عباس بن علی

عباس بن علی
نگاره‌ای هنری از «عباس، علمدار کربلا» متعلق به سده ۱۸ م.
زادهٔ	۴ شعبان ۲۶ ه‍.ق مدینه
درگذشت	۱۰ محرم ۶۱ ه‍.ق کربلا
علت مرگ	کشته‌شده در نبرد
مدفن	حرم حضرت عباس
عنوان	أَبُوٱلْفَضْل، قَمَر بَنِی هَاشِم، بَاب ٱلْحُسَیْن، بَاب ٱلْحَوَائِج، قُوَّة ٱلْحُسَیْن، أَفْضَل ٱلشُّهَدَاء، ٱلسَّقَیٰ، شاهنشاهِ وفا، علمدار، ابوفاضل، ابو القِرْبَة، ابو الفَرجَة، شهید علقمه
همسر(ها)	لبابه بنت عبدالله
فرزندان	فضل، قاسم، عبیدالله، حسن
والدین	علی بن ابیطالب (پدر) ام‌البنین (مادر)

عباس بن علی (به عربی: العباس بن علی) مشهور به ابوالفضل و قمر بنی‌هاشم (۲۶ هجری قمری –و ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری) پسر علی بن ابی‌طالب و ام‌البنین و برادر کوچک‌تر حسین بن علی f,n. شهرت و محبوبیت او نزد مسلمانان به ویژه شیعیان بیشتر به خاطر شجاعت و همچنین وفاداریش نسبت به حسین بن علی در نبرد کربلا می‌باشد. آرامگاه منسوب به عباس در کربلا برسرراه غاضریه در موضع رزمگاه نبرد کربلا است، هرچند گفته شده سر او را مانند دیگر کشتگان کربلا نزد یزید بردند. عباس بن علی در دهم محرم (عاشورا) کشته شد. کشته‌شدن قهرمانانهٔ عباس در نبرد کربلا باعث ایجاد شخصیتی افسانه‌وار در میان شیعه و سنی گشته که کشف حقیقت تاریخی را کاری بسیار سخت کرده‌است. مشکل اصلی از آنجا ناشی می‌شود که منابع اصلی وقایع کربلا—طبری و بلاذری—اشاره‌ای به جزئیات مرگ عباس نکرده‌اند. روند تکامل اولیهٔ این داستان را نمی‌توان به روشنی مشخص کرد، ولی لقب «سقا» در الاختصاص شیخ شیخ مفید شده‌است. داستان‌های بعدی که دربارهٔ نحوهٔ کشته شدن عباس شکل گرفتند را می‌توان به محافل فُتُوّت در اواخر دورهٔ عباسی نسبت داد. شخصیت نیمه افسانه‌ای عباس حاصل ترکیب مجموعه داستان‌ها و حماسه‌های مختلفی بوده‌است. داستان مرگ او در زمان آوردن آب از رود فرات جهت رفع تشنگی اهل بیت در اثری از ابن طوس طوسی روایت شده‌است. مراسم یادبود کشته شدن وی در روز نهم محرم (تاسوعا) برگزار می‌شود.

زندگی

کنیه‌اش ابوالفضل است و به او القاب دیگر مانند «قمر بنی هاشم»، «سقای کربلا»، «علمدار حسین» و غیره نیز داده‌اند. طبق روایات شیعه او جوانی دلاور، زیبا و بلند قد بوده‌است، در جنگ‌های صفین و نهروان در کنار پدرش علی بن ابی‌طالب جنگیده‌است و او یکی از چند نفری است که در بین شیعیان به باب‌الحوایج معروفند.

او سه برادر تنی به نام‌های جعفر، عبدالله و عثمان داشت که همگی آنان در روز عاشورا سال ۶۱ قمری در کربلا کشته شدند. او با لبابه دختر عبیدالله بن عباس ازدواج کرد و دارای چهار پسر به نام‌های عبیدالله، فضل، حسن، قاسم و یک دختر شد. در خصوص تعداد فرزندان او اختلاف نظر وجود دارد.

شخصیت

کشته‌شدن قهرمانانه عباس در نبرد کربلا باعث ایجاد شخصیتی افسانه‌وار در میان شیعه و سنی گشته که که کشف حقیقت تاریخی را کاری بسیار سخت کرده‌است. مشکل اصلی در آنجاست که طبری و بلاذری، منابع اولیه نبرد کربلا، جزئیات کشته‌شدن او را در کربلا ذکر نکرده‌اند. شیخ مفید در کتاب الاختصاص عباس بن علی را با صفت «سقا» به معنی آب‌دهنده توصیف می‌کند. گفته‌شده‌است که عباس بن علی شجاعت و شهامت را از پدرش علی ابن ابی طالب به ارث برده بود و در جنگ‌ها همیشه او عَلَمِ را با خود حمل می‌کرد و به همین دلیل به «علم‌دار» مشهور بود.

نبرد کربلا

مقالهٔ اصلی: نبرد کربلا

عباس بن علی (ابالفضل العباس) کنار نهر فرات - نقاش: یوسف عبدی نژاد

طبق تعزیه‌نامه «شمر و عباس» اثر میر عزا کاشانی، در کربلا شمر با دیگر سرداران مشورتی دربارهٔ جنگ فردا با حسین بن علی می‌کند. تصمیم می‌گیرند که عباس را بفریبند و به سوی خود جلب کنند. شمر به این مأموریت می‌رود ولی وعده‌های او برای فریفتن عباس مؤثر واقع نمی‌شود و بازمی‌گردد.

سید بن طاووس از ابو مخنف نقل می‌کند که در عصر عاشورا، عباس در پی یافتن آب برای اهل‌بیت با دشمنان زیادی جنگید. پس از قطع شدن دست راست و سپس دست چپش، مشک آب را بر دهان گرفت و به نبرد ادامه داد تا اینکه توسط زید بن ورقاء حنفی و حکیم بن طفیل سنانی کشته‌شد. حسین واعظ کاشفی در روضةالشهدا او را شصت و هشتمین کشته کربلا می‌داند. برادر زاده ام‌البنین به نام عبدالله بن ابی محل بن حظام برای عباس امان‌نامه‌ای از سوی ابن زیاد آورد که ردش کرد.

شیخ مفید می‌نویسد: عباس به همراه حسین بن علی برای آوردن آب به سمت فرات رفتند ولی سپاه عمر بن سعد مانع شدند. سپس او را محاصره و از حسین جدا کردند. عباس به تنهایی می‌جنگید تا بر زمین افتاد. در این هنگام او به دلیل زخم‌هایش نتوانست حرکت کند و زید و حکیم او را کشتند. بلاذری حرمله را قاتل عباس می‌داند و حکیم را کسی می‌داند که لباس عباس را از بدنش جدا کرد. او در زمان کشته‌شدن ۳۴ سال داشت.

آرامگاه

مقالهٔ اصلی: حرم عباس بن علی

آرامگاه او در شمال شرقی آرامگاه حسین بن علی در کربلا قرار دارد و شیعیان مابین آرامگاه او و حسین بن علی را بین الحرمین می‌نامند. توسعه و بازسازی حرم وی در زمان شاه طهماسب صفوی و سپس نادر شاه صورت گرفت. پس از حمله وهابیون به کربلا مجدداً توسط فتحعلی شاه بازسازی گردید.

در آثار هنری

به عنوان یکی از شخصیت‌های محوری حاضر در کربلا، عباس بن علی به‌طور گسترده‌ای در مراسم عزاداری محرم گرامی داشته می‌شود. در مراسم تعزیه، در شب عاشورا یک دور کامل به زندگی و اعمال او از ولادت تا مرگ اختصاص دارد. تمثال عباس بن علی به صورت جنگجویی سوار بر اسبش در بسیاری از آثار چوبی، قلمکار، پرده‌داری و غیره کشیده‌می‌شود. یاد عباس، علاوه بر ایران در نقاط دیگر مانند جمهوری آذربایجان، شبه قاره هند و هرجایی که مراسم عاشورا برپا باشد گرامی‌داشته می‌شود. علی ربانی خلخالی می‌نویسد: عباس بن علی نزد شیعیان و حتی بسیاری از سایر پیروان ادیان، شخصیتی معنوی و بسیار ممتاز شمرده می‌شود و از احترام بسیاری برخوردار است.

«ماه به روایت آه» نوشته ابوالفضل زرویی نصرآباد عنوان کتابی است که زندگانی و شخصیت عباس بن علی را بیان می‌کند. نویسنده در این کتاب کوشیده تا از زبان دوازده راوی، ناگفته‌هایی از قبل و بعد از کشته شدن بیرقدار کربلا را با امانتداری، پایبندی به مستندهای تاریخی و روایی و پرهیز از اغراق، بیان کند. این نویسنده که به عنوان برگزیده جایزه ادبی کتاب سال عاشورا معرفی شده بود، با نگارش یادداشتی جایزه تندیس برترین اثر را به سید مهدی شجاعی تقدیم کرد.

القاب

قمر بنی هاشم معروف‌ترین لقب وی می‌باشد. به او بعدها القاب دیگری مانند علمدار، سقای کربلا و باب‌الحوایج نیز داده شد.

نگارخانه

• 

  ضریح عباس بن علی، کربلا

• 

  گنبد حرم عباس بن علی در کربلا

• 

  لقب عباس بن علی (ابوالفضل) که با دارچین آسیاب شده بر روی غذای سنتی ایرانی موسوم به شله‌زرد نوشته شده‌است. این نوع اسم‌نویسی را بر روی غذاهای نذری انجام می‌دهند.

• 

  نام عباس بر در حرم عباس

• 

  نام عباس بن علی بر در حرم عباس

منابع

• Calmard, Jean (2004). "ʿABBĀS B. ʿALĪ B. ABŪ ṬĀLEB". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Vol. I (first ed.). Bibliotheca Persica Press. p. ۷۷–۷۹. Retrieved 19 December 2012.
• Madelung, Wilferd (2004). ""ḤOSAYN B. ʿALI"". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Vol. ۱۲ (first ed.). Bibliotheca Persica Press. p. ۴۹۳–۵۰۶. Retrieved 19 December 2012.