قره‌قویونلو

قراقویونلو
۷۸۰/۱۳۷۸–۸۷۴/۱۴۶۹
پرچم
منطقه حکمرانی قره‌قویونلوها. رنگ آبی روشن نشان می‌دهد که بخش‌های از شرق عراق امروزی و منطقه کوچکی از ساحل جنوبی خلیج فارس در شبه جزیره عربستان برای مدت کمی تحت فرمانروایی آنان بوده‌است
پایتخت	تبریز
زبان(های) رایج	ترکی آذربایجانی و فارسی
دین(ها)	اسلام
حاکم
• ۷۹۰-ح ۷۸۰ ه.ق	قرامحمد
• ۸۲۳-۷۹۰ ه.ق	قره یوسف
• ۸۴۱-۸۲۳ ه.ق	قرا اسکندر
• ۸۷۲-۸۴۱ ه.ق	جهانشاه قراقویونلو
• ۸۷۴-۸۷۲ ه.ق	حسن علی میرزا
دوره تاریخی	قرون وسطی
• بنیان‌گذاری	۷۸۰/۱۳۷۸
• فروپاشی	۸۷۴/۱۴۶۹
پیشین پسین چوپانیان جلایریان آق قویونلو تیموریان

قراقویونلو‌ دودمانی از حاکمان ترکمان و مسلمان بود که نزدیک به صد سال بر شمال‌غرب ایران، شرق آناتولی، آذربایجان و ارمنستان حکمرانی کردند (۷۸۰–۸۷۴ ه‍.ق). خانوادهٔ حاکم قراقویونلو از قبیلهٔ ییوا، به ویژه ایل بهارلو بودند. آن‌ها از طوایفی بودند که هنگام حملهٔ مغول مساکن خود را حوالی دریاچهٔ خوارزم ترک کرده به ایران آمدند و هر طایفه از آنان در جایی استقرار یافتند. هنگامی که دولت ایلخانان مغول منقرض شد، ترکمانان هم مانند سایر طوایف ترک از فرصت استفاده کرده صاحب قدرت شدند. این قبیله در شمال‌شرقی دریاچهٔ وان با مرکزیت ارچیش به قدرت رسیدند.

ریشه‌شناسی نام

آرامگاه امیران قراقویونلو

قراقویونلو واژه‌ای ترکی (مرکب از: قره + قویون + لو) و به معنی «صاحبان گوسفندهای سیاه» است. این واژه بسته به لهجهٔ محلی گوینده، قره‌قویونلو یا قارا قویونلو هم تلفظ و نوشته می‌شود.

نام قراقویونلوها نخستین‌بار در تاریخ در دورهٔ پیش از دودمان صفویان مطرح گردیده‌است. قراقویونلوها که ترکمان بودند ابتدا تحت فرمان دودمان مغولی جلایری‌ها در تبریز و بغداد بودند. اما در سال ۱۳۷۵ قرا یوسف رهبر قراقویونلوها در پی شورشی علیه جلایری‌ها استقلال خود را از جلایری‌ها اعلام کرد و کنترل آذربایجان، موصل و بغداد را به دست گرفت. تیموریان در حوالی ۱۴۰۰ قرا یوسف را شکست داده و قرایوسف به مصر متواری شد. وی پس از مدتی و در ۱۴۰۶ با کمک حاکمان وقت مصر، مملوک‌ها، دوباره کنترل تبریز را بدست آورد. دولت قراقویونلو در بخش مهمی از سرزمین ایران شامل خوزستان، کرمان، فارس و هرات حضور داشت واپسین فرمانروای قره‌قویونلو جهانشاه قراقویونلو نام داشت که اوزون حسن از دودمان آق‌قویونلو او را شکست داد و وی را به همراه پسرش کشت.

مذهب قراقویونلوها

این طایفه شیعه مذهب بوده‌اند و کلاه سیاه بر سر می‌گذاشتند و با طایفه دیگری که سنی و کلاه سفید بر سر می‌گذاشتند عموماً در رقابت و همجوار بوده‌اند. مسجد کبود در تبریز از بناهای ساخته شده در دوران قراقویونلوها است.

بازماندگان قراقویونلوها

در حال حاضر تیره‌هایی به نام قراقویونلو یا قارا قویونلو در بخش قره قویون که به اسم محال قره قویونلو در شهرستان شوط استان آذربایجان غربی است زندگی می‌کنند و عموماً پسوند قره قویونلو در نام خانوادگی خود یا محل تولد خود دارند. ایل شاهسون بغدادی در استان‌های تهران، مرکزی، … و در حوالی استان فارس وجود دارند. بخشی از بازماندگان جهانشاه قراقویونلو حکومت قطب شاهیان را در هند برپا نمودند.

یکی از مشخص‌ترین بازماندگان اتحادیه قراقویونلو، ایل بهارلوست که بخشی از آن در بهار و بخشی در فارس مستقر است، در اسامی طوایف ایل بهارلو طایفه ای بنام بارانلو وجود دارد، بارانلوها خانواده سلطنتی قراقویونلو را ساختند. پادشاهان قراقویونلو از خانواده قرامحمد برادر بایرام خوجه بودند و به بنی بهرلی نیز شهرت داشتند الگو:زامباور نسب نامه شهریاران ص۳۸۴ علیشکر بیگ بهارلو سردار بزرگ قراقویونلو و برادر همسر جهانشاه قراقویونلو بود، یک بخش از بازماندگان علیشکر بیگ به هند رفتند، بیرام خان بهارلو و عبدالرحیم خان بهارلو بزرگان حکومت گورکانیان هند از اخلاف ایشان بودند، یکی دیگر از نوادگان علیشکر بیگ، موسی خان بهارلو است، ایشان و بازماندگانش از اواخر دوره صفوی سرپرست بخشی از ایل بهارلو در فارس بودند.

در ساوه یکی طایفه‌های ایل شاهسون بغدادی می‌باشند و گفته می‌شود که در زمان نادرشاه به ایران انتقال داده شده‌اند. منبع یا منابعی که ارتباط این اقوام و گروه‌ها را به قراقویونلوهای دوره قبل از صفویه ذکر کرده باشد در دسترس نیست. اما این فرضیه خیلی دور از حقیقت نیست. به‌ویژه که قراقویونلوها مدتی حاکمان بغداد نیز بوده‌اند.

فرمانروایان قراقویونلو

مجسمه‌ای از زمان قره‌قویونلو

فرمانروا	سال فرمانروایی
قرامحمد	۱۳۸۰-۱۳۸۹
قرایوسف	۱۳۹۰-۱۴۲۰
قرااسکندر	۱۴۲۰-۱۴۳۵
جهانشاه (شاه جهان)	۱۴۳۵-۱۴۶۷

دیوان سالاری قراقویونلوها

الگوی دیوان سالاری قراقویونلوها، دیوان سالاری دورهٔ ایلخانی بوده‌است، اگرچه جزئیاتی از دیوان سالاری ایشان در دست نیست. در این دوره از دو دیوان تواجی به معنای فرماندهی نظامی و پروانجی، یعنی ریاست خزانه نام برده شده‌است.

کتابنامه

• شریک امین، شمیس؛ (۱۳۵۷) فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول، تهران، فرهنگستان ادب و هنر ایران.
• لمبتون، آن؛ (۱۳۶۳) سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، برگردان یعقوب آژند، تهران، امیر کبیر.

جستارهای وابسته

• ایل شاهسون بغدادی
• قشقایی