عبدالله بن مسعود

عبدالله بن مسعود (نام کامل: عبدالله بن مسعود بن غافل بن حبیب الهذلی) معروف به ابن مسعود، از صحابه و یاران پیامبر خدا بود و ششمین مردی بود که در زمانی که محمد در مکه دعوت به اسلام را آغاز کرد، به اسلام گروید. وی از اولین حافظین قرآن در زمان پیامبر بوده و از مسلمانانی است که هر دو گروه سنی و شیعه به او احترام می‌گذارند.

اسلام آوردن

او در نوجوانی تحت تأثیر شخصیت پیامبر خدا قرار گرفت و مسلمان شد و از محمد خواست تا به او قرآن بیاموزد. عبدالله بن مسعود در این باره می‌گوید:

وقتی مسلمان شدم از دهان محمد هفتاد سوره را فرا گرفتم که کسی دربارهٔ آنها با من اختلاف و منازعه نمی‌کرد.

ابن مسعود بعد از پیامبر اسلام نخستین کسی بود که در مکه با صدای بلند و آشکار قرآن را تلاوت نمود که منجر به ضرب و شتم وی توسط قریش و غیر مسلمانان گردید و از ناحیهٔ صورت مجروح شد.

ابن حجر در مورد عبدالله بن مسعود می‌گوید:

او یکی از پیشگامان نخستین بود که از ابتدای دعوت اسلامی مسلمان شد و به حبشه و مدینه هجرت کرد ودر جنگ بدر و دیگر جنگها حضور داشت و همواره در سفر و حضر در رکاب پیامبر خدا بود.

در زمان خلفای نخستین

بعد از مرگ محمد، او به یکی از بزرگ‌ترین مفسرین قرآن مبدل گردید. به طوریکه بسیاری از مردم اگر در مورد قرآن سئوالی داشتند به او رجوع می‌کردند.

مصحف ابن مسعود

در روایتی در صحیح بخاری از پیامبر اسلام نقل شده‌است که:

قرائت قرآن را از چهار نفر بخواهید: عبدالله بن مسعود، سالم مولی أبی حذیفة، ابی بن کعب و معاذ بن جبل.

مصحف (قرآن) ابن مسعود با مصحف رایج از نظر ترتیب سوره‌ها و بخشهای قرآنی در میان مسلمانان تفاوتهایی داشت. همچنین در این مصحف سوره حمد و سوره ناس و سوره فلق نیامده بود. سوره توبه در این مصحف با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده بود. این مصحف در بعضی موارد با قرائت مشهور مخالفت دارد. ابن مسعود می‌گفت ما آیه ۶۷ سوره مائده را در زمان پیامبر اینگونه تلاوت می‌کردیم: «یا ایها الرسول بلغ ماانزل الیک من ربک، ان علیا مولی المومنین…» یعنی: «ای پیامبر آنچه به تو نازل شده‌است را ابلاغ کن که علی مولای مؤمنان است…»

سید حسین مدرسی طباطبایی در بررسی خود نشان می‌دهد که این روایت‌ها خبر واحد هستند که توسط اهل سنت برای منزلت‌بخشی به برخی صحابه ساخته‌شده‌اند و باهم تناقضات بسیار شدیدی دارند.رسول جعفریان به دو دلیل روایاتی که در باب تفاوت‌های مصحف ابن مسعود با قرآن فعلی نقل شده‌اند را نادرست می‌داند:

1. برخی بزرگان اهل سنت مانند فخر رازی و ابن حزم نسبت دادن این روایت به ابن مسعود را ناروا دانسته‌اند.
2. عاصم روایتش از قرآن را از ابن مسعود گرفته و معوذتین در قرآن عاصم آورده‌شده‌اند.

قرآن مشهور	مصحف ابن مسعود
إِنِّی أَرَانِی أَعْصِرُ خَمْرًا	إنی أرانی أعصر عنبا
إِنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ أَکَادُ أُخْفِیهَا	... إنی أکاد أخفیها من نفسی
وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلَیٰ مُکْثٍ	... فرقناه علیک ...
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُمَا	والسارق والسارقة فاقطعوا أیمانهما
مَا نَنسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا	ما ننسک من آیة أو ننسخها نجئ بمثلها
هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِکَة	... إلا أن یأتیهم الله والملائکة فی ظلل من الغمام
وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ	إن تأویله إلا عند الله …
إِلَّا أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ	إلا أن یفحشن
أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکَافِرِین	... غلظاء علی الکافرین
مَن لَّعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِیرَ	من غضب الله علیهم و جعلهم قردة وخنازیر
فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ	فلنسئلن الذین أرسلنا إلیهم قبلک رسلنا
حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ	حتی یلج الجمل الأصفر فی سم المخیط
وَلَمَّا سَکَتَ عَنْ مُوسَی الْغَضَبُ	ولما صبر عن موسی الغضب
إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَالِحٍ فَلا تَسْأَلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ	إنه عمل غیر صالح أن تسألنی ما لیس لک به علم
النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ	النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم وأزواجه أمهاتهم وهو أب لهم
أَسْرَیٰ بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ	أسری بعبده من اللیل من المسجد الحرام
وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا	والشمس تجری لا مستقر لها
مَن بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا	من أهبنا من مرقدنا
وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ	... کالصوف المنفوش
قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَیٰ فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ	إنی أری فی المنامِ أفعل ما أمرت به
فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا	ثم جعلنا المضغة عظامًا وعصبًا فکسوناه لحمًا

منابع

• داستان اسلام صحابه نوشتهٔ دکتر عبدالله بن عبدالعزیز الجبرین
• تحلیل وقایع زندگی پیامبر اکرم نوشتهٔ علی محمّد صلّابی
• زندگانی امام حسین نوشتهٔ زین العابدین رهنما