محمود جم

محمود جم
محمود جم
نخست‌وزیر ایران
	دوره مسئولیت; ۱۲ آذر ۱۳۱۴ – ۴ آبان ۱۳۱۸
پادشاه	رضاشاه
پس از	محمدعلی فروغی
پیش از	احمد متین دفتری
وزیر امور خارجه
	دوره مسئولیت; ۱۱ اسفند ۱۲۹۹ – ۱۳۰۰
پادشاه	احمدشاه
نخست‌وزیر	سید ضیاءالدین طباطبایی
پس از	حسن محتشم‌السلطنه
پیش از	محمدتقی معززالدوله
وزیر کشور
	دوره مسئولیت; ۲۶ شهریور ۱۳۱۲ – ۸ مهر ۱۳۱۶
پادشاه	رضاشاه
نخست‌وزیر	محمدعلی فروغی
پس از	علی اصغر زرین کفش
پیش از	ابوالقاسم فروهر
وزیر جنگ
	دوره مسئولیت; ۲۲ شهریور ۱۳۲۶ – آذر ۱۳۲۶
پادشاه	محمدرضا پهلوی
نخست‌وزیر	احمد قوام
پس از	احمد امیراحمدی
وزیر مالیه
	دوره مسئولیت; ۱۳۰۲ – ۱۳۰۳
پادشاه	احمدشاه
نخست‌وزیر	رضاخان سردارسپه
پس از	ذکاءالملک فروغی
پیش از	حسن مشارالملک
	دوره مسئولیت; ۱۳۰۰ – ۱۳۰۰
نخست‌وزیر	سید ضیاءالدین طباطبایی
پس از	عیسی‌خان فیض
وزیر فواید عامه
	دوره مسئولیت; ۴ دی ۱۳۰۷ – شهریور ۱۳۰۸
پادشاه	رضاشاه
نخست‌وزیر	مهدی‌قلی هدایت
پس از	حبیب‌الله شیبانی
پیش از	کریم بوذرجمهری
وزیر دربار
	دوره مسئولیت; آذر ۱۳۲۶ – مهر ۱۳۲۸
پادشاه	محمدرضا پهلوی
	دوره مسئولیت; آبان ۱۳۱۸ – شهریور ۱۳۲۰
پادشاه	رضاشاه
نخست‌وزیر	احمد متین دفتری
پیش از	محمدعلی فرزین
معاون نخست‌وزیر
	دوره مسئولیت; آذر ۱۳۰۴ – اردیبهشت ۱۳۰۶
پادشاه	رضاشاه
نخست‌وزیر	محمدعلی فروغی; حسن مستوفی
سفیر ایران در ایتالیا
	دوره مسئولیت; مهر ۱۳۲۸ – ۵ تیر ۱۳۲۹
پادشاه	محمدرضا پهلوی
پیش از	علی منصور
سفیر ایران در مصر
	دوره مسئولیت; اسفند ۱۳۲۰ – خرداد ۱۳۲۶
پس از	علی‌اکبر بهمن
سناتور
	دوره مسئولیت; ۱۳۳۲ – ۱۹ مرداد ۱۳۴۸
حوزه انتخاباتی	کرمان (دوره‌های دوم تا پنجم)
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۵۹ خورشیدی; تبریز، ایران
درگذشته	۱۹ مرداد ۱۳۴۸; تهران، ایران
ملیت	ایرانی
همسر(ان)	ملکه زمان; صغرا عزیزالملوک
فرزندان	۲ فرزند، از جمله فریدون
تخصص	سیاستمدار; دیپلمات
فعالیت‌ها	ده بار وزارت; دو بار استانداری; دو بار مسئول سفارت; چهار بار نماینده مجلس; یک بار معاون نخست‌وزیر

محمودخان مدیرالملک (۱۲۵۹ تبریز – ۱۹ مرداد ۱۳۴۸ تهران) که نام خانوادگی جَم را برگزید، سیاستمدار ایرانی از اواخر دوران قاجار و نخست‌وزیر ایران در دوران رضاشاه بود. او اولین رئیس دولت در تاریخ ایران است که عنوان نخست‌وزیر برایش به کار رفت.

آغاز کار

پدرش محمدصادق کرمانی از کارمندان دولت بود که از کرمان به تبریز مهاجرت کرده بود. تحصیلاتش را در مدارس جدید در تبریز، از جمله مدرسه میسیونرها (مبلّغان مذهبی مسیحی) به پایان برد. چون زبان فرانسوی را در این مدرسه به خوبی فراگرفته بود، نزد کوپن داروساز فرانسوی و پزشک مخصوص محمدعلی میرزا مشغول به کار شد و از این راه به دستگاه ولیعهد راه یافت.

در ۱۲۸۸ راهی تهران شد. ابتدا به‌عنوان مترجم در گمرک و سپس به واسطه نفوذ حسینقلی نواب وزیر امور خارجه دولت مستوفی‌الممالک (که از بستگان او بود)، به عنوان منشی در سفارت فرانسه مشغول به کار شد. در ۱۲۹۸ به دستور وثوق‌الدوله به وزارت مالیه انتقال یافت و رئیس انبار غله دولتی شد. در همان سال به پیشنهاد وثوق‌الدوله و تصویب احمدشاه، لقب مدیرالملک به او داده شد. سال بعد در دولت میرزا حسن خان مشیرالدوله به ریاست خزانه‌داری کل کشور رسید.

وزارت

دورهٔ اصلی زندگی سیاسی مدیرالملک با کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ آغاز شد. او در جریان کودتا بازداشت و سپس آزاد و در هشتم اسفند در دولت سید ضیاءالدین طباطبایی وزیر امور خارجه و پس از چندی وزیر مالیه شد. بهمن سال بعد معاون و عملاً سرپرست وزارت داخله در دولت مشیرالدوله شد. رضاخان سردار سپه که در سال ۱۳۰۲ نخست‌وزیر شد، وزارت مالیه را به مدیرالملک سپرد اما سال بعد او را کنار گذاشت.

در دوران پادشاهی رضا شاه، محمود جم عهده‌دار معاونت نخست‌وزیر در دولت‌های محمدعلی فروغی و میرزا حسن مستوفی‌الممالک تا اینکه مخبرالسلطنه هدایت در سال دوم نخست‌وزیری‌اش، او را در چهارم دی ۱۳۰۷ به عنوان وزیر فواید عامه به مجلس شورای ملی معرفی کرد. جم تا شهریور ۱۳۰۸ بر این سمت ماند و سپس والی کرمان و پس از آن، خراسان شد تا اینکه در سال ۱۳۱۲ محمدعلی فروغی برای دومین بار نخست‌وزیر شد و در ۲۶ شهریور جم را به عنوان وزیر داخله (کشور) به مجلس معرفی کرد.

نخست‌وزیری

در آذر ۱۳۱۴ پس از سقوط دولت فروغی، محمود جم مأمور تشکیل دولت شد. او همان کابینه محمدعلی فروغی را عیناً در سیزدهم آذر به مجلس معرفی کرد و تا سال ۱۳۱۸ نخست‌وزیر بود. دورهٔ نخست‌وزیری جم یکی از طولانی‌ترین دوره‌های نخست‌وزیری در حکومت رضاشاه بود، و شاهد بسیاری از رویدادهای سیاسی و اجتماعی بود که از مهم‌ترین آن‌هاست: واقعهٔ کشف حجاب، قرارداد تقسیم آب هیرمند میان ایران و افغانستان در ۱۳۱۷، خودکشی علی‌اکبر داور وزیر مالیه در ۱۳۱۵، امضای پیمان عدم تعرض بین چهار دولت ایران، عراق، افغانستان و ترکیه، به نام پیمان سعدآباد، و پایان احداث راه‌آهن سراسری ایران.

جم همچنین در خرداد ۱۳۱۷ به مصر رفت و رسماً پرنسس فوزیه خواهر پادشاه مصر را برای ولیعهد خواستگاری کرد. در چهاردهم آبان آن سال نیز لایحه‌ای به تصویب مجلس شورای ملی رساند که با تفسیر اصل ۳۷ متمم قانون اساسی منع قانونی برای این ازدواج را از میان برداشت. این اصل از قانون اساسی شرط کرده بود که مادر ولیعهد باید ایرانی‌الاصل باشد اما با لایحه دولت جم که مجلس تصویب کرد، مادر ایرانی‌الاصل اعم از مادری شد که از پدر ایرانی متولد شده باشد یا اینکه قبل از عقد ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران، «به اقتضای مصالح عالیه کشور به پیشنهاد دولت و تصویب مجلس شورای ملی به موجب فرمان پادشاه عصر صفت ایرانی به او اعطا شده باشد».^[۱]

بنابر این تفسیر، دولت در هشتم آذر لایحه‌ای به مجلس فرستاد که پیشنهاد می‌کرد «به والاحضرت فوزیه دختر اعلیحضرت مرحوم ملک فؤاد و خواهر اعلیحضرت ملک فاروق پادشاه مصر به موجب فرمان همایونی صفت ایرانی اعطا شود». مجلس همان روز این لایحه را تصویب کرد.

در دوران نخست‌وزیری محمود جم فرهنگستان زبان فارسی تشکیل شد و برای بسیاری از اصطلاحات اداری و سیاسی رایج، جایگزین فارسی تعریف کرد. نام‌های وزارت‌خانه‌ها در زمان نخست‌وزیری جم در مهر ۱۳۱۷ به نام‌های فارسی تغییر یافت. عنوان رئیس‌الوزراء نیز که از زمان مشروطیت باب شده بود، به نخست‌وزیر تغییر یافت و جم اولین رئیس دولت در تاریخ ایران شد که نخست‌وزیر نامیده شد.

در آبان ۱۳۱۸ احمد متین دفتری مأمور تشکیل دولت و محمود جم وزیر دربار شد. در شهریور ۱۳۲۰ مأمور شد رضاشاه و همراهان او را در راه خروج از کشور تا بندرعباس بدرقه کند. در اسفند ۱۳۲۰ به عنوان سفیر ایران به مصر رفت و تا خرداد ۱۳۲۶ در این سمت بود.

جم پس از بازگشت به ایران، در شهریور ۱۳۲۶ در دولت احمد قوام وزیر جنگ شد و پس از سقوط دولت قوام در آذر آن سال بار دیگر وزیر دربار شد تا مهر ۱۳۲۸ که به عنوان سفیر به ایتالیا فرستاده شد. در مرداد ۱۳۲۹ به ایران بازگشت و دورهٔ کوتاهی در سال ۱۳۳۳ استاندار آذربایجان شد. در دورهٔ دوم مجلس سنا در ۱۳۳۲ نماینده کرمان در مجلس سنا بود.

در سال ۱۳۳۶ در پی کوشش محمدرضا شاه پهلوی برای ایجاد احزاب پارلمانی در ایران، جم به ریاست شورای مرکزی حزب تازه‌تأسیس ملّیون انتخاب و مأمور تهیهٔ اساسنامهٔ آن حزب شد. عضویت محمود او در دوره‌های سوم، چهارم و پنجم مجلس سنا تا پایان عمرش در نوزدهم مرداد ۱۳۴۸ ادامه داشت.

نگارخانه

جستارهای وابسته

فریدون جم

منابع

↑ «مذاکرات جلسه ۶۲ دوره یازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم آبان ۱۳۱۷». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۰.

سالنامه دنیا، خاطرات محمود جم
زهرا شجیعی، نخبگان سیاسی ایران: از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ج۳: هیئت وزیران ایران در عصر مشروطیت، تهران۱۳۷۲
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، بر اساس دفتر ثبت کابینه‌های نخست‌وزیری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۸
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی: جم، محمود

[1] «مذاکرات جلسه ۶۲ دوره یازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم آبان ۱۳۱۷». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۰.

[۱]

ن ب و نخست‌وزیران ایران (فهرست)
قاجار (۱۳۰۴–۱۲۸۵)	افخم* اتابک مشیرالسلطنه قراگوزلو مافی مشیرالسلطنه سعدالدوله* تنکابنی مستوفی‌الممالک تنکابنی صمصام‌السلطنه علاءالسلطنه مستوفی‌الممالک مشیرالدوله عین‌الدوله مستوفی‌الممالک فرمانفرما تنکابنی وثوق‌الدوله علاءالسلطنه عین‌الدوله مستوفی‌الممالک بختیاری وثوق‌الدوله مشیرالدوله اکبر طباطبایی قوام‌السلطنه مشیرالدوله قوام‌السلطنه مستوفی‌الممالک مشیرالدوله پهلوی
پهلوی (۱۳۵۷–۱۳۰۴)	فروغی* مستوفی هدایت فروغی جم متین‌دفتری علی منصور فروغی سهیلی قوام سهیلی ساعد بیات حکیمی صدر حکیمی قوام حکیمی هژیر ساعد علی منصور رزم‌آرا فهیمی* علاء مصدق قوام مصدق زاهدی علاء اقبال شریف‌امامی امینی علم حسنعلی منصور هویدا آموزگار شریف‌امامی ازهاری بختیار
جمهوری اسلامی (۱۳۶۸–۱۳۵۷)	بازرگان رجایی باهنر مهدوی کنی موسوی
* کفیل

ن ب و وزیران امور خارجه (فهرست)
قاجار	نشاط اصفهانی (۱۲۰۲–۱۲۰۰) ابوالحسن شیرازی (۱۲۱۳–۱۲۰۲) علی فراهانی* (۱۲۱۴–۱۲۱۳) مسعود انصاری (۱۲۱۹–۱۲۱۴) ابوالحسن شیرازی (۱۲۲۵–۱۲۱۹) مسعود انصاری (۱۲۲۷–۱۲۲۵) محمدتقی فراهانی* (۱۲۳۰–۱۲۲۷) محمدعلی شیرازی (۱۲۳۰) سعید انصاری (۱۲۵۲–۱۲۳۰) محمد رئیس نوری* (۱۲۵۲) حسین سپهسالار (۱۲۵۹–۱۲۵۲) سعید انصاری (۱۲۶۲–۱۲۵۹) محمد رئیس نوری* (۱۲۶۲) محمود قراگوزلو (۱۲۶۴–۱۲۶۲) یحیی مشیرالدوله (۱۲۶۶–۱۲۶۴) عباس قوام‌الدوله (۱۲۷۵–۱۲۶۶) نصرالله نایینی* (۱۲۷۵) محسن مظاهر (۱۲۷۸–۱۲۷۵) نصرالله نایینی (۱۲۸۵–۱۲۷۸) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۶–۱۲۸۵) جواد سعدالدوله (۱۲۸۶) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۶) حسن پیرنیا (۱۲۸۷–۱۲۸۶) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۷) جواد سعدالدوله (۱۲۸۸–۱۲۸۷) اسدالله مشارالسلطنه* (۱۲۸۸) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۸) اسماعیل ثقةالملک* (۱۲۸۸) محمدابراهیم غفاری (۱۲۸۹–۱۲۸۸) حسینقلی نواب (۱۲۸۹) حسن اسفندیاری (۱۲۹۰–۱۲۸۹) حسن وثوق (۱۲۹۲–۱۲۹۰) محمدابراهیم غفاری (۱۲۹۴–۱۲۹۲) حسن اسفندیاری (۱۲۹۴) علیقلی مسعود انصاری (۱۲۹۴) اکبر صارم‌الدوله (۱۲۹۵–۱۲۹۴) حسن وثوق (۱۲۹۶–۱۲۹۵) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۹۶) علیقلی مسعود انصاری (۱۲۹۷–۱۲۹۶) اسدالله مشارالسلطنه (۱۲۹۷) علیقلی مسعود انصاری (۱۲۹۸–۱۲۹۷) فیروز فیروز (۱۲۹۹–۱۲۹۸) اسدالله مشارالسلطنه (۱۲۹۹) حسن اسفندیاری (۱۲۹۹) مصطفی‌قلی فهیم‌الدوله* (۱۲۹۹) جهانگیر ناظم‌الملک* (۱۲۹۹) حسن اسفندیاری (۱۲۹۹) محمود جم (۱۳۰۰–۱۲۹۹) محمدتقی معززالدوله (۱۳۰۰) حسن اسفندیاری (۱۳۰۰) ابوالقاسم عمید* (۱۳۰۰) اسدالله مشارالسلطنه (۱۳۰۰) ابراهیم حکیمی (۱۳۰۱–۱۳۰۰) احمد قوام (۱۳۰۱) محمدعلی فروغی (۱۳۰۲–۱۳۰۱) محمد مصدق (۱۳۰۲) محمدعلی فروغی (۱۳۰۳–۱۳۰۲) حسن مشار (۱۳۰۴–۱۳۰۳)
پهلوی	داوود مفتاح* (۱۳۰۵–۱۳۰۴) علیقلی مسعود انصاری (۱۳۰۷–۱۳۰۵) فتح‌الله پاکروان* (۱۳۰۷) ابوالقاسم عمید* (۱۳۰۷) محمدعلی فرزین (۱۳۰۹–۱۳۰۷) محمدعلی فروغی (۱۳۱۲–۱۳۰۹) سید باقر کاظمی (۱۳۱۴–۱۳۱۲) عنایت‌الله سمیعی (۱۳۱۶–۱۳۱۵) مصطفی عدل* (۱۳۱۷–۱۳۱۶) علی سهیلی (۱۳۱۷) مظفر اعلم (۱۳۱۹–۱۳۱۷) جواد عامری* (۱۳۲۰–۱۳۱۹) علی سهیلی (۱۳۲۱–۱۳۲۰) محمد ساعد (۱۳۲۳–۱۳۲۱) محسن رئیس (۱۳۲۳) نصرالله انتظام (۱۳۲۴–۱۳۲۳) انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴) ابوالقاسم نجم (۱۳۲۴) احمد قوام (۱۳۲۵–۱۳۲۴) محمدعلی همایون‌جاه (۱۳۲۶–۱۳۲۵) انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۶) موسی نوری اسفندیاری (۱۳۲۶) سید باقر کاظمی (۱۳۲۶) موسی نوری اسفندیاری (۱۳۲۷–۱۳۲۶) علی‌اصغر حکمت (۱۳۲۸–۱۳۲۷) علی‌اکبر سیاسی (۱۳۲۸) حسین علاء (۱۳۲۹–۱۳۲۸) محمود صلاحی* (۱۳۲۹) محسن رئیس (۱۳۲۹) عبدالله انتظام (۱۳۳۰–۱۳۲۹) سید باقر کاظمی (۱۳۳۱–۱۳۳۰) حسین نواب (۱۳۳۱) حسین فاطمی (۱۳۳۲–۱۳۳۱) عبدالله انتظام (۱۳۳۴–۱۳۳۲) علیقلی اردلان (۱۳۳۷–۱۳۳۴) علی‌اصغر حکمت (۱۳۳۸–۱۳۳۷) جلال عبده (۱۳۳۸) غلام‌عباس آرام (۱۳۳۹–۱۳۳۸) امیرخسرو افشار* (۱۳۳۹) یدالله عضدی (۱۳۳۹) حسین قدس نخعی (۱۳۴۱–۱۳۳۹) غلام‌عباس آرام (۱۳۴۵–۱۳۴۱) اردشیر زاهدی (۱۳۵۰–۱۳۴۵) عباسعلی خلعتبری (۱۳۵۷–۱۳۵۰) امیرخسرو افشار (۱۳۵۷) احمد میرفندرسکی (۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	کریم سنجابی (۱۳۵۸–۱۳۵۷) مهدی بازرگان* (۱۳۵۸) ابراهیم یزدی (۱۳۵۸) سید ابوالحسن بنی‌صدر* (۱۳۵۸) صادق قطب‌زاده (۱۳۵۹–۱۳۵۸) محمدکریم خداپناهی* (۱۳۵۹) محمدعلی رجایی* (۱۳۶۰–۱۳۵۹) میرحسین موسوی (۱۳۶۰) علی‌اکبر ولایتی (۱۳۷۶–۱۳۶۰) کمال خرازی (۱۳۸۴–۱۳۷۶) منوچهر متکی (۱۳۸۹–۱۳۸۴) علی‌اکبر صالحی (۱۳۹۲–۱۳۸۹) محمدجواد ظریف (۱۴۰۰–۱۳۹۲) حسین امیرعبداللهیان (۱۴۰۳–۱۴۰۰) علی باقری کنی* (۱۴۰۳) سید عباس عراقچی (اکنون–۱۴۰۳)
* سرپرست

ن ب و وزیران کشور ایران (فهرست)
قاجار پیش از مشروطه (داخله)	صادق امین‌الدوله (۱۲۷۵ ه‍.ق) ؟فرخ امین‌الدوله (۱۲۷۵–؟ ه‍.ق) محمدحسین دبیرالملک فراهانی (۱۲۹۰ ه‍.ق) یوسف آشتیانی (۱۲۹۰–۱۳۰۳ ه‍.ق) عباس قوام‌الدوله (رجب ۱۳۰۳–۱۳۰۴ ه‍.ق) علی‌اصغر امین‌السلطان (؟–؟) علی‌قلی مخبرالدوله (۱۳۱۴ ه‍.ق) تقی مجدالملک (۱۳۱۵–؟ ه‍.ق) اسماعیل امین‌الملک (۱۳۱۶ ه‍.ق) نصرالله دبیرالملک (۱۳۱۷–۱۳۱۹ ه‍.ق) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (؟–؟) احمد مشیرالسلطنه (۱۳۲۳–۱۳۲۴ ه‍.ق) تقی مجدالملک (۱۳۲۴ ه‍.ق)
قاجار پس از مشروطه (داخله)	تقی مجدالملک (۱۲۸۵) سلطان‌علی وزیر افخم (۱۲۸۵–۱۲۸۶) علی‌اصغر اتابک (۱۲۸۶) احمد مشیرالسلطنه (۱۲۸۶) غلامرضا آصف‌الدوله (۱۲۸۶) حسین‌قلی نظام‌السلطنه (۱۲۸۶–۱۲۸۷) احمد مشیرالسلطنه (۱۲۸۷–۱۲۸۸) عبدالحسین میرزا فرمانفرما (۱۲۸۸) علی‌قلی سردار اسعد (۱۲۸۸–؟) محمدولی سپهدار اعظم (۱۲۸۹) عبدالحسین میرزا فرمانفرما (۱۲۸۹) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۸۹) صادق مستشارالدوله (۱۲۸۹–۱۲۹۰) حسن وثوق‌الدوله (۱۲۹۰) احمد قوام‌السلطنه (۱۲۹۰) نجف‌قلی صمصام‌السلطنه (۱۲۹۰–۱۲۹۱) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۱–۱۲۹۳) حسن محتشم‌السلطنه (۱۲۹۳) صادق مستشارالدوله (۱۲۹۳–۱۲۹۴) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۴) حسن مستوفی‌الممالک (۱۲۹۴) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۴) محمدولی سپهسالار اعظم (۱۲۹۴–۱۲۹۵) فتح‌الله سردار منصور (۱۲۹۵–۱۲۹۶) صادق مستشارالدوله (۱۲۹۶) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۶) ؟احمد قوام‌السلطنه (۱۲۹۶) حسن مستوفی‌الممالک (۱۲۹۶–؟) مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (؟–۱۲۹۷) نجف‌قلی صمصام‌السلطنه (۱۲۹۷) حسن وثوق‌الدوله (۱۲۹۷–۱۲۹۹) ابوالفتح میرزا حشمت‌الدوله (۱۲۹۹) فتح‌الله سپهدار اعظم (۱۲۹۹) حسین دادگر* (۱۲۹۹–۱۳۰۰) احمد قوام (۱۳۰۰) حسن پیرنیا (۱۳۰۰–۱۳۰۱) علی منصور* (۱۳۰۱) حسن مستوفی (۱۳۰۱–؟) حسین سمیعی (؟–۱۳۰۲) احمد پیرنیا* (۱۳۰۲) حسن پیرنیا (۱۳۰۲) قاسم صوراسرافیل (۱۳۰۲–۱۳۰۳) محمود انصاری (۱۳۰۳) علی منصور* (۱۳۰۳–۱۳۰۴) احمد قوام (۱۳۰۴)
پهلوی (داخله تا آبان ۱۳۱۸)	دادگر (۱۳۰۵–۱۳۰۴) مستوفی (۱۳۰۵) علامیر (۱۳۰۵) مشیر فاطمی (۱۳۰۶–۱۳۰۵) حسین سمیعی (؟–۱۳۰۶) منصور (؟–؟) زرین‌کفش* (۱۳۱۲–؟) جم (۱۳۱۶–۱۳۱۲) فروهر (۱۳۱۶–؟) فریدونی* (؟–؟) فروهر (؟–؟) حکمت (۱۳۱۸–؟) سعید سمیعی* (۱۳۱۹–۱۳۱۸) حکمت (۱۳۱۹) سهیلی (۱۳۲۰–۱۳۱۹) جواد عامری (۱۳۲۰) جهانبانی (۱۳۲۰) امیراحمدی (۱۳۲۰) سهیلی (۱۳۲۱–۱۳۲۰) فرخ (۱۳۲۱) کاظمی (۱۳۲۱) عامری (۱۳۲۱) بهرامی (۱۳۲۱) سهیلی (۱۳۲۲) تدین (۱۳۲۲) هژیر (۱۳۲۳–۱۳۲۲) سروری (۱۳۲۴–۱۳۲۲) حکیمی (۱۳۲۴) محسن صدر (۱۳۲۴) فهیمی (۱۳۲۴) صالح (۱۳۲۴) قوام (۱۳۲۵–۱۳۲۴) فریدونی* (۱۳۲۶–۱۳۲۵) آق‌اولی (۱۳۲۶) قوام (۱۳۲۶) آق‌اولی (۱۳۲۶) امیراحمدی (۱۳۲۷–۱۳۲۶) فهیمی (۱۳۲۷) هژیر (۱۳۲۷) ساعد* (۱۳۲۷) اقبال (۱۳۲۸–۱۳۲۷) علم (۱۳۲۸) زند (۱۳۲۹–۱۳۲۸) اردلان (۱۳۲۹) رزم‌آرا* (۱۳۲۹) اردلان (۱۳۲۹) فضل‌الله زاهدی (۱۳۳۰) امیرعلائی (۱۳۳۰) امیرتیمور کلالی (۱۳۳۰) صالح (۱۳۳۰) رام (۱۳۳۱–۱۳۳۰) امامی (۱۳۳۱) صدیقی (۱۳۳۲–۱۳۳۱) فضل‌الله زاهدی (۱۳۳۴–۱۳۳۲) علم (۱۳۳۶–۱۳۳۴) جلالی (۱۳۳۷–۱۳۳۶) باتمانقلیچ (۱۳۳۸–۱۳۳۷) اتابکی (۱۳۳۹–۱۳۳۸) علوی مقدم (۱۳۳۹) امیرعزیزی (۱۳۴۱–۱۳۳۹) پیراسته (۱۳۴۲–۱۳۴۱) سید جواد صدر (۱۳۴۴–۱۳۴۲) عبدالرضا انصاری (۱۳۴۷–۱۳۴۴) خسروانی (۱۳۴۸–۱۳۴۷) حسن زاهدی (۱۳۵۰–۱۳۴۸) سام (۱۳۵۳–۱۳۵۰) آموزگار (۱۳۵۵–۱۳۵۳) هویدا* (۱۳۵۵) معینی (۱۳۵۶–۱۳۵۵) نصر اصفهانی (۱۳۵۷–۱۳۵۶) قره‌باغی (۱۳۵۷) بختیار (۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸–۱۳۵۷) صباغیان (۱۳۵۸) هاشمی رفسنجانی* (۱۳۵۸) مهدوی کنی (۱۳۶۰–۱۳۵۸) نیک‌روش (۱۳۶۰) ناطق نوری (۱۳۶۴–۱۳۶۰) محتشمی‌پور (۱۳۶۸–۱۳۶۴) نوری (۱۳۷۲–۱۳۶۸) بشارتی (۱۳۷۶–۱۳۷۲) نوری (۱۳۷۷–۱۳۷۶) تاج‌زاده* (۱۳۷۷) موسوی لاری (۱۳۸۴–۱۳۷۷) پورمحمدی (۱۳۸۷–۱۳۸۴) هاشمی* (۱۳۸۷) کردان (۱۳۸۷) دانشجو* (۱۳۸۷) محصولی (۱۳۸۸–۱۳۸۷) محمدنجار (۱۳۹۲–۱۳۸۸) رحمانی فضلی (۱۴۰۰–۱۳۹۲) وحیدی (۱۴۰۳–۱۴۰۰) مؤمنی (اکنون–۱۴۰۳)
* سرپرست