آلبانیای قفقاز
آلبانیای قفقاز (نام خارجی) اقوانک و الوانک (نام داخلی حال حاضر) | |
|---|---|
| قرن۲ پ.م–قرن ۸ ب. م | |
 مرزهای آلبانیای قفقاز در قرن پنجم و ششم میلادی | |
| پایتخت | قبله؛ بردع |
| زبان(های) رایج | زبان آلبانیای قفقازی، پهلوانیگ، پهلویگ |
| دین(ها) | پاگانیسم، مسیحیت، مزدیسنا |
| دوره تاریخی | تاریخ باستان |
• بنیان‌گذاری | قرن۲ پ.م |
• فروپاشی | قرن ۸ ب. م |
| امروز بخشی از |  جمهوری آذربایجان روسیه گرجستان ارمنستان |
آلبان قفقاز (ایرانی: اران، ارمنی: الوانک) نام یک کشور باستانی در منطقه قفقاز بوده‌است. این کشور از شمال به کوهستان کرائونیان که در قفقاز کشیده شده، از شرق به دریای کاسپین و از جنوب به رودخانه ارس محدود بوده‌است. از غرب، مرزش ناپایدار بوده‌است. استرابون نوشته‌است: رودخانه کورا مرز غربی آلبانیای قفقاز بوده‌است و این مرز بارها از جانب آلبانیایی‌ها یا ارمنی‌ها مورد تاخت و تاز قرار گرفته‌است. در انتهای شرقی مرز قفقاز، گذرگاهی در کنار ساحل دریای کاسپین بازمی‌گردد. که به دروازه‌های آلبانیا و دروازه‌های کاسپین توسط باستانیان، پهک چورای یا ایوری پهک توسط ارامنه نامیده می‌شود.[۱]
آلبانیا در زبان ارمنی باستان Աղուանք و به ارمنی امروزی Աղվանք (آقوانک) و به سایر زبان‌های قفقازی «آلبانیا» به منطقه‌ای فراتر از کل جمهوری آذربایجان امروزی گفته می‌شد. پادشاهی آلبانیا از چهار قرن پیش از میلاد تا نیمه اول قرن نهم میلادی برقرار بوده‌است. در سال ۳۳۱ پیش از میلاد از آلبانیای قفقاز به عنوان یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان یاد شده‌است. از آن دوران نام هیچ شهری از این منطقه در جایی یاد نشده‌است. پایتخت آلبانیا در کنار دریای کاسپین قرار داشته‌است. در سال ۳۸۷ میلادی که ساسانیان و رومی‌ها ارمنستان را بین خود تقسیم کردند، آلبانیای قفقاز تابع مطلق ایران شد. ساسانیان در سال ۵۱۰ میلادی آخرین حاکم بومی را برکنار کرده و اداره منطقه را به کل بدست گرفتند.
نام[ویرایش]
دلیل نام‌گذاری این دولت به نام آلبانی این بوده‌است که در زبان ارمنی باستان، این سرزمین را اَلوانک می‌نامیدند. هم‌اکنون مناطق شمالی آلبانیا را داغستان می‌نامند که از واژۀ تُرکی داغ به معنای کوه و پسوند ایرانی ستان تشکیل شده‌است.
گستره جغرافیایی[ویرایش]
آلبانیای قفقاز، از شمال به رود تِرِک (Terek)، از جنوب به رود ارس، از شرق به دریای کاسپین و از غرب به قلعه هوناراکرت و گرجستان و ساحل غربی دریاچه سوان (گوگچه) محدود بوده‌است.
شهرهای مهم[ویرایش]
شهرهای مهم آلبانیای قفقاز عبارت بوده‌اند از: کابالکا (شهرستان قبله کنونی)، پرتو (شهرستان بردع کنونی)، پایتاکران (شهرستان بیلقان کنونی)، سماخیا (شماخی کنونی)، شکی، آماراس، هوناراکرت و کیش (قیس).
شهرها و قلعه‌های ساسانی[ویرایش]
پارتو (Pʿartaw، نامی مرتبط به پارتی، پارتیان) نام شهر سابق ارمنی در مکان Terter در استان Uti، توسط حاکم آلبانیا، حدوداً در اواخر قرن چهارم میلادی ساخته شد. در دوران حکمرانی شاه واچه دوم، شهر Pʿartaw تحت نام پیروزآباد، بازسازی شد. بعدها شهر توسط قباد یکم، مستحکم شد، که اسمش به پیروزقباد تغییر یافت. Pʿartaw در آن زمان، هم شهر قدرتمند دفاعی و هم مرکز موفق تجاری و پیشه‌گری بود.[۲]
شهر دیگر که سابقاً ارمنی بود، Xałxał واقع در Uti، ولی نزدیک به مرز ایبریای قفقاز بود.[۳]
مردم‌شناسی[ویرایش]
به نوشته استرابون اهالی آلبانیای قفقاز از طوایفی تشکیل شده بودند که به ۲۶ زبان مختلف قفقازی صحبت می‌کردند.[۴] برخی از این طوایف عبارت بوده‌اند از: اوتی‌ها، گارگارها، سوده‌ها (Sovde)، موغها (مغ)، ساکاسینها، ماردها، آریاکها، آناریاکها، قل‌ها (Qel) و لق‌ها.[نیازمند منبع]
به گزارش استرابون مورخ یونانی، اقوام گلائه و لگائه اقوامی سکایی‌تبار می‌باشند که در میان آمازون‌ها و آلبانیایی‌ها سکونت داشتند.[۵]
در دوره ساسانیان برخی از اقوام ایرانی توسط ساسانیان در این منطقه ساکن شدند. در قرن سوم و چهارم با ورود اقوام ترک‌زبان مانند هون‌ها، سوواری‌ها، خزرها، بارسیل‌ها و … از گذرگاه دربند، گوناگونی نژادی در سرزمین‌های آلبانیای قفقاز بیشتر شد.
مذهب[ویرایش]
استرابو دربارهٔ مذهب آلبانیایی‌های قفقاز نوشته‌است: آن‌ها سه خدا را می‌پرستیدند: زئوس، خورشید و ماه. گرچه متداول است که این خدایان سه‌گانه را به خدایان سه‌گانهٔ ایرانی و ارمنی، میترا، اهورامزدا و آناهیتا ربط می‌دهند، اما این نزدیکی نادرست است.[نیازمند منبع] بدون انکار تأثیرپذیری آئین مزدا از ارمنستان بر مذهب آلبانیا، لازم است دیگر فاکتورهای خارجی و وجود لایه‌های بومی را در ذهن داشته باشیم. جایگاه ماه، نزدیک مرز ایبری دارای قلمرو وسیع و مقدس که توسط کشیش رده‌بالا، که دوم در رتبه در کل پادشاهی بود، اداره می‌شود.[۶]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ Chaumont، ALBANIA، 1: 806-810.
- ↑ Chaumont، ALBANIA، 1: 806-810.
- ↑ Chaumont، ALBANIA، 1: 806-810.
- ↑ Minorsky,v. , caucasia.iv
- ↑ the Gelae and the Legae, Scythian people, live between the Amazons and the Albanians, and that the Mermadalis River flows there, midway between these people and the Amazons. strabo (11.5.1)
- ↑ Chaumont، ALBANIA، 1: 806-810.
منابع[ویرایش]
- Chaumont, M. L (1985). "ALBANIA". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Vol. 1. New York: Bibliotheca Persica Press. p. 806-810. Archived from the original on January 5, 2013. Retrieved January 5, 2013.
 |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ آلبانیای قفقاز موجود است. |
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Albania». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای آلمانی، بازبینی‌شده در ۷۱ شهریور ۱۳۹۰.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Caucasian_Albania». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۷۱ شهریور ۱۳۹۰.
پیوند به بیرون[ویرایش]
حکومت‌های تاریخی و مناطق تاریخی ارمنستان | ||
|---|---|---|
| حکومت‌های مستقل ارمنستان |
|  |
| حکومت‌های کوچک یا وابسته ارمنستان |
| |
| ایالت‌های ارمنستان بزرگ | ||
| سایر مناطق | ||
| سایر ایالت‌ها تحت قیومت تیگران دوم | ||
| _Empire_-_Circa_480BC.png) | |
جستار وابسته: فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان | ||
| تاریخ کشور جمهوری آذربایجان |
|  | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جغرافیا |
| |||||||||
| سیاست | ||||||||||
| اقتصاد | ||||||||||
| فرهنگ |
| |||||||||
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانه‌های ملی | |
- آلبانیای قفقاز
- انحلالهای ۷۰۵ (میلادی)
- ایالت‌ها و قلمروهای بنیانگذاریشده در سده ۴ (پیش از میلاد)
- ایالت‌ها و قلمروهای منحلشده در سده ۸ (میلادی)
- تاریخ آذربایجان
- تاریخ جغرافیایی جمهوری آذربایجان
- تاریخ جمهوری آذربایجان
- تاریخ داغستان
- شاهنشاهیها و پادشاهیهای ایران
- قفقاز
- کشورهای پیشین در آسیا
- کشورهای پیشین در اروپا