مردمان هزاره

صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

هزاره
Hazara schoolgirls in Bamyan, Afghanistan.jpg
دختران مدرسه‌ای هزاره در بامیان افغانستان
کل جمعیت
۸ تا ۱۲ میلیون[الف]
مناطق با جمعیت چشمگیر
 افغانستان۴٬۵۰۰٬۰۰۰[۱][۲]
 پاکستان۱٬۵۵۰٬۰۰۰ شامل ۵۰۰٬۰۰۰ نفر در کویته[۳][۴][۵]
 ایران۵۰۰٬۰۰۰[۶]
 اروپا۱۳۰٬۰۰۰[۷]
 ترکیه۲۶٬۰۰۰[۸]
 استرالیا۴۱٬۷۶۶[۹]
 کانادا۱۰٬۳۰۰[۱۰]
 اندونزی۳٬۸۰۰[۱۱]
زبان‌ها
فارسی (دری و هزارگی)
(و دیگر گویش‌های فارسی شرقی)
دین
عمدتاً اسلام
(اکثریت شیعه، اقلیت قابل توجه سنی)[۱۲][۱۳]
قومیت‌های وابسته
ایماق‌ها، ازبک‌ها، تاجیک‌ها،[۱۴][۱۵][۱۶] مغول‌ها[۱۷][۱۸][۱۹] و مردم ترک[۲۰][۲۱][۲۲]
الف. ^  رقم تخمینی شامل کل هزاره‌ها اعم از شیعه و سنی و سایر اقشار آنها است.

هزاره (هزارگی: آزره) یک گروه قومی فارسی دری زبان و جزء اصلی جمعیت افغانستان هستند که بومی و عمدتاً در منطقه هزارستان در مرکز افغانستان و در کابل، هرات، مزار شریف و کشورهای ایران و کویته پاکستان ساکن بوده[۲۳] و سومین گروه قومی پرجمعیت افغانستان می‌باشند. تعداد دقیق هزاره‌ها مشخص نیست، اما با توجه به منابع مختلف هزاره‌ها بین ۲۰ الی ۳۰ درصد از جمعیت افغانستان را شامل می‌شوند.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹]هزاره‌ها به گویشی از زبان فارسی شرقی به نام هزارگی صحبت می‌کنند، این گویش فارسی وام واژه‌هایی از زبان ترکی و تعدادی کلمه مغولی نیز دارد. در مورد خاستگاه هزاره‌ها فرضیه‌های متعددی ارائه شده‌است. هزاره‌ها همواره در افغانستان در معرض تهدید و ناامنی بوده‌اند.[۳۰]

پیشینه

مقالهٔ اصلی: قیام‌های مردم هزاره ۱۸۸۸–۱۸۹۳

سدهٔ نوزدهم

از اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پس از روی کار آمدن امیر عبدالرحمن، هزاره‌های خودمختار شدیداً تحت فشار حکومت مرکزی قرار گرفته و با مدد بعضی قبایل سنی مذهب به شدت سرکوب گردیدند و به مدت یک سده در انزوای سیاسی، اجتماعی و محرومیت اقتصادی فرورفتند.

درین زمان عده‌ای زیادی از هزاره‌ها مورد کشتار و قتل‌عام صورت گرفت این عملکردها باعث شد تا آنان به کشورهای همجوار مانند آسیای مرکزی، ایران، نیم‌قارهٔ هند بریتانیا، عراق و سوریه مهاجر و متواری شوند. آن عده هزاره‌ها که در شمال هندوکش می‌زیستند به‌سوی روسیهٔ تزاری رفتند که بیشتر در شهرهای جنوبی روسیه باقی ماندند و نیز بعضی از اینان به ایران رفتند. مردم هزاره ساکن در ساحات روسیهٔ تزاری به‌دلیل شباهت‌های ساختمان نژادی و چهرهٔ ظاهری کامل با مردم آن مناطق، به‌مرور زمان لهجه، زبان و هویت قومی خود را از دست دادند و در میان آنان ساکن و جذب شدند. آن عده هزاره‌های متواری‌شده در مناطق روسیه تزاری پیشین از جمله ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و داغستان سکونت اختیار کردند. اما هزاره‌های شمال غرب مناطق هزاره‌نشین افغانستان به‌سوی ایران مهاجرت کردند و در محلات اطراف مشهد ساکن شدند که این هزاره‌ها بعدها به بربری و خاوری مشهور شدند. بخشی دیگر هزاره از جنوب شرق مناطق هزاره‌نشین افغانستان به‌سوی هند بریتانیا کوچیدند که در کویته واقع در پاکستان امروزی ساکن شده‌اند. یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های سیاسی و نظامی این هزاره‌ها جنرال موسی خان می‌باشد که درجهٔ نظامی جنرال را در نظام پاکستان داشت. گروهی دیگری به کشورهای سوریه، عراق و هند ساکن شده‌اند. این هزاره‌ها که به سوی پاکستان، ایران، سوریه و عراق مهاجر شدند به لحاظ تفاوت‌های ساختمان فیزیکی و نژادی نتوانستند با مردم این ساحات حل و مخلوط شوند بنابراین لهجه، زبان، فرهنگ و هویت قومی خودشان را از دست نداده‌اند.[۳۱]

سدهٔ بیستم

جنگ داخلی افغانستان

اطلاعات بیشتر: جنگ شوروی در افغانستان

پس از کودتای سال ۱۹۷۸ که در پی آن گروه کمونیستی خلق به قدرت رسید، کم‌کم هزاره‌ها برای برابری حق شهروندی خود نسبت به دیگر شهروندان افغانستان شروع به انجام کارهای سیاسی کردند و رهبران هزاره مانند؛ عبدالعلی مزاری حزب‌های سیاسی خود را بنیانگذاری کردند. پس از خروج ارتش سرخ از افغانستان و پایان حکومت کمونیستی با مرگ دکتر نجیب‌الله افغانستان وارد جنگ داخلی شد. هزاره‌ها با ساختن حزب وحدت سعی در حفظ قدرت سیاسی خود کردند؛ در سیاست نو حزب، دیگر مذهب جایی اصلی خود را نداشت و بیشتر کوشیده می‌شد تا از تمام قوای هزاره یک انسجام کلی بسازد.[۳۲]

سدهٔ بیست و یکم

با ورود نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحدهٔ آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ حکومت طالبان سقوط کرد. قانون اساسی نو با پشتوانهٔ جامعهٔ بین‌الملل ورود همهٔ شهروندان افغانستان به نظام حکومت را ممکن ساخت؛ از همین رو هزاره‌ها توانستند ۲۰ درصد از کرسی‌های پارلمان افغانستان را در انتخابات ۲۰۱۱ از آن خود کنند.[۳۳] به گفتهٔ السنادرو مونسوتی استاد دانشگاه حقوق بین‌الملل در ژنو؛ این حرکت سیاسی مورد انتقاد سیاست‌مداران پشتون شده‌است.[۳۴] با وجود قوانین نو که براساس آن حقوق همهٔ شهروندان را یکسان می‌داند؛ اما هنوز هم حرکات نژادپرستانه‌ای علیه مردم هزاره در افغانستان، پاکستان و ایران صورت می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷ قبایل کوچی، با حمله به روستاهای هزاره‌ها باعث آواره‌شدن هزاران تن از هزاره‌ها شده و ده‌ها نفر هر ساله در پی حملات آنان کشته می‌شوند. افغان‌های مهاجر در ایران که اکثریت‌شان را مردم هزاره تشکیل می‌دهند و معمولاً به صورت غیرقانونی به ایران رفته‌اند، از سوی نیروهای انتظامی دولت ایران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. سازمان‌های غیردولتی (NGO) با گزارشی بر بدتر شدن وضعیت حقوق شهروندی هزاره‌ها و حملات نژادپرستانه علیه آن‌ها هشدار داده‌اند.[۳۵][۳۶][۳۷][۳۸]

نام

کلمهٔ «هزاره» و وجه تسمیهٔ آنان به هزاره تاکنون مورد اختلاف باقی مانده‌است اما برخی از تاریخ‌نگاران و محققان نظریات مختلفی را دربارهٔ آن بیان داشته‌اند.

  • بابر، بنیانگذار امپراتوری گورکانی هند در اوایل قرن شانزدهم، نام «هزاره» را در بابرنامه ثبت کرده‌است و چندین بار از هزاره به‌عنوان «هزاره‌های ترکمن» یاد کرده‌است.[۳۹]
  • عبدالحی حبیبی، نام «هزاره» را بسیار قدیمی، و آن را برگرفته از کلمهٔ «هزاله» دانسته‌است که به مرور زمان به «هزاره» تغییر یافته‌است و آن خوش‌دل یا خوش‌قلب معنی می‌دهد.[۱۳][۴۰]
  • برخی بر این معتقدند که نام هزاره احتمالاً از کلمهٔ فارسی «هزار» گرفته شده‌است و ممکن است ترجمهٔ کلمهٔ مغولی «مینگان» باشد، یک واحد نظامی متشکل از ۱٬۰۰۰ سرباز تحت فرمان چنگیز خان.[۲۰][۱۳] در حالی‌که مردم هزاره به زبان بومی خودشان را «آزره» یا «ازره» خطاب می‌کنند. همچنین پذیرش این نظریه دشوار است؛ زیرا بعید به نظر می‌رسد آن مغولان که زبان‌شان مغولی بودند لشکرهای نظامی خود را با استفاده از کلمات فارسی نام‌گذاری کنند.[۴۱][۴۲]
  • هاورث هزاره‌ها را منسوب به خزرها می‌داند و کلمهٔ هزاره را محرف «خزر» یا «خزار» می‌دانند و معتقدند که اینان در اصل از اقوام ترک اطراف دریای خزر می‌باشند.[۴۳][۱۳][۴۴]
  • دایرةالمعارف ارمنستان شوروی «هزاره‌ها» را خلق ترک‌زبانی معرفی می‌کند که در قرن چهارم میلادی بعد از حملهٔ هون‌ها به‌وجود آمده و در جلگه‌های دریای خزر سکونت داشتند.[۴۵]
  • طبق نظر خانیکوف هزاره‌ها در زمان شاهرخ میرزا به هرات آمدند و چون هزار خانواده بودند به هزاره معروف شدند.
  • حیات خان تاریخدان مسلمان اهل هندوستان دربارهٔ وجه تسمیهٔ هزاره می‌نویسد که در عصر سلاطین قدیم زابلستان این قوم سال به سال هزار سوار عوض مالیات به قشون شاهی آن زمان تقدیم می‌کردند.[۴۶][۱۳][۴۷]
  • عرف هزاره‌ها در این باره چنین اظهار می‌دارد، «هزاره عبارت از هزار قوم است». «هزاره از هزار راه وارد شده‌است».[۴۵]

نژاد

اطلاعات بیشتر: نظریه‌ها دربارهٔ منشأ نژادی هزاره‌ها
پیرمردان هزاره در بهسود، میدان وردک
دختر هزاره در لباس سنتی

منشأ

منشأ جمعیت هزاره مورد مناقشه است. یک باور بر این است که آنها از اجداد ترک-مغول هستند درحالیکه فرضیه‌های متعددی دربارهٔ خاستگاه نژادی آنها ارائه شده‌است. یکی از مطالعات ژنتیکی نشان دهنده وابستگی ژنتیکی قابل توجه هزاره‌ها به قزاق‌ها و مغول‌ها است. مطالعه روی تعداد محدودی از نمونه‌ها (n = ۳۳) نشان داده که آنها به جمعیت‌های مغولستان نزدیک‌تر هستند و درخت فیلوژنتیک این جمعیت، با استفاده از هاپلوتیپ‌های Y-STR نشان ریشه مغولی آنها است. همچنین برپایه تحقیقات ژنی روی چند فرد هزاره، دو هاپلوگروپ اصلی هزاره‌ها M217 در ۷۱ نمونه و M420 در ۲۱ نمونه بودند، M217 در فرکانس‌های بالا در جمعیت‌های قزاق و مغول آسیای میانه یافت می‌شود و M420 در یک منطقه بزرگ در اوراسیا، از اسکاندیناوی و اروپای مرکزی تا جنوب سیبری و جنوب آسیا یافت می‌شود، این نتایج از دیدگاه منشأ مغولی هزاره‌ها حمایت می‌کند.[۴۸] در مقابل برخی مطالعات، منشأ هزاره‌ها را آسیای میانه و همسان با ترک‌های آن منطقه می‌داند و ارتباط هزاره‌ها با مغول‌های آسیای شرقی را رد می‌کند.[۴۹]

ویژگی‌های ژنتیکی

تعدادی از هزاره‌ها در سالگرد درگذشت عبدالعلی مزاری در کابل.

تحقیقات ژنتیکی نشان می‌دهد که هزاره‌های افغانستان نزدیک به ازبک‌های این کشور هستند، در حالی‌که هردو گروه تفاوت‌های چشمگیری با تاجیک‌ها و پشتون‌های افغانستان دارند.[۵۰] براساس تحقیقات ژنیتیکی هزاره‌ها بیشتر به اقوام ترک آسیای میانه نزدیک هستند تا به مغول‌ها و آسیای شرقی‌ها یا هندوایرانی‌ها.[۵۱] از لحاظ نژادی اکثر مردم هزاره آمیخته‌ای از نژاد شرقی و نژاد سفید هستند.[۵۲][۵۳][۵۴]

جغرافیا

افغانستان

مقاله‌های اصلی: هزارستان و جمعیت‌شناسی افغانستان
نقشه افغانستان و منطقه جغرافیایی هزارستان در سال ۱۸۹۰ میلادی

هزارستان (هزاره‌جات) سرزمین تاریخی و بومی مردم هزاره که در مناطق مرکزی افغانستان قرار گرفته‌است و مرزهای آن از نظر تاریخی در حال تغییر بوده‌است. تا سال ۱۸۹۰ (میلادی) هزاره‌ها عمدتاً خودمختار بودند و تمام منطقهٔ هزارستان را تحت کنترل داشتند. به‌طور تاریخی و همچنان امروزه اکثریت هزاره‌ها در منطقهٔ هزارستان و مجاورت آن، و بسیاری دیگر در سایر مناطق و شهرهای افغانستان سکونت داشته‌اند.[۵۵]

پاکستان

اطلاعات بیشتر: افغانستانی‌ها در پاکستان
محمد موسی خان هزاره، سیاستمدار و جنرال نظامی در ارتش پاکستان در سال‌های ۱۹۵۸ میلادی تا ۱۹۶۶ میلادی

هزاره‌های پاکستان بیشتر در کویته سکونت دارند. در سال ۱۹۶۲ (میلادی)/۱۳۴۱ (خورشیدی) دولت پاکستان، هزاره‌ها را به‌عنوان یکی از اقوام پاکستان به رسمیت شناخت. یکی از افراد مشهور هزاره‌های پاکستان محمد موسی خان است. وی جنرال نظامی و فرمانده ارشد در ارتش پاکستان بود. همچنان وی مدتی را به‌عنوان فرماندار ایالت بلوچستان گذراند.[۵۶]

ایران

اطلاعات بیشتر: افغانستانی‌ها در ایران

هزاره‌ها در ایران بیشتر در مشهد سکونت دارند. در ایران هزاره‌ها به نام‌های خاوری یا بربری شناخته می‌شوند. جمعیت محلی هزاره‌ها حدود ۵۰۰٬۰۰۰ نفر از جمله مهاجران افغانستانی که اکثریت آن را تشکیل می‌دهند، تخمین شده‌است.[۵۷]

عراق

هزاره‌های عراق بعد از جنگ جهانی دوم، از افغانستان به مشهد و سپس به عراق رفته و در آنجا ماندگار شده‌اند.[۵۸]

جمعیت‌شناسی

برخی منابع ادعا می‌کنند که هزاره‌ها حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد از کل جمعیت افغانستان امروزی را تشکیل می‌دهند.[۱۰][۵۹][۶۰][۶۱] آن‌ها در گذشته بزرگ‌ترین گروه قومی در افغانستان بودند که بیش از ۶۰ درصد از آن‌ها در سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ قیام‌های مردم هزاره قتل‌عام و تعدادی از این میان آواره شدند.[۶۲]

قبایل

مقالهٔ اصلی: فهرست قبایل هزاره

مردم هزاره از قبایل مختلف تشکیل یافته‌اند. برخی از این قبایل پیشوند «دای» را دارند. نظر به جلد اول سراج التواریخ، آنان شامل دایکندی، دایزنگی، دای میرکشه، دای دهقان، دایچوپان، دای خیتای، دایمیرداد، دای کلان، دای قوزی، دای فولاد، دای میرک، و دای مردگان هستند.[۶۳] در افغانستان این قبایل در سراسر هزاره‌جات، مناطقی مانند پروان، بامیان، غزنی، غور، اروزگان، دایکندی و میدان وردک زندگی می‌کنند.[۲۰]

دین و مذهب

هزاره‌ها پیرو دین اسلام و عمدتاً شیعه‌مذهب و عده‌ای قابل توجه و بزرگی آنان سنی‌مذهب هستند. همچنان عده‌ای هزاره‌ها پیرو مذهب اسماعیلیه هستند.[۶۴][۶۵]

هزاره‌های شیعه

در خصوص پذیرش مذهب شیعه از سوی هزاره‌ها نظریهٔ واحدی وجود ندارد: امکان دارد هزاره‌ها در اوایل سدهٔ شانزدهٔ میلادی در دورهٔ ایلخانان و محمد خدابنده اولجایتو از اسلام سنی به شیعه گرویده باشند.[۶۶] عده‌ای دیگر معتقدند هزاره‌ها در زمان حکومت شاه عباس صفوی اسلام شیعی را پذیرفته‌اند. در مقابل برخی از محققان ریشهٔ تشیع هزاره‌ها را برمی‌گردانند به عامل و کارگزاران ترویج اسلام در دورهٔ خلافت علی بن ابی‌طالب، مثلًا علی اکبر تشدید دربارهٔ قدمت تشیع در کوهستان غور می‌نویسد: «مرکز شیعیان غور یا مسلمین غور اولین تمرکز شیعه در بلاد غور بوده‌است؛ زیرا بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ هجری مسلمان شده‌اند و در زمان خلافت علی بن ابی‌طالب، جعده بن هبیره مخزومی که خواهرزاده علی بن ابیطالب بود، از طرف وی به حکومت خراسان منصوب شد. به خاطر رفتار شایسته جعده، مردم غور داوطلبانه به علی بن ابی‌طالب محبت می‌ورزیدند. امرای غور که وضع را کاملاً انسانی می‌یابند، بدون جنگ سر بر خط فرمان علی بن ابیطالب گذارده به دین اسلام گرویدند. به پیشنهاد جعده، علی بن ابی‌طالب فرمان حکومت سرزمین غور را به خاندان «آل شنسب» صادر کرد و این فرمان نامه قرن‌ها در آن خانواده محفوظ بود و مایهٔ افتخار و مباهات آن دودمان می‌آمد.»[۶۷]

هزاره‌های سنی

جمعیت قابل توجه و بزرگی از هزاره‌ها سنی‌مذهب هستند. هزاره‌های سنی‌مذهب عمدتاً در ولایت‌های مختلف افغانستان، مانند کابل، بغلان، بادغیس، غور، قندوز، پنجشیر، بامیان، بدخشان، پروان و در برخی دیگر مناطق افغانستان سکونت دارند.[۶۸][۱۲]

هزاره‌های سنی از قدیم و قبل از اشغال هزاره‌جات توسط امیر عبدالرحمن سنی‌مذهب بودند اما عده‌ای از آنان بعد از اشغال هزاره‌جات توسط امیر عبدالرحمن از مذهب شیعه به مذهب سنی گرویده شدند که در کتاب هزاره‌ها اثر حسن پولادی آمده‌است:[۶۹]

بعد از اشغال هزاره‌جات در سال ۱۸۹۳ به دستور امیر عبدالرحمن ملاهای سنی در تمامی مناطق هزاره‌جات مٶظف بودند تا هزاره‌ها را با زور به پذیرش مذهب سنی وادار کنند. آنها تکیه‌خانه‌ها را به مساجد تبدیل کرده شروع به تبلیغ مذهب سنی کردند. اگر هزاره‌ها این مذهب را می‌پذیرفتند، جان و مال آنها ایمن بود، در غیر این‌صورت زمین‌هایشان تصرف شده، از منطقه بیرون رانده می‌شدند و اگر مقاومت می‌کردند کشته می‌شدند.

هزاره‌های اسماعیلیه

هزاره‌های اسماعیلیه در ولایت‌های کابل، پروان، بغلان و بامیان سکونت دارند. و گروهای کوچک‌تر آنان در ولایت‌های میدان وردگ، سمنگان و زابل سکونت دارند.[۶۹][۷۰]

زبان

مقاله‌های اصلی: گویش هزارگی و فارسی افغانستان

هزاره‌ها به گویش‌های زبان فارسی از جمله هزارگی و دری صحبت می‌کنند.[۷۱][۷۲] در گویش هزارگی تعداد زیادی وام‌واژه‌های از ترکی و اندکی از مغولی موجود است.[۷۳][۷۴][۷۵][۷۶][۷۷] گویش هزارگی برخی از ویژگی‌های دستوری دری سدهٔ چهارم و پنجم هجری را در خود حفظ کرده‌است.[۷۸] در گویش هزارگی دو حرف د غلیظ و ت غلیظ نیز وجود دارد که تلفظ آنان نزدیک به تلفظ آن حروف در زبان‌های اردو و پشتو است. میزان تفاوت در این گویش با فارسی معیار در گویش هزارگی غزنی (جاغوری، مالستان، قره‌باغ، جغتو، ناور و..) بسیار زیاد و در گویش هزارگی بامیان، بهسود و دایمیرداد کم است.[۷۹] همچنین بسیاری از واژه‌های اوستایی نیز در این لهجه موجود است که به گفته برخی محققان و زبان شناسان، بیش از ۲۵٪ از واژگان این لهجه ریشهٔ اوستایی دارند؛ مثلاً: هزارگی آبست-اوستایی آبستا که هردو به معنی خویشاوند است یا واژه‌های دیگری مثل: ابسو، اِنگهَ، اوته، اوثه، جُنگه، کوور، خسور، تفت، خیرتو، پیتَو، اسپی، گیرو و… برخی از زبان‌شناسان بدون تحقیق و ریشه‌یابی واژه‌ها به روش علمی، به نظریه‌پردازی اقدام نموده و این واژگان را غیر (فارسی، ترکی، مغولی، و عربی) دانسته‌اند.[۸۰]

فرهنگ

مقالهٔ اصلی: فرهنگ مردم هزاره
اطلاعات بیشتر: فرهنگ در افغانستان
دختر هزاره در لباس سنتی

هزاره‌ها در خارج از هزاره‌جات، فرهنگ شهرهای محل سکونت خودشان را اتخاذ کرده‌اند که شبیه آداب و رسوم تاجیک‌ها و پشتون‌های افغانستان است. اما به‌طور سنتی هزاره‌ها کشاورزانی از مناطق مرتفع مرکزی هستند که در هزاره‌جات بسیاری از آداب و رسوم خود را حفظ کرده‌اند. بعضی از رسم و رواج‌های آنها بیشتر نزدیک به سنت‌های آسیای میانه است تا تاجیک‌های افغانستان. دسته‌های کمی از هزاره‌ها (ایماق هزاره) در تابستان به قشلاق رفته و در چادرها زندگی می‌کنند.[۸۱]

پوشاک

پوشاک و لباس مردم هزاره نقش مهم و ویژه ای در حمایت از هویت فرهنگی، سنتی و اجتماعی آنان دارد. پوشاک مردم هزاره به‌صورت دستی و ماشینی تولید و در افغانستان در اکثر نقاط کشور به ویژه در ولایات مرکزی افغانستان دوخته می‌شود.[۲۱][۸۲][۸۳]

لباس مردانه

مردان هزاره به‌طور سنتی بَرَک و کلاه می‌پوشند. برک یکی از اجزای مهم پوشاک مردم هزاره است. برک نوعی قطعه نرم، چسبناک و ضخیم است که از اولین پشم بره‌های گوسفند مخصوصی که در هزارستان پرورش می‌یابند، تهیه می‌شود. برک علاوه بر اینکه یک لباس بسیار مقبول، شیک و سلطنتی است، در زمستان گرم نیز می‌باشد و در برابر رطوبت مقاوم است که در برف و باران به راحتی خیس نمی‌شود. همچنین برک خاصیت و نرمی خاصی داردکه دردهای عضلانی را کاهش می‌دهد و همچنین شفابخش دردهای مفاصل است. امروزه رایج‌ترین لباس در میان مردان هزاره، پیراهن و تنبان و گاهی با کلاه یا عمامه است.[۲۱][۸۲][۸۳]

لباس زنانه

لباس سنتی زنان هزاره شامل دامن چین‌دار با تنبان است. پوشش زنان هزاره با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی آنها دارای ویژگی‌های خاصی است. لباس زنان جوان هزاره از پارچه‌های مختلف در رنگ‌های مختلف و طرح‌های شاد با چادر زیبا و رنگارنگ تهیه می‌شود، اما زنان مسن تر پارچه‌های تیره با طرح‌های ساده سیاه و سفید را ترجیح می‌دهند. چادر یا پوشش سر زنان هزاره اغلب با زیورآلاتی که اغلب نقره‌ای یا طلایی است و گاهی با کلاه تزئین می‌شود. تزیینات روی لباس گردنبند نقره یا طلا با مهره‌های رنگارنگ، دکمه‌ها، النگوها و دستبندهای نقره یا طلا است.[۲۱][۸۲][۸۳]

موسیقی

اطلاعات بیشتر: موسیقی افغانستان
داوود سرخوش، آوازخوان فولکلور هزاره

بسیاری از موسیقی دانان هزاره به‌طور گسترده‌ای در نواختن دمبوره، نوعی ساز محلی که در سایر مناطق آسیای میانه مانند قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان یافت می‌شود، مهارت دارند. از آوازخوانان معروف هزاره سرور سرخوش، داوود سرخوش، صفدر خیرعلی، صفدر توکلی، سید انور آزاد و دیگران در هستند.

غذا و آشپزی

مقالهٔ اصلی: آشپزی مردم هزاره
اطلاعات بیشتر: آشپزی افغانستانی

غذا و آشپزی مردم هزاره به شدت تحت تأثیر غذاهای آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و ایرانی قرار دارند. با این حال، برای غذاهای خاص، روش‌ها و سبک‌های مختلف پخت‌وپز وجود دارد که مختص هزاره‌ها است. هزاره‌ها خیلی مهمان نوازی دارند و در فرهنگ آنها رسم بر این است که برای مهمان غذاهای مخصوص تهیه کنند.

ادبیات

اشعار هزارگی

اَلی اسپِ سمند الغار و بولغار
جلو از نقره و تنگ از گل نار
سحرگاهی مرا به یار رسانی
تو جو بِشکو که من بوسم لب یار
برگردان

اسپ خاکستری رنگ عزیزم، که با یراق و زینی از گل انار مجهز شده‌ای. مرا صبح زود به معشوقم برسان. در حالیکه تو جَو می‌خوری من لب یار را ببوسم.

نسل‌کشی

مقاله‌های اصلی: قیام‌های مردم هزاره ۱۸۸۸–۱۸۹۳، فهرست کشتارها علیه مردم هزاره، آزار و اذیت مردم هزاره، و نسل‌کشی

از زمان امیر عبدالرحمن تاکنون هزاره‌ها توسط حاکمان و گروه‌های مختلف مورد کشتار و نسل‌کشی هدفمند قرار گرفته‌اند. در سال ۱۸۹۳، عبدالرحمن دستور قتل‌عام هزاره‌ها را صادر کرد. پیش از قتل‌عام، ۶۰۰٬۰۰۰ خانوار مردم هزاره در افغانستان زندگی می‌کردند.[۸۴] او بیش از ۴۰۲٬۰۰۰ (۶۷٪) خانواده از مردم هزاره را بین سال‌های ۱۸۹۳ تا ۱۹۰۰ قتل‌عام کرد[۸۵] و از سرهای آنان کله‌منار درست کرد که بزرگ‌ترین نسل‌کشی قرن نوزدهم به‌شمار می‌رود.[۸۶]

مهاجرت

مقالهٔ اصلی: هزاره‌های مقیم خارج
یک مرد هزاره در ایران

الساندرو مونسوتی در کتاب اخیر انسان‌شناسی خود[۸۷] استدلال می‌کند که مهاجرت شیوه سنتی زندگی مردم هزاره است و اشاره به مهاجرت‌های فصلی و تاریخی دارد که هرگز متوقف نشده‌اند و به نظر نمی‌رسد تنها تحت شرایط اضطراری مانند جنگ مهاجرت صورت گرفته‌باشد.[۸۸] به دلیل دهه‌ها جنگ در افغانستان و خشونت‌های فرقه‌ای در پاکستان، بسیاری از هزاره‌ها جوامع خود را ترک کرده و در استرالیا، نیوزیلند، کانادا، ایالات متحده، انگلستان و به ویژه کشورهای اروپای شمالی مانند سوئد و دانمارک ساکن شدند. عده‌ای از طریق قاچاق دانش آموزان و برخی دیگر از طریق قاچاق انسان به این کشورها می‌روند که این امر گاه به هزینه زندگی آنها تمام می‌شود. از سال ۲۰۰۱، حدود ۱۰۰۰ نفر در حالی که می‌خواستند با قایق از اندونزی خود را به استرالیا برسانند، در اقیانوس جان خود را از دست داده‌اند.[۸۹] بسیاری از آنها هزاره بودند، از جمله زنان و کودکان کوچک که نمی‌توانستند شنا کنند. مورد قابل توجه دیگر در تمپا بود که یک محموله پناهجویان، عمدتاً هزاره، توسط کشتی نروژی ام وی تامپا نجات یافت و پس از آن به نائورو فرستاده شد.[۹۰] زلاند نو موافقت کرد که تعدادی از پناهندگان را بگیرد و به آنها اقامت دهد.

چهره‌های سرشناس

مقالهٔ اصلی: فهرست افراد هزاره
فیض‌محمد کاتب مشهور به کاتب
محمد یوسف خان هزاره مشهور به صولت‌السلطنه هزاره
وکیل حسین الله‌داد

جستارهای وابسته

بخشی از مجموعه مباحث درباره
مردمان هزاره
Hazara people portal logo.png

درباره · افراد · سرزمین · زبان · فرهنگ · پراکندگی · آزار و اذیت · تبارها · آشپزی

سیاست · نویسندگان · شاعران · نظامیان · ادیان · ورزشکاران · جنگ‌ها

درگاه ویکی‌پروژه
رده انبار

نگارخانه

منابع

  1. ↑ "سرور دانش درصد جمعیت شیعه و هزاره را در گزارش دولت آمریکا نادرست خواند". BBC News فارسی. Retrieved 2023-01-08.
  2. ↑ "Afghanistan |Data". data.worldbank.org.
  3. ↑ "Hazaras of Pakistan". Retrieved 22 Dec 2022.
  4. ↑ Census of Afghans in Pakistan 2005, UNHCR Statistical Summary Report (retrieved August 14, 2016)
  5. ↑ Yusuf, Imran (5 October 2011). "Who are the Hazara?". Tribune. Retrieved 1 September 2016.
  6. ↑ Smyth, Phillip (3 June 2014). "Iran's Afghan Shiite Fighters in Syria". The Washington Institute for Near East Policy. Retrieved 22 June 2017.
  7. ↑ "Austria holds refugee talks as young Hazaras flee persecution to make 'dangerous' journey to Europe – ABC News (Australian Broadcasting Corporation)". mobile.abc.net.au. 2016-02-29. Retrieved 2017-08-19.
  8. ↑ "Afghan Hazara Refugees Seek Justice in Turkey". 3 June 2014.
  9. ↑ "Cultural Diversity". Australian Bureau of Statistics. 2021-08-10. Retrieved 2022-06-28.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ The population of people with descent from Afghanistan in Canada is 48,090. Hazara make up an estimated 30% of the population of Afghanistan depending to the source. The Hazara population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada
  11. ↑ Afghan Hazaras' new life in Indonesia: Asylum-seeker community in West Java is large enough to easily man an eight-team Afghan football league, Al Jazeera, 21 March 2014, retrieved 5 August 2016
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ افغان‌ها تاریخ، فرهنگ شان و دین شان بایگانی‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ یزدانی، حسینعلی. پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. چاپخانهٔ مهتاب. ص ۹۶
  14. ↑ Brasher, Ryan (2011). "Ethnic Brother or Artificial Namesake? The Construction of Tajik Identity in Afghanistan and Tajikistan". Berkeley Journal of Sociology. 55: 97–120. JSTOR 23345249.
  15. ↑ B. Campbell, Disappearing people? Indigenous groups and ethnic minorities in South and Central Asia in: Barbara Brower, Barbara Rose Johnston (Ed.) International Mountain Society, California, 2007.
  16. ↑ "Sunni Hazaras of Afghanistan". September 17, 2020.
  17. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Temirkhanov وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  18. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Bacon وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  19. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام bigenc وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ پولادی، حسن (١٩٨٩). هزاره ها. ترجمهٔ علی عالمی کرمانی. تهران: انتشارات عرفان. ص. ۷۸-۷۹. شابک ۹۷۸--۹۶۴-۰۶-۰۵۲۷-۱.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ ۲۱٫۳ tebyan.net، موسسه فرهنگی واطلاع رسانی تبیان | (۲۰۱۷-۰۶-۰۹). «لباس‌های سنتی زنان و مردان هزاره». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۳.
  22. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام :10 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  23. ↑ صالحی، قوم هزارهقوم هزارهاطلاعات کلینژاداقوام آسیای میانهخاستگاههزارستانانشعاب بهدایکندی، دای‌زنگی، بهسود، شیخ‌علی، دای‌چوپان و ارزگانیمذهبتشیع، اسماعیلیه، اهل‌سنتزمان اسلام آوردنقرن اول قمریمکان استقرارهزاره‌جات، کابل، هرات، مزارشریف، پاکستان، ایران، آسیای میانه، روسیه، اروپا، استرالیاویژگیاکثریت شیعهحوادثکشتار شیعیان هزاره به‌دستور عبدالرحمن، تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستانشخصیت‌هامراجع تقلیدمحقق کابلی، محمداسحاق فیاضمشاهیرعبدالعلی مزاری، کاتب هزارهعالمانمدرس افغانی، محمدهاشم. «هزاره». ویکی شیعه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۵-۰۶.
  24. ↑ CIA World Factbook بایگانی‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine.
  25. ↑ دولت‌آبادی، بصیر احمد (۱۳۸۷). شناسنامه افغانستان. تهران: نشر عرفان. ص. ۲۸. شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۷۹-۶.
  26. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
  27. ↑ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK). پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  28. ↑ «A survey of the Afghan people - Afghanistan in 2006", The Asia Foundation, technical assistance by the Centre for the Study of Developing Societies (CSDS; India) and Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research (ACSOR), Kabul, 2006, PDF بایگانی‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine.
  29. ↑ Monsutti, Alessandro (2017-07-01). "Hazāras". Encyclopaedia of Islam, THREE (به انگلیسی). Brill.
  30. ↑ "Hazara | Definition, Culture, History, & Population | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-14.
  31. ↑ «کوچ اجباری و اثرات فرهنگی و اجتماعی آن بر جامعه هزاره». www.kotiposti.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۱۲.
  32. ↑ Les Hazaras, minorité chiite montante de l'Afghanistan بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، روزنامهٔ لوموند مذهبی. سایت فرانسوی.
  33. ↑ نگاهی به ترکیب قومی و سیاسی مجلس نو افغانستان بایگانی‌شده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
  34. ↑ Avec l’arrivée des forces de la coalition en 2001, la situation s’améliore encore pour les Hazaras بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، سایت روزنامهٔ لومند سیاسی. فرانسوی.
  35. ↑ Les Hazaras[پیوند مرده]، سازمان غیردولتی برای مردم تهدید شده.
  36. ↑ Adelkhah, Fariba; Olszewska, Zuzanna (2007), "The Iranian Afghans", Iranian Studies 40 (2): 137–165,
  37. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  38. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  39. ↑ Babur, Zahīr ud-Dīn Muhammad. Memoirs of Zehir-Ed-Din Muhammed Baber: Emperor of Hindustan (به انگلیسی). Longman, Rees, Orme, Brown, and Green.
  40. ↑ هزاله - لغت‌نامهٔ دهخدا
  41. ↑ «nabizadah,ejtemai, ariaye». www.ariaye.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۱.
  42. ↑ دلجو، عباس. تاریخ باستانی هزاره‌ها. موسسه انتشارات مقصوی، کابل. ص. ۱۹۹. شابک ۹۷۸-۹۹۳۶-۶۲۴-۰۰-۹.
  43. ↑ هاورث، هنری هوویل. تاریخ مغول‌ها از قرن نهم تا نوزدهم،. ج. چهارم. لندن: لانگمن.
  44. ↑ دلجو، عباس. تاریخ باستانی هزاره‌ها. موسسه انتشارات مقصوی، کابل. ص. ۱۹۷. شابک ۹۷۸-۹۹۳۶-۶۲۴-۰۰-۹.
  45. ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ لعلی، علی‌داد (۱۳۷۲). سیری در هزاره‌جات. قم: احسانی: چاپخانه اسماعیلیان. ص. ۲۲.
  46. ↑ حیات خان، محمد. محمد حیات افغان، ترجمه. افغانستان و ساکنان آن، مطبعهٔ اندیشهٔ عمومی هندوستان، لاهور
  47. ↑ حیات افغانی. ص. ۴۵۵–۴۶۶.
  48. ↑ Adnan, Atif; Rakha, Allah; Kasim, Kadirya; Noor, Anam; Nazir, Shahid; Hadi, Ss; Pang, Hao (2019-05). "Genetic characterization of Y-chromosomal STRs in Hazara ethnic group of Pakistan and confirmation of DYS448 null allele". International Journal of Legal Medicine (به انگلیسی). 133 (3): 789–793. doi:10.1007/s00414-018-1962-x. ISSN 0937-9827. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  49. ↑ Martínez-Cruz, Begoña; Vitalis, Renaud; Ségurel, Laure; Austerlitz, Frédéric; Georges, Myriam; Théry, Sylvain; Quintana-Murci, Lluis; Hegay, Tatyana; Aldashev, Almaz; Nasyrova, Firuza; Heyer, Evelyne (2011). "In the heartland of Eurasia: the multilocus genetic landscape of Central Asian populations". European Journal of Human Genetics (به انگلیسی). 19 (2): 216–223. doi:10.1038/ejhg.2010.153. ISSN 1476-5438. PMC 3025785. PMID 20823912.
  50. ↑ Haber, M; Platt, DE; Ashrafian Bonab, M; et al. (2012). "Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events". PLOS ONE. 7 (3): e34288. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.
  51. ↑ Martínez-Cruz, Begoña; Vitalis, Renaud; Ségurel, Laure; Austerlitz, Frédéric; Georges, Myriam; Théry, Sylvain; Quintana-Murci, Lluis; Hegay, Tatyana; Aldashev, Almaz; Nasyrova, Firuza; Heyer, Evelyne (2011). "In the heartland of Eurasia: the multilocus genetic landscape of Central Asian populations". European Journal of Human Genetics (به انگلیسی). 19 (2): 216–223. doi:10.1038/ejhg.2010.153. ISSN 1476-5438. PMC 3025785. PMID 20823912.
  52. ↑ http://news.nationalgeographic.com/news/2003/02/0214_030214_genghis_2.html بایگانی‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine Genghis Khan a Prolific Lover, DNA Data Implies
  53. ↑ *"The Hazara Tribes in Afghanistan" in (1959) Collection of papers presented: International Symposium on History of Eastern and Western Cultural Contacts (1957: Tokyo and Kyoto) Japanese National Commission for Unesco, Tokyo, p. 61 9240301 بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
    • Quintana-Murci, Lluیs et al. (May 2004) "Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor" American Journal of Human Genetics 74(5): pp. 834–35
    • Debets, G. F. (1970) Physical Anthropology of Afghanistan: I–II (translated from Russian) Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Cambridge, Mass. , OCLC 90304 بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
    • Rubin, Barnett R. (2002) The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the international system Yale University Press, New Haven, Conn. , page 30, ISBN 0-300-05963-9
  54. ↑ Jochelson, Waldemar (1928) Peoples of Asiatic Russia American Museum of Natural History, New York, page 33, OCLC 187466893, also available in microfiche edition
  55. ↑ "Hazara | Definition, Culture, History, & Population | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-12.
  56. ↑ پولادی، حسن. هزاره‌ها. ص. ۴۴۹–۴۳۷.
  57. ↑ "Iran's Afghan Shiite Fighters in Syria". The Washington Institute (به انگلیسی). Retrieved 2022-09-29.
  58. ↑ پولادی، حسن. هزاره‌ها. ص. ۲۳۷–۲۳۵.
  59. ↑ Khazeni, Arash; Monsutti, Alessandro; Kieffer, Charles M. (December 15, 2003). "HAZĀRA". Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States. Retrieved December 23, 2007.
  60. ↑ Larson, Marisa (Jun 17, 2008). "Hazara People". National Geographic. Retrieved August 9, 2012.
  61. ↑ لوئی دوپری، Encyclopaedia Iranica. «AFGHANISTAN iv. Ethnography». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۴.
  62. ↑ دلجو, عباس (2014). تاریخ باستانی هزاه‌ها. کابل: انتشارات امیری. ISBN 978-9936801509.
  63. ↑ کاتب، فیض محمد (١٨۶٢). سراج التواریخ. ج. جلد اول. کابل: دارالسلطنه کابل. دریافت‌شده در ٢۰ آوریل ٢۰٢١.
  64. ↑ 1911 Encyclopوdia Britannica - Hazara (Race)
  65. ↑ «شناسنامه الکترونیکی، آخرین فرصت تثبیت هویت هزاره‌های سنی و اسماعیلی | سایت طرح نو، باشگاه اندیشه و گفت‌وگو». دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۸.
  66. ↑ «انقلاب بی پایان: افغانستان، ۱۹۷۹ تاکنون، توسط گلیز دورونسورو، ص. ۴۴». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.
  67. ↑ یزدانی، حسین علی (۱۳۸۵). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. تهران: محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی. ص. ۷۳ و ۷۴.
  68. ↑ هزاره‌ها و هزارستان اثر گروه تحقیقی پیدی میتلند. ترجمهٔ محمداکرم گیزابیی. مجمع نویسندگان افغانستان. ۱۳۷۵. ص. ۱۹۲.
  69. ↑ ۶۹٫۰ ۶۹٫۱ پولادی، حسن (۱۳۸۷). هزاره‌ها: تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ. ترجمهٔ علی عالمی کرمانی. انتشارات عرفان:محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی. ص. ۲۰۵–۲۰۶. شابک ۹۷۸--۹۶۴-۰۶-۰۵۲۷-۱.
  70. ↑ خواتی، شفق (۱۳۸۲). مجله طلوع. ص. ۶۸–۵۲.
  71. ↑ احسان یارشاطر (ویراستار). «هزاره و گویش هزارگی». دانشنامه ایرانیکا (ویراست برخط). ایالات متحده: دانشگاه کلمبیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۱-۱۳.
  72. ↑ Mongols of Afghanistan: An Ethnography of the Moghôls and Related Peoples of Afghanistan Mouton, The Hague, Netherlands, page 17, OCLC 401634 بایگانی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  73. ↑ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK[پیوند مرده]).
  74. ↑ خاوری، محمدجواد (۱۳۸۰). امثال و حکم مردم هزاره. مشهد: نشر عرفان،. ص. ۱۶.
  75. ↑ Malistani, A. H. Tariq and Gehring, Roman (compilers) (1993) Farhang-i ibtidal-i milli-i Hazarah: bi-inzimam-i tarjamah bih Farsi-i Ingilisi = Hazaragi - Dari/Persian- English: a preliminary glossary A. H. Tariq Malistani, Quetta, OCLC 33814814 بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  76. ↑ Farhadi, A. G. Ravan (1955). Le persan parlé en Afghanistan: Grammaire du kâboli accompagnée d'un recuil de quatrains populaires de la région de Kâbol. Paris.
  77. ↑ Monsutti, Alessandro (2017-07-01). "Hazāras". Encyclopaedia of Islam, THREE (به انگلیسی). Brill.
  78. ↑ همان. ص ۱۷.
  79. ↑ همان، ص۲۰.
  80. ↑ شوکت علی محمدی (۱۳۹۲)، دُر اوستایی در صدف لهجهٔ هزارگی، صبح امید کابل، ص. ۱۰۶
  81. ↑ لاتهام، رابرت گوردون (۱۸۵۹). آسیای شرقی و شمالی اروپا. جِ. وان وُرست. ص. ۳۳۳. دریافت‌شده در ٢۰١٣-۰٨-١٢.
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ ۸۲٫۲ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۳.
  83. ↑ ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ ۸۳٫۲ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۳.
  84. ↑ کاتب، فیض‌محمد. نژادنامه افغان. قم. دریافت شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱
  85. ↑ کاتب، فیض‌محمد (۱۹۱۳). سراج‌التواریخ. ج. ۱، ۲ و ۳. کابل: مطبعه دارالسلطنته. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
  86. ↑ هوکال، سارا (۲۷ ژوئن ۲۰۱۶). «هزاره‌ها کی هستند؟». خبرگزاری الجزیره. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
  87. ↑ Monsutti, Alessandro (2005). War and migration: Social networks and economic strategies of the Hazaras of Afghanistan. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-97508-7.
  88. ↑ Monsutti, Alessandro (2005). War and migration: Social networks and economic strategies of the Hazaras of Afghanistan (به انگلیسی). Translated by Patrick Camiller. Routledge, New York: Routledge. ISBN 978-0-415-97508-7.
  89. ↑ Bigg, Matthew (2012-10-25). "Insight: Pakistani death squads spur desperate voyage to Australia". Reuters. Archived from the original on 13 December 2013. Retrieved 8 December 2013.
  90. ↑ Australia ships out Afghan refugees BBC News.
  91. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان (A.I.U.P)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۰۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  92. ↑ «حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  93. ↑ «پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی محقق کابلی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  94. ↑ «الموقع الرسمی لسماحة آیت‌الله العظمی الشیخ محمد اسحاق الفیاض (دام ظله)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  95. ↑ «BBC فارسی - افغانستان - سیما سمر؛ فعال حقوق بشر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  96. ↑ «Welcome To Bashardost for Afghanistan». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مردمان_هزاره&oldid=37276064»