علویان (سوریه)

علوی‌ها
شمشیر ذوالفقار مهمترین نماد علوی‌هاست.
کل جمعیت
نواحی با بیشترین جمعیت
سوریه: ۳ میلیون نفر ترکیه: ۷۰۰ هزار نفر لبنان: ۱۰۰ هزار نفر
زبان‌های رایج
عربی ترکی

یک علوی با پرندهٔ شکاری خود

خانوادهٔ اسد از سال ۱۹۷۰ تاکنون قدرت را در سوریه اختیار دارند.

محل سکونت علویان

عَلَویه یا نُصَیریه یکی از فرقه‌های مذهب شیعه است که بزرگترین اقلیت دینی را در سوریه تشکیل می‌دهند و حافظ اسد و بسیاری از رهبران حزب حاکم این کشور منتسب به آن هستند. در برخی منابع خصوصاً جدیداً در منابع غربی و وهابی اعتقاد آن‌ها به حلول خداوند و الوهیت علی بن ابی‌طالب بسیار مطرح می‌شود و به این واسطه پیروان وهابیت و سلفی گری آنها را مرتد می‌دانند.

سکونتگاه

سکونتگاه اصلی علوی‌ها در غرب سوریه است. پیروان این مذهب را علویان یا نُصَیریون یا الانصاریة می‌نامند.

ریشه تاریخی و باورها

ابهامات و اختلاف نظرهای زیادی در مورد ریشه تاریخی و اعتقادات اصلی آن‌ها وجود دارد. یکی از منابع مذهبی پذیرفته شده این فرقه کتاب المجموع اثری از سلیمان ادهانی است که سال ۱۸۵۹ در حلب منتشر شد. در این کتاب آمده که آن‌ها به تناسخ ارواح از جسمی به جسم دیگر اعتقاد دارند و واژه نصیریه برگرفته از نام «ابن نصیر العبدی البکری النمری» است؛ شخصی که خود را باب حسن عسکری امام یازدهم شیعه دوازده امامی معرفی می‌کرد. البته مشخص نیست که مطالب این کتاب تا چه اندازه برای علویان معاصر مرجعیت داشته باشد، چراکه از زمان شروع سرپرستی فرانسه بر سوریه (۱۹۲۰ تا ۱۹۴۶) نام نصیریه برای این گروه به تدریج کنار گذاشته شده و علویه جایگزین آن شده و این گروه از نظر اعتقادی و شاید هم با انگیزه‌های سیاسی به سوی همخوانی بیشتر با اکثریت شیعیان حرکت کرده‌است. در سال ۱۹۳۶ یک شورای علمای علوی در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که «علویان تنها هواداران امام علی... برادرزاده، پسرخوانده، و وصی پیامبر هستند». در سال ۱۹۷۳ سه سال پس از اینکه یک علوی به نام حافظ اسد در سوریه به قدرت رسید شورای علمای این مذهب اعلامیه‌ای با مفاد مشابه صادر کرد.

علویه از نظر تاریخی همراه با دروزها از مذهب اسماعیلیه منشعب شده‌اند و اسماعیلیه نیز پیشتر از شیعه امامیه جدا شده‌است. و به نوشته برخی دیگر فرقه نصیریه در قرن پنجم هجری قمری از شیعه امامیه منشعب شد.

پراکنش

هم‌اکنون علویان بیشتر در سواحل سوریه و استان ختای در ترکیه تمرکز دارند. به‌طور تقریبی سیزده درصد جمعیت سوریه علوی هستند. در سوریه آن‌ها قدرت سیاسی قابل توجهی را به دست آورده‌اند. آن‌ها از زمان سرپرستی فرانسه بر سوریه مقامات مهمی در ارتش به دست آورده و با به قدرت رسیدن حزب بعث در سال ۱۹۶۳ موقعیت بهتری به دست آوردند اما پس از رسیدن حافظ اسد به قدرت بود که جایگاه آن‌ها کاملاً مستحکم شد. از بین ۳۳ افسر نظامی ارشد منتخب حافظ اسد برای فرماندهی نیروهای مسلح، و سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۷ حداقل ۱۹ نفر علوی بوده‌اند. با این حال به نظر نمی‌رسد وضعیت سیاسی اجتماعی علویان در جامعه سوریه به‌طور کلی بهبود قابل توجهی کرده باشد.

در آثار مستشرقین و برخی مورخان اسلامی مطالب ضد و نقیضی در مورد اعتقادات این گروه مطرح شده خصوصاً اخیراً منایع وهابی بشدت سعی در منتسب کردن برخی عقاید به آنان دارند و اعتقادات زیادی به آن‌ان منتسب شده‌است. از جمله اعتقاد به خدایی علی بن ابیطالب و برخی افراد دیگر به آنان نسبت داده شده‌است. اما خود آن‌ها چنین مطالبی را رد می‌کنند.

موسی صدر رهبر شیعیان لبنان علویان سوری را شیعه اعلام کرد. منابع غربی این اقدام را بنا به ملاحظات سیاسی و برای ایجاد اتحاد با حافظ اسد رهبر پیشین سوریه اعلام کردند از زمان انقلاب ایران، جمهوری اسلامی با توجه به نگاه خاندان اسد با اسرائیل ائتلاف استراتژیک دو کشور در منطقه گرفته‌است. منابع غربی سعی دارند به این ائتلاف رنگ مذهبی بدهند تا بتوانند اختلافات مذهبی را دامن بزنند لذا تشیّع خاندان حاکم در سوریه را توجیهی ایدئولوژیک برای این ائتلاف معرفی می‌کنند

تعالیم نصیریه

منیر شریف از نویسندگان معاصر علوی در کتاب خود که مرجعی مهم شمرده می‌شود بیانیه حدود ۸۰ نفر از علمای علوی را آورده که در آن منشور اعتقادات خود را ذکر کرده‌اند این منشور که تفاوتی با اعتقادات شیعه اثناعشری در اصول و فروع دین ندارد سندی مهم در باب عقاید علویان شمرده می‌شود. دیگر نویسندگان علوی معاصر نظیر محمدامین غالب طویل، شیخ عیسی سعود، شیخ علی عزیز ابراهیم نیز معتقدند بیشتر علویها حلول و تناسخ را قبول ندارند و صوفیان آنها هم قائل به تجلی اند (نه حلول). بر اساس دیدگاه آنان علت گرایش غالیانه نصیریان، عزلت، محرومیت و جهل بوده‌است.

در منابع مستشرقین غربی، برخی اهل سنت و وهابی تعالیم نصیریه عبارت است از التقاط عناصر شیعه و مسیحیت و معتقدات ایران پیش از اسلام. به عقیده ایشان، خدا ذات یگانه‌ای است مرکب از سه اصل جداناپذیر بنامهای: «معنی»، «اسم»، «باب». این سه گانگی (تثلیث) به نوبت در وجود انبیاء مجسم و متجلی گشته‌است و آخرین تجسم با ظهور اسلام مصادف شده و آن ذات یگانه در تثلیث لایتجزایی در وجود علی بن ابی‌طالب، محمد و سلمان فارسی تجسم یافت. بدین سبب تثلیث مزبور را با حروف عمس (ع - م - س) معرفی می‌نمودند که اشاره به حروف اول سه اسم علی، محمد و سلمان است. از نگاه این منابع غربی و وهابی «نصیریه» معتقد به تناسخ اند و مانند دروزها به دو دستهٔ روحانی تقسیم می‌شوند: یکی «عامه» و دیگری «خاصه». طبقه خاصه از خود کتب مقدسی دارند و مضمون آنها را تاویل می‌کنند ولی برای عامه مکشوف نمی‌سازند.

در قرن هی گذشته مراسم مذهبی را روحانیان ایشان بر بلندیها، در بقاعی که (قبه) نامیده می‌شد برگزار می‌کردند. قبه‌ها معمولاً بر مقابر اولیای آن طایفه قرار دارد. «نصیریه» در بزرگداشت عیسی خیلی اعتقاد دارد و حواریون و عده‌ای از شهدای مسیحی را محترم می‌شمرند. در قدیم آنها به غسل تعمید و اعیاد مسیحی نیز توجه مخصوص داشتند.

آداب و رسوم دینی

گفته می‌شود برخی از قدمای علویان سوریه به جای نماز و روزه مرسوم مسلمانان، مراسم ذکر و نذر و قربانی و روزه‌داری خاص خود را داشتند ولی درآمیختن پیروان این فرقه‌ها با دیگر توده‌های مردم و همزیستی شان با مسلمانان موجب شده تا اعتقادات بسیاری از آنان و آداب و رسوم آنها تغییراتی کند.

هم‌اکنون علویان اصرار دارند که خود را مسلمان معرفی کنند، بر خلاف رویه نیاکانشان، نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند و برخی فرهیختگانشان در کتابها و مقالات خود می‌نویسند که کیش علوی، مذهب نیست بلکه طریقتی از طریقتهای صوفیانه است. در لبنان، نهاد رسمی علویان، شورای علوی اسلامی نام دارد و در سوریه، بشار اسد در نمازهای عید فطر و قربان، به شیوه اهل سنت نماز می‌خواند.

علویان از دید فقیهان شیعه و سنی

از دید برخی فقهای سنی دیدگاه و عقاید علویان متناقض با دین اسلام شناخته می‌شود. فقهای تشیع آنها را جزو مسلمانان می‌دانند منابع و مستشراقان غربی این نگاه تشیع را نگاهی از نوع با تساهل و مدارا با ایشان می‌دانند. در طول تاریخ پیروان این فرقه‌ها توسط حاکمان سنی سرکوب شده‌اند.

جستارهای وابسته

• علویان (ترکیه)

پیوند به بیرون

منابع علوی

• بیان عقیدة العلویین
• "موقع ذو الفقار"
• "موقع الدکتور أسعد علی"
• "موقع الاتحاد العلوی الترکی"
• آیا علویان شیعه‌اند؟

منابع پژوهشی

• Syria Alawis and Shiism نوشته مارتین کرامر
• Islamic Eduction in Syria by Joshua Landis
• علویان ترکیه و علویان سوریه: (شباهت‌ها و تفاوت‌ها)، نویسنده: مارینی، آرینگبرگ ولانناتزا. مترجم: برومند اعلم، عباس. نشریه تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم) پاییز و زمستان ۱۳۸۷
• The Alawi Capture of Power in Syria نوشتهٔ دانیل پایپز
• Nosairi encyclopedia.jrank
• Dogma and Ritual In Kitàb Al-Ma'àrif by the Nusayrì Theologian Ab ù Sa'ìd Maymùn B. Al-Qà Sim Al-Tabarànì a.pdf
• Ibn Taymiyya's Fatwa against the Nosairi A.pdf file
• Nusayri mb-soft
• http://www.martinkramer.org/sandbox/reader/archives/syria-alawis-and-shiism/
• http://www.economist.com/node/21554513?frsc=dg%7Ca
• http://www.globalsecurity.org/military/intro/islam-alawi.htm
• https://web.archive.org/web/20080321233324/http://www.1911encyclopedia.org/Nosairis
• http://english.al-akhbar.com/content/lebanon’s-alawi-minority-struggles-‘nation’-sects
• “The Book of Sulaimans First Ripe Fruit Disclosing the Mysteries of the Nursairian Religion” by Edward E Salisbury, 1864