اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران

همچنین ببینید: روزشمار اعتراضات ۱۳۹۸ ایران، جان‌باختگان اعتراضات ۱۳۹۸ ایران، واکنش‌ها به اعتراضات ۱۳۹۸ ایران، و قطعی سراسری اینترنت در ایران

اعتراضات ۱۳۹۸ ایران
تاریخ	۲۴ آبان ۱۳۹۸ (شروع اعتراضات)
موقعیت	در ۲۹ استان و بیش از ۱۰۰ شهر آبادان اراک ارومیه اصفهان امیدیه اهواز ایلام بابل بم بروجرد بوشهر بوکان بهبهان بیرجند پردیس پرند (تهران) پلدختر تبریز تهران جوانرود جیرفت خرم‌آباد خرمشهر دزفول دهدشت دهلران رشت زنجان ساری سنندج سیرجان شیراز شاهین‌شهر شهرقدس شهرستان شهریار فولادشهر قائم‌شهر قرچک قزوین قم کازرون کرج کرمان کرمانشاه کهنوج گچساران گرگان لیکک ماهشهر مسجدسلیمان مریوان مشهد نیشابور نورآباد ورامین یاسوج یزد اسلامشهر
علت(ها)	افزایش قیمت سوخت مشکلات اقتصادی مخالفت با حسن روحانی و علی خامنه ای مخالفت با جمهوری اسلامی مخالفت با دخالت ایران در درگیری‌های منطقه ای
روش‌ها	خاموش کردن و توقف خودروها در بزرگراه‌ها و خیابان‌ها، تظاهرات، اعتراض، تحصن، ایستادگی مدنی، کنشگری اینترنتی، تجمع دانشجویان
طرف‌های مدنی درگیر
معترضان به اوضاع معیشتی، گرانی، تورم، فساد دولتی و حکومتی و فقر گسترده حامیان و طرفداران رضا پهلوی جمهوری اسلامی فرمانده کل قوا یگان ویژه ناجا نوپو سپاه پاسداران شبه‌نظامیان بسیج وزارت اطلاعات اطلاعات سپاه وزارت ارتباطات وزارت کشور
شخصیت‌های پیشرو
بدون ساختار رهبری، خود جوش مردمی سید علی خامنه‌ای حسن روحانی سید ابراهیم رئیسی علی لاریجانی عبدالرضا رحمانی فضلی حسین سلامی حسین اشتری محمدجواد آذری جهرمی غلامحسین غیب‌پرور لیلا واثقی حسن شاهوارپور
تعداد
بیش از ۸۶۰۰ نفر دستگیر شدند
تلفات و کشته‌ها
۱۵۰۰ کشته (رویترز) بیش از ۳۰۴ کشته (عفو بین‌الملل) بیش از ۶۳۱ کشته (سایت کلمه) ۷ نیروی امنیتی کشته شدند (منابع جمهوری اسلامی)

اعتراضات ۱۳۹۸ ایران مجموعهٔ اعتراضات مردمی و ضد حکومتی در سراسر ایران بود که از ماه آبان به‌دنبال انجام مجدد سهمیه‌بندی سوخت و افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین آغاز شد. شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران، بدون اطلاع و اعلام قبلی، در نیمه‌شب ۲۴ آبان ۹۸ اعلام کرد سهمیه‌بندی بنزین دوباره آغاز شده و قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان، و نرخ هر لیتر بنزین آزاد از ۱۰۰۰ به ۳۰۰۰ تومان افزایش یافت. به دنبال اعلام این خبر، از شامگاه ۲۴ آبان‌ماه اعتراضات در شهرهای مشهد، تهران، اهواز، کرمانشاه، سنندج، جوانرود، مریوان، ارومیه، بوکان، سیرجان و شیراز آغاز شد و به بندرعباس، اصفهان، کرمان، قزوین، شهرک اندیشه، ماهشهر، گچساران، خرمشهر، بابل، بیرجند، جیرفت، شوشتر، اندیمشک، کازرون، بهبهان، بوشهر و دهدشت گسترش یافت. در همان روز اینترنت تلفن همراه در شهرهای مشهد، اهواز، بهبهان و امیدیه مختل و ضعیف شد. از شنبه ۲۵ آبان به دستور شورای امنیت کشور قطعی سراسری اینترنت آغاز شد. مقام‌های ایرانی اعلام کردند اینترنت به‌دلایل امنیتی قطع است و زمان بازگشت آن هم مشخص نیست. اعتراضات نخست در واکنش به افزایش سه‌برابری قیمت بنزین آغاز شد ولی سپس حکومت جمهوری اسلامی و رهبران روحانی ایران را هدف گرفت. بر اساس گزارش نهادهای امنیتی ایران، ۲۹ استان و صدها شهر دستخوش ناآرامی‌های پس از افزایش قیمت بنزین بودند. تصاویر فراوانی که توسط شهروندان گرفته شده‌است، نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی، سپاه پاسداران و بسیج با استفاده از سلاح‌های جنگی در نقاط مختلف کشور، به سوی معترضان به صورت مستقیم و هدفمند تیراندازی مستقیم کرده‌اند. در موردی همچون ماهشهر، تصاویر نشان می‌دهد که نیروهای سپاه پاسداران با استفاده از سلاح‌های نیمه سنگین جنگی، همچون دوشکا و تیربار، معترضان را هدف قرار دادند. صدا و سیمای ایران نیز با پخش گزارشی تصویری درباره تیراندازیهای ماهشهر اعلام نمود برخی از گروه‌های تجزیه طلب با سلاح گرم و حتی نیمه سنگین و تیربار راه ارتباطی بندر ماهشهر با دیگر نقاط کشور و مسیر انتقال کالا را بسته و قصد تصرف پتروشیمی ماهشهر و انفجار در آن را داشتند به گونه ای که برای ساعاتی، اغتشاشگران مسلح با مخفی و کمین کردن در نیزارها جنگ مسلحانه به راه انداخته و در نتیجه نیرو‌های امنیتی برای نجات جان مردم ماهشهر وارد عمل شده و واکنش نشان دادند.شدند. خب

زاگ

ر

خبرگزاری فرانسه در گزارشی تحقیقی نشان می‌دهد که بیش از ۷۵۰ تصویر و ویدئو از تیراندازی توسط نیروهای امنیتی و کشته و زخمی شدن معترضان به جای مانده‌است. خبرگزاری‌ها و سازمان‌های حقوق بشری خارج از کشور، بر اساس تحقیقات و منابع خود، تعداد کشته‌ها را از چند صد نفر تا ۱۵۰۰ نفر اعلام کردند. این در حالی است که مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران از اعلام کردن تعداد کشته شدگان سر باز می‌زنند. در مورد بازداشت شدگان نیز، آمار دقیقی در دسترس نیست، اما جمع‌بندی سخنان مقامات رسمی جمهوری اسلامی و همچنین گزارش نهادهای حقوق بشری نشان می‌دهد که دستکم ۸۶۰۰ نفر در ۲۲ استان ایران بازداشت شده‌اند.

اعتراضات که عمدتاً در محلات کارگری و فقیرنشین شهری متمرکز و در ابتدا نسبتاً مسالمت‌آمیز بود، به تدریج به یک شورش خشونت‌آمیز علیه نظام تبدیل شد. زمانی که نیروهای امنیتی اقدام به سرکوب خشن اعتراضات کردند، اعتراض‌کنندگان جسورتر شدند و در بسیاری از شهرها خیابان‌ها به صورت منطقه جنگی درآمد و ساختمان‌ها، خودروها، بانک‌ها و مغازه‌های فراوانی توسط معترضان و نیروهای امنیتی تخریب شدند و جریان عادی کسب‌وکار و آمد و شد مختل شد. در برخی مناطق شهری شبکه بانکی، مخابراتی، سوخت رسانی و ترابری شهری تخریب و فروشگاه‌ها غارت شدند.

تلفات روز اول اعتراضات (۲۴ آبان) یک کشته و یک مجروح در شهر سیرجان بود. به گفتهٔ خبرگزاری‌های داخل ایران وسعت اعتراض‌های روز جمعه در استان‌های خوزستان و کرمان بیشتر از نقاط دیگر بود. مسئولان انتظامی و امنیتی ادعا کردند که در سیرجان معترضان سعی داشتند انبار نفت شهر را آتش بزنند که با واکنش نیروی انتظامی مواجه شدند. در مشهد هم، نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان به شلیک گاز اشک‌آور متوسل شدند.

با گسترش تجمعات اعتراضی در روز شنبه ۲۵ آبان‌ماه، نهادهای امنیتی ایران با ارسال پیامک‌های تهدیدآمیز به تلفن‌های همراه بعضی شهروندان شرکت‌کرده در تجمعات، آن‌ها را تهدید به «پیگرد قانونی» در صورت تکرار شرکت در تجمعات غیرقانونی کردند. هم‌زمان محمدجعفر منتظری (دادستان وقت کل ایران) معترضان به افزایش قیمت بنزین را «اخلال‌گر» خواند و تهدید کرد که با آنان برخورد جدی خواهد شد. ۲ روز پس از سه برابر شدن قیمت بنزین، علی خامنه‌ای از تصمیم سران قوا مبنی بر افزایش قیمت بنزین حمایت کرد. او آتش‌زدن بانک‌ها و ایجاد ناآرامی را به اشرار و ضدانقلاب و دشمنان ایران نسبت داد و با اشاره به جان باختن تعدادی از معترضان، اجرای طرح افزایش قیمت سوخت را ضروری دانست. خامنه‌ای در این سخنرانی پنج بار بر سررشته نداشتن یا تخصص نداشتنش در مورد مسائل اقتصادی تأکید کرد. سخنان خامنه‌ای در روز ۲۶ آبان از سوی مخالفانش به فرمان سرکوب اعتراضات تعبیر شد اما افراد نزدیک به حکومت صحبت‌های او را «فداکارانه» و «باعث پایان آشوب‌ها» ارزیابی کردند.

خبرگزاری رویتر در گزارش ویژهٔ خود بتاریخ ۲۳ دسامبر ۲۰۱۹ نوشت رهبر ایران در جلسه‌ای با حضور مقامات امنیتی و دولتی، از آن‌ها خواسته تا به هر قیمتی که شده اعتراضات مردم را متوقف کنند. رویترز در این گزارش از قول سه مقام رسمی وزارت کشور جمهوری اسلامی و بدون بیان نام آن ها، تعداد کشته شدگان را ۱۵۰۰ نفر شامل ۴۰۰ زن، ۱۷ نوجوان و تعدادی از مأموران امنیتی و پلیس اعلام کرد. بنابر آخرین گزارش سازمان عفو بین‌الملل در ۲۵ آذر ۱۳۹۸، در جریان اعتراضات بیش از ۳۰۴ تن از معترضان کشته شده‌اند. در این گزارش آمده بیشتر قربانیانی که عفو بین‌الملل مرگ آنها را ثبت کرده، بر اثر اصابت گلوله به سر، قلب، گردن و سایر ارگان‌های حیاتی کشته شده‌اند که «به معنی آن است که نیروهای امنیتی به قصد کشت آنها را زده‌اند». طبق گزارش عفو بین‌الملل عمدهٔ قربانیان با شلیک سلاح گرم، یک نفر به‌دلیل ضرب و جرح و یک نفر هم با شلیک گاز اشک‌آور کشته شده‌اند. از سوی دیگر، مقام‌های حکومت ایران تاکنون مرگ هفت نفر از مأموران امنیتی یا اداری شامل سه نفر بسیجی، دو افسر پلیس، یک کارمند شهرداری و یک کارمند جهاد دانشگاهی را تأیید کرده‌اند. حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تاریخ ۵ آذر ۱۳۹۸ آمار بازداشت شدگان را تا هنگام مخابره خبر، حدود ۷۰۰۰ نفر اعلام کرد. بنا بر گزارش وزیر کشور بیش از ۵۰ پایگاه و پاسگاه نظامی مورد حمله قرار گرفت و ۳۴ آمبولانس، ۷۳۱ بانک، ۱۴۰ مکان عمومی، ۹ مرکز مذهبی، ۷۰ پمپ بنزین، ۳۰۷ خودرو شخصی، ۱۸۳ خودرو نظامی و ۱۰۷۶ موتور سیکلت شخصی آتش زده شده یا تخریب شد. نیویورک تایمز اول دسامبر ۲۰۱۹ در گزارشی شمار کشته‌ها در این اعتراضات را حداقل ۱۸۰ نفر برآورد کرد و اعتراضات آبان ۹۸ را «بزرگترین ناآرامی» در ایران طی ۴۰ سال گذشته توصیف کرد.

۱۶ گزارشگر ویژه و کارشناسان سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر از مقامات جمهوری اسلامی خواستند که تمامی افرادی که در جریان اعتراضات اخیر، به‌طور خودسرانه زندانی شده و مورد بدرفتاری قرار گرفته‌اند را آزاد کنند. آنها همچنین در مورد بیش از صدها نفری که کشته شده‌اند ابراز نگرانی کردند.

دو نفر از مجروحین اعتراضات آبان‌ماه در روزهای ۱۹ دی و ششم بهمن درگذشتند.

زمینه‌ها

مقالهٔ اصلی: ریشه‌ها و زمینه‌های اعتراضات ۱۳۹۸ ایران

عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاست‌های داخلی و خارجی حکومت در شکل‌گیری این اعتراضات نقش داشتند.

نتایج یک نظرسنجی که بعد از اعتراضات دیماه ۹۶ برگزار شده بود، نشان می‌داد ۴۱ درصد افرادی که از وضعیت موجود کشور ناراضی هستند، گفته‌اند که تمایل دارند در تجمعات اعتراضی شرکت کنند. این نظرسنجی همچنین میران جمعیت ناراضی را نزدیک ۷۵ درصد برآورد کرده بود. اعتراضات دی‌ماه ۹۶ و آبان ۹۸ برای کسانی که در مراکز نظرسنجی کار می‌کردند خیلی عجیب نبود.

در ۲۰ سال گذشته گزارش‌های مختلفی دربارهٔ خودسوزی اعتراضی افراد در شهرهای مختلف ایران منتشر شده‌است. حسین راغفر اقتصاد دان می‌گوید که اعتراضات همواره اتفاق می‌افتاد ولی در دفعات قبل مردم بجای پمپ بنزین‌ها خودشان را آتش می‌زدند.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس، معتقد است که جامعه ایران در حال عبور از مرحله نارضایتی به خشمگینی و نفرت است.

روزشمار اعتراضات

مقالهٔ اصلی: روزشمار اعتراضات ۱۳۹۸ ایران

۲۴ آبان

• در اهواز روز جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸ با تجمع مردم در مناطقی از شهر با سر دادن شعار «اهوازی با غیرت، ماشینتو خاموش کن» خواستار خودداری شهروندان از خرید و مصرف بنزین شدند. در فلکهٔ کیان‌پارس اهواز تجمع و تظاهرات گسترش یافت که با حمله موتورسواران ضدشورش مردم با آن‌ها درگیر شدند.
• در سیرجان در ۲۴ آبان اعتراضات بالا گرفت و دست‌کم یک پمپ بنزین به آتش کشیده شد و یک نفر هم در حمله نیروهای امنیتی به تجمع‌کنندگان کشته شد.
• در مشهد معترضان به گران شدن بنزین در ۲۴ آبان خودروهای خود را در بلوار وکیل‌آباد خاموش کرده و از حرکت سر باز زدند. آن‌ها شعار می‌دادند: «روحانی حیا کن، مملکت را رها کن» و «دیکتاتور حیا کن، مملکت را رها کن». نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان به شلیک گاز اشک‌آور متوسل شدند.
• در بهبهان مردم معترض شعار می‌دادند که «بنزین گران‌تر شده، فقیر فقیرتر شده» و یک شعبهٔ بانک ملی به آتش کشیده شد.
• در امیدیه، مردم دست به تجمع و اعتراض زدند و جادهٔ این شهر به آغاجاری را بستند و ترافیک بسیار سنگینی را ایجاد کردند.
• در شهرک قدس تهران، مردم در شامگاه جمعه تجمع و اعتراض کرده و یکی از خودروهای یگان ویژه را واژگون کردند.

۲۵ آبان

• شنبه ۲۵ آبان اعتراضات در تهران بالا گرفت و مردم برخی از اتوبان‌ها از جمله اتوبان همت، اتوبان تهران-کرج و بلوار بابایی و تهرانپارس را بستند و در زیر پل ستارخان شعار سر دادند: «پول نفت گم شده خرج فلسطین شده»، «مرگ بر گرانی» و «مرگ بر دیکتاتور» ، «نترسید نترسید ما همه با هم هستیم»، «توپ تانک فشفشه، آخوند باید گم بشه». معترضان در شرق تهران، با سنگ و آجر اتوبان امام علی را بستند و با نیروهای انتظامی که به سمت مردم گاز اشک‌آور پرتاب کردند درگیر شدند.
• در شیراز و اصفهان مردم معترض خودروهای خود را در خیابان‌ها خاموش کردند، مسیر را بسته و شعار سردادند: «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران»
• دامنهٔ اعتراضات و درگیری‌ها به بندرعباس، اصفهان، ماهشهر، گچساران، خرمشهر، بابل، بیرجند، شوشتر، اندیمشک و قم گسترش پیدا کرد و در اصفهان و کرمان چند پمپ بنزین به آتش کشیده شد.
• اعتراضات شنبه ۲۵ آبان در اراک، تبریز، بوشهر، ارومیه، کرج، کرمانشاه، سرپل ذهاب، سقز، مریوان، رشت، گرمسار، کردستان، لرستان، اسلامشهر، ساری، گرگان، یاسوج، دهدشت، جیرفت، نجف‌آباد، شاهین‌شهر، رامهرمز، مریوان، جوانرود، پاسارگاد، شهر قدس، دماوند، سنندج، بندر ریگ، یزد، نیشابور، چابهار، اهر، رودهن، گچساران، زاهدان، فردیس کرج، قزوین، همدان و خرم‌آباد ادامه داشت.
• در شهریار معترضان مجسمهٔ انگشتر سید روح‌الله خمینی که در میدان امام خمینی آن شهر نصب شده‌بود را به آتش کشیدند و آن را وسط خیابان اصلی شهر (خیابان ولیعصر) قراردادند. گزارش‌ها از تیراندازی و تیرخوردن تعدادی از معترضان در شهریار حکایت دارند.
• چند بانک در تهران، اندیشه، اسلام‌شهر، بهبهان، جادهٔ ساوه و رباط کریم و یک حوزه علمیه در اصفهان به آتش کشیده شد.
• نت‌بلاکس در گزارشی تأیید کرد که دولت ایران دسترسی به اینترنت در سراسر کشور را تقریباً به‌طور کامل قطع کرده‌است.
• مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات متحده در نخستین واکنشها به اعتراضات ایران، گفت پس از چهل سال بیداد، مردم پر افتخار ایران در مورد سوء استفاده‌های حکومتشان ساکت نمی‌نشینند. ما هم ساکت نخواهیم ماند. او سخن یکسال و نیم پیش خود را تکرار کرد، من پیامی برای مردم دارم: ایالات متحده صدای شما را می‌شنود. ایالات متحده از شما حمایت می‌کند. ایالات متحده با شماست.

شروع اعتراضات

تأثیر افزایش قیمت بنزین

در نیمه‌شب ۲۴ آبان ۹۸ بدون اعلام قبلی، بهای بنزین آزاد در ایران سه برابر شد. دولت براساس «اصل غافلگیری» طرح سهمیه‌بندی بنزین را اجرا کرد. شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران، طی اطلاعیه‌ای قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای را ۱۵۰۰ تومان و نرخ هر لیتر بنزین آزاد را ۳۰۰۰ تومان اعلام کرد.

دلایل دولت برای افزایش قیمت بنزین

ساعاتی بعد از اعلام نرخ جدید، حسن روحانی دلیل این افزایش را تقسیم درآمد حاصله بین شصت میلیون ایرانی عنوان کرد و گفت «ریالی از این پول به خزانه نخواهد رفت». او تلاش دولت برای جبران کسری بودجه از محل افزایش قیمت بنزین را تکذیب کرد و گفت این تصمیم به نفع مردم و قشر تحت فشار جامعه است. جمشید پژویان اقتصاددان، ادعای دولت ایران مبنی بر اینکه درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین، صرف قشر کم‌درآمد جامعه شود را شبیه شوخی دانست.

با وجود آنکه دولت، بارها علت اصلی سهمیه‌بندی بنزین را مبارزه با قاچاق سوخت، کاهش مصرف بنزین و بهبود شرایط محیط زیست اعلام کرده بود، پس از فروکش کردن ناآرامی‌ها حسن روحانی، رئیس‌جمهور در توضیح شرایط اقتصادی بحران‌زدهٔ دولت گفت:

«سالانه حدود ۴۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه برای اداره کشور در خزانه نیاز است، بالاترین مالیاتی که پیش‌بینی می‌شود سال آینده بتوانیم بگیریم ۱۵۰هزار میلیارد تومان است، ۳۰۰ هزار میلیارد تومان دیگر که برای بودجه لازم است را از کجا بیاوریم؟ درآمد اصلی که کشور را اداره می‌کند پول نفت است».

مطابق با آمارهای بین‌المللی، پس از برجام فروش نفت ایران ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز بوده‌است. اما بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، این عدد به ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته که از میزان فروش نفت ایران در دوران جنگ ایران و عراق نیز پایین‌تر است. طبق گفتهٔ الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه، ایران در صدد بوده تا وامی به مبلغ ۲ میلیارد دلار از روسیه دریافت کند و حتی در تلاش است که مطابق با توافقات صورت گرفته مبلغ این وام را تا سقف ۵ میلیارد دلار افزایش دهد که این خود نشان از وخامت اوضاع اقتصادی ایران دارد.

ادعای طراحی اعتراضات

رهبر ایران در اولین واکنش به اعتراضات سراسری، آن‌ها را از جمله به خانوادهٔ پهلوی و سازمان مجاهدین خلق ایران نسبت داد.

در ۸ نوامبر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، هشدار داد کسانی که در پس اعتراضات عراق هستند، احتمالاً قصد دارند آن را به ایران گسترش دهند. به گفته وی توطئه گرانی که پشت اعتراضات خونبار عراق هستند، قصد تقسیم جهان اسلام را دارند.

مقامات جمهوری اسلامی این اعتراضات را نه به علت سیاست‌های جمهوری اسلامی، بلکه حاصل تلاش «دشمن» می‌دانند. در روز ۲۸ آبان، علی خامنه‌ای رهبر ایران اعلام کرد که در این اعتراضات «دشمن را عقب راندیم» و «این اعتراضات، مردمی نبود بلکه امنیتی بود». او آتش‌زدن بانک‌ها و ایجاد ناآرامی را به «اشرار» و «ضدانقلاب» و «دشمنان ایران» نسبت داد. اما از نظر برخی، این نسبت دادن همیشگی مشکلات کشور به عوامل خارجی و «دشمن»، سیاست کلان مسئولان جمهوری اسلامی ایران برای عدم مسئولیت پذیری در قبال سیاست‌های خودشان است. به عنوان مثال، پس از اعتراضات در مورد قیمت بنزین، در حالیکه سید علی خامنه‌ای در سخنرانی‌ای پنج بار بر سررشته نداشتن یا تخصص نداشتنش در مورد مسائل اقتصادی تأکید کرد که در ۷ شهریور ۱۳۹۷ و با اشاره به تجربهٔ دولت قبل -در افزایش قیمت سوخت- خواستار کنترل «مصرف بالای بنزین در داخل» شده بود و گفته بود: «چرا باید این قدر ما مصرف بکنیم؟... راه‌هایی وجود دارد، دنبال کنید. این راه‌ها با قدرت پیش برید. حالا ممکن است یک تعدادی آدم‌هایی که هر خانواده‌ای ۵ تا ماشین دارند و مصارف زیاد دارند ممکن است ناراحت بشوند، خوب بشوند.»

در ۶ آبان ۹۸، خامنه‌ای بار دیگر اعتراضات را «یک توطئهٔ عمیق، وسیع و بسیار خطرناک» نامید که مقابله با آن همچون «یک تودهنی به استکبار و صهیونیسم جهانی» به عنوان «دشمن اصلی» ونه «این افراد حقیر و کوچک» بود. او با استفاده از قرآن سعی در بازتعریف معنای مستضعفان کرد و گفت: «مستضعفان برخلاف آنچه که امروز به‌اشتباه، به افراد آسیب‌پذیر و فرودست می‌گویند، به معنای انسانهایی است که پیشوایان بالقوهٔ عالَم بشریت و خلیفةالله در زمین هستند.» بنابراین او «نیروی مقاومت بسیج مستضعفان» را «مستضعفان» واقعی خواند. این تفسیر جدید از «مستضعفان» معنی کاملاً متفاوت نسبت به کاربرد این کلمه در سخنرانی‌های پیشین او دارد که تأکید بر «محرومان»، «پابرهنگان»، «ضعفا» و «کوخ نشینان» داشته‌است. از نظر برخی تحلیل گران، این تفسیر و تغییر معنای «مستضعفان» تلاشی است برای توجیه سرکوب اعتراضات اخیر که بیشتر آن‌ها از طبقات فرودست و مستضعف جامعه بوده‌اند و توجیه تناقض پیش آمده میان این سرکوب و یکی از ایدئولوژی‌های جمهوری اسلامی، یعنی دفاع از مستضعفان و کوخ نشینان.

خشونت در اعتراضات

حکومت ایران در جریان این اعتراضات بدون آگاهی‌رسانی رسمی، وضعیت اضطراری اعلام کرد. طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی، اعلان چنین وضعیتی که در آن آزادی‌های شهروندی محدود می‌شود، نیاز به تصویب مجلس شورای اسلامی دارد. بر اساس گزارش سازمان عفو بین‌الملل «حکومت ایران عامدانه و مرگبار از سلاح گرم استفاده کرده و به‌طور نامتناسبی به زور متوسل شده‌است.» در بسیاری از ویدئوهای منتشر شده از اعتراضات، مأموران پلیس، مستقیم به جمعیت تیراندازی می‌کنند. در بعضی از این ویدئوها، شماری از کشته‌شدگان دیده می‌شوند که از ناحیه سر مورد اصابت گلوله قرار گرفته‌اند. براساس قوانین بین‌المللی حتی اگر ادعای دولت ایران مبنی بر آسیب زدن به اموال عمومی درست باشد، استفاده از سلاح، تنها در «شرایط دفاع مشروع و محافظت از افراد در مقابل خطر فوری مرگ یا جراحت خطرناک» موجه است و نه پرتاب سنگ، تخریب اموال عمومی و آتش زدن ساختمان‌های دولتی. این در حالی است که نهادهای ناظر و شاهدان عینی تأیید می‌کنند که حکومت ایران از گلوله جنگی علیه معترضان استفاده کرده و اعتراضات را به خشونت کشانده‌است.

صنم وکیلی، معاون برنامهٔ خاورمیانه و شمال آفریقا در چَتِم هاوس معتقد است اعتراض به‌طور مؤثر، بخشی از فرهنگ ایرانیان است. او می‌گوید «با وجود سرکوبگری حکومت در چهار دههٔ گذشته، به نظر می‌رسد که در این دور آخر، آن‌ها به لحاظ سرعت در کینه‌توزی و وحشیگری از یک خط قرمز عبور کرده‌اند».

عبدالکریم سروش متفکر و پژوهشگر دینی در یک سخنرانی نسبت به افزایش خشونت در سوی معترضان و حتی دست بردن گروهی از مردم به «اسلحه» در صورت تن ندادن حکومت به خواسته‌هایشان هشدار داد.

میچل باچله کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل در ۱۵ آذر ۹۸ گفت: تصاویری دریافت کرده‌ایم که به نظر می‌رسد نیروهای امنیتی از روی بام ساختمان‌ها و سوار بر بالگرد به معترضان در حال فرار از پشت سر تیراندازی می‌کنند، و این که مستقیم به صورت یا اعضای حیاتی معترضان تیراندازی می‌کنند.» او احتمال داد که تعداد زیادی از ضاربان به جرایمی متهم شوند که مجازات اعدام در پی داشته باشد.

روش‌های اعتراض

اعتراض به گرانی بنزین با توقف خودروها در خیابان، تهران، ۲۴ آبان ۱۳۹۸.

توقف خودروها

در روز شنبه ۲۵ آبان گزارش‌ها و تصاویری منتشر شد، که نشان می‌داد در برخی خیابان‌ها در شهرهای مختلف مردم خودروهای خود را به نشانه اعتراض خاموش کرده‌اند. با این حال محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران با اشاره به بارش برف که از بامداد ۲۵ آبان آغاز شده بود، گفت از آنجایی که بسیاری از مسیرها برف‌روبی و شن و نمک‌پاشی نشده‌اند، خودروها امکان حرکت ندارند. اما اصغر عطایی مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران، بدون اشاره به معترضان گفت که به علت ترافیک، کامیون‌ها نمی‌توانستند بروند و اشاره کرد که ترافیک به‌خاطر برف نبوده‌است. تصاویر منتشر شده از اعتراضات نشان می‌داد که معترضان در شهرهای شیراز و مشهد ماشین‌های خود را در شب اعتراضات در خیابان‌ها خاموش کرده‌اند و رانندگان به عمد با سرعت پایین و ترمزهای مکرر حرکت می‌کردند.

اعتصابات

در پی اعتصابات، بخشی از بازار تهران و نجف‌آباد اصفهان شاهد اعتصاب بود. به گفته صدای آمریکا بازار تهران شاهد اعتصاب بازاریان و همچنین فضای امنیتی بود و در تصاویری که در روز یکشنبه ۲۶ آبان از بازار تهران انتشار یافت، نشان می‌داد که بخش‌هایی از مغازه‌ها در بازار تهران تعطیل است و نیروهای ضدشورش در آن مناطق مستقر شده‌اند. همچنین سایت ایران وایر نوشت که به گفته یک شاهد عینی نجف‌آباد اصفهان شاهد سه روز اعتصاب بوده‌است.از سویی قاسم نوده فراهانی رئیس اتاق اصناف تهران مدعی شد که پیش از ظهر یکشنبه، ۲۰ درصد از مغازه‌های بازار شامل بازار طلا فروشان و پارچه‌فروشان به دلیل تهدید به آتش کشیدن مغازه‌ها توسط عده‌ای از آنچه او «اغتشاشگران و سوء استفاده‌کنندگان از شرایط» نامید بسته بود.

راهپیمایی و بستن خیابان‌ها

در فیلم‌هایی که از اعتراض‌ها منتشر شده، معترضان با راهپیمایی در خیابان‌ها و مسدود کردن حرکت خودروها در حال شعار دادن هستند. در مقابل نیروی انتظامی اقدام به متفرق کردن معترضان کرده‌است و فیلم‌هایی از شلیک مستقیم گلوله و گاز اشک‌آور مأموران به تظاهرات کنندگان منتشر شده‌است و مأموران اقدام به بازداشت تظاهرات کنندگان کرده‌اند. در برخی از شهرها از جمله اصفهان نیز معترضان با الهام گرفتن از روشی اعتراضی در لبنان، اقدام به بستن و کشیدن قلیان در خیابان کرده‌اند.

تجمع دانشجویان

در ادامهٔ اعتراضات سراسری، دانشجویان دانشگاه‌های تهران، تبریز، بابل و ارومیه تجمعات اعتراضی بر پا کردند. همچنین شوراهای صنفی دانشجویان کشور اعلام کرد در تاریخ ۲۷ آبان دانشجویان دانشگاه تهران دست به تجمعی در اعتراض به «سه برابر نرخ بنزین»، «وضعیت فاجعه‌بار معیشتی» و «سرکوب‌های سنگین و بی‌رحمانه» زدند که چندین آمبولانس حاوی نیروهای لباس شخصی وارد دانشگاه شدند و تعدادی از دانشجویان را دستگیر و داخل آمبولانس کردند و آن‌ها را به زندان‌های فشافویه و اوین انتقال دادند. منابع تعداد دانشجویان بازداشتی را بین ۴۰ تا ۵۰ دانشجو عنوان می‌کنند.

اعتراضات در رسانه‌های اجتماعی

چندین هشتگ در اعتراض به سرکوب اعتراضات در ایران و همچنین قطع اینترنت در توییتر همه‌گیر شد که به رویدادی جهانی به ویژه در روز ۲۸ آبان ماه تبدیل شدند. در این میان هشتگ‌هایی با دیکته اشتباه یا کسره هم مورد استفاده قرار گرفت که تغییر نوشتاری کوچک آن باعث تفاوت آن با هشتگ اصلی می‌شد. به باور عده‌ای این هشتگ‌ها از طرف طرفداران حکومت و جهت جلوگیری از ترند شدن هشتگ‌های اصلی، منتشر شدند.

تخریب امول عمومی توسط معترضان و نیروهای امنیتی

بانک تخریب شده، ۲۷ آبان ۱۳۹۸.

جمعیت معترض در مناطق مختلف شهری ساختمان‌ها، بانک‌ها و مغازه‌های فراوانی را به آتش کشیدند و جریان عادی کسب و کار و آمد و شد مختل شد. در برخی مناطق شهری در شیراز شبکه حمل و نقل شهری تخریب و فروشگاه‌ها غارت شد. به گفتهٔ علی ربیعی سخنگوی دولت برخی از افراد مسیر ورودی عسلویه را بسته و مانع تعویض شیفت شده بودند. آن‌ها به لوله‌های نفت دینامیت بسته بودند و قصد انفجار در عسلویه را داشتند. او همچنین گفت که تعدادی از معترضین در یک زمان مشخص به مرکز مخابرات در اصفهان و شیراز حمله کرده بودند که اگر این مراکز سقوط می‌کرد، بخش اعظمی از شبکه تلفن همراه کشور قطع می‌شد. امید منتظری عنوان می‌کند که ده سال پیش در اعتراضاتی که با تشکیک دربارهٔ نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ آغاز شد، شماری از فعالان سیاسی به دنبال الگوبرداری از جنبش‌های عدم خشونت در اروپای شرقی بودند. اما در تازه‌ترین دور اعتراض‌ها در ایران «پرهیز از خشونت» بحث روز نیست و اعتقاد دارد از سال ۱۳۸۸جریان اعتراضات تغییر کرده و ناراضیان اعتمادی به هیچ‌یک از جریان‌های درون حکومت ندارند و آن را پایان استراتژی «عدم خشونت» می‌داند.

یکی از تصاویر ضبط شده که در شبکه‌های اجتماعی و برخی از خبرگزاری‌ها منتشر شده، نشان می‌دهد افرادی با لباس نیروهای یگان ویژه در حال تخریب ورودی منازل مسکونی هستند. پس از پخش گسترده این فیلم، مرکز اطلاع‌رسانی پلیس اعلام کرد این تخریب‌ها مربوط به نیروی‌های یگان ویژه نیست، زیرا «کلاه افراد حاضر در فیلم متعلق به یگان ویژه نیست و کلاه کاسکت است.» این ادعا با انتشار تصاویر دیگری از نیروی پلیس، که دقیقاً با همین لباس هستند، توسط وبسایت‌ها و فعالان رسانه ای کاملاً رد شد. فیلمی دیگر نشان می‌دهد که افرادی با لباس‌های نیروهای یگان ویژه خودروهای عبوری را در تبریز تخریب می‌کنند.

حمله به حوزه‌های علمیه و دفترهای امامان جمعه

در مدت اعتراض‌ها چندین حوزه علمیه، دفتر و بیت مربوط به امامان جمعه و نمایندگان ولی‌فقیه مورد حمله واقع شد. بنابر گزارش‌های رسمی، مدرسه علمیه زنان کوثر کرج، المهدی اهواز، زینبیه اصفهان، خاتم‌الانبیا شیراز، سفیران هدایت شیراز، امام حسن شهر گویم، حوزه علمیه شهرستان کازرون، مصلی و دفتر امام جمعهٔ شهر قدس، دفتر امام جمعهٔ شهر صدرا، دفتر و بیت نمایندهٔ ولی فقیه در یزد و امام جمعه بندر امام مورد حمله قرار گرفتند و برخی از این مکان‌ها توسط معترضان به آتش کشیده‌شدند.

روش‌های سرکوب

قطع سراسری اینترنت

مقالهٔ اصلی: قطعی سراسری اینترنت در ایران

در پی آغاز اعتراض‌ها به افزایش قیمت بنزین اینترنت در ایران با اختلال روبرو شد. از صبح دومین روز اعتراضات و پس از آن که اعتراض‌ها در ایران گسترش یافت، دسترسی کاربران به وب‌سایت شماری از سایت‌های داخلی مانند خبرگزاری‌ها محدود شد. اطلاع‌رسانی رسانه‌ها دربارهٔ حوادث با محدودیت روبه‌رو شد و شهروندان هم برای ارسال فیلم و تصاویر با مشکلاتی مواجه شدند. در نهایت تا پایان روز ۲۵ آبان، ۹۵درصد اینترنت در ایران قطع شد. برخی خبرها از تصویب قطع سراسری اینترنت با دستور شورای امنیت کشور خبر می‌داد تا این که علی ربیعی، سخنگوی دولت، این خبر را تأیید کرد. اینترنت بین‌الملل به دستور اعضای شورای امنیت کشور و به دلیل اعتراضات سراسری قطع شد و دسترسی کاربران فقط به سایت‌های ایرانی که از سرور داخلی استفاده می‌کردند ممکن بود. برخی کارشناسان از آنچه در ایران رخ داد با عنوان «کودتای اینترنتی» نام می‌برند. پس از آن ریچارد گرنل، سفیر ایالت متحده آمریکا در آلمان در توییتی نوشت: «توانایی فنی برقراری اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی در ایران را داریم.» محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در پاسخ گفت: این ادعا در حال حاضر ممکن نیست و «[آن‌ها] برنامه‌هایی برای سال ۲۰۲۵ دارند که [الان] مطرح کرده‌اند».

وبسایت نت‌بلاکس، سازمان غیردولتی نظارت بر اینترنت، با تأیید اختلال در تلفن همراه و اینترنت ایران اعلام کرد که میزان دسترسی به اینترنت جهانی در ایران در پی قطعی اینترنت، به حدود ۴٪ الی ۷٪ آمار معمول رسیده‌است. این وب‌سایت گزارش داد که قطعی اینترنت در ایران، روزانه ۳۶۹ میلیون دلار زیان به اقتصاد کشور وارد می‌کند.

وزارت خزانه‌داری آمریکا روز جمعه یکم آذر اعلام کرد نام محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران را به دلیل نقش داشتن در «سانسور گسترده اینترنت» به سیاههٔ تحریمی‌های کاخ سفید اضافه کرده‌است. جهرمی در واکنش به این تحریم گفت که در قطع اینترنت بین‌الملل نقشی نداشته‌است.

چندین کشور مانند آلمان، آمریکا، فرانسه و انگلستان به‌همراه سازمان یونسکو به قطع اینترنت در ایران اعتراض کردند.

با گذشت چهارده روز از آغاز اعتراض‌ها تا روز شنبه ۹ آذر ۱۳۹۸، اینترنت در استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان همچنان قطع بود.

روز چهارشنبه ۴ دی و در آستانه چهلم جان‌باختگان اعتراضات آبان‌ماه در پنجم دی، ترافیک بین‌الملل خطوط تلفن‌های همراه در استان‌های البرز، کردستان، زنجان و فارس قطع شده‌است و احتمال دارد شمار استان‌های بی‌اینترنت بیشتر هم بشود.

نت نت‌بلاکس که ترافیک اینترنت جهانی را رصد می‌کند تأیید کرد که اینترنت موبایل در نقاطی از ایران از شش‌ونیم صبح دچار اختلال شده و صبح چهارشنبه دو بار افت یکباره روی داده‌است.

تهدید معترضان

در ۲۷ آبان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای معترضان را به «برخورد قاطع» تهدید کرد و آنان را «اغتشاشگر» و «کینه‌توز» نامید و گفت در اکثر شهرها و استان‌های ایران مردم «ضامن ثبات و آرامش» جامعه بوده‌اند، «به‌گونه‌ای که حتی یک گزارش ناامنی، تخریب، غارت و چپاول اموال عمومی از آن مناطق دریافت نشده‌است». با این حال استاندار تهران عنوان کرد که در بیش از ۷۰ درصد شهرهای ایران اعتراضات رخ داده‌است. همچنین روابط عمومی سپاه امام حسن مجتبی اعلام کرد که در اعتراضات ۲۵ و ۲۶ آبان ۱۵۰ نفر در استان البرز دستگیر شده‌اند.

روزنامه کیهان در تاریخ ۲۸ آبان با انتشار متنی نوشت معترضان «اقرار» کرده‌اند که «در خارج از کشور آموزش دیده‌اند» و همچنین این روزنامه بیان کرد که حکم اعدام با طناب دار برای «سرگروه‌های آشوب اخیر» قطعی است.

سید ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضاییه و امام جمعه تهران در تاریخ ۳۰ آذر در جمع دانشجویان بسیجی گفت «مجازات سختی» در انتظار کسانی است که «در جامعه اغتشاش و ناامنی ایجاد کردند و دل زن و بچه مردم را لرزاندند و به اموال مردم دست‌اندازی کردند و به اموال عمومی و مردم خسارت وارد کردند».

سایت دویچه‌وله فارسی نوشته‌است که میان کاربران شبکه‌های اجتماعی پیامک‌های تهدیدآمیزی دست به دست می‌شد که در آن شهروندان کرج، تهران، کرمان و خوزستان تهدید به پیگرد قانونی در صورت شرکت در اعتراضات شده بودند.

شلیک مستقیم به معترضان

گزارش‌ها و فیلم‌های ضبط شده نشان می‌دهد در برخی از شهرها از جمله تهران، شیراز، شهریار، کرمانشاه و جوانرود پلیس و نیروهای امنیتی به سوی معترضان شلیک شدید و مستقیم می‌کند. خبرگزاری فرانسه در گزارشی تحقیقی نشان می‌دهد که بیش از ۷۵۰ تصویر و ویدئو از تیراندازی توسط نیروهای امنیتی و کشته و زخمی شدن معترضان به جای مانده‌است. همچنین در فیلم‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی از کرج و جوانرود منتشر شده‌است نشان داده می‌شد که مأموران با گلوله‌های جنگی از بالای ساختمان مردم را مورد هدف قرار می‌دهند و در فیلمی دیگر نیروهای پلیس در حالی که در حال فرار از معترضان بودند به سمت آنان گلوله شلیک می‌کردند. در فیلمی دیگر مأموران نیروی انتظامی در شهریار در حالی که در حال فرار از معترضان هستند به سمت آنان شلیک می‌کنند و معترضان با پرتاب سنگ نیروهای انتظامی را دنبال می‌کنند. تصاویر ضبط شده از کرمانشاه نیز نشان می‌دهد که مأموران امنیتی، با کمین کردن و نشانه‌گیری، به سوی معترضان تیراندازی مستقیم می‌کنند. در شهر صدرا نیز، تصاویر ویدئویی نشان می‌دهد که از بالای پشت‌بام پایگاه بسیج بر روی معترضان آتش گشوده شده‌است. گزارش‌های متعددی از شلیک مستقیم تیر به سر یا قلب بسیاری از کشته‌شدگان اعتراضات اخیر در ایران منتشر شده و در برخی ویدیوهایی که از اعتراضات منتشر شده نیز شلیک مأموران امنیتی به صورت مستقیم به معترضان مشهود است. عکسی از آسوشیتد پرس نیز نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی از فاصله نزدیک به مردی که در محاصره نیروهای امنیتی قرار گرفته شلیک می‌کنند.

در شبکه‌های اجتماعی ده‌ها فیلم و ویدئو از شلیک مستقیم مأموران امنیتی و سپاه پاسداران به سمت مردم منتشر شده‌است ولی علی فدوی، جانشین فرمانده سپاه می‌گوید که معترضان عامل تیراندازی‌ها بوده‌اند.

در همین رابطه، محمود صادقی در مصاحبه با سایت «امتداد» که روز دوشنبه ۲۵ آذرماه منتشر شده، در خصوص نشست با رحمانی فضلی گفته‌است: «در همین جلسه، یکی از نمایندگان شهرستان‌ها اعلام کرد که دو نفر در حوزه انتخابیه من (محدوده کرج و شهرقدس) با اصابت گلوله به مغزشان جان باخته‌اند و از رحمانی فضلی سؤال کرد که آیا امکان تیراندازی، دست کم به پا یا کمر به پایین وجود نداشته که چنین شلیک‌هایی انجام شده‌است؟ وزیر کشور هم در پاسخ عنوان کرد که خب! شلیک به پا هم انجام شده بوده‌است.»

تیراندازی به معترضان در نیزارِ ماهشهر

مقالهٔ اصلی: قتل‌عام ماهشهر

در نخستین روز اعتراضات، گزارش‌هایی منتشر شد که معترضان ماهشهری اقدام به بستن جاده ماهشهر کرده بودند و پس از چند روز آنها به سمت نیزار حاشیه شهرک چمران می‌گریختند و آنجا با رگبار سنگین نیروهای امنیتی قتل‌عام شدند. نیویورک تایمز نیز در گزارش خود، به نقل از شاهدان عینی و خدمهٔ پزشکی نوشت که در بندر ماهشهر، مأموران امنیتی ۴۰ تا ۱۰۰ تظاهرکننده (عمدتاً شامل مردان جوان غیرمسلح را) در نیزاری که به آن پناه برده بودند حلقه کردند و به ضرب گلوله کشتند. این افراد جزو معترضانی بودند که برای سه روز جادهٔ اصلی میان شهر و مجتمع پتروشیمی حومهٔ شهر را بسته بودند. پیش‌تر وزیر کشور ایران در مصاحبه‌ای بسته شدن جادهٔ ماهشهر به بندر امام توسط معترضان را تأیید کرده بود. سپس تلویزیون جمهوری اسلامی کشته‌شدن معترضان در نیزار ماهشهر را نیز تأیید کرد و آنها را «اشرار مسلح و تجزیه‌طلب نامید». به نوشتهٔ نیویورک تایمز در ماهشهر نیروهای سپاه پاسداران با پهپادهای مسلح، دوشکا و تیربار که روی ماشین‌های تویوتا نصب شده بود بر روی مردم آتش گشودند. پس از اتصال اینترنت خانگی در استان خوزستان اطلاعات و تصاویری از اعتراض‌های ماهشهر منتشر شد که روایت‌های پیشین را تأیید می‌کند. تصاویر ویدئویی نشان می‌دهند که خودروهای سپاه پاسداران با دوشکا و تیربار به سوی نیزار تیراندازی می‌کنند و همزمان صدای شیون و زاری بلند است.

در اواخر دی ماه ۹۸، وزارت خارجهٔ آمریکا نام سرتیپ پاسدار حسن شاهوارپور، فرماندهٔ سپاه استانی ولیعصر در خوزستان را به دلیل آنچه که «فرماندهی کشتار معترضان خوزستانی در اعتراضات آبان ماه» عنوان شد به فهرست تحریم‌های خود اضافه کرد. آمریکا در یک بیانیه رسمی اعلام کرد یگان‌ها و واحدهای تحت فرمان شاهوارپور در جریان سرکوب اعتراضات آبان ماه در خوزستان با نقض گستردهٔ حقوق بشر، مسئول مرگ دست کم ۱۴۸ تن به‌ویژه در ماهشهر هستند.

ربودن جسد کشته‌شدگان

خانوادهٔ مهدی نکویی، دانشجوی ۲۰ سالهٔ حقوق که در شیراز هدف گلولهٔ نیروهای سپاه قرار گرفت، می‌گویند او در وضعیت وخیم جسمی به بیمارستان منتقل شده اما در حالی‌که علائم حیاتی داشته توسط نیروهای امنیتی از آن‌جا خارج شده و بعد از آن از او خبری ندارند. یکی از پرستاران تأیید کرده که نکویی پیش از آن‌که از بیمارستان بیرون برده شود، به همراه چند مصدوم دیگر تحت معالجه قرار گرفته بود، اما الان کسی نمی‌داند او کجاست. آن‌ها بر این عقیده‌اند حکومت ایران با دزدیدن جسد کشته‌شدگان قصد دارد ابعاد واقعی سرکوب معترضان را پنهان کند.

اعترافات تلویزیونی

در تاریخ ۲۹ آبان تلویزیون ایران اقدام به پخش «اعترافات» یکی از بازداشت‌شدگان کرد که در آن به «نقش تأثیرگذار زنان و همچنین مخالفان حکومت ایران در رهبری اعتراضات» اشاره شده بود و تلویزیون ایران می‌گوید که این زن که با نام «فاطمه داوند» از او یاد می‌شود بوسیله «سربازان گمنام امام زمان» در هنگام فرار در یکی از شهرهای مرزی ایران بازداشت شده‌است. اما پس از آن، یک فعال مدنی اعلام کرد که این زن کسی است که در یکی از خیابان‌های شهر بوکان گلوله خورده و مجروح بازداشت شده‌است. همچنین مازیار ابراهیمی، که در «اعترافات اجباری» مسئولیت سوءقصد به جان دانشمندان هسته‌ای ایران را پذیرفته بود، از سرنوشت بازداشت‌شدگان روزهای اخیر اظهار نگرانی کرده‌است.

سانسور و اعمال فشار بر رسانه‌ها

پیش از آغاز اعتراضات، نمایندگانی از شورایعالی امنیت ملی با مسئولان روزنامه‌ها جلسات توجیهی برگزار کرده بودند و دربارهٔ افزایش قیمت بنزین، احتمال بروز اعتراض و لزوم فعالیت رسانه‌ها در چارچوب نظام صحبت کرده‌بودند. در زمان اعتراضات، ۸ تن از روزنامه‌نگاران به وزارت اطلاعات احضار شدند، تعدادی دیگر به‌خاطر گزارش‌ها و توییت‌هایشان از وزارت ارشاد هشدار دریافت کردند و محمد مساعد (روزنامه‌نگار اقتصادی) به دلیل توییت‌هایش بازداشت شد. پس از بازداشت مساعد حساب کاربری توییترش هم مسدود شد.

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران با انتشار بیانیه‌ای، سیاست‌های رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران را «بحران‌زا و ضد منافع ملی» اعلام کرد و نسبت به اعمال محدودیت بیشتر بر رسانه‌های داخلی هشدار داد. انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران در این بیانیه با انتقاد از بی‌تفاوتی رسانه‌های داخلی نسبت به وقایع در اعتراضات سراسری آبان ۹۸ نوشت: «اخبار را آن‌چنان در لابلای صفحات دفن می‌کنند که از دید مخاطب به سانسور و لاپوشانی حقیقت متهم می‌شوند. چرا که در روز اول و دوم اعتراضات، علت توقف اتومبیل‌ها در شهرها را شرایط نا مساعد جوی و عدم رسیدگی مطلوب شهرداری استان‌ها عنوان می‌کردند.»

خبرگزاری میزان سه‌شنبه ۵ آذر اعلام کرد که قوهٔ قضاییه برای تعدادی از کارمندان شبکه تلویزیونی ایران اینترنشنال محدودیت‌های قضایی و حقوقی در مورد اموال‌شان در نظر گرفته‌است. هم‌زمان گزارشگران بدون مرز اعلام کرد حکومت ایران، روزنامه‌نگاران ایرانی شاغل در رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی، صدای آمریکا و رادیو فردا و خانواده‌های آن‌ها را به شیوهٔ تهدید مستقیم، حملات سایبری و توهین و رعب‌آفرینی بر روی شبکه‌های اجتماعی تحت فشار قرار داده‌است. این سازمان با اشاره به اینکه سفیر ایران در لندن تهدیدهای نهادهای امنیتی را علیه روزنامه‌نگاران تکرار می‌کند او را سفیر تهدید نامید و از دولت بریتانیا خواست که به اقدمات او رسیدگی کند.

در ۹ آذر ۱۳۹۸ وزارت اطلاعات ایران در بیانیه‌ای اقدامات شبکه ایران اینترنشنال را «مصداق همکاری با دشمنان ایران در اقدامات تروریستی» دانست و ادعا کرد که افرادی را به اتهام ارسال اطلاعات به این شبکه بازداشت کرده‌است. در این اطلاعیه اشاره شده که کارکنان اینترنشنال اگر همکاری‌شان با آن شبکه را قطع و ابراز ندامت کنند «مشمول عفو و رأفت اسلامی» خواهند شد.

گستردگی اعتراضات

وضعیت شهرهایی که اعتراضات آن‌ها در خبرگزاری‌ها بازتاب داشته

  اعتراضات مسالمت آمیز یا بدون برخورد چشم‌گیر

  اعتراضات به خشونت کشیده شده

  در اعتراضات کشته گزارش شده

  داده‌ای در دسترس نیست

قاسم میرزایی نیکو، نماینده دماوند در مجلس، گفته‌است که اعتراض‌ها در بیش از ۵۰۰ نقطه ایران رخ داده‌است.

کشته و زخمی

مقالهٔ اصلی: جان‌باختگان اعتراضات ۱۳۹۸ ایران

تعداد کشته‌شدگان در ایران به تفکیک استان‌ها براساس آمار عفو بین‌الملل

  ۴۰ نفر کشته یا بیشتر

  بین ۳۰ تا ۳۹ نفر کشته

  بین ۲۰ تا ۲۹ نفر کشته

  بین ۱۰ تا ۱۹ نفر کشته

  بین ۱ تا ۹ نفر کشته

  داده‌ای در دسترس نیست

سازمان عفو بین‌الملل در آخرین گزارشش اعلام کرد که بر اساس تحقیقات این سازمان، در جریان اعتراض‌های اخیر بیش از ۳۰۴ نفر کشته شده‌اند. این نهاد تأکید می‌کند که رقم واقعی جان‌باختگان احتمالاً بیش از این است. با این حال، علیرضا میریوسفی، سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، آمار عفو بین‌الملل از کشته‌شدگان اعتراضات اخیر را ساختگی خواند و آن را بخشی از کارزار شایعه‌پراکنی علیه ایران در خارج از کشور دانست. پس از آغاز اعتراضات، مجتبی خانجانی فرماندار شهرستان بهارستان در مصاحبه‌ای گفت که آمار دقیق کشته‌شدگان حوزهٔ تحت نظارتش را می‌داند اما اجازه‌ای مبنی بر انجام مصاحبه و ارائهٔ اطلاعات در این زمینه ندارد.

در ۷ آذر ۹۸ وبسایت کلمه به نقل از «یک منبع آگاه» تعداد کشته‌ها را ۳۶۶ نفر اعلام کرد. اردشیر امیرارجمند مشاور میرحسین موسوی و از گردانندگان این وب‌سایت، به رادیو فردا گفت که آمار اعلام شده موثق هستند. پیش‌تر شورای ملی مقاومت ایران شمار کشته‌های اعتراضات سراسری ایران در ۱۷۶ شهر را بیش از ۴۰۰ نفر اعلام کرده‌بود. ارگان مانیتورینگ حقوق بشر ایران تعداد کشته‌شدگان اعتراضات را دست‌کم ۴۵۰ نفر اعلام کرده که تعدادی کودک نیز در میان آن‌ها هستند.

روزنامهٔ نیویورک‌تایمز روز یکشنبه ۱۰ آذر شمار کشته‌شدگان را دست‌کم ۱۸۰ نفر اعلام کرد. به نوشتهٔ نیویورک‌تایمز در شهر ماهشهر بین ۴۰ تا ۱۰۰ نفر که بیشتر آن‌ها جوان بودند توسط نیروهای امنیتی و سپاه کشته‌شده‌اند. این در حالی‌است که در ۲ دی ۹۸ خبرگزاری رویترز تعداد کشته‌ها را ۱۵۰۰ نفر اعلام کرد. پیش‌تر سازمان مجاهدین خلق هم تعداد کشته‌شدگان را بیش از ۱۵۰۰ تن در ۱۹۰ شهر اعلام کرده‌بود. طبق آمار این سازمان، شمار کشته‌شدگان در استان تهران حداقل ۴۰۰، در خوزستان حداقل ۲۴۰، در کرمانشاه حداقل ۳۲۰، در اصفهان حداقل ۱۲۰، در فارس حداقل ۲۷۰، و در البرز (کرج) حداقل ۱۰۰ تن بوده‌است.

عفو بین‌الملل با استناد به شهادت شهود و بستگان قربانیان و ویدئوهای آنالیز شده که به تأیید این سازمان رسیده می‌گوید نیروهای امنیتی ایران به عمد از سلاح گرم علیه معترضان غیرمسلحی استفاده کرده‌اند که تهدیدی از جانب آن‌ها متوجه کسی نبوده‌است. این ویدئوها نشان می‌دهند که مأموران امنیتی جمهوری اسلامی تعمداً معترضان غیرمسلح را از فاصلهٔ نزدیک هدف گلوله قرار می‌دهند. بنا به گزارش عفو بین‌الملل، برخی معترضین هنگام فرار هدف گلوله قرار گرفته و کشته شده‌اند، یک نفر بر اثر استنشاق گاز اشک‌آور و شخصی دیگر هم بر اثر ضرب و شتم کشته شده‌اند. همچنین اطلاعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد در بعضی موارد مقامات از بازگرداندن اجساد قربانیان به خانواده‌های‌شان امتناع کرده‌اند و در موارد دیگر، نیروهای امنیتی اجساد را از سردخانه خارج کرده و به مکان‌های نامعلوم منتقل کرده‌اند. در حالی‌که مقامات ایرانی از اتفاقات آبان ۹۸ به‌عنوان «پیروزی بر اشرار» یاد می‌کنند، نام ۱۸ شهروند زیر ۱۸ سال در میان کشته‌شدگان به چشم می‌خورد. به گفتهٔ مانیتورینگ حقوق بشر ایران، نیکتا اسفندانی، ۱۴ ساله در تاریخ ۱۶ نوامبر ۲۰۱۹ در خیابان ستارخان تهران توسط نیروهای امنیتی از ناحیه سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت و کشته شد. این در حالی‌است که صدا و سیما در گفتگویی که با پدر اسفندانی داشت مرگ او را به «آشوبگران» نسبت داد و چند روز بعد سخنگوی قوهٔ قضائیه ادعا کرد «هم پزشکی قانونی و هم خانوادهٔ این نوجوان تأیید کرده‌اند که علت مرگ او مسمومیت بوده‌است». در پاسخ، خانوادهٔ اسفندانی با انتشار پیامی در اینستاگرام نیکتا ابراز امیدواری کردند که «خون ریخته‌شدهٔ دختر بی‌گناهشان بی‌جواب نماند». محمد بریحی ۱۷ ساله در اهواز، ساسان ایدی‌وند ۱۷ ساله در اصفهان و امیررضا عبداللهی ۱۳ ساله در اسلامشهر هدف گلولهٔ نیروهای امنیتی قرار گرفتند و جان باختند. طبق گزارش وبسایت کلمه در ۷ آذر ۱۳۹۸ خردسال‌ترین قربانی اعتراضات یک کودک ۹ ساله در شهریار تهران بوده‌است. شهریار با بیش از ۲۰ کشته، یکی از بالاترین آمار قربانیان اعتراضات آبان ماه را به‌خود اختصاص داده‌است.

تحلیلگران معتقدند واکنش بی‌رحمانهٔ دولت، بیان‌گر وحدت روزافزون بین نخبگان سیاسی ایران است و نشان می‌دهد که دولت حسن روحانی-که زمانی نسبتاً معتدل خوانده می‌شد-به‌طور قابل توجهی تمایلات راست‌گرایانه پیدا کرده و با رهبران مذهبی تندروی ایران هم‌سو شده‌است. دیده‌بان حقوق بشر در ۶ آذر، حکومت ایران را به مخفی نگه داشتن عمدی آمار کشته‌ها، زخمی‌ها و بازداشت‌شدگان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ متهم کرد.

در ۱۱ آذر ۹۸، گران هیواد، سخنگوی وزارت خارجه افغانستان در گفتگو با روزنامهٔ صبح کابل، گفت که در جریان اعتراض‌ها، ۹ تن از شهروندان افغان ساکن ایران کشته شده‌اند. پیش‌تر مقامات ایرانی کشته و بازداشت شدن تعدادی از اتباع خارجی، طی رخدادهای آبان ماه را تأیید کرده بودند.

در ۱۳ آذر ۹۸ علی خامنه‌ای، به پیشنهاد دبیر شورایعالی امنیت ملی دستور داد شهروندان کشته‌شده-که هیچ نقشی در اعتراضات نداشتند و در میانهٔ درگیری‌ها جان باخته‌اند-شهید محسوب شوند، خانواده‌های آنان تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار بگیرند و با پرداخت دیه از آن‌ها دلجویی شود. نرگس شیر بیشه مادر پویا بختیاری (از کشته‌شدگان اعتراضات)، در واکنش به این خبر، ارزش خون فرزندش را بیش از میلیاردها دیه دانست و گفت: «مقامات جمهوری اسلامی از خشم من و از آه من باید بترسند، نه تسلیت می‌پذیرم، نه دلجویی‌شان را».

در ۱۵ آذر ۹۸ جسد کاوه ویسانی در حالی که آثار شکنجه و کبودی بر روی بدنش وجود داشت، در باباریز (حومهٔ سنندج) پیدا شد. این شهروند کُرد در ۲۶ آبان، طی اعتراضات مردمی سنندج توسط نیروهای امنیتی دستگیر و به نقطه نامعلومی برده شده‌بود. ویسانی اهل روستای خامسان از توابع کامیاران و ساکن سنندج بوده‌است.

در پی کشف اجسادی در رودخانه‌های مناطق کردنشین و جنوب ایران، روز ۲۵ آذر جسد ارشاد رحمانیان ۲۸ ساله و فارغ‌التحصیل رشتهٔ فوریت‌های پزشکی از مریوان در سد گاران در حالی که جمجمه‌اش شکافته شده و استخوان‌هایش از چند جا شکسته بود، پیدا شد. خانواده‌های کشته‌شدگان این قتل‌ها را مرتبط با اعتراضات آبان ماه می‌دانند و اتهام آن را متوجه نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی می‌دانند.

۱۲ دی ۱۳۹۸ وبسایت کلمه اعلام کرد: اخبار رسمی منتشر نشده از کشته‌شدن ۶۳۱ نفر از هموطنان در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ حکایت دارد.

در ۱۹ دی ۱۳۹۸ امیر (شاهپور) اوجانی، ۴۳ ساله، که در جریان اعتراضات آبان‌‌ماه از ناحیه فوقانی پا مورد اصابت گلوله نبروهای امنیتی قرار گرفته بود و از ترس بازداشت تنها به پانسمان بسنده کرده بود، به دلیل عفونت ناشی از جراحت پا و آمبولی ریه درگذشت.

همچنین در ۶ بهمن ۱۳۹۸ محمد ملکی، ۲۳ ساله‌ که در جریان اعتراضات آبان‌ماه در سه راه آدران در جاده ساوه بر اثر اصابت گلوله ماموران امنیتی از ناحیه ستون فقرات و ریه مجروح شده بود، درگذشت.

دستگیری‌ها

به گفتهٔ سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تا ۵ آذر ۱۳۹۸، بیش از ۷۰۰۰ نفر در اعتراضات، بازداشت شده‌اند. در ۱۰ آذر و با گذشت بیش از ۲ هفته از آغاز اعتراضات، همچنان گزارش‌هایی از بازداشت معترضان در استان‌ها و شهرهای مختلف مخابره می‌شد. در آن روز ۲۴۰ نفر در استان کرمانشاه و ۹۷ نفر در پردیس دستگیر شدند. در ۱۲ آذر استاندار تهران، اعلام کرد طی اعتراضات ۲۰۲۱ نفر در استان تهران بازداشت شده‌اند. او جزئیات دقیقی از آمار شهرهای مختلف استان اعلام نکرد ولی اشاره کرد از میان این تعداد، افرادی که برای نخستین بار وارد یک جریان اعتراضی شده بودند، آزاد شده‌اند. هم‌زمان غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوهٔ قضاییه، اعلام کرد بسیاری از افرادی که در روزهای اعتراضات بازداشت شده بودند آزاد شده‌اند و عدد بازداشتی‌ها به حداقل رسیده‌است.

با گذشت یک ماه از آغاز اعتراضات بازداشت‌ها همچنان ادامه دارد و مقامات ایرانی آمار دقیقی از تعداد کشته‌ها و بازداشتی‌ها ارائه نکرده‌اند. در روز جمعه ۲۲ آذر ۱۳۹۸، در استان خوزستان ۱۳۶ شهروند به بهانهٔ داشتن سلاح غیرمجاز دستگیر شدند. در ۲۷ آذر بیش از ۲۵۰ نقر در سنین ۲۰ تا ۳۵ ساله در استان کرمانشاه، در ادامه دستگیری‌های اعتراضات آبان ماه دستگیر شدند. رئیس شورای قضایی لرستان تأیید کرد که در جریان اعتراضات آبان ماه ۸ کودک بازداشت شدند و با قرار کفالت آزاد شده‌اند.

مادر بزرگ پویا بختیاری در روز چهارشنبه ۴ دی خواهان آزادی خانواده‌اش شده‌است و طی یک پیام ویدئویی گفته: «مردم! نوه مرا کشتند. پویای مرا کشتند. فردا چهلم اوست. پسران، عروسم و نوه‌ام را بازداشت کرده‌اند. چهلم بچه‌ام است و نمی‌دانم آنها کجا هستند». در بامداد ۳ دی منوچهر بختیاری و ناهید شیرپیشه والدین پویا بختیاری به دلیل رد خواسته وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی نسبت به عدم برگزاری چلهم فرزندشان بازداشت شدند. در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹ عفو بین‌الملل خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط پدر و مادر پویا بختیاری شده‌است.

۲۹ دسامبر ۲۰۱۹ عفو بین‌الملل طی فراخوانی همگانی گفته هزاران نفر در ایران در راستای سرکوب خشونت‌بار و مرگبار در اعتراضات آبان‌ماه به‌طور خودسرانه دستگیر شده‌اند که در میان آن‌ها روزنامه‌نگاران، دانشجویان و کنشگران حقوق بشر و همین‌طور کودکان ۱۵ ساله در زندان‌هایی که شکنجه در آن‌ها رواج دارد، نگه‌داری می‌شوند. عفو بین‌الملل با انتشار این فراخوان برای امضا، خواهان آزادی تمامی کسانی که خودسرانه بازداشت شده‌اند، می‌باشد.

آمار اعلام‌شدهٔ رادیو فردا
استان	تعداد
استان تهران	۲۲۰۰
استان کرمانشاه	۱۶۵۰
استان خوزستان	۱۵۰۰
استان کردستان	۵۰۰
استان البرز	۴۰۰
استان خراسان رضوی	۴۰۰
استان فارس	۳۰۰
استان لرستان	۳۰۰
استان اصفهان	۲۵۰
استان کهگیلویه و بویراحمد	۲۵۰
استان آذربایجان غربی	۱۰۰
استان بوشهر	۱۰۰
استان مازندران	۱۰۰
استان کرمان	۱۰۰
استان آذربایجان شرقی	۷۰
استان ایلام	۵۰
استان سیستان و بلوچستان	۵۰
استان یزد	۴۳
استان زنجان	۳۵
استان هرمزگان	۳۱
استان خراسان جنوبی	۲۹
استان قزوین	۱۵
مجموع	۸٬۴۷۳

در ۴ آذر اعلام شد به‌دلیل آمار بالای دستگیرشدگان و انتقال تعداد زیادی از آن‌ها به زندان فشافویه، بازداشت‌شدگان در وضعیت سخت و نامناسبی به سرمی‌برند، به‌طوری که رئیس شورای اسلامی شهرستان ری نسبت به وضعیت زندان و تعداد بالای بازداشتی‌ها هشدار داده‌است. قاسم شعله‌سعدی که تجربهٔ حبس در زندان فشافویه را داشته، وضعیت این زندان را فاجعه‌بار خواند و گفت که با انتقال تعداد زیادی از بازداشت‌شدگان به این زندان، وضع بسیار فاجعه‌بارتر از گذشته خواهد بود.

در ۱۱ آذر ۹۸ نرگس محمدی فعال حقوق بشر محبوس در اوین، طی نامه‌ای از داخل زندان، مشاهداتش از وضعیت بازداشت‌شدگان را بازگو کرد. در این نامه که در وبسایت کانون مدافعان حقوق بشر منتشر شده، محمدی به جوانی اهل اسلامشهر اشاره می‌کند که به‌خاطر خونریزی، عفونت و تورم ناشی از زخم گلوله به بهداری اوین منتقل شده‌است. زمانی که محمدی به او گفته که اصرار کند تا پایش را معالجه کنند وگرنه قطع می‌شود او جواب داده: «من که قرار است اعدام شوم چه فرقی دارد با پا یا بی پا. از روزی که بازداشت شده‌ام حتی بتادین هم روی زخمم نریخته‌اند». در بخشی دیگر از این نامه، محمدی به دختری ۲۰ ساله اشاره می‌کند که در برابر خشونت و ارعاب بازجوها تسلیم شده و از او اعتراف تلویزیونی ضبط کرده‌اند.

پس از انتشار ویدئویی که نشان می‌داد مأموران امنیتی، در حال جابه‌جایی چند معترض با چشم‌بند و پابند در حیاط دبستان دخترانهٔ قدس (تهران) هستند، وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد مسئولان مربوط مشغول راستی‌آزمایی ویدئو هستند. او اضافه کرد مدیر مدرسهٔ قدس تکذیب کرده که این ویدئو مربوط به اعتراضات آبان ۹۸ است.

مسئولین کشتار و سرکوب

در گزارش عفو بین‌الملل به سخنرانی علی خامنه‌ای، اشاره شده که از معترضان با نام «اشرار» یاد کرد و به نیروهای امنیتی برای سرکوب اعتراض‌ها «چراغ سبز» نشان داد. همچنین می‌توان گفت طبق اصل ۱۷۶ قانون اساسی وقتی تصمیم به قطع اینترنت برای سرکوب معترضان از طرف شورای امنیت کشور گرفته شده و در این رابطه ده‌ها نفر کشته شده‌اند، مسئولیت عالی این تصمیم با خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی و مقام تأییدکنندهٔ نهایی تصمیمات شورای عالی امنیت ملی است. او به عنوان فرماندهٔ کل قوا بر طبق اصل ۱۱۰ قانون اساسی، فرماندهٔ کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی هم هست؛ بنابراین در اعتراضات اخیر، تمامی نیروهای مسلحی که به سوی مردم معترض شلیک کرده‌اند، زیر نظر مستقیم خامنه‌ای عمل کرده‌اند.

حسن روحانی طبق ماده ۱۷۶ قانون اساسی، رئیس شورای عالی امنیت ملی و زیر مجموعه آن شورای امنیت کشور است، این دو نهاد حکومتی بر اساس قانون، وظیفهٔ مقابله با اعتراضات ضد حکومتی در وضعیت بحرانی را به‌عهده دارند و تصمیم می‌گیرند که با اعتراضات از نیروی انتظامی، بسیج، سپاه و … و با چه سلاح‌ها و تجهیزاتی برای سرکوب استفاده کنند. از این رو در اعتراضات اخیر تصمیم قطع اینترنت را شورای امنیت کشور به ریاست وزیر کشور گرفت.

اعضای شورای عالی امنیت ملی به‌عنوان نهاد تصمیم‌گیرندهٔ سطح عالی، در مورد برخورد با اعتراضات اخیر-جدای از حسن روحانی-عبارتند از: علی لاریجانی (رئیس مجلس)، سید ابراهیم رئیسی (رئیس قوهٔ قضائیه)، علی شمخانی (نمایندهٔ رهبر در شورا و دبیر شورا)، سعید جلیلی (نمایندهٔ رهبر در شورا)، محمدباقر نوبخت (رئیس سازمان برنامه و بودجه)، عبدالرضا رحمانی فضلی (وزیر کشور)، محمدجواد ظریف (وزیر امور خارجه)، سید محمود علوی (وزیر اطلاعات)، محمدحسین باقری (رئیس ستاد کل نیروهای مسلح)، حسین سلامی (فرماندهٔ کل سپاه). فرماندهٔ سپاه طبق قانون، عضو ثابت شورا نیست اما عرفاً عضو شورای عالی امنیت ملی است و در جلسات آن شرکت می‌کند.

محمدجعفر منتظری در جایگاه دادستان کل کشور نقش مهمی در بازداشت معترضان و پیگرد قضایی قضایی و نظارت بر دادستان‌های استان‌ها دارد، حسین اشتری فرماندهٔ نیروی انتظامی است که یگان ویژهٔ آن (به فرماندهی حسن کرمی) آشکارا سرکوب خیابانی را اجرا می‌کند و حسین طائب رئیس سازمان اطلاعات سپاه، از مهم‌ترین نهادهای طراحی و سرکوب اعتراضات و بازداشت معترضان است.

مراسم چهلم کشته شدگان

چند روز پیش از ۵ دی ماه خانواده‌های کشته‌شدگان اعتراضات و مخالفین حکومت ایران طی فراخوان‌هایی از مردم ایران برای شرکت در مراسم چهلم کشته‌شدگان آبان ماه دعوت کردند. با اعلام این فراخوان دو روز پیش از ۵ دی خانواده پویا بختیاری بازداشت شدند. یک روز پیش از ۵ دی در برخی شهرها اینترنت همراه و ثابت با کاهش سرعت مواجه شده و در برخی نقاط قطع شد. از ابتدای روز پنج‌شنبه ۵ دی حضور نیروهای یگان ویژه ناجا، لباس‌شخصیها، نیروهای ویژه نوپو و مأموران نیروی انتظامی و بسیج جمهوری اسلامی ایران در میدان‌های اصلی بسیاری از شهرها و جو امنیتی و نظامی برای ممانعت از برگزاری مراسم چهلم کشته‌شدگان اعتراض‌های آبان ماه گزارش شد. تهران، تبریز، کرج، سنندج، کرمانشاه، اصفهان و شهریار، رباط کریم، زاهدان، سبزوار، مریوان، اندیمشک، سقز، بوکان، مریوان، جوانرود و ایلام از جمله این شهرها بودند. تعدادی از مردم که برای شرکت در مراسم چهلم پویا بختیاری و نوید بهبودی رفته بودند بازداشت شدند.

در فضای مجازی بحث از این بود که قرار است در چهلم کشته شدگان اعتراضات ۱۳۹۸، دوباره شهرها شلوغ شود ولی مراسم چهلم با آرامش برگزار شد. در همه شهرها، از جمله تهران نیز جو امنیتی سنگینی بر میدان‌های اصلی حاکم بود.

برای روز پنجشنبه ۵ دی از طرف برخی از بستگان کشته شدگان اعتراضات، از جمله مادر و پدر پویا بختیاری برای شرکت در مراسم چهلم فرزندشان فراخوان داده شده بود. روز پنجشنبه (پنجم دی) در کرج برخی افراد که برای گرامیداشت کشته‌شدگان اعتراضات آبان ماه در مراسم چهلم پویا بختیاری به گورستان بهشت سکینه کرج رفتند. چند نفر از بستگان و نزدیکان پویا بختیاری نیز برای سوگواری و گرامیداشت او به این گورستان رفتند. پدر و مادر پویا بختیاری از روزهای قبل از ۵ دی بازداشت شده بودند.

تأثیر اقتصادی

با شروع اعتراض‌های خیابانی، مسئولان حکومت اعلام کردند که نباید به بهانهٔ افزایش قیمت بنزین، قیمت کالا و خدمات افزایش یابد و سخن از کنترل قیمت‌ها و برخورد با گرانفروشان به میان آوردند. با این‌حال ۱۰ روز پس از افزایش قیمت سوخت، خبرگزاری ایرنا گزارش داد برخلاف وعدهٔ مسئولان، برخی اجناس گران شده‌اند. بر اساس تحقیقات میدانی ایرنا نرخ حمل‌ونقل مسافران درون‌شهری و میوه و تره‌بار گاهی بین ۲۵ تا ۵۰ درصد رشد داشته که غیرمستقیم بر هزینهٔ تولید و قیمت مصرف‌کننده تأثیر گذاشته‌است. یک روز پس از انتشار این گزارش، علی لاریجانی هم از افزایش قیمت شماری از اجناس شرکت‌های دولتی خبر داد. هم‌زمان رحیم زارع عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به افزایش قیمت کالا و خدمات بر اثر گرانی بنزین گفت: «دولت اگر برنامه‌ای برای افزایش قیمت گازوئیل دارد باید آن را کنار بگذارد که در این صورت فاتحهٔ اقتصاد کشور خوانده می‌شود».

کمیسیون تجارت الکترونیکی، خسارت مستقیم قطع اینترنت در زمان اعتراض‌ها را حدود سه هزار میلیارد تومان و خسارت غیرمستقیم آن را حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده‌است. این در حالی‌است که محاسبات نت‌بلاکس از یک میلیارد و ۴۷۸ میلیون دلار خسارت به اقتصاد ایران در اثر محدود شدن اینترنت در چهار روز قطعی اینترنت سخن می‌گوید. به گفتهٔ علیرضا عسکری مارانی، مدیر عامل سابق شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران، به دلیل اختلال در شبکه بین‌المللی اینترنت ارزش معاملات خرد بورس تهران به میزان ۱۱۴۷ میلیارد تومان کاهش داشته‌است.

انوشیروان محسنی بندپی، استاندار تهران، گفته‌است بیشترین خسارت‌های ناشی از اعتراضات در تهران، در غرب این استان و در شهرستان‌های ملارد، بهارستان، قدس، رباط‌کریم و شهریار رخ داده‌است. او گفت که در این شهرستان‌ها بانک‌ها و جایگاه‌های پمپ بنزین آتش گرفته‌اند و فروشگاه‌های زنجیره‌ای مانند رفاه و اتکا غارت شده‌اند. حیدر اسکندرپور شهردار شیراز اعلام کرد حجم خسارت‌های این شهر در جریان اعتراض‌ها بسیار زیاد بوده و بخش‌های زیادی از زیرساخت‌های این شهر ویران شده‌است. به گفتهٔ او «زیرساخت‌های بخش ترافیک شهری در مناطق ۴، ۵، ۹ و ۱۰ شهرداری شیراز کاملاً از بین رفته‌است». امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیهٔ فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مجموع خسارات وارد شده به تجهیزات، کالاها و فضای فروشگاه‌های زنجیره‌ای را بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد که بخش اعظم خسارت وارد شده به فروشگاه‌های زنجیره‌ای از سوی آشوبگران مربوط به حاشیه استان تهران و استان البرز بوده‌است.

واکنش‌ها

مقالهٔ اصلی: واکنش‌ها به اعتراضات سراسری ۱۳۹۸ ایران

با آغاز طرح افزایش قیمت بنزین و اعتراضات، شخصیت‌ها و نهادهای مختلف به آن واکنش نشان دادند.

داخلی

سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در جلسهٔ درس خارج فقه ۲۶ آبان ۱۳۹۸، اعلام کرد که در خصوص قیمت بنزین سررشته و تخصصی ندارد، اما «اگر سران سه قوه تصمیم بگیرند»، از آن تصمیم حمایت خواهد کرد. او حوادثی مانند آتش زدن بانک‌ها را کار «اشرار» و نه مردم خواند. خامنه‌ای خطاب به مسئولان جمهوری اسلامی گفت که باید مراقب باشند که قیمت اجناس دیگر بر اثر گرانی بنزین، افزایش پیدا نکند. او در دیدار ۶ آذر ۱۳۹۸ با نیروهای بسیج، با اشاره به اعتراضات به گرانی بنزین، از مردم ایران برای «نابود» کردن «توطئهٔ عمیق وسیع بسیار خطرناک» تشکر کرد.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در سخنرانی ۶ آذر ۱۳۹۸ خود اعلام کرد که «من هم مثل همه مردم ایران مطلع شدم که صبح جمعه قیمت بنزین تغییر کرده‌است». وی بیان کرد که گرانی بنزین، جلوی نیاز به واردات بنزین را گرفته‌است. روحانی با اشاره به این‌که که طرح گران شدن بنزین از سال ۱۳۹۵ مطرح بوده‌است، هدف از اجرای این طرح را «کمک به مردم» خواند.

در ۹ آذر ۹۸ میرحسین موسوی در پیامی، گرانی بنزین را کاری «غیرمعقول، کاسب‌کارانه و مخالف منافع قشرها مستضعف» خواند. موسوی، معترضان را «مردم خشم‌گین و فرودستان جان‌به‌لب‌رسیده» خوانده که «زخم‌خورده از سیاست‌های خانمان‌برانداز به خیابان‌ها آمدند.» همان روز تعدادی از هنرمندان ایرانی در اعتراض به سرکوب و کشتار معترضان بیانیهٔ شدیدالحنی با عنوان «صدای آبان ۹۸» منتشر کردند. رخشان بنی‌اعتماد، اصغر فرهادی، حسین علیزاده، کیهان کلهر، لیلی گلستان، بهمن فرمان‌آرا، داریوش مهرجویی و جعفر پناهی از امضاکنندگان این بیانیه هستند.

در ۱۲ آذر ۱۳۹۸ علی مطهری نقش پررنگ اپوزوسیون خارجی در اعتراضات را رد کرد و اکثریت معترضان را از تودهٔ تهی‌دست مردم دانست. او با اشاره به این‌که خیلی از بازداشت‌شدگان فرق اصلاح‌طلب و اصول‌گرا را نمی‌دانند گفت: «یک افتضاحی شده ولی باید به گونه‌ای آن را جمع کرد تا اصل نظام آسیب نبیند.»

امامی کاشانی خطیب جمعهٔ تهران، سید محمدعلی علوی گرگانی مرجع تقلید، پروانه سلحشوری نمایندهٔ مجلس، ابوالفضل قدیانی فعال سیاسی، سید احمد خاتمی امام جمعه تهران، حمید بعیدی‌نژاد سفیر ایران در بریتانیا، مهدی کروبی و سید محمد خاتمی از جمله افراد دیگری بودند که به این اتفاق‌ها واکنش نشان دادند.

بین‌المللی

• دفتر کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد نسبت به کشتار معترضان در ایران اظهار «نگرانی عمیق» کرد. در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۹ پنج تن از برندگان جایزهٔ صلح نوبل، حکومت جمهوری اسلامی را به‌خاطر اعمال خشونت و سرکوب مردم ایران محکوم کرده و کشورها و نهادهای بین‌المللی که پیوندهای سیاسی و اقتصادی با ایران دارند، خواستند که حکومت ایران را محکوم کنند.

ایالات متحده آمریکا

دونالد ترامپ در اولین واکنش به اعتراضات ایران، در توییتی نوشت که «ایران آنقدر بی‌ثبات شده که رژیم، کل سیستم اینترنت را خاموش کرده تا مردم بزرگ ایران نتوانند از خشونت عظیمی که در کشورشان رخ می‌دهد، حرف بزنند. آن‌ها فکر کرده‌اند جهان از مرگ و مصیبتی که رژیم ایران باعث آن شده، خبردار نمی‌شود».

مایک پومپئو، وزیر امور خارجهٔ آمریکا، مورگن اورتگاس سخنگوی وزارت خارجهٔ آمریکا،تام کاتن سناتور جمهوری‌خواه،ویلیام هرد نمایندهٔ مجلس نمایندگان آمریکا،مایک پنس معاون رئیس‌جمهور آمریکا، الیزابت وارن، نامزد پیشتاز حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا،هولیان کاسترو، نامزد حزب دموکرات، پیت بودجج نامزد حزب دموکرات، کاملاً هریس از نامزدهای دموکرات‌ها، نانسی پلوسی رئیس مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا و جو بایدن سیاستمدار دموکرات، دیگر دولتمردان آمریکایی بودند که نسبت به رویدادهای ایران واکنش نشان دادند.

پس از قطع اینترنت در ایران سناتورها تد کروز و جان کورنین نمایندگان ایالت تگزاس، تام کاتن نمایندهٔ ایالت آرکانزاس، مارشا بلکبرن نمایندهٔ ایالت تنسی، پت تومی نمایندهٔ ایالت پنسیلوانیا، جان باروسو نمایندهٔ ایالت وایومینگ و مارکو روبیو نمایندهٔ ایالت فلوریدا با امضا نامه‌ای از دونالد ترامپ خواستند تا مسئولان جمهوری اسلامی که در قطع گستردهٔ اینترنت در ایران دست داشته‌اند را تحریم کند.وزارت خزانه‌داری آمریکا در ۱ آذر ۱۳۹۸ محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات ایران، را به‌دلیل نقش وی در «سانسور گستردهٔ اینترنت» تحریم کرد.

بریتانیا

بوریس جانسون در ۱۳ آذر ۹۸، با اشاره به این‌که اعتراض‌ها در ایران خیلی باعث غافلگیری او نشده گفت: «اعتراضات در ایران نتیجهٔ افزایش بهای بنزین نبوده، بلکه نشات‌گرفته از نارضایتی گستردهٔ مردم از جمهوری اسلامی ایران است».

آلمان

• سخنگوی وزارت امور خارجهٔ آلمان در رابطه با اعتراضات در ایران و شمار بالای معترضان کشته‌شده به دست نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی گفت: «ما از شنیدن گزارش‌های مربوط به کشته شدن بیش از ۱۰۰ نفر شوکه هستیم و عملکرد نامتناسب نیروهای امنیتی ایران را محکوم می‌کنیم».

اتحادیه اروپا

• مایا کوسیانچیچ سخنگوی امور خارجی اتحادیهٔ اروپا از مقامات جمهوری اسلامی خواست در برابر معترضان در ایران حداکثر خویشتن‌داری را از خود نشان دهند و به قطع اینترنت در ایران پایان دهند.

فرانسه

دولت فرانسه از گزارش‌ها دربارهٔ کشته‌شدن تعداد زیادی از معترضان به شدت ابراز نگرانی کرد و از حکومت ایران خواست به تعهدات حقوق بشری بین‌المللی خود احترام بگذارد. ژان-ایو لودریان با اشاره به رویهٔ مقامات ایران در برخورد با معترضان، منطق آمریکایی‌ها درمورد لزوم وارد کردن حداکثر فشار [بر حکومت ایران] را درست دانست.

در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۹ جلیقه زردهای فرانسه با در دست داشتن پلاکاردهایی که یکی از کارتون‌های مانا نیستانی که یک نیروی نظامی در حال بریدن گلوی نقشه ایران بر آن نقش بسته بود حمایت خود را از معترضان ایرانی اعلام کردند. روی پلاکاردها متنی با این محتوا درج شده بود: «فرانسه، ایران، عراق، شیلی مبارزه‌ای مشابه، نئولیبرالیسم را متوقف کنید.»

عربستان سعودی

ملک سلمان، پادشاه عربستان از ایران خواست از «ایدئولوژی توسعه‌طلبانه» خود که به مردم ایران «آسیب می‌زند» دست بردارد.

اسرائیل

بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل سرکوب و کشتار معترضان ایرانی را سندی دیگر از هویت حکومت ایران دانست. او جمهوری اسلامی ایران را یک «دیکتاتوری به تمام معنی» خواند و افزود که جهان باید فشارها علیه این رژیم را تشدید کند. وزیر امور خارجهٔ اسرائیل هم در پیامی توییتری، با تأکید بر دوستی اسرائیل با مردم ایران آنان را قربانی «یک رژیم سرکوبگر» نامید.

سوئد

• وزیر خارجه سوئد در محکومیت قطع دسترسی اینترنت در توییتر نوشت «تحولات ایران نگران کننده است. حق آزادی بیان و حق تظاهرات مسالمت آمیز باید محترم شناخته شود. دسترسی بدون محدودیت به اینترنت ضروری است.»
• چارلی ویمرس نمایندهٔ سوئد در پارلمان اروپا در اجلاس رسمی پارلمان اروپا در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۹ با تکرار یکی از شعارهای معترضان، به این اتفاق‌ها واکنش نشان داد.

افراد، سازمان‌ها و احزاب

رضا پهلوی در پیامی توییتری نوشت: «نظامی که با وعدهٔ مجانی کردن آب و برق بر سر کار آمد، نفت را برای حامیان غیرایرانی‌اش، و فقر و رنج را برای ایرانیان رایگان کرده‌است. تنها راه چاره، برانداختن این #فرقه_تبهکار ضدایرانی است. کافی‌ست به قدرت خودمان ایمان داشته باشیم». فرح پهلوی هم در پیامی از اتفاقات پیش‌آمده ابراز تاسف کرد و با مردم ایران اعلام همدردی کرد.

کانون نویسندگان ایران در بیانیه‌ای از مقامات ایران خواست تا به سرکوب مردم معترض پایان دهد و گزارشگران بدون مرز با محکومیت قطع اینترنت در ایران آن را «نقض حق بنیادین دسترسی به اطلاعات» توصیف کرد.

مریم رجوی با اشاره به خطر شکنجه و اعدام بازداشت‌شدگان از سازمان ملل خواست به‌فوریت هیئت‌های تحقیق و حقیقت‌یاب را به ایران اعزام کند. وی تصریح کرد که رهبران حکومت ایران به‌خاطر ارتکاب جنایت علیه بشریت باید در برابر عدالت قرار گیرند.

سازمان همکاری احزاب کردستان ایران، سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه، کانون مدافعان حقوق کارگر، کانون معلمان ایران، اتحادیه آزاد کارگران ایران و شورای بازنشستگان ایران از تشکل‌هایی بودند که در همبستگی با معترضان و محکومیت خشونت علیه آن‌ها بیانیه دادند.

ایرانیان خارج از کشور

با گسترش اعتراض‌های داخل ایران، ایرانیان مقیم خارج از کشور در حمایت از معترضان، در نقاط مختلف جهان تجمع‌هایی برگزار کردند.

در اروپا این تجمع‌ها در شهرهای دوسلدورف، هامبورگ، اشتوتگارت، دورتموند، کمنیتس، پراگ، پاریس، استکهلم، گوتنبرگ، هلسینکی، اسلو، آمستردام، لاهه، کلن و زوریخ برگزار شد. در اسرائیل نیز گروهی از مردم با در دست داشتن پرچم شیر و خورشید و پرچم اسرائیل، از اعتراضات مردم ایران حمایت کردند. ایرانیان مقیم ملبورن و سیدنی در استرالیا، تورنتو و ونکوور در کانادا و واشینگتن، دالاس تگزاس، آریزونا و لس آنجلس در آمریکا هم در حمایت از اعتراضات مردم ایران تجمعاتی برگزار کردند.

رسانه‌ها

بنابر گفته رسانه‌های داخلی ایران، در همان آغاز ناآرامی‌ها، آنها از پوشش خبری جدی و فراگیر ناآرامی‌ها منع شدند.

نشریهٔ لیبراسیون فرانسه روز یکشنبه ۲۴ نوامبر، روی جلدش با پس‌زمینهٔ سیاه به رنگ قرمز نوشت: «ایران، کشتار پشت درهای بسته» و سرمقاله‌اش را با عنوان «ایران: تونل خشونت» به اعتراض‌های اخیر این کشور اختصاص داد. لو موند دیگر نشریهٔ مهم فرانسه نیز در این روز تیتر خود را با عنوان «ایران: رژیمی که خود را به قیمت حمام خون نگاه می‌دارد» به سرکوب معترضان در ایران اختصاص داد.

گاردین نیز در اول دسامبر ۲۰۱۹ تحت عنوان «خیابان را بستند و سپس گلوله» شرح سرکوب اعتراضات مردم را در شیراز (شهر گلهای رز) از زبان شاهدان نوشت.

روزنامهٔ آلمانی فرانکفورتر روندشاو در گزارشی با عنوان «مثل یک جنگ داخلی، بر ایران نفرت و ناامیدی حاکم شده‌است» نوشت: ویدئوها وضعیتی شبیه یک جنگ داخلی را نشان می‌دهند و تظاهرکنندگان پیکر خونین قربانیانی را که مورد اصابت گلوله‌های جنگی قرار گرفته‌اند از تیررس بیرون می‌کشند.

شبکهٔ سی‌اِن‌اِن هم در گزارشی با عنوان «یکی از بدترین سرکوب‌ها طی دهه‌ها در ایران در حال وقوع است» به ابعاد مختلف تظاهرات مردم ایران پرداخت.

شعارها

• جمهوری اسلامی، نمی‌خوایم، نمی‌خوایم
• نه پول داریم، نه بنزین، گوربابای فلسطین
• اهوازی با غیرت، ماشینتو خاموش کن
• آسید علی ببخشید، دیگه باید بلند شید
• ننگ ما ننگ ما، رهبر الدنگ ما
• چه اشتباهی کردیم که انقلاب کردیم
• مرگ بر خامنه‌ای
• روحانی حیا کن، مملکت را رها کن
• دیکتاتور حیا کن، مملکت را رها کن
• بنزین گرون تر شده، فقیر فقیرتر شده
• پول نفت گم شده خرج فلسطین شده
• مرگ بر گرانی
• مرگ بر دیکتاتور
• نترسید نترسید ما همه با هم هستیم
• نه غزه نه لبنان جانم فدای ایران
• سوریه کم آورده، تقصیر ملت چیه؟
• توپ تانک فشفشه، آخوند باید گم بشه
• ایرانی با غیرت، حمایت، حمایت
• رضاشاه روحت شاد
• ای شاه ایران، برگرد به ایران
• ایران که شاه نداره، حساب کتاب نداره
• ولیعهد کجایی به داد ما بیایی
• خامنه‌ای به هوش باش، ما مردمیم نه اوباش
• ملت چرا نشستی، منجی خود تو هستی
• ایرانی بسه دیگه، غیرتتو نشون بده
• دشمن ما همینجاست، دروغ میگن آمریکاست
• ای ملاها جمع کنین، شرتون رو کم کنین
• خیابونا خونی شد، آزادی قربانی شد
• جواب ما تفنگ نیست، این همه کشته کم نیست
• فقر کشتار گرانی، مردم شدن قربانی
• پول نفت گم شده، خرج بسیجی شده
• می‌جنگیم می‌میریم، ایران‌رو پس می‌گیریم
• رهبر بی‌کفایت، نمی‌خوایم نمی‌خوایم
• سوریه رو رها کن، فکری به حال ما کن

بازتاب در آثار هنری

سروش هیچ‌کس، خواننده رپ فارسی، با انتشار ترانه اعتراضی دستاشو مشت کرده اقدام به حمایت از معترضان کرد. ترانه ای که در همان اوان انتشار با استقبال و واکنش‌های گسترده مواجه شد و این اثر را به نخستین و یکی از مهمترین آثار هنری مرتبط به اعتراضات آبان ۹۸ بدل کرد.

محسن نامجو نیز با انتشار ترانه اعتراضی دیگری در سبک فولک راک با نام «یاد آر»، از کشته شدگان و معترضان حمایت کرد. نامجو این اثر را به تمام کشته‌شدگان گمنام آبان ۹۸ تقدیم کرد.

جستارهای وابسته

• جان‌باختگان اعتراضات ۱۳۹۸ ایران
• پویا بختیاری
• آرشام ابراهیمی
• نوید بهبودی
• نیکتا اسفندانی
• فرزاد انصاری‌فر
• امیرحسین کبیری
• ناصر رضایی
• برهان منصورنیا
• میثم احمدی
• علیرضا انجوی
• ارشاد رحمانیان
• محمد داستان‌خواه

پیوند به بیرون

• ۳۵ ثانیه ویدیو؛ نماد #آبان۹۸
• ویدیوهای پویا بختیاری از اعتراضات در روز ۲۵ آبان در کرج قبل از اینکه در همان شب با گلوله مأموران کشته شود.
• هیچ‌کس - دستاشو مشت کرده