شیرین عبادی

شیرین عبادی
شیرین عبادی در کنفرانسی در سائوپائولو، ژوئن ۲۰۱۱
زادروز	۳۰ خرداد ۱۳۲۶ همدان، ایران
محل زندگی	لندن، بریتانیا
ملیت	ایرانی
پیشه	حقوقدان، قاضی سابق دادگاه، نویسنده و مدرس ایرانی
مذهب	اسلام
همسر	جواد توسلیان (جدا شده‌اند)
فرزندان	نرگس، نگار
والدین	محمد علی عبادی
جایزه‌ها	جایزه صلح نوبل، نروژ مدال لژیون دونور، فرانسه جایزه حقوق بشر بنیاد رافتو، نروژ جایزه حقوق بشر فلیکس ارماکورا، اتریش جایزه منهایی ‏(en)‏، کره جنوبی جایزه ویژه دموکراسی شهر بُن، آلمان جایزه ولفگانگ فریدمن از دانشگاه کلمبیا، آمریکا
امضا

شیرین عبادی (متولد ۳۰ خرداد ۱۳۲۶ در همدان) حقوق‌دان، قاضی سابق دادگاه، فعال حقوق بشر، مدرس دانشگاه، نویسنده ایرانی و از بنیان‌گذاران کانون مدافعان حقوق بشر و انجمن حمایت از حقوق کودکان است. او نخستین قاضی زن در ایران است که رئیس دادگاه بوده و تنها ایرانی است که جایزه صلح نوبل را دریافت کرده‌است.

او در سال ۱۳۴۴ خورشیدی در مقطع کارشناسی حقوق در دانشگاه تهران آغاز به تحصیل کرد. در سال ۱۳۴۸ در آزمون قضاوت وزارت دادگستری قبول شد و فعالیتش را به عنوان قاضی در تهران آغاز کرد. همزمان تحصیلات خود را ادامه داده و در سال ۱۳۵۰ خورشیدی فوق لیسانس حقوق خصوصی را از دانشگاه تهران کسب کرد.

شیرین عبادی دفاع بسیاری از پرونده‌های مخالفان سیاسی و چهره‌های سرشناس فرهنگی و مطبوعاتی را در ایران برعهده داشته‌است. از جمله آن‌ها وکالت خانوادهٔ داریوش و پروانه فروهر (که در جریان قتل‌های زنجیره‌ای با چاقو به طرز فجیعی به قتل رسیدند) و عزت‌الله ابراهیم‌نژاد که در حمله به کوی دانشگاه کشته شد. او به همراه محسن رهامی در سال ۱۳۷۸ خورشیدی مدارکی را که دال بر دست داشتن برخی مقامات حکومتی در قتل و شکنجه دانشجویان دانشگاه تهران است، ارائه داد که منجر به تشکیل یکی از بزرگترین پرونده‌های قضایی دهه ۷۰ خورشیدی به نام پرونده نوارسازان گردید که طی آن وی و امیر فرشاد ابراهیمی بازداشت گردیدند. وی هم‌چنین وکالت حبیب‌الله پیمان، عباس معروفی (سردبیر ماهنامهٔ گردون) و فرج سرکوهی (سردبیر ماهنامهٔ آدینه) را در کارنامه دارد. او در سال ۱۳۸۱ خورشیدی در تدوین پیش‌نویس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که بعداً به تصویب مجلس رسید همکاری داشت.

کمیته جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۰۳ میلادی این جایزه را به دلیل تلاش عبادی برای ترویج مردم‌سالاری و رعایت حقوق بشر در ایران به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان به او اهدا کرد. او نخستین ایرانی و نخستین زن مسلمان است که این جایزه را دریافت می‌کند. محمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در واکنش به این جایزه ضمن ابراز خشنودی گفت «جایزه صلح نوبل چندان مهم نیست» و ملاک‌های این جایزه سیاسی‌اند. در سال ۲۰۰۴ میلادی مجله فوربز او را یکی از «صد زن قدرت‌مند جهان» دانست.

عبادی در سال ۱۳۸۵ یکی از حامیان اولیه و مشاوران کمپین یک میلیون امضا علیه حجاب اجباری در ایران بود. او از خرداد ماه سال ۱۳۸۸ خورشیدی خارج از ایران زندگی می‌کند.

زندگی شخصی

کودکی و نوجوانی

شیرین عبادی در شنبه ۳۰ خرداد سال ۱۳۲۶ خورشیدی در همدان در خانواده‌ای مسلمان به دنیا آمد. والدینش برخلاف فرهنگ رایج آن زمان تبعیضی بین فرزندان دختر و پسر اعمال نمی‌کردند. پدرش محمدعلی عبادی، یکی از اولین استادان حقوق تجارت ایران بود. هنگام تولد، پدرش ریاست اداره ثبت شهر همدان را بر عهده داشت. پدر او کتاب‌های زیادی نوشته بود و در آستانه انتخاب به عنوان معاون وزیر کشاورزی بود ولی بعد از کودتای ۲۸ مرداد و برکناری دکتر مصدق او هم از شغلش برکنار شد. پدرش در سال ۱۹۹۳ میلادی درگذشت. او دو خواهر و یک برادر دارد که همه آن‌ها تحصیلات دانشگاهی دارند.

خانواده عبادی هنگامی که او یک سال داشت به تهران نقل مکان نمودند. دورهٔ دبیرستان را در دبیرستان‌های «انوشیروان دادگر» و «رضاشاه کبیر» به اتمام رسانید.

ازدواج

او در بهار ۱۳۵۴ با یک مهندس به نام «جواد توسلیان» آشنا شد. شش ماه بعد در سن ۲۸ سالگی با او ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دو فرزند دختر به نام‌های نگار و نرگس هستند. نگار در دانشگاه‌های شریف، مک گیل و جورجیا مهندسی برق خوانده و استادیار مؤسسه فناوری استیونز در نیویورک است. نرگس در دانشگاه تهران حقوق خوانده و اکنون در انگلستان خبرنگار و تحلیل‌گر حقوقی است.

عبادی بعد از رویدادهایی که منجر به پخش یک برنامه علیه او در صدا و سیمای ایران شد، در تبعید از همسرش جدا شد.

قضاوت و انقلاب اسلامی

دانشگاه و قضاوت

او در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد؛ و بعد از سه سال و نیم مدرک لیسانس خود را کسب کرد، بلافاصله در آزمون قضاوت دادگستری شرکت کرد و قبول شد. پس از شش ماه کارآموزی قضاوت، در اسفند ۱۳۴۸ به عنوان قاضی رسماً کار خود را شروع کرد. او جزو نخستین قاضیان زن در ایران بود عبادی به موازات قضاوت در دادگاه به ادامهٔ تحصیل پرداخت و در رشتهٔ حقوق خصوصی در سال ۱۳۵۰ از دانشگاه تهران با درجهٔ ممتاز به مدرک فوق لیسانس دست پیدا کرد. پس از کار در سطوح مختلف دادگستری، در سال ۱۳۵۴ به ریاست شعبه ۲۴ دادگاه شهرستان نائل آمد.

شیرین عبادی اولین زن در تاریخ دادگستری ایران است که به ریاست دادگاه برگزیده شده و از سال ۱۳۵۴ تا انقلاب سال ۱۳۵۷ در این سمت فعالیت داشته‌است.

انقلاب اسلامی و بازنشستگی

پس از سقوط حکومت شاهنشاهی در بهمن ۱۳۵۷ عبادی و دیگر زنان قاضی را از مقام قضاوت برکنار کردند و آن‌ها را به کارهای اداری گماشتند. پس از آن، شیرین عبادی منشی دادگاهی شد که پیشتر رئیس آن بود. بعد از اعتراض زنان قاضی به این وضع، آن‌ها را به عنوان کارشناس در دادگستری به خدمت گماردند. او تا چند سال به عنوان کارشناس در قوه قضائیه ماند ولی پس از آنکه سال‌های کارش در سیستم قضایی ایران به ۱۵ سال رسید، با استفاده از قانون استخدام درخواست بازنشستگی پیش از موعد کرد. به گفتهٔ عبادی: «ادامهٔ این وضع برای من غیرقابل تحمل بود بنابراین تقاضای بازنشستگی قبل از موعود کردم و با آن موافقت شد». چون کانون وکلای دادگستری مدت‌ها پس از انقلاب بازگشایی نشده بود و به وسیلهٔ قوه قضائیه اداره می‌شد بنابراین با درخواست وکالت عبادی هم موافقت نمی‌شد و او عملاً چندین سال خانه‌نشین شد. او از این «بازنشستگی اجباری» برای تحقیق و نوشتن و انتشار کتاب و مقالاتی در زمینه حقوقی استفاده کرد. با تصویب قانون مجازات اسلامی که در آن دیه زن نصف مرد تعیین شده بود، مقاله‌ای جنجالی منتشر کرد و در آن توضیح داد که بر اساس قانون جدید، دیه زن معادل دیه بیضه یک مرد است. در این مدت به تألیف چند کتاب و انتشار مقالات متعددی در نشریات و روزنامه‌های ایران پرداخت. در مدت انتظار برای صدور پروانه وکالتش او دوره‌های حقوق بشر را در دانشگاه تهران درس می‌داد.

وکالت‌های جنجالی

شیرین عبادی در دفتر وکالتش، فروردین ۱۳۸۵ خورشیدی

در سال ۱۳۷۱، بعد از استقلال کانون وکلا و کاهش نفوذ قوه قضاییه، پروانهٔ وکالت او صادر شد و دفتر وکالت خود را تأسیس کرد. شیرین عبادی پس از اخذ پروانهٔ وکالت، دفاع از پرونده‌های جنجالی بسیاری از جمله مخالفین سیاسی را پذیرفت و به گفته خودش تصمیم گرفت از موکلانی دفاع کند «که حقوقشان با قوانین ناعادلانه تضییع شده بود».

پرونده‌های کودکان

سال ۱۳۷۴ او به صورت رایگان وکالت خانواده دختری یازده ساله به‌نام «لیلا» را برعهده گرفت که قربانی تجاوز سه مرد شده بود، مجرم ردیف اول در سلول انفرادی خودکشی کرد. دادگاه دو متهم دیگر را به اعدام محکوم کرد اما به‌علت اینکه در ایران دیه زن نصف دیه مرد است قوه قضاییه شرط اعدام متجاوزین را پرداخت تفاوت دیه زن و مرد توسط خانواده لیلا به حساب دولت دانست. پس از اعتراض خانواده لیلا و بازتاب گسترده ماجرا در رسانه‌ها با دستور محمود هاشمی شاهرودی (رئیس وقت قوه قضاییه) تفاوت دیه از حساب خزانه پرداخت شد و متهم ردیف ۳ در سال ۱۳۸۶ اعدام شد. متهم ردیف ۲ که فراری بود در سال ۱۳۹۰ دستگیر می‌شود و سال ۱۳۹۱ حکم قصاص او هم صادر شد. این پرونده طولانی‌ترین پرونده جنایی ایران نامیده می‌شود.

شیرین سال ۱۳۷۶ از پرونده قتل دختری ۹ ساله به نام آرین گلشنی آگاه شد. «آرین» که در اثر حضانت جدا از مادرش زندگی می‌کرد در اثر شکنجه و ضربات پدر و برادر ناتنی‌اش در خانه نامادریش به قتل رسیده بود. دادگاه با وجود سابقه اعتیاد و سو مصرف مواد مخدر حضانت را به پدرش سپرده بود. پدر آرین او را در خانه حبس کرده و او را از مدرسه رفتن منع کرده بود. یک روز بعد از اینکه آرین به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفت، در بیمارستان بستری شد و چند ساعت بعد درگذشت.

عبادی وکالت مادر آرین را پذیرفت و یک مراسم ختم در تهران برای آرین برپا کرد تا آگاهی عمومی را دربارهٔ حقوق کودکان و محکومیت کودک‌آزاری افزایش دهد. این پرونده بازتاب جهانی داشت و سی‌ان‌ان با شیرین و مادر آرین مصاحبه کرد. عبادی در تهیه پیش‌نویس قانون «حمایت از کودکان و نوجوانان» همکاری داشت. از نتایج بازتاب گسترده این پرونده این که در دی ماه ۱۳۸۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان به تصویب رسید. در اثر تلاش‌های شیرین و دیگران، بعدها قانون حق حضانت کودکان را تا سن ۷ سالگی به مادر داد و بعد از ۷ سالگی در صورت تشخیص دادگاه حق حضانت به پدر داده می‌شود.

پرونده‌های سیاسی

او وکالت خانوادهٔ تعدادی از کشته‌شدگان قتل‌های زنجیره‌ای، از جمله پروانه فروهر و داریوش فروهر (دبیرکل حزب ملت ایران) را برعهده گرفت. در جریان این قتل‌ها ده‌ها تن از روشنفکران و کنش‌گران سیاسی کشته شدند. با کشته شدن سه نویسنده مخالف حکومت و قتل فجیع فروهرها، باضربات متعدد چاقو و مثله کردن پیکرشان، در کمتر از دو ماه این پرونده به یک بحران جدی برای جمهوری اسلامی تبدیل شد، رسیدگی به این پرونده سال‌ها ادامه داشت.

عزت‌الله ابراهیم‌نژاد فردی بود که در جریان حمله تیر ماه سال ۱۳۷۸ نیروهای حکومتی به کوی دانشگاه تهران به قتل رسید. شیرین وکالت خانواده او را به صورت رایگان برعهده گرفت. سال ۱۳۷۹ در جریان تحقیق پرونده امیرفرشاد ابراهیمی، از بنیان‌گذاران و اعضای اصلی انصار حزب‌الله، به دفتر شیرین عبادی مراجعه کرد. او در مصاحبه با عبادی و محسن رهامی، وکلای پرونده، ابعادی از اقدامات گروه و ارتباطات آن با مقامات نظام را بیان کرد. شیرین با موافقت ابراهیمی مصاحبه او را در یک نوار ویدیویی ضبط می‌کند تا بعداً در دادگاه ارائه دهد. ابراهیمی در این نوار به ارتباط انصار حزب‌الله با روحانیون صاحب مقام و سران جمعیت موتلفه اسلامی اعتراف می‌کند. در اعترافاتش ادعا کرد که به علت روابط ویژه گروه‌های فشار با مراکز قدرت، از هر گونه تعقیب قضائی و مجازاتی مصون هستند. عبادی یک نسخه از نوار را به معاون وزیر کشور، مصطفی تاج‌زاده می‌دهد تا آن را به رئیس‌جمهور، سید محمد خاتمی، نشان دهد. پس از انتشار این نوار امیرفرشاد ابراهیمی به همراه شیرین عبادی و محسن رهامی وکلای دانشجویان به اتهام نشر اکاذیب و افترا دستگیر و به زندان محکوم شدند، اما همگی در دادگاه تجدید نظر تبرئه شدند. انتشار این نوار و پیشامدهای ناشی از آن به «پرونده نوارسازان» معروف شد. شیرین بعد از سه هفته با قرار وثیقه ۲۰ میلیون تومانی آزاد شد و قوه قضائیه پروانه وکالتش را تعلیق کرد.

عبادی هم‌چنین وکالت مادر زهرا کاظمی (خبرنگار ایرانی-کانادایی) را پذیرفت. در هنگام ناآرامی‌ها و اعتراضات دانشجویی در خرداد ماه ۱۳۸۲ که منجر به دستگیری بسیاری از دانشجویان و ناراضیان دیگر در تهران شد، خانواده‌های آنان در ۲ تیر ۱۳۸۲ تجمع اعتراض آمیزی را در مقابل زندان اوین تشکیل دادند. زهرا کاظمی در این روز برای تهیه گزارش و تصویر، در این تجمع حاضر شده و اقدام به عکس‌برداری از تجمع در اطراف زندان کرد و مقابل زندان بازداشت شد و در روز ۲۰ تیر ماه در بازداشت می‌میرد. مقامات دادستانی دلیل مرگ را غش و برخورد سر با زمین و نهایتاً ضربه مغزی ذکر کردند. مرگ زهرا کاظمی با تأیید مقامات دادستانی در ۲۵ تیر اعلام می‌شود. در پی این اتفاق دولت کانادا با دلیل این که زهرا کاظمی دارای تابعیت کانادایی بوده‌است، دولت و مقامات قضایی ایران را تحت فشار قرار می‌دهد تا گزارش و تحقیقی جامع از این حادثه فراهم کند. گرچه سعید مرتضوی، دادستان تهران، بر تصادفی بودن مرگ وی بر اثر ضربه و خون‌ریزی مغزی ناشی از «برخورد جسم سخت به سر یا برخورد سر به جسم سخت» پافشاری می‌کرد، شهرام اعظم، پزشک سابق و کارمند وزارت دفاع ایران پس از معاینه بدن زهرا کاظمی، اعلام نمود که علایم ضرب و شتم شدید، شکنجه و تجاوز جنسی نشان می‌دهد که او هنگام تحمل حبس به قتل رسیده‌است. طبق گزارش دولت ایران ضرب‌دیدگی جمجمه در هنگام بازداشت توسط وزارت اطلاعات رخ داد. در نتیجه دادگاه رسیدگی به این پرونده یکی از کارکنان عادی وزارت اطلاعات به «قتل شبه‌عمد» محکوم شد ولی با حکم دادگاه تجدید نظر تبرئه گردید.

عبادی وکیل تعدادی از چهره‌های سرشناس فرهنگی و مطبوعاتی بوده‌است، از جمله حبیب‌الله پیمان، عباس معروفی، سردبیر ماهنامهٔ گردون و فرج سرکوهی (سردبیر ماهنامهٔ آدینه). او در بحث پرونده بین‌المللی ایران نیز فعال است.

او مهم‌ترین مسئله را در زندگی خود زمانی می‌داند که دولت جمهوری اسلامی مسئولیت قتل‌های زنجیره‌ای دهه هفتاد را برعهده گرفت. عبادی در هنگام مرور مستندات پرونده قتل‌های زنجیره‌ای نام خود را در «لیست ترور رژیم» دیده بود.

جایزه صلح نوبل

هنگامی که شیرین برای شرکت در کنفرانسی از تهران به پاریس رفته‌بود، یکی از اعضای کمیته جایزه نوبل با او تماس گرفته و به او خبر داد که برنده جایزه صلح نوبل شده‌است. او خوشحال از کسب این جایزه در پاریس به خبرنگاران گفت: «این جایزه متعلق به من نیست، متعلق به همه کسانی است که برای دموکراسی و حقوق بشر در ایران فعالیت می‌کنند». کمیته جایزه نوبل در نروژ در تاریخ ۱۰ اکتبر ۲۰۰۳ میلادی جایزهٔ صلح نوبل را به شیرین عبادی اعطا کرد. کمیتهٔ جایزه نوبل اعلام کرد که این جایزه به دلیل فعالیت‌های خانم عبادی در زمینه حقوق بشر و ترویج مردم‌سالاری در ایران به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان، به وی اعطا می‌شود. در بخشی از بیانیهٔ کمیتهٔ اعطای جایزه گفته شد: «شیرین عبادی به عنوان یک وکیل، قاضی، نویسنده و فعال حقوق بشر در ایران و در خارج از مرزهای این کشور همواره با صراحت صحبت کرده‌است». کمیته نوبل از او تجلیل کرد که به عنوان یک فرد شجاع، خطراتی که سلامتی و جانش را تهدید می‌کردند او را از ادامه تلاش‌های خود بازنداشت. این کمیته همچنین اظهار امیدواری کرد که دادن جایزه صلح به یک زن مسلمان ممکن است در زمانی که منطقه خاورمیانه با تحولات فاحشی روبروست جنبش اصلاحات را در ایران احیا کند. بعد از کنفرانس خبری دو نماینده از سفارت آمده و به او یک جلد قرآن هدیه دادند و سفیر در یک تماس تلفنی به او تبریک گفت.

مبلغ جایزه نقدی نوبل صلح در آن سال ۱٫۳ میلیون دلار آمریکا بود. شیرین با استفاده از این مبلغ کانون مدافعان حقوق بشر، انجمن حمایت از حقوق کودکان و کانون مشارکت در پاک‌سازی از مین را بنیان نهاد.

واکنش‌ها به جایزه نوبل

اعطای این جایزه با استقبال گرم ایرانیان مواجه شد، هزاران نفر برای استقبال از او به فرودگاه مهرآباد رفتند، تعدادی از اعضای هیئت دولت و نمایندگان مجلس برای استقبال پای پلکان هواپیما حاضر بودند، صدها نفر سرودهای «ای ایران» و «یار دبستانی» را می‌خواندند. عبادی می‌گوید:

« موسیقی غمگین ولی حماسی بود، اما زمانی که آنها به خط «دست من و تو باید این، پرده‌ها رو پاره کنه کی می‌تونه جز من و تو، درد ما رو چاره کنه؟» رسیدند، برای اولین بار پس از مدت‌ها احساس امیدواری کردم. »

دریافت جایزه نوبل توسط او در ایران واکنش‌های متفاوتی داشت. محافظه‌کاران ایرانی از او بخاطر نداشتن حجاب در مراسم اعطای جایزه انتقاد کردند و دادن جایزه را یک عمل سیاسی از سوی یک نهاد طرف‌دار غرب دانستند. محمد خاتمی، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، هم گفت «بهتر بود ایشان[عبادی] در هنگام اعطای جایزه حجاب می‌داشتند اما زنان مسلمان در انتخاب حجاب آزادند.»

محمد خاتمی بیانیه رسمی نداد ولی پس از ۴ روز در پاسخ به سؤال خبرنگاران گفت: «من هم از موفقیت خانم عبادی خوشحال هستم.[...] برندگان جایزهٔ علمی نوبل از دانشمندان برجستهٔ جهانی هستند [...] اما جایزهٔ صلح نوبل، سیاسی‌ترین بخش جایزهٔ نوبل است.[...] امیدوارم خانم عبادی که از یک خانواده مذهبی هستند و در مصاحبهٔ خویش نیز بر مسلمان بودن خود تأکید کرده‌است، منافع جهان اسلام را مورد توجه قرار دهد و اجازه ندهند از این موقعیتی که بدست آمده، سوء استفاده‌ای بشود». اما خاتمی در مصاحبه‌ای در آذر ماه همان سال به روزنامه لو موند گفت که این جایزه «بسیار مهم» بوده‌است. جیمی کارتر، برنده نوبل صلح سال قبل، گفت: «عبادی برای ایران و سایر دنیا الهام‌بخش است». سازمان عفو بین‌الملل و بسیاری از فعالان حقوق بشر هم این جایزه را به شیرین تبریک گفتند.

پس از جایزه نوبل

شیرین عبادی پس از دریافت جایزه نوبل جایزه‌هایی از کشورهای مختلف دریافت کرده‌است، در کشورهای مختلف سخنرانی‌های زیادی انجام داده و بارها از متهمان سیاسی در ایران دفاع کرده‌است. او ابتکار زنان برنده نوبل ‏(en)‏((به انگلیسی: Nobel Women's Initiative)) را برای گسترش صلح، عدالت و برابری برای زنان، بنیان نهاده‌است. او اکنون در خارج از ایران دوره‌های حقوق بشر را درس می‌دهد. عبادی پیش از صدور پروانه وکالتش دوره‌های حقوق بشر را در دانشگاه تهران هم درس می‌داد. سال ۱۳۸۷ دفتر کار او، که دفتر کانون مشارکت در پاک سازی از مین و دفتر مدافعان حقوق بشر هم است، توسط نیروهای انتظامی بسته شد. شیرین عبادی اعتراض به آنچه او کشتار مردم ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸) نامید را در سازمان ملل مطرح کرد. پس از تصمیم اتحادیه اروپا برای اعزام هیئت به ایران، صدا و سیمای ایران در واکنش به اتحادیه اروپا اعلام کرد که این اقدام شیرین عبادی به دلیل جایزه نوبل که گرفته، بوده‌است.

تهدید به مرگ

شیرین عبادی چندین بار تهدید به مرگ شده‌است. او در فروردین ۱۳۸۷ به خبرگزاری رویترز گفت وضعیت حقوق بشر در ایران در دو سال گذشته بدتر شده‌است. و دفاع از بهائیانی که در اردیبهشت ماه دستگیر شدند را پذیرفت.

عبادی در بیانیه‌ای در فروردین ۱۳۸۷ گفت: «تهدید علیه جان و امنیت من و خانواده ام که از مدت‌ها قبل شروع شده بود، اخیراً شدت گرفته‌است.» در این بیانیه علت تهدیدها دفاع عبادی از اقلیت بهائیان در ایران عنوان شده بود. نرگس، دختر شیرین، در واکنش به تهدید مادرش و ادعای گرویدن او به بهائیت گفت این دروغ‌ها و فشارهای حکومت به دلیل حمایت مادرش از هفت بهائی دستگیر شده در اردیبهشت ماه است.

عبادی در این خصوص به فرمانده نیروی انتظامی ایران شکایت کرده و خواستار پیگیری قضایی این نامه‌ها شد. متن نامه‌ها به این شرح بود:

• «شیرین عبادی مرگ تو نزدیک است» (۱۵ فروردین ۱۳۸۷)
• «خانم شیرین عبادی به تو گفتیم رفتار غیراسلامی و منطبق با رفتار بهائیت خود را ترک کن ولی تو به خوش رقصی برای خارجیان و بهائیان ادامه دادی. دخترت را هم در این راه وارد کردی او را خواهیم کشت که بدانی. توجه کن.» (این نوشته به امضای انجمن ضدبهائیت رسیده بود)
• «سرکار خانم شیرین عبادی، بارها به شما تذکر داده شده که مراقب سخنان خود باشید. چندی است که در خارج از کشور به‌رغم اغماض‌های صورت گرفته نسبت به خیانت‌های شما، اقدام به سخن پراکنی می‌نمایید برای آخرین‌بار اخطار می‌گردد تا اعمال و رفتار خود را اصلاح نمائید وگرنه انتقام خیانت به کشور و اسلام را خواهید گرفت.»

در همین رابطه محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران در نامه‌ای به فرمانده نیروی انتظامی دستور داد تا فوراً اقدام‌های لازم را برای تأمین امنیت و رفع نگرانی خانم عبادی انجام دهد.

شیرین عبادی در مصاحبه با «زود دویچه تسایتونگ» گفته‌است:

«... و من پس از انجام وظایف کاری به عنوان یک وکیل و همچنین زمانی که در عرصه حقوق بشر فعال شدم، نامم در لیست مرگ رژیم قرار گرفت.

س: موضوع لیست ترور چیست؟

عبادی: به‌طور اتفاقی. من با همکاران وکیلم در حال بررسی موضوع قتل نیروهای اپوزیسیون در ایران بودیم که ناگهان اسم خودم را در لیست ترورهای آینده مشاهده کردم. مسئولین دقت نکرده بودند که اسم من را از لیست موجود در پرونده پاک بکنند. لیست به امضاء وزیر اطلاعات وقت آقای قربانعلی دری نجف‌آبادی مزین است. پس از انتشار لیست مذکور و آغاز اعتراضات زیاد ایشان چاره‌ای جز استعفا نداشت.»

ضبط اموال و جایزه‌ها در ایران

نسرین ستوده، وکیل شیرین عبادی در ۳۰ مارس ۲۰۰۹ میلادی، در مصاحبه‌ای با رادیو فردا اعلام کرد که «اموال و دارایی‌های شیرین عبادی به دلیل «عدم پرداخت مالیات» برای دریافت «جایزه صلح نوبل» و «هم‌چنین «سخنرانی در کشورهای خارجی» به مبلغ پانصد میلیون تومان، در ایران توقیف شده و خانم عبادی ممنوع‌المعامله گشته‌است». این درحالی‌است که در ایران جایزه‌ها از مالیات معافند. مأموران جمهوری اسلامی در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۸ مدال نوبل صلح شیرین عبادی را از صندوق امانات بانکی او در ایران برداشته و مصادره کردند. او همچنین گفت که جوایز در قانون مشمول مالیات نمی‌شوند.

دادسرای انقلاب بدون اینکه پرونده‌ای موجود باشد و اتهامی متوجه من باشد دستور داده که کلیه حسابهای شخصی من و حساب مربوط به کانون مدافعان حقوق بشر را مسدود کرده‌اند و همچنین صندوق امانات بانکی را توقیف کرده‌اند که در آن جایزه نوبل، مدال لژیون دونور و همین‌طور چند جایزه دیگری که من گرفته بودم در آن بود که همه را به این ترتیب از دست دادم.

— شیرین عبادی، بی‌بی‌سی فارسی

وزارت خارجه نروژ با احضار کاردار ایران در اسلو به شدت نسبت به این عمل اعتراض کرد. وزیر خارجه نروژ گفت «ین نخستین بار از زمان آغاز اعطای جایزه نوبل در بیش از یکصد سال پیش است که دولت یک کشور جایزه صلح نوبل یکی از برندگان را مصادره می‌کنند.»، دولت ایران بعداً مدال و دیپلم صلح نوبل را برگرداند.

برنامه تلویزیون ایران علیه عبادی

روز پنج‌شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۸۹ در برنامه تلویزیونی بیست و سی، فیلمی دربارهٔ شیرین عبادی پخش شد که در بخش‌هایی از آن، جواد توسلیان همسر عبادی حرف‌هایی علیه عبادی گفت. نرگس توسلیان، دختر خانواده، دربارهٔ اعتراف‌های پدرش در فیلم، نامه‌ای نوشت و آن‌ها را ناشی از فشار مأموران امنیتی دانست. پیش‌تر، جواد توسلیان که عضو هیئت مدیره شرکت خانه‌سازی، وابسته به سازمان تأمین اجتماعی بوده‌است بدون هیچ دلیلی از عضویت در هیئت مدیره این سازمان اخراج شده بود. عبادی از فشار نیروهای امنیتی بر خانواده‌اش خبر داده بود. عبادی در مراسمی در فرانسه، این اعتراف‌ها را مربوط به هشت ماه قبل که همسرش بازداشت بوده، دانست و آن‌ها را ساختگی نامید.

در نتیجه رخ‌دادهایی که منجر به ساخت این برنامه شد عبادی از همسرش جدا شد. شیرین در بخشی از کتاب «تا آزادی» شرح داده که چگونه وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی با استفاده از علاقه همسر سابق عبادی به یک زن دیگر، او را در دام انداخته و از خصوصی‌ترین لحظات این دو نفر فیلم‌برداری کرده‌است و وی را به خیانت متهم می‌کنند، سپس دادگاه شوهرش را به دلیل زنا به سنگسار محکوم می‌کند. مسئول پرونده به شوهرش می‌گوید که تنها راه اجرا نشدن حکم مرگ آن است که متنی را علیه شیرین جلوی دوربین اجرا کند. این متن، خانم عبادی را عامل بیگانگان، و جایزه صلح نوبل او را ابزاری برای براندازی معرفی می‌کند. بعداً، در دادگاهی دیگر، حکم مرگ او لغو و به پرداخت جریمه ای صد هزار تومانی محکوم می‌شود. شیرین این رخ‌دادها را «خنجر از پشت» تعبیر می‌کند. برخی منتقدان اینکه عبادی بدون واهمه از قضاوت‌های رایج در جامعه ایرانی دربارهٔ رویدادهای پشت پرده این برنامه افشاگری می‌کند را شجاعانه دانسته و او را تحسین کرده‌اند.

دیدگاه‌ها

دیدگاه‌های سیاسی

در کتاب بیداری ایران شیرین از دیدگاه‌هایش دربارهٔ دین، سیاست و برابری جنسیتی می‌نویسد. او در این کتاب از عشق خود به کشورش و انتقادش از شاه می‌نویسد. شیرین پیش از انقلاب، همراه با تعدادی دیگر از قاضی‌ها، طرف‌دار انقلاب اسلامی و آیت‌الله خمینی بود. اما بعد از خروج محمدرضا شاه از ایران و پیروزی انقلاب، شیرین انقلاب را یک شکست برای خودش می‌دید. زنان مجبور به پوشیدن حجاب شدند و زنان قاضی برکنار شدند.

او دربارهٔ جنگ ایران و عراق می‌گوید:

« به جز دو جنگ جهانی، کمتر جنگی در قرن بیستم به این سطح از خون‌ریزی رسید. جنگ ایران و عراق آخرین جنگ فرسایشی بود، از نوعی جنگ که قبل از پیشرفت فناوری نظامی دو کشور مستقل با یکدیگر روبرو می‌شدند و موج‌های مردان جوان را با پای پیاده به میدان جنگ می‌فرستادند. صدام به سلاح‌های غربی دسترسی داشت، تسلیحات شیمیایی را از از شرکت‌های اروپای غربی و جنگ‌افزارهای زیادی را از ایالات متحده می‌خرید. زمانی‌که کشور ایران در شدیدترین شرایط مازاد جمعیتی بود. »

در کنفرانس خبری بعد از دریافت جایزه نوبل، عبادی مخالفتش را با دخالت بیگانگان در امور داخلی بیان کرد و گفت: «پیکار برای حقوق بشر در ایران توسط مردم ایران انجام می‌شود و ما مخالف هرگونه دخالت بیگانگان در ایران هستیم»

او سال ۲۰۰۶ میلادی از برنامه صلح‌آمیز اتمی ایران دفاع کرد و گفت: «این برنامه باعث غرور ملی یک ملت کهن با تاریخی باشکوه است. هیچ دولتی در ایران، فارغ از ایدئولوژی یا اعتبار دموکراتیک، جرأت نخواهد کرد این برنامه را متوقف کند». اما موضع او چند سال بعد تغییر کرد، سال ۱۳۹۱ خورشیدی در ایتالیا گفت: «ایران دارای [انرژی] خورشید فراوانی است و [...] نیازی به نیروگاه برق اتمی نداریم.» همان سال در یک سخنرانی در واشینگتن گفت: «این ادعا که انرژی هسته‌ای باعث غرور ملی ایرانیان است، اصلاً درست نیست و پروپاگاندای دولت احمدی‌نژاد است. مردم ایران آن قدر مشکلات معیشتی دارند که وقت فکر کردن به این چنین چیزهایی را ندارند.» البته او سال ۲۰۱۵ میلادی دربارهٔ گفته‌های نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، علیه برنامه هسته‌ای ایران گفت: «همان‌گونه که پیش از این هم گفته‌ام، من با هیچ شکلی از کاربرد انرژی هسته‌ای موافق نیستم؛ و برنامه هسته‌ای [ایران] باید هرچه زودتر متوقف شود، البته کشوری که خود بمب اتمی دارد [اسرائیل] نمی‌تواند رفتار دیگر کشورها را قضاوت کند.»

سال ۱۳۸۸ عبادی در مصاحبه‌ای به دویچه‌وله، ضمن مخالفت با هرگونه راه‌حل نظامی، گفت تلاش می‌کند تا دولت‌های اروپایی، با محور اصلی حقوق بشر و دموکراسی، با دولت ایران مذاکره کنند. او ارسال پرونده حصر خانگی رهبران جنبش سبز به شورای عالی امنیت ملی ایران را اقدامی فراقانونی خوانده‌است و سال ۱۳۹۲ خورشیدی به رادیو فردا گفت این اقدام تنها نشان‌دهنده «تصمیم‌های فراتر از قانون است، نه پای‌بندی به قانون».

شیرین عبادی در سخنرانی‌های گوناگون از بهبود نیافتن شرایط حقوق بشر در ایران پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور انتقاد کرده‌است. وی در همایش روز جهانی حقوق بشر در دانشگاه لیدن در هلند با عصبانیت گفت: «من خفه می‌شوم ولی با خفه شدن من، مشکلات حل نمی‌شود.» او دربارهٔ افزایش اعدام‌ها در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی به دویچه‌وله گفت رئیس‌جمهور ناظر بر اجرای صحیح قانون اساسی است و او می‌تواند دربارهٔ اجرا شدن دادرسی عادلانه و تطابق مقررات و قوانین زندان​ها با آیین‌نامه داخلی زندان‌ها تحقیق کند و اگر موردی طبق اصول انجام نمی‌شود تذکر دهد اما حسن روحانی از این اختیار قانونی خود استفاده نمی‌کند.

او درگفتگو با یک روزنامه ایتالیایی تظاهرات سال ۱۳۹۶ مردم ایران را ناشی از وضعیت اقتصادی، شکاف میان فقیر و غنی، سانسور و هزینه‌های نظامی حکومت ایران دانست و گفت این جنبش بزرگ اعتراضی ممکن است از موج سبز فراتر رود.

شیرین عبادی در حال صحبت با نوال سعداوی (وسط)، نویسنده مصری، فروردین ۱۳۸۷

عبادی دربارهٔ مسئله فلسطین و اسرائیل هم دیدگاه خود را بازگو کرده‌است. سال ۲۰۱۰ اتحادیه دانشجویان دانشگاه کالیفرنیا طرحی را به دانشگاه دادند که برای محکوم کردن، به گفته آنها، «جنایت‌های جنگی اسرائیل»، خواستار تحریم شرکت‌های فناوری حامی ارتش اسرائیل شدند. شیرین به همراه سه برنده دیگر جایزه صلح نوبل در بیانیه‌ای از این اقدام حمایت کردند. او در هنگام نبرد ۲۰۱۴ اسرائیل و غزه به همراه پنج زن برنده جایزه صلح نوبل در بیانیه‌ای گفتند: «ادامه مجازات دسته جمعی فلسطینی‌ها توسط رژیم اسرائیل به بهانه جنگ فرسایشی علیه حماس، یک جنایت جنگی است. تا زمانی که اسرائیل حمایت‌های علنی و ضمنی برای سیاست‌های خود جهت سرکوب مردم فلسطین دریافت می‌کند، صلح واقعی به وقوع نمی‌پیوندد.»

در هنگام قدرت گرفتن داعش، عبادی در اردیبهشت ۱۳۹۴ گفت داعش یک ایدئولوژی است و یک ایدئولوژی با بمب نابود نمی‌شود و کشورهای غربی بجای بمب و اسلحه باید با کتاب و گسترش آموزش به جنگ افراط‌گرایان اسلامی بروند.

او در سال ۱۳۸۵ یکی از حامیان اولیه و مشاوران کمپین یک میلیون امضا بود. این کمپین تلاش کرد تا قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان در ایران از جمله ارزش کمتر شهادت زن نسبت به شهادت مرد در دادگاه و قانون حجاب اجباری، را تغییر دهد. بسیاری از فعالان این کمپین با جرم «تهدید علیه امنیت ملی» بازداشت شدند.

« آن‌جایی که حقوق زنان نادیده گرفته می‌شود، دموکراسی هم سقوط می‌کند … دموکراسی برابر است با وضعیت زنان … و با هر مدرسه‌ای که برای دختران می‌سازیم، تاریخ تمدن را یک گام به جلو می‌بریم. »

دربارهٔ جنگ داخلی سوریه و حمایت ایران از بشار اسد، عبادی بارها از حمایت جمهوری اسلامی ایران از حکومت اسد انتقاد کرده‌است و گفت: «مردم آزادی‌خواه ایران از مبارزات آزادی خواهانه مردم سوریه حمایت می‌کنند و حمایت‌های دولت ایران از رژیم بشار اسد ارتباطی با آنان ندارد.» او سال ۲۰۱۶ میلادی از «سوی مردم ایران»، به گفته خودش، بخاطر رفتار حکومت ایران در سوریه و یمن عذرخواهی کرد.

دربارهٔ دین

عبادی افتخار می‌کند که یک زن مسلمان و روشنفکر است و باور دارد که دین نقشی در نقض حقوق بشر ندارد و هیچ ناسازگاری بین دین و دموکراسی نیست و نقض حقوق بشر در چین و کوبا ناشی از درک و تفسیر نادرست از مذهب است. او در سخنرانی خود هنگام دریافت جایزه نوبل گفت:

« اسلام دینی است که نخستین خطابش به پیامبر با کلمه «بخوان» آغاز می‌شود … این چنین دینی نمی‌تواند با آگاهی و دانش و خردورزی و آزادی اندیشه به جدال برخیزد … وضعیت زنان در کشورهای اسلامی ریشه در فرهنگ مردسالار حاکم بر این جوامع دارد و نه دین اسلام. »

دربارهٔ مذهب شیعه در ایران او می‌گوید، بعد از حمله اعراب به ایران و اسلام‌آوردن ایرانیان، «برخلاف عرب‌های سنی، ما در پایان به شیعه روی آوردیم»، با اشاره به اینکه ایرانیان مسلمان شدند اما هنوز «ما ایرانی بودیم».

در زمینه اسلام سیاسی و اسلام رحمانی، عبادی بارها از بنیادگرایان ایران انتقاد نموده و جنبش اصلاح‌طلبان و روشنفکران در کشورهای اسلامی را ستوده‌است. او در یک سخنرانی در دانشگاه مریلند ضمن دریافت درجه دکترای افتخاری از این دانشگاه عنوان داشت، اصلاح طلبان و روشنفکران اسلامی در سراسر جهان در حال ساختن جنبشی هستند که با تفسیر و تعبیر صحیح از قرآن و فقه اسلامی در مقابل حکومت‌های سرکوبگر بایستند. به گفته او روشنفکران، علما و اصلاح طلبان در سراسر جهان می‌توانند از طرق صلح‌آمیز مسلمانان را به سوی حکومت قانون و تعبیر صحیح از قوانین و احکام مذهبی راهنمایی کنند.» او همچنین به انتقاد از سیاست آمریکا در دخالت در امور ایران و سایر کشورها از جمله عراق پرداخت.

فعالیت‌های اجتماعی

• هدایت چندین پروژهٔ تحقیقاتی برای دفتر یونیسف تهران
• تأسیس انجمن حمایت از حقوق کودکان در سال ۱۳۷۴. عبادی تا سال ۱۳۷۹ مسوولیت انجمن را بر عهده داشت و پس از آن به عنوان مشاور حقوقی با انجمن همکاری می‌کند. این انجمن در حال حاضر بیش از ۵۰۰ عضو فعال دارد.
• تدریس رایگان حقوق کودک و حقوق بشر در دوره‌های مختلف دانشگاهی
• تأسیس و ریاست کانون مدافعان حقوق بشر به همراه چهار وکیل مدافع در سال ۱۳۸۰. کانون مدافعان حقوق بشر طبق اساسنامه خود موظف به «دفاع رایگان از متهمان عقیدتی و سیاسی»، «حمایت از خانواده‌های زندانیان سیاسی و عقیدتی» و «گزارش دهی منظم و مستمر در موارد نقض حقوق بشر در ایران» است.
• چندین سخنرانی در کنفرانس‌های دانشگاهی و علمی و سمینارهای حقوق بشر در کشورهای ایران، فرانسه، بلژیک، سوئد، سوئیس، انگلستان و آمریکا
• پیشنهاد تصویب قانون منع خشونت علیه کودکان به مجلس شورای اسلامی در تابستان ۱۳۸۱
• ناظر رسمی دیده‌بان حقوق بشر، سال ۱۹۹۶ میلادی

جایزه‌ها و افتخارها

۱) انتخاب کتاب حقوق کودک به عنوان کتاب برگزیدهٔ سال از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

۲) جایزه حقوق بشر بنیاد رافتو به خاطر فعالیت در زمینهٔ حقوق بشر، نروژ، سال ۲۰۰۱ میلادی

۳) جایزهٔ صلح نوبل، سال ۲۰۰۳ میلادی

۴) مدال لژیون دونور فرانسه، سال

۵) جایزه منهایی کشور کره سال ۱۳۸۸ خورشیدی (۲۰۰۹ میلادی)

۶)جایزه حقوق بشر فلیکس ارماکورا، اتریش ۱۳۸۹ خورشیدی (۲۰۱۰ میلادی)

۷) جایزه ویژه شهر بن در بزرگداشت دموکراسی، آلمان، سال ۱۳۸۹ خورشیدی(۲۰۱۰ میلادی)

۸)جایزه ولفگانگ فریدمن از دانشکده حقوق دانشگاه کلمبیا، آمریکا، سال ۲۰۱۳ میلادی(۱۳۹۲ خورشیدی)

مدرک‌های افتخاری

1. دریافت دکتری افتخاری در رشته حقوق از کالج ویلیامز (۲۰۰۴ میلادی)
2. دریافت دکتری افتخاری در رشته حقوق از دانشگاه مارکوت (۲۰۰۹ میلادی)
3. دریافت دکتری افتخاری در رشته حقوق از دانشگاه کمبریج (۲۰۱۱ میلادی)
4. دریافت دکتری افتخاری از دانشگاه لندن (۲۰۱۲ میلادی)
5. دریافت دکتری افتخاری از انجمن حقوق انتاریو (۲۰۱۲ میلادی)

نام‌گذاری خیابانی در فرانسه

در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۱۱ میلادی، یکی از خیابان‌های شهر پواتیه در فرانسه تغییر نام یافت و به نام «شیرین عبادی»، فعال حقوق بشر ایرانی و برنده جایزه صلح نوبل نام‌گذاری شد. شهر پواتیه در نزدیکی پاریس واقع شده‌است و دومین شهر با اهمیت دانشگاهی در این کشور محسوب می‌شود.

کتاب‌شناسی

• حقوق پزشکی، تهران ۱۳۶۸، ناشر: زوار
• حقوق ادبی و هنری، تهران ۱۳۶۹، ناشر: روشنگران
• حقوق کودک، تهران ۱۳۶۹، ناشر: روشنگران
• کارگران خردسال: نگاهی به مقاوله نامه‌های سازمان بین‌المللی کار و مقایسه آن با مقررات داخلی، تهران ۱۳۶۹، ناشر: روشنگران
• حقوق معماری، تهران ۱۳۷۱، ناشر: روشنگران
• حقوق کودک: مطالعه‌ای دربارهٔ جنبه‌های قانونی حقوق کودک در ایران، تهران ۱۳۷۳، ناشر: یونیسف
• حقوق تطبیقی کودک، تهران ۱۳۷۶، ناشر: کانون
• تاریخچه و اسناد حقوق بشر در ایران، تهران ۱۳۸۳، ناشر: روشنگران
• حقوق زن در قوانین ایران، تهران ۱۳۸۵، ناشر: گنج اندیشه
• حقوق پناهندگان، تهران ۱۳۸۵، ناشر: گنج اندیشه
• بیداری ایران، این کتاب شامل وقایع زندگی او از ابتدای تولد تا دریافت نوبل صلح است. شیرین در این کتاب از دیدگاه‌هایش دربارهٔ دین، سیاست و برابری جنسیتی می‌نویسد و از تأثیر رخ‌دادهایی مانند انقلاب اسلامی، جنگ ۸ ساله و قتل‌های زنجیره‌ای بر زندگی شخصی‌اش سخن می‌گوید. نسخه انگلیسی این کتاب در سال ۲۰۰۶ میلادی توسط راندوم هاوس منتشر شد.
• قفس طلایی، این کتاب سرگذشت یکی از دوستان خانوادگی شیرین است که سه پسر و یک دختر دارند. دختر خانواده که پزشک است با نویسنده دوست است. این خانواده سه پسر با سه گرایش سیاسی مختلف دارند. پسر بزرگتر افسر ارتش شاهنشاهی و پسر دوم عضو حزب توده و پسر سوم از طرفداران انقلاب اسلامی است. برخورد این سه برادر با گرایش‌های متفاوت و سرنوشت آنان را عبادی با لحن روانی بیان می‌کند. این کتاب سال ۲۰۱۱ میلادی منتشر شد.
• تا آزادی، در واقع ادامه کتاب بیداری ایران بوده و زندگی‌نامه نویسنده از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۵ میلادی است. او برخی از تابوهای رایج در ایران را شکسته و با گفتاری صادقانه به عملکرد وزارت اطلاعات و علت اعترافات تلویزیونی همسر خود می‌پردازد. در این کتاب عبادی چرایی زندگی در خارج از ایران را پس از خرداد ۱۳۸۸ شرح می‌دهد.

جستارهای وابسته

• زنان در ایران
• جنبش زنان ایران
• فمینیسم اسلامی
• حجاب اجباری در ایران
• فهرست فعالان حقوق زنان در ایران

پیشین: جیمی کارتر

برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۰۳

پسین: وانگاری ماآتای

پیوند به بیرون

• شیرین عبادی، رؤیای ناتمام (یوتیوب)، مستند «شیرین عبادی، رؤیای ناتمام» ساخت تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی داستان زندگی شیرین عبادی، وکیل ایرانی را بازگو می‌کند.
• شیرین عبادی: وقت آن است که زنان اسلام را تفسیر کنند (رادیو زمانه + ویدئو)
• شیرین عبادی: من از ایدئولوژی - چه مذهبی و چه غیرمذهبی - گریزان هستم (ویدئو: شبکه ایرانیان هلند)
• «من خفه می‌شوم ولی مشکلات مردم حل نخواهد شد»: سخنرانی شیرین عبادی در روز جهانی حقوق بشر در لاهه (دسامبر ۲۰۱۳) (ویدئو)