این کتاب او از وقایع مؤثر در زندگی‌اش مانند انقلاب اسلامی، جنگ، قتل‌های زنجیره‌ای و… سخن گفته‌است.

فعالیت‌های اجتماعی

• هدایت چندین پروژهٔ تحقیقاتی برای دفتر یونیسف تهران
• تأسیس انجمن حمایت از حقوق کودکان در سال ۱۳۷۴. عبادی تا سال ۱۳۷۹ مسوولیت انجمن را بر عهده داشت و پس از آن به عنوان مشاور حقوقی با انجمن همکاری می‌کند. این انجمن در حال حاضر بیش از ۵۰۰ عضو فعال دارد.
• تدریس رایگان حقوق کودک و حقوق بشر در دوره‌های مختلف دانشگاهی
• تأسیس و ریاست کانون مدافعان حقوق بشر به همراه چهار وکیل مدافع در سال ۱۳۸۰. کانون مدافعان حقوق بشر طبق اساسنامه خود موظف به «دفاع رایگان از متهمان عقیدتی و سیاسی»، «حمایت از خانواده‌های زندانیان سیاسی و عقیدتی» و «گزارش دهی منظم و مستمر در موارد نقض حقوق بشر در ایران» است.
• چندین سخنرانی در کنفرانس‌های دانشگاهی و علمی و سمینارهای حقوق بشر در کشورهای ایران، فرانسه، بلژیک، سوئد، سوئیس، انگلستان و آمریکا
• پیشنهاد تصویب قانون منع خشونت علیه کودکان به مجلس شورای اسلامی در تابستان ۱۳۸۱
• ناظر رسمی دیده‌بان حقوق بشر، سال ۱۹۹۶ میلادی

جایزه‌ها و افتخارها

۱) انتخاب کتاب حقوق کودک به عنوان کتاب برگزیدهٔ سال از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۲) جایزه بنیاد حقوق بشر رافتو به خاطر فعالیت در زمینهٔ حقوق بشر، نروژ، سال ۲۰۰۱ میلادی ۳) جایزهٔ صلح نوبل، سال ۲۰۰۳ میلادی ۴) مدال لژیون دونور فرانسه ۵)جایزه منهایی کشور کره سال ۲۰۰۹

مأموران جمهوری اسلامی در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۸ مدال نوبل صلح شیرین عبادی را از صندوق امانات بانکی او در ایران برداشته و مصادره کردند. این برای اولین بار در تاریخ ۱۰۸ سالهٔ جایزه صلح نوبل بود که مدال نوبل توقیف شد. مأموران جمهوری اسلامی صندوق امانات شیرین عبادی راکه مدال و لوح صلح نوبل در آن بود توقیف کردند. در صندوق امانات چیزهای دیگری هم بود و وقتی شیرین عبادی اعتراض کرد مدال و دیپلم نوبل در آن صندوق بوده و به کشور نروژ اطلاع داد و دولت نروژ اعتراض کرد، دولت ایران مدال و دیپلم صلح نوبل را برگرداند ولی صندوق هنوز توقیف است با تمام چیزهایی که در آن است.

نام‌گذاری خیابانی در شهر پواتیه فرانسه به نام «شیرین عبادی»

در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۱۱ میلادی، یکی از خیابان‌های شهر پواتیه در فرانسه تغییر نام یافت و به نام «شیرین عبادی»، فعال حقوق بشر ایرانی و برنده جایزه صلح نوبل نام‌گذاری شد. شهر پواتیه در نزدیکی پاریس واقع شده‌است و دومین شهر با اهمیت دانشگاهی در این کشور محسوب می‌شود.

تهدید به مرگ

شیرین عبادی چندین بار در سال‌های اخیر تهدید به مرگ شده‌است. آخرین تهدید در فروردین ماه ۱۳۸۷ اتفاق افتاد. او در این خصوص به فرمانده نیروی انتظامی ایران شکایت کرده و خواستار پیگیری قضایی آن‌ها شد. متن نامه‌ها به این شرح بود:

• «شیرین عبادی مرگ تو نزدیک است» (۱۵ فروردین ۱۳۸۷)
• «خانم شیرین عبادی به تو گفتیم رفتار غیراسلامی و منطبق با رفتار بهائیت خود را ترک کن ولی تو به خوش رقصی برای خارجیان و بهائیان ادامه دادی. دخترت را هم در این راه وارد کردی او را خواهیم کشت که بدانی. توجه کن.» (این نوشته به امضای انجمن ضدبهائیت رسیده بود)
• «سرکار خانم شیرین عبادی، بارها به شما تذکر داده شده که مراقب سخنان خود باشید. چندی است که در خارج از کشور به‌رغم اغماض‌های صورت گرفته نسبت به خیانت‌های شما، اقدام به سخن پراکنی می‌نمایید برای آخرین‌بار اخطار می‌گردد تا اعمال و رفتار خود را اصلاح نمائید وگرنه انتقام خیانت به کشور و اسلام را خواهید گرفت.»

در همین رابطه محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران در نامه‌ای به فرمانده نیروی انتظامی دستور داد تا فوراً اقدام‌های لازم را برای تأمین امنیت و رفع نگرانی خانم عبادی انجام دهد.

شیرین عبادی در مصاحبه با «زود دویچه تسایتونگ» گفته‌است:

«... و من پس از انجام وظایف کاری به عنوان یک وکیل و همچنین زمانی که در عرصه حقوق بشر فعال شدم، نامم در لیست مرگ رژیم قرار گرفت.

س: موضوع لیست ترور چیست؟ عبادی: بطور اتفاقی. من با همکاران وکیلم در حال بررسی موضوع قتل نیروهای اپوزیسیون در ایران بودیم که ناگهان اسم خودم را در لیست ترورهای آینده مشاهده کردم. مسئولین دقت نکرده بودند که اسم من را از لیست موجود در پرونده پاک بکنند. لیست به امضاء وزیر اطلاعات وقت آقای قربانعلی دری نجف‌آبادی مزین است. پس از انتشار لیست مذکور و آغاز اعتراضات زیاد ایشان چاره‌ای جز استعفا نداشت.»

ضبط اموال در ایران

نسرین ستوده، وکیل شیرین عبادی در ۳۰ مارس ۲۰۰۹ میلادی، در مصاحبه‌ای با رادیو فردا اعلام کرد که «اموال و دارایی‌های شیرین عبادی به دلیل «عدم پرداخت مالیات» برای دریافت «جایزه صلح نوبل» و «هم‌چنین «سخنرانی در کشورهای خارجی» به مبلغ پانصد میلیون تومان، در ایران توقیف شده و خانم عبادی ممنوع‌المعامله گشته‌است».

عبادی نیز به بی‌بی‌سی فارسی گفت که «... دادسرای انقلاب بدون اینکه پرونده‌ای موجود باشد و اتهامی متوجه من باشد دستور داده که کلیه حسابهای شخصی من و حساب مربوط به کانون مدافعان حقوق بشر را مسدود کرده‌اند و همچنین صندوق امانات بانکی را توقیف کرده‌اند که در آن جایزه نوبل، مدال لژیون دونور و همین‌طور چند جایزه دیگری که من گرفته بودم در آن بود که همه را به این ترتیب از دست دادم.» او همچنین گفت که جوایز در قانون مشمول مالیات نمی‌شوند.

وزارت خارجه نروژ با احضار کاردار ایران در اسلو به شدت نسبت به این عمل اعتراض کرد. وزیر خارجه نروژ گفت «ین نخستین بار از زمان آغاز اعطای جایزه نوبل در بیش از یکصد سال پیش است که دولت یک کشور جایزه صلح نوبل یکی از برندگان را مصادره می‌کنند.»

فیلم تلویزیون ایران علیه او

روز پنج‌شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۸۹ در برنامه تلویزیونی بیست و سی، فیلمی دربارهٔ شیرین عبادی پخش شد که در بخش‌هایی از آن، جواد توسلیان همسر عبادی حرف‌هایی علیه عبادی گفت. نرگس توسلیان، دختر خانواده، دربارهٔ اعتراف‌های پدرش در فیلم، نامه‌ای نوشت و آن‌ها را ناشی از فشار مأموران امنیتی دانست. پیش‌تر، جواد توسلیان که عضو هیئت مدیره شرکت خانه‌سازی، وابسته به سازمان تأمین اجتماعی بوده‌است بدون هیچ دلیلی از عضویت در هیئت مدیره این سازمان اخراج شده بود. عبادی از فشار نیروهای امنیتی بر خانواده‌اش خبر داده بود. عبادی در مراسمی در فرانسه، این اعتراف‌ها را مربوط به هشت ماه قبل که همسرش بازداشت بوده، دانست و آن‌ها را ساختگی نامید.

موضع در برابر شرایط ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۳

شیرین عبادی در سخنرانی‌های گوناگون از بهبود نیافتن شرایط حقوق بشر در ایران پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور ابراز کرده‌است. وی در همایش روز جهانی حقوق بشر در دانشگاه لیدن در هلند با عصبانیت گفت: «من خفه می‌شوم ولی با خفه شدن من، مشکلات حل نمی‌شود.»

پیشین: جیمی کارتر

برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۰۳

پسین: وانگاری ماآتای

جستارهای وابسته

• قانون حجاب
• روزجهانی حجاب
• دختر خیابان انقلاب
• تظاهرات ۱۷ اسفند ۱۳۵۷
• آزادی یواشکی زنان در ایران
• معصومه علی‌نژاد قمی
• نسرین ستوده
• فمنیسم
• والری اورورا

پیوند به بیرون

• شیرین عبادی: وقت آن است که زنان اسلام را تفسیر کنند (رادیو زمانه + ویدئو)
• شیرین عبادی: من از ایدئولوژی - چه مذهبی و چه غیرمذهبی - گریزان هستم (ویدئو: شبکه ایرانیان هلند)
• «من خفه می‌شوم ولی مشکلات مردم حل نخواهد شد»: سخنرانی شیرین عبادی در روز جهانی حقوق بشر در لاهه (دسامبر ۲۰۱۳) (ویدئو)