جمعه خونین زاهدان

جمعه خونین زاهدان
بخشی از خیزش ۱۴۰۱ ایران
تاریخ	۸ مهر ۱۴۰۱
موقعیت	زاهدان، سیستان و بلوچستان، ایران
شخصیت‌های پیشرو
معترضان جمهوری اسلامی ایران
تلفات و کشته‌ها
۹۶ کشته و بیش از ۳۰۰ مجروح ۴ کشته

جمعه خونین زاهدان یا جمعه سیاه زاهدان به درگیری‌های ۸ مهر ۱۴۰۱ بین مردم معترض زاهدان و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران و به‌دنبال تجاوز فرماندهٔ انتظامی به دختری بلوچ، گفته می‌شود. بین روایت جمهوری اسلامی و روایت منابع محلی، دربارهٔ وقایع این روز تفاوت‌های کلیدی وجود دارد. در این درگیری بر پایه آمار شورای تأمین سیستان و بلوچستان ۳۵ نفر کشته شدند، اما فعالان بلوچ حدود ۱۰۰ نفر از قربانیان را شناسایی کرده‌اند.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گروه جیش‌العدل را مسئولیت حمله و تیراندازی معرفی کرد، اما این گروه ادعاهای سپاه را رد کرد. مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل‌سنت زاهدان، در ۲۹ مهر سید علی خامنه‌ای را مسئول کشته شدن معترضان دانست.

پیش زمینه

اعتراضات در زاهدان پس از آن صورت گرفت که عبدالغفار نقشبندی، امام جمعه موقت راسک در استان سیستان و بلوچستان، با انتشار بیانیه‌ای خبر تجاوز یک فرمانده نیروی انتظامی به یک دختر ۱۵ ساله بلوچ را تأیید کرد.

روایت منابع محلی

در پی فراخوانی برای اعتراض به کشته‌شدن مهسا امینی و همچنین تجاوز به دختر ۱۵ ساله بلوچ توسط فرمانده انتظامی چابهار، روز جمعه ۸ مهر ۱۴۰۱ تظاهراتی در زاهدان برپا شد. بعد از نماز جمعه، گروهی از نمازگزاران به سوی کلانتری ۱۶ زاهدان حرکت کرده و در آنجا تجمع می‌کنند و شعارهایی ضد حکومت سر می‌دهند. برخی از معترضان خشمگین به سوی کلانتری سنگ پرتاب می‌کنند، اما مأموران یگان ویژه، که از قبل داخل کلانتری مستقر بودند، به سوی معترضان شلیک می‌کنند، سپس مأموران لباس‌شخصی، که از پیش در بالای ساختمان‌های اطراف مصلای زاهدان مستقر شده بودند، شروع به شلیک به سمت نمازگزاران داخل مصلی کردند و در کمتر از یک ساعت افراد زیادی را به قتل رسانده و بسیاری را مجروح کردند. انتشار این خبر باعث به‌وجود آمدن درگیری‌هایی در سطح شهر شد که در این درگیری‌ها نیز عده‌ای کشته شدند. همچنین به گفتهٔ شاهدان عینی در جریان این درگیری‌ها نیروهای امنیتی و لباس‌شخصی‌ها چندین مغازه و پاساژ را به آتش کشیدند.

طبق گزارش‌ها و ویدئوهای منتشر شده نیروهای سرکوبگر جمهوری اسلامی از تفنگ‌های خودکار و تک‌تیرانداز و همچنین بالگرد برای سرکوب معترضان استفاده کرده‌اند.

روایت جمهوری اسلامی

از همان ابتدا به پاسگاه حمله تروریستی شده و مأموران نیروی انتظامی در دفاع از خود در برابر یک گروه مسلح، اقدام به تیراندازی کرده‌اند. سپاه پاسداران مدعی است گروه جیش‌العدل به چندین پاسگاه حمله کرده‌است. در این درگیری‌ها حمیدرضا هاشمی و محمدامین آذرشکر از اعضای سپاه پاسداران و محمدامین عارفی از بسیج کشته می‌شوند.

خبرگزاری تسنیم در خبری اعلام کرد گروه جیش العدل با انتشار بیانیه‌ای مسئولیت حمله را پذیرفته‌است. اما بعداً جیش‌العدل با انتشار بیانیه‌ای قبول مسئولیت را «کذب محض» خواند. روایت حکومت ایران از نقش گروه‌های «تجزیه‌طلب» در این رویداد توسط عبدالحمید اسماعیل‌زهی، امام جمعه اهل سنت زاهدان نیز تکذیب شده‌است.

واکنش‌ها

مولوی عبدالحمید از این واقعه به عنوان جمعه خونین زاهدان نام برده و بارها خواستار رسیدگی و تحقیق دربارهٔ آن و برخورد با عوامل و مقصران آن شده‌است. او سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی را به‌عنوان کسی که فرماندهی کل قوای نظامی ایران را در دست دارد، در برابر کشته‌شدگان این واقعه مسئول می‌داند. او همچنین در خطبه‌های نماز جمعه ۱۳ آبان زاهدان، خواستار برگزاری رفراندوم فوری با حضور ناظران بین‌المللی برای «تغییر سیاست‌ها بر اساس خواسته‌های مردم» شد. امام جمعه اهل سنت زاهدان، روز چهارشنبه ۳۰ آذر تأکید کرد: «در جمعه خونین زاهدان ما معتقدیم که مردم ما را نه مأموران، بلکه حاکمیت و نظام زده‌است.» امام جمعه اهل تسنن زاهدان در خطبه‌های نماز جمعه ۲ دی زاهدان از صدور احکام محاربه، اعدام و همچنین شکنجه و تجاوز به زندانیان در بازداشت‌گاه‌ها به شدت انتقاد کرد.

معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار در دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی، در اظهاراتی در صحن علنی مجلس به کشتار مردم بلوچستان پرداخت و گفت تاکنون هیچ مسئولی پس از این حوادث عذرخواهی نکرده و پرسیده چرا نحوه برخورد با معترضین در این استان متفاوت بوده‌است و در نقاط دیگر کشور از گلوله‌های مشقی و پلاستیکی و در بلوچستان از گلوله جنگی استفاده می‌شود. صحبت‌های او قطع و نیمه‌تمام ماند.

در اولین جمعه پس از چهلم جمعه خونین زاهدان مولوی عبدالحمید امام جمعه زاهدان از نمایندگان مجلس ایران به دلیل درخواست اعدام برای معترضان به شدت انتقاد کرد. عبدالمجید گفت: «همه می‌دانند که شهروندان بلوچ در کشتار زاهدان و خاش به ناحق کشته شده‌اند.» وی خواستار محاکمه آمران و عاملان این جنایت شد و همچنین خواستار شد تا مقامات حکومتی اتهام «تجزیه‌طلبی» به معترضان را پس بگیرند.

عفو بین‌الملل: نیروهای امنیتی در استان سیستان و بلوچستان با هدف کشتن معترضان، از گلوله‌های جنگی استفاده می‌کنند. این نهاد بین‌المللی حقوق بشر همچنین اعلام کرد که نیروهای امنیتی حکومت ایران با استفاده از «الگویی کشنده» در سرکوب اعتراضات مردم بلوچستان، از «مهمات و گلوله جنگی مرگبار» استفاده کرده و «بالاتنه، سینه و سر معترضان را به قصد کشتار» هدف قرار داده‌اند.

عفو بین‌الملل خواستار اقدام فوری جهانی برای توقف زدن به کشتار معترضان در سیستان و بلوچستان شد.

سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، ۴۰ روز پس از کشتار در زاهدان هیاتی را برای ابلاغ «سلام خود» به این شهر فرستاد. این هیئت به ریاست محمدجواد حاج‌علی‌اکبری، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه و یکی از خطیبان موقت نماز جمعه تهران، شامگاه شنبه ۲۱ آبان ۱۴۰۱ وارد زاهدان شد. حاج‌علی‌اکبری، سه روز بعد در اظهاراتی، منتقدان اقدامات حکومت را «لال» و «زبان‌دراز» نامید. مولوی عبدالحمید، در پیامی توئیتری به رویکرد هیئت اعزامی اعتراض کرد و گفت که این هیئت، دست به تهدید و ارعاب بیشتر زده‌است.

بر اساس فایل صوتی لو رفته از یک جلسه «شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی» به ریاست غلامعلی حداد عادل، رضا داوری دبیر این شورا به «اشتباه خیلی فاحش» نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی در کشتار مردم زاهدان در جریان «جمعه خونین» این شهر اعتراف می‌کند.

سازمان دیده‌بان حقوق بشر طی گزارشی اعلام کرد که نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی در روز هشتم مهر با استفاده «غیرقانونی» از «نیروی قهریه مرگبار» در زاهدان، ده‌ها معترض را کشته و مجروح ساختند. این سازمان تأکید کرد که این سرکوب به حدی بود که «جمعه خونین» زاهدان با بیشترین آمار کشته‌شدگان آنهم در یک روز، «مرگبارترین سرکوب سال» بوده‌است.

چهلم قربانیان

روز چهارشنبه ۱۸ آبان ۱۴۰۱ در چهلم قربانیان جمعه خونین زاهدان، در بسیاری نقاط ایران شهروندان با اعتصاب و اعتراض با مردم سیستان و بلوچستان همدردی کردند. در طول روز مردم در زاهدان و بسیاری از شهرهای کردستان و تهران اعتصاب کردند. گسترده‌ترین اعتصاب‌ها در شهرهای کردستان از جمله مهاباد، بوکان، سقز، سنندج و بانه انجام شد.

با فرارسیدن ساعات شب مردم در نقاطی در مهاباد، اصفهان، تهران، رشت، مشهد، شیراز، شهرکرد و بندرعباس تجمع کردند شعارهای ضدحکومتی سر دادند. در مشهد معترضان شعار «سنندج، زاهدان، چشم و چراغ ایران» و در خیابان ستارخان تهران مردم شعار «کشته شده خدانور، به دست چندتا مزدور» سر دادند.

همچنین دانشجویان در دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه تهران، دانشگاه هنر و معماری پارس، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی ولنجک و دانشگاه هنر تبریز نیز دست به تحصن زده و با برگزاری آیین‌هایی از کشته‌شدگان زاهدان و خاش یاد کردند. دانشجویان دانشگاه علم و فرهنگ تهران تجمع کرده و شعارهایی در اعتراض به کشته‌شدن معترضان در سیستان و بلوچستان با تیراندازی نیروهای امنیتی سر دادند.

پیامدها

اعتراضات

۱۵ مهر

در اولین جمعه پس از این حادثه مولوی عبدالحمید، در مراسم نماز جمعه زاهدان که با حضور بی‌سابقه مردم همراه بود، خواستار «مجازات شرعی و قانونی» همه عاملان کشتار شهروندان در حادثه شد.

۲۲ مهر

جمعیت بزرگی از معترضان در زاهدان پس از نماز جمعه تظاهرات کرده و شعارهای ضدحکومتی داده‌اند. یکی از شعارهای اصلی آنها «مرگ بر بسیجی بی ناموس» بوده‌است.

۲۹ مهر

برای سومین هفته متوالی تجمع‌های اعتراضی پس از نماز جمعه زاهدان برگزار شد. در این تجمع‌ها شعارهای تندی علیه حکومت ایران و نیروهای امنیتی و بسیج داده شد. و در زاهدان ۵۷ نفر از معترضان بازداشت شدند.

۵ آبان

تجمع بزرگی شامگاه پنجشنبه ۵ آبان ۱۴۰۱ در مسجد مکی در حمایت از مولوی عبدالحمید، امام جمعه زاهدان برگزار شد. ساعاتی پس از انتشار اخبار و تصاویر این تجمع، فرمانده پلیس زاهدان و رئیس کلانتری ۱۶، در کنار مسجد مکی، برکنار شدند.

۶ آبان

با وجود برکناری رئیس پلیس و رئیس کلانتری ۱۶ زاهدان، نماز جمعه اهل سنت زاهدان بار دیگر با حضور انبوهی از معترضان برگزار شد. مولوی عبدالحمید در سخنرانی خود از نبود آزادی سیاسی در ایران انتقاد کرد. پس از نماز جمعه تظاهرات بزرگی انجام شد که با شعارهایی علیه حکومت و سید علی خامنه‌ای همراه بود. مأموران امنیتی بار دیگر به سوی معترضان تیراندازی کردند.

۱۳ آبان

در چهل و نهمین روز اعتراضات سراسری در ایران شهرهای زاهدان، خاش، راسک، سراوان و ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان بازهم شاهد شکل‌گیری اعتراض‌های مردمی شد. تجمع گروهی از مردم خاش مقابل فرمانداری این شهر باعث تیراندازی نیروهای امنیتی از ساختمان فرمانداری به سمت مردم شد. به گفته کمپین فعالین بلوچ «ده‌ها نفر» در جریان اعتراضات این روز کشته، زخمی و بازداشت شدند.

۲۰ آبان

در آستانه چهلم کشته‌شدگان جمعه خونین زاهدان، حسین اشتری، فرمانده کل نیروی انتظامی، محمد قنبری را به سمت فرمانده انتظامی سیستان و بلوچستان منصوب کرد. بر اساس این حکم احمد طاهری، فرمانده نیروی انتظامی در استان سیستان و بلوچستان از سمت خود کنار رفت.

در نخستین جمعه پس از چهلم کشته‌شدگان جمعه خونین زاهدان، معترضان در شهرهای زاهدان، سراوان، راسک، خاش، ایرانشهر و چابهار پس از پایان نماز جمعه روز ۲۰ آبان برای چندمین بار در هفته‌های گذشته با دادن شعارهای ضد حکومتی به خیابان آمده و نسبت به کشته شدن دست کم ۱۰۰ معترض از جمله ۱۶ کودک اعتراض کردند. روز قبل اعزام گسترده نیروی‌های یگان ویژه و سپاه پاسداران به زاهدان و دیگر شهرهای سیستان و بلوچستان انجام شد و محمد پاکپور، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران، نیز شخصاً وارد زاهدان شد.

۴ آذر

شهروندان زاهدان، سراوان، خاش و چابهار پس از نمازجمعه به خیابان‌ها آمدند و بار دیگر علیه حکومت اعتراض کردند. معترضان متشکل از زنان و مردان بلوچ در تظاهرات خود با اشاره به اعتراضات کردستان شعارهای «کرد و بلوچ برادرن، تشنه به خون رهبرن»، «مرگ بر خامنه‌ای»، «مرگ بر سپاهی»، «مرگ بر بسیجی» و «کردستان، کردستان، حمایتت می‌کنیم» سر دادند. مولوی عبدالحمید از رهبران حکومت و همچنین اصلاح‌طلبان انتقاد کرد و گفت جمهوری اسلامی به «بن‌بست» رسیده‌است. به گزارش «کمپین فعالین بلوچ» امروز بار دیگر مأموران امنیتی جمهوری اسلامی پس از نماز جمعه به روی مردم زاهدان آتش گشودند و ده‌ها نفر را کشته و زخمی کردند.

عبدالحمید در سخنرانی خود در نماز جمعه اهل سنت زاهدان به انتقادناپذیری رهبران جمهوری اسلامی اعتراض کرد. پیش از این نیز از سفر نماینده خامنه‌ای به زاهدان انتقاد کرده بود. وی با اشاره به «سیاست‌های چهل و سه سال» گذشته در جمهوری اسلامی، خطاب به رهبران این حکومت گفت: «فریاد و اعتراض مردم نشان می‌دهد که سیاست‌های شما به بن‌بست رسیده و به این ترتیبی که شما عمل می‌کنید نمی‌شود کشور را اداره کرد.» عبدالحمید رهبر مذهبی اهل سنت همچنین خواستار آزادی همه زندانیان سیاسی به ویژه زندانیان سیاسی کرد گردید و اضافه کرد که «برادران و خواهران کرد از بهترین اقوام ایرانی هستند. نباید با کردها با خشونت رفتار شود.»

۱۱ آذر

پس از هک خبرگزاری فارس و انتشار بخش‌هایی از بولتن خبرگزاری فارس بر علیه امام جمعه اهل سنت زاهدان، از شب قبل حامیان مولوی عبدالحمید در خیابان‌های این شهر در حمایت از او شعار داده و تجمع کرده بودند. ۱۱ آذر هم پس از نماز جمعه، حامیان او شعار «شیخ الاسلام با خدا، خامنه‌ای زیر پا» و «مرگ بر خامنه‌ای» سر دادند.

۲ دی

معترضان در دوازدهمین جمعه اعتراضی در زاهدان، بعد از سخنرانی مولوی عبدالحمید، امام جمعه زاهدان، به خیابان آمدند و شعارهای ضدحکومتی سردادند. مردم در این تظاهرات شعار می‌دادند: «مرگ بر بسیجی»، «زندان سیاسی آزاد باید گردد»، «مرگ بر دیکتاتور»، «قسم به خون یاران ایستاده‌ایم تا پایان»، «بسیجی، سپاهی، داعش ما شمایی …» زنان در اعتراضات زاهدان شعار می‌دادند: «برادر عزیزم خونت رو پس می‌گیرم» امام‌جمعه زاهدان با گذشت حدود سه ماه از «جمعه خونین زاهدان» بار دیگر خواهان محاکمه آمران و عاملان این کشتار گردید و این عمل را کار «حاکمیت و نظام» دانست و گفت: «حادثه جمعه خونین زاهدان برنامه‌ای از پیش تعیین شده بود.»

۹ دی

بر اساس گزارش‌های شبکه‌های اجتماعی، جمع قابل‌توجهی از مردم معترض در زاهدان شعار دادند: «مرگ بر خامنه‌ای» و «سپاه جنایت می‌کند، خامنه‌ای حمایت می‌کند.» مردم زاهدان بعد از نماز جمعه در خیابان تظاهرات کرده و عکس علی خامنه‌ای را آتش زدند.

۱۶ دی

مردم زاهدان بار دیگر با وجود فشارهای امنیتی با درد دست داشتن پلاکاردهای اعتراضی و دادن شعارهای ضد حکومتی «می‌کشم، می‌کشم آنکه برادرم کشت»، «نه کولبری، نه سوخت‌بری، آزادی و برابری»، «مرگ بر جمهوری اعدامی»، «مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر» و «امسال سال خونه، سیدعلی سرنگونه» به خیابان آمدند. آنها همچنین پلاکاردهایی با نوشته «نه سلطنت نه رهبری، دموکراسی برابری» نیز حمل کردند. دراین اعتراضات زنان نیز شرکت داشتند و شعارهای «آزادی، آزادی، آزادی» و «استاندار داعشی نمی‌خوایم نمی‌خوایم» سر دادند. نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی با هجوم به خانه مردم معترض در زاهدان ۱۱۳ نفر شامل ده‌ها کودک و نوجوان را به طرز خشونت‌باری دستگیر کردند و دستگاه اطلاعاتی حکومت هم با فشار بر مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان، تلاش کردند تا وی را از بیان انتقادات تند بر حذر دارند.

۲۳ دی

براساس گزارش‌های شبکه‌های اجتماعی، معترضان زاهدان با شعارهای «مرگ بر خامنه‌ای، لعنت بر خمینی»، «مرگ بر خامنه‌ای»، «مرگ بر سپاهی، مرگ بر بسیجی»، «نه سلطنت نه رهبری، دمکراسی برابری»، «می‌کشم می‌کشم آنکه برادرم کُشت» و «مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر» تظاهرات اعتراضی برگزار کردند. در تظاهرات اعتراضی زاهدان پی در پی شعار «مرگ بر لاریجانی و مرگ بر خامنه‌ای» شنیده شد. همچنین معترضان با اشاره به اوج‌گیری سرکوب و اعدام چهار تن از معترضان شعار «این آخرین پیامه، اعدام کنی قیامه» سر دادند. از دیگر شعارها می‌توان به «می‌کشم می‌کشم آن که برادرم کشت» و «خامنه‌ای حیا کن، مملکتو رها کن» اشاره نمود.

۳۰ دی

هزاران تن از مردم معترض در زاهدان پس از نماز جمعه با شعاری ضد حکومتی «مرگ بر دیکتاتور»، «خامنه‌ای قاتله، ولایتش باطله»، «خامنه‌ای حیا کن، مملکتو رها کن»، «امسال سال خونه، سیدعلی سرنگونه»، «تهرانی باغیرت، حمایت، حمایت»، «نترسید، نترسید، ما همه باهم هستیم.» به خیابان آمده و تظاهرات اعتراضی برپا کردند. مولوی عبدالحمید، امام جمعه زاهدان، گفت حکومت نباید جوانان معترض را شکنجه و اعدام کند بلکه باید خواسته‌های آنها را برآورده سازد. این تظاهرات در زاهدان با وجود فضای شدید امنیتی و پست‌های مختلف بازرسی انجام گرفت. مولوی عبدالحمید نیز از این وضعیت امنیتی انتفاد کرد.

۷ بهمن

با وجود حضور گسترده نیروهای امنیتی و افزایش ایست و بازرسی‌ها در مناطق مختلف شهر زاهدان، به ویژه در اطراف مسجد مکی مردم پس از برگزاری نماز جمعه با دادن شعارهای ضد حکومتی: «این همه سال جنایت، مرگ بر این ولایت»، «مرگ بر بسیجی»، «مرگ بر دیکتاتور»، «بسیجی، سپاهی، داعش ما شمایید»، «سفره ما خالیه، خامنه‌ای جانیه» و « «لعنت بر خمینی» «مرگ بر خامنه ای»، در خیابان‌های این شهر تظاهرات اعتراضی برگزار کردند. بر اساس گزارش شبکه‌های اجتماعی نیروهای انتظامی به‌طور گسترده به تظاهرکنندگان در زاهدان حمله کرده و گروهی را دستگیر کرده‌اند. نیروهای امنیتی به سوی معترضان و منازل مسکونی در تقاطع خبایان‌های توحید و مدنی، نزدیک منزل مولوی عبدالحمید تیراندازی و گاز اشک آور پرتاب کردند. معترضان در زاهدان با حمل پلاکاردهایی که بر آن نوشته شده بود «وکالت ما مدرن است نه فرد محور» و «نه سلطنت نه رهبری، دموکراسی برابری».

۱۴ بهمن

مردم زاهدان پس از نماز جمعه به خیابان آمدند و شعارهای ضد حکومتی مانند: «مرگ بر خامنه‌ای»، «تجاوز، جنایت، مرگ بر این ولایت»، «چه دار باشه چه زندان، ایستاده‌ایم تا پایان»، «زندانی سیاسی آزاد باید گردد» و «می‌کشم می‌کشم آنکه برادرم کشت» سر دادند. همچنین جمعی از زنان نیز در این تظاهرات شرکت داشتند و روی یکی از پلاکاردهای‌شان نوشته شده بود: «نه تهدید می‌پذیریم نه تطمیع.» مولوی عبدالحمید در خطبه نماز جمعه گفت: «در جمعه خونین زاهدان، ۱۵ نفر چشمشان کور و برخی قطع نخاع شدند و شماری پایشان را از دست دادند. عبدالحمید همچنین از حکومت جمهوری اسلامی درخواست کرد به پرونده ۱۰۰ کشته، ۳۰۰ زخمی و ۱۵ نابینا در «جمعه خونین زاهدان» رسیدگی کند.

۲۱ بهمن

مردم زاهدان پس از نماز جمعه با دادن شعارهای ضد حکومتی مانند «این آخرین پیامه، هدف کل نظامه»، «مرگ بر خامنه‌ای، لعنت بر خمینی»، «قسم به خون یاران، ایستاده‌ایم تا پایان»، «بسیجی سپاهی، داعش ما شمایی»، «کرد و بلوچ و آذری؛ برادری برابری»، «مرگ بر خامنه‌ای»، «مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر»، «نه سلطنت، نه رهبری، دموکراسی، برابری» و «از زاهدان تا تهران جانم فدای ایران» راهپیمایی اعتراضی برگزار کردند. به گزارش شبکه‌های اجتماعی، اعتراض کنندگان با شعار «زندانی سیاسی آزاد باید گردد»، خواستار آزادی زندانیان سیاسی بودند. همچنین پلاکاردهایی در دست داشتند که در آن‌ها به «رهبرتراشی» برخی از شبکه‌های تلویزیونی فارسی‌زبان در خارج ایران اعتراض شده بود. «نه به استبداد؛ نه به مرکزگرایی» نیز از دیگر پلاکاردهای در دست مردم بود.

۲۸ بهمن

در زاهدان با وجود تشدید فضای امنیتی شهر و برپایی ایستگاه‌های ایست و بازرسی و مسدود کردن بسیاری از مسیرهای منتهی به مصلای این شهر، مردم بعد از نماز جمعه تجمع اعتراضی برپا کرده و شعارهایی مانند: «مرگ بر خامنه‌ای»، «مرگ بر دیکتاتور»، «زندانی سیاسی آزاد باید گردد»، «بسیجی، سپاهی، داعش ما شمایید»، «مرگ بر سپاهی» و «مرگ بر بسیجی»، «قسم به خون یاران، ایستاده‌ای تا پایان» سر دادند. در این تظاهرات مسالمت آمیز ضد حکومتی در زاهدان زنان بلوچ نیز مانند هفته‌های گذشته شرکت کردند. فعالان بلوچ می‌گویند که اطلاعات سپاه از تجاوز به زنان به‌عنوان آخرین حربه خود برای توقف اعتراضات استفاده کرده‌است.

۵ اسفند

مردم در زاهدان علیرغم حضور سنگین نیروهای امنیتی و استقرار تک تیراندازان بر روی پشت بام ساختمان‌های اطراف مسجد مکی و بازداشت و ضرب و جرح مردم، با دادن شعارها ضد حکومتی به خیابان آمدند. مردم شعار می‌دادند: «قسم به خون یاران ایستاده‌ایم تا پایان»، «تجاوز، جنایت، مرگ بر این ولایت»، «می‌کشم، می‌کشم، هر که برادرم کشت»، «زندانی سیاسی آزاد باید گردد». همچنین مردم آزادیخواه بلوچ با در دست گرفتن بنرهای پارچه‌ای با شعار «مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر» و با شعار «مرگ بر دیکتاتور» خواستار دموکراسی و برابری بودند. بعد از قطعی اینترنت، فضای شهر زاهدان با ادامه تظاهرات به شدت امنیتی شد. طبق گزارش منابع مختلف بلوچ نیروهای سپاه پاسداران و لباس‌شخصی‌ها در نقاط مختلف شهر مستقر شدند و دستگیری‌ها ادامه پیدا کرده‌است. عفو بین‌الملل روز ۵ اسفند طی بیانیه‌ای اعلام کرد به اسنادی دسترسی پیدا کرده که حاکی از آن است که ابراهیم ریگی معترض ۲۴ ساله بلوچ، در اثر «ضرب و جرح» حین بازداشت و همچنین «شکنجه» در کلانتری ۱۲ زاهدان جان خود را ازدست داده‌است.

۱۲ اسفند

مردم زاهدان بعد از نماز جمعه با شعارهای «مرگ بر خامنه‌ای»، «بسیجی سپاهی، داعش ما شمایی» و «مرگ بر دیکتاتور»، «قسم به خون یاران، ایستاده‌ایم تا پایان»، «برادر شهیدم، خون تو پس می‌گیرم» و «می‌کشم، می‌کشم، آن که برادرم کشت». در خیابان‌های زاهدان تجمع و تظاهرات برگزار کردند. به‌رغم جو شدید امنیتی و اختلال اینترنت و برخورد خشونت‌آمیز مأموران نظامی و امنیتی، شهروندان بلوچ در خیابانها تظاهرات کردند. بر اساس گزارش شبکه‌های اجتماعی، معترضین به شکل خشن و فله‌ای بازداشت می‌شدند و نظامیان نیز مسجد مکی را محاصره کردند. همچینین مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل تسنن در خطبه بعد از نماز جمعه، حکومت را مقصر مسموم‌سازی دانش‌آموزان اعلام نمود.

۱۹ اسفند

این هفته تظاهرات معترضان در زاهدان ادامه یافت و مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان نیز از برابری حقوق زنان با مردان دفاع نمود.

بر پایه گزارش شبکه‌های اجتماعی تظاهرکنندگان در زاهدان ضمن فریادهای «الله اکبر» شعارهایی مانند «برادر شهیدم خونِ تو پس می‌گیرم» و «می‌کشم، می‌کشم، آنکه برادرم کشت» سردادند. همچینین خواسته آزادی زندانیان و محکوم کردن کشتار کودکان در قالب شعارهایی مانند «زندانی سیاسی آزاد باید گردد» و «مرگ بر حکومت بچه‌کُش» از سوی تظاهرات کنندگان سر داده شد. هم‌زمان حوزه‌های علمیه اهل سنت با صدور بیانیه‌هایی ضمن حمایت از مولوی عبدالحمید، از محاصره مسجد مکی بوسیله نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی به شدت انتقاد کردند.

۲۶ اسفند

مردم معترض زاهدان پس از نماز جمعه با دادن شعارهایی مانند: «از زاهدان تا تهران، جانم فدای ایران»، «امسال سال خونه، سیدعلی سرنگونه»، «زندانی سیاسی آزاد باید گردد»، «می‌میریم می‌میریم ذلت نمی‌پذیریم»، «برادر شهیدم، خونت رو پس می‌گیرم»، «بسیجی، سپاهی، داعش ما شمایی»، «جمهوری اعدامی نمی‌خوایم نمی‌خوایم»، «خامنه‌ای حیا کن مملکتو رها کن» راهپیمایی اعتراضی برگزار کردند. تظاهرکنندگان همچنین شعار می‌دادند: «می‌میریم میمیریم ذلت نمی‌پذیریم»، «می‌کشم میکشم آنکه برادرم کشت»، «سلطنت ولایت یکصد سال جنایت»، «نه می‌بخشیم و نه فراموش می‌کنیم»، «آزادی می‌آید با می‌توان و باید»، «نه سلطنت نه رهبری دمکراسی برابری»، «مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر»، «مرگ بر دیکتاتور»، «قسم به خون یاران ایستاده‌ایم تا پایان» قبل از تظاهرات اعتراضی مردم، مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل تسنن در نماز جمعه گفت: «ملت ایران رنگین کمانی است از رنگ‌های مختلف؛ اما نگاه مذهبی نتوانست در میان آنها مساوات و برابری اجرا کند. این نگاه باید تغییر پیدا کند.» بر اساس لیست شهدای اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ توسط کانون حقوق بشر ایران، تعداد ۱۲۹ اسم مربوط به هم‌میهنان بلوچ است که در دو جمعه خونین هشتم و سیزدهم مهرماه در زاهدان و دیگر شهرهای بلوچستان کشته شدند.

اعتراضات ۱۴۰۲

۴ فروردین

مردم زاهدان بعد از نماز جمعه در حالی که با اختلال عمده در اینترنت این شهر مواجه بودند با شعار‌های اعتراضی و ضد حکومتی به خیابان آمدند. آنها شعار میدادند: «مرگ بر خامنه‌ای»، «ولایت، سلطنت، یکصد سال جنایت»، «مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر»، «مرگ بر بسیجی»، «مرگ بر سپاهی»، «آزادی آزادی آزادی»، «این آخرین پیامه، هدف کل نظامه»، «مرگ بر جمهوری اعدامی»، «مثل شهید یاسرم، برای مرگ حاضرم»، «توپ تانک فشفشه، آخوند باید گم بشه»، «می‌میریم می‌میریم، ذلت نمی‌پذیریم»، «خامنه‌ا‌ی قاتله حکومتش باطله»، «مرگ بر دیکتاتور»، «می‌کشم می‌کشم آنکه برادرم کشت.» در داخل مسجد مکی نیز مردم پلاکاردهایی برای آزادی زندانیان سیاسی و بر علیه فقر و فساد بالا بردند. مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل سنت اعتراض مسالمت‌آمیز را حق قانونی مردم دانست و از برخورد حکومت با معترضان انتقاد کرد و کشته‌شدگان زاهدان را "سنگین‌ترین گناهی دانست" که در این شهر اتفاق افتاده است.

مقالهٔ اصلی: جمعه خونین خاش

اعتراضات در خاش پس از مراسم نماز جمعه ۱۳ آبان ۱۴۰۱ آغاز شد و معترضان در این شهر با تجمع در خیابان‌ها علیه جمهوری اسلامی شعار دادند. آنها اقدام به پرتاب سنگ به داخل فرمانداری می‌کنند که مورد هدف مستقیم گلولهٔ جنگی قرار می‌گیرند. به گفته صاحبگل صالحی، فرماندار خاش، معترضان تلاش کردند ساختمان فرمانداری را تصرف کنند و اداره جهاد کشاورزی این شهرستان به‌طور کامل در آتش سوخت. به گفته او ۱۲ دستگاه خودرو در شهر خاش سوزانده شد.

مولوی عبدالحمید، امام جمعه زاهدان، در بیانیه‌ای اعلام کرد در این حادثه دست‌کم ۱۶ نفر کشته و ده‌ها نفر دیگر زخمی شدند. او همچنین اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی دربارهٔ «حمله مسلحانه مردم خاش به فرمانداری» را «دروغ محض» خوانده‌است.

تغییر استاندار

در ۴ دی ۱۴۰۱ با پیشنهاد احمد وحیدی، وزیر کشور ایران و با تأیید هیئت دولت سیزدهم، محمد کرمی به سمت استانداری سیستان و بلوچستان منصوب و جایگزین حسین مدرس خیابانی شد. مدرس خیابانی، استاندار پیشین چندین بار تقاضای استعفا کرده بود.

بازداشت معترضان

نزدیک به سه ماه پس از «جمعه خونین زاهدان» و پس از برگزاری سیزده جمعه اعتراضی، روز دوشنبه ۱۲ دی ۱۴۰۱ دست‌کم ۴۰ تن در جریان عملیات مشترک وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران و فرماندهی انتظامی سیستان و بلوچستان در شهر زاهدان بازداشت شدند. بر اساس گزارش رسانه‌ها و فعالان منطقه، بازداشت‌های روز دوشنبه زاهدان در دو مرحله انجام شد و ابتدا ۱۰ تن در خیابان کشاورز و سپس ۳۰ تن در ورزشگاه محله کریم‌آباد زاهدان بازداشت شدند.

معرفی مسجد مکی به‌عنوان مصداق مسجد ضرار

محمدجواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر نظام جمهوری اسلامی ایران، در پی خیزش ۱۴۰۱ ایران مسجد جامع مکی زاهدان را مصداق مسجد ضرار معرفی کرد و گفت که از آنجا حرف‌های متعفن بیرون می‌آید. مسجد ضرار به عنوان «نماد نفاق» در اسلام شهرت دارد و محمد دستور ویران کردنش را داد.

جستارهای وابسته

• درگیری‌های ۱۴۰۱ سنندج
• خدانور لجه‌ای
• خیزش ۱۴۰۱ ایران