ولایت دایکندی

مختصات: ۳۳°۴۵′شمالی ۶۶°۱۵′شرقی / ۳۳٫۷۵°شمالی ۶۶٫۲۵°شرقی / 33.75; 66.25
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
دایکُندی
ولایت
کجران، ولایت دایکندی
کجران، ولایت دایکندی
موقعیت دایکندی در نقشه
موقعیت دایکندی در نقشه
مختصات: ۳۳°۴۵′شمالی ۶۶°۱۵′شرقی / ۳۳٫۷۵°شمالی ۶۶٫۲۵°شرقی / 33.75; 66.25
کشورافغانستان
تأسیس‌شده۲۰۰۴ (میلادی)
پایتختنیلی
مدیریت
 • والیمرادعلی مراد
مساحت
 • کل۱۸۰۸۸ کیلومتر مربع (۷۰۰۰ مایل مربع)
بلندی
۲۴۰۰ متر (۷۹۰۰ پا)
جمعیت
 (۲۰۱۲ میلادی)
 • کل۷۲۳٬۹۸۰
منطقه زمانی+ ۴٫۳۰
کد ایزو ۳۱۶۶AF-DAY
زبان‌های افغانستانفارسی (گویش هزارگی)
وبگاه

دایکندی (پارسی باستان: dax́iiu، اوستایی: daŋ́hu)[۱][۲] یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است که به مرکزیت نیلی در مرکز افغانستان موقعیت دارد. از جمعیت ۷۲۳٬۹۸۰ نفری این ولایت در سال ۱۳۹۹ اکثریت کل آن را هزاره‌ها شامل می‌شوند.[۳] دایکندی با ولایات بامیان، غور، غزنی، ارزگان و هلمند متصل است. پهناوری دایکندی، ۱۸۰۸۸ می‌باشد و ۲۴۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

نام[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: نام‌های تاریخی افغانستان

کلمه دایکندی مرکب از دو واژهٔ دای + کندی. واژهٔ 'دای' احتمالاً برگرفته از واژهٔ فارسی باستانی دهیو (اوستایی: dax́iiu-/دخییو- یا daŋ́hu-/دنگخو-) به‌معنای 'سرزمین'[۴] است. واژهٔ دای در برخی اسامی محلات که امروزه هزاره‌نشین است تا هنوز باقی‌مانده، همچون نام‌های دای‌کندی، سرزمین کندی‌بای (بای، واژه‌ایست تُرکی و ظاهراً صورتی‌است از بیگ، به‌معنای 'بزرگ')، دای‌زنگی، 'سرزمین زنگی‌بای'، دای‌میرداد، 'سرزمین میردادبای' و دای‌دیغو، 'سرزمین دهقان‌بای'.[۵]

جغرافیا[ویرایش]

اطلاعات بیشتر: جغرافیای افغانستان
منطقه سوختوگ نیلی ولایت دایکندی

دایکندی در مدار عرض البلد ۳۳۵۵۰۰ و طول البلد ۲۵۵۵۰۰ واقع است.[۶] دارای ۱۸٬۰۸۸ کیلومتر مربع پهناوری ۲۸۴۶ قریه و ۷۲۳٬۹۸۰ نفر نفوس می‌باشد. ولایت دایکندی از سمت شمال و غرب به ولایت غور، از شمال شرقی به ولایت بامیان، از سمت جنوب با ولایت ولایت اروزگان، از شرق با ولایت غزنی و از جنوب غربی به ولایت هلمند محدود است.[۷] شهر نیلی مرکز ولایت اروزگان است. ارتفاع این ولایت از سطح دریا ۲٬۲۰۰ متر و پهناوری آن ۱۸٬۰۸۸ کیلومتر مربع است که تقریباً یک سی و ششم یا ۲٫۷٪ پهناوری کل افغانستان را شامل می‌شود. ولسوالی گیزاب بزرگترین و ولسوالی نیلی کوچکترین ولسوالی‌های دایکندی هستند.[۸]

کوه‌های ولایت دایکندی را بند خاکباد، توس، کافرجر و نیلی تشکیل می‌دهند که ارتفاع اعظمی آن به ۴٬۸۰۳ متر از سطح دریا می‌رسد. دریای‌های اصلی اروزگان هیرمند است که از وسط اروزگان می‌گذرد و رود نیلی که معاون آن است و از شهر نیلی می‌گذرد. بالای دریای نیلی بند برق سوختوگ اعمار شده‌است. سد سوختوگ در سال ۲۰۲۱ افتتاح شد که ظرفیت تولید ۷۰۰ کیلووات برق را دارد.[۹][۱۰]

آب‌وهوا[ویرایش]

این ولایت دارای آب و هوای متنوع، گرم و سرد، ارتفاعات و پستی‌های اندک و جلگه‌های سرسبز و به‌طور مجموع کوهستانی است. بیشترین مقدار بارندگی در زمستان با برفباری‌های بسیار سنگین صورت می‌گیرد. متوسط دما ۱۶ درجه سانتی‌گراد است. گرم‌ترین ماه، ماه اسد است که دمای هوا به ۳۲ درجه سانتیگراد می‌رسد و سردترین ماه، ماه دلو با دمای ۴ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. میزان بارندگی به‌طور میانگین ۳۹۹ میلی‌متر در سال است. مرطوب‌ترین ماه، ماه حوت با ۱۰۳ میلی‌متر باران است و خشک‌ترین ماه، ماه اسد با ۱ میلی‌متر باران می‌باشد.[۱۱][۱۲][۱۳]

داده‌های اقلیم دایکندی
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۱
(۳۴) 		۵
(۴۱) 		۱۹
(۶۶) 		۲۸
(۸۲) 		۳۶
(۹۷) 		۴۲
(۱۰۸) 		۴۴
(۱۱۱) 		۴۲
(۱۰۸) 		۳۸
(۱۰۰) 		۳۰
(۸۶) 		۱۸
(۶۴) 		۷
(۴۵) 		۲۵٫۸
(۷۸٫۵)
میانگین روزانه °C (°F) −۳
(۲۷) 		۲
(۳۶) 		۱۰
(۵۰) 		۲۰
(۶۸) 		۲۸
(۸۲) 		۳۴
(۹۳) 		۳۶
(۹۷) 		۳۴
(۹۳) 		۲۶
(۷۹) 		۱۸
(۶۴) 		۱۰
(۵۰) 		۵
(۴۱) 		۱۸٫۳
(۶۵)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۸
(۱۸) 		−۷
(۱۹) 		−۲
(۲۸) 		۶
(۴۳) 		۱۱
(۵۲) 		۱۷
(۶۳) 		۲۰
(۶۸) 		۱۸
(۶۴) 		۱۶
(۶۱) 		۷
(۴۵) 		۱
(۳۴) 		−۵
(۲۳) 		۶٫۲
(۴۳٫۲)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۲۵
(۰٫۹۸) 		۱۰۳
(۴٫۰۶) 		۵۹
(۲٫۳۲) 		۶۰
(۲٫۳۶) 		۲۶
(۱٫۰۲) 		۸
(۰٫۳۱) 		۱
(۰٫۰۴) 		۸
(۰٫۳۱) 		۸
(۰٫۳۱) 		۴۶
(۱٫۸۱) 		۳۵
(۱٫۳۸) 		۲۰
(۰٫۷۹) 		۳۹۹
(۱۵٫۶۹)
منبع: Climate-Data.org[۱۴]

فرهنگ[ویرایش]

این ولایت دارای ۳رادیوی محلی با موج FM به نام‌های رادیو نسیم ۸۹٫۸ اف ام و رادیو دایکندی ۸۸٫۹ اف ام و رادیو آفتاب است که مرکز ولایت و چندین منطقه دیگر از ولسوالی‌های دیگر این ولایت را تحت پوشش قرار می‌دهند. اولین جریده یا نشریهٔ چاپی به نام «هفته‌نامه صبح دایکندی» به مدیر مسئولی علی پیام در نیلی مرکز ولایت دایکندی در سال ۱۳۸۵ راه‌اندازی گردید که بعد از سیزده شماره متوقف شد. همچنین در این ولایت نهاد «انجمن ژورنالیستان دایکندی» نیز شروع به کار کرد.

محرم[ویرایش]

اطلاعات بیشتر: محرم

محرم بزرگترین مراسم خیرات و نذورات در جامعه هزاره می‌باشد و هزاره‌ها به مراسم این ماه احترام خاصی نشان می‌دهند. محرم نام اولین ماه گاهشمار هجری قمری می‌باشد که در آن امام حسین، امام سوم شیعیان با ۷۲ تن از یاران خود در راه پیروزی حق بر باطل به‌شهادت می‌رسند. یکی از محققان اروپایی که در سالی ۱۹۵۹، از دایکندی دیدار کرده‌است دربارهٔ ماه محرم می‌نویسد:

در ۹ ژوئن ۱۹۵۹، جشن باشکوه شیعیان در اطراف اقامتگاه تابستانی حیدربیگ، دایر شد. تقریباً بیش از ۵۰۰ مرد در این مراسم حضور داشتند و در ردیف‌های منظم، در داخل حیات نشسته‌بودند. اول یک سید سخنرانی کرد و همه کسان دیگر که در آنجا جمع‌بودند، می‌گریستند و در یک وجد مذهبی فرورفته بودند. پس از آن آخوند ایستاد و سخنرانی کرد. بعد از سخنرانی صرف طعام صورت گرفت که همه توسط حیدربیگ داده می‌شد، او سه گاو را ذبح کرده‌بود که برای جامعه فقیر هزاره پول زیادی محسوب می‌شد. علاوه بر این سه گاو، غذاهای گوناگون دیگر نیز به بیش از ۵۰۰ نفر داده شد، آخوند و سید هم هرکدام ۵۰۰ افغانی دریافت کردند.[۱۵]

ترابری[ویرایش]

از لحاظ راه‌های مواصلاتی و سرک اکثر روستاها و ولسوالی‌ها فاقد راه‌های ارتباطی سالم و مناسب است. در طول سال به مدت ۵ ماه جاده‌های نیلی به کابل و به ولسوالی‌ها باز است ولی به دلیل ناهمواری، بارش شدید برف، نبود پل و پلچک بسته می‌گردد.

بهداشت[ویرایش]

در ولایت دایکندی در حدود ۴۲ مرکز صحی (بهداشتی و درمانی) فعال وجود دارد که مصروف (مشغول) عرضه خدمات صحی برای شهروندان ان ولایت می‌باشد.

مردم[ویرایش]

اطلاعات بیشتر: مردمان هزاره

جمعیت این ولایت را هزاره‌ها شامل می‌شوند. بر اساس برآورد سال ۲۰۰۸م (۱۳۸۷ش) نرخ باسوادی ۲۸٪ (مردان ۳۸٪ و زنان ۱۸٪) است و تنها ۲۵٪ به آب لوله‌کشی دسترسی دارند.[۱۶]

والی‌ها (استانداران)[ویرایش]

اطلاعات بیشتر: فهرست والیان دایکندی

اولین والی دایکندی سرور دانش بود. سپس جان‌محمد اکبری، سلطان‌علی اروزگانی، قربان‌علی اروزگانی، عبدالحق شفق، معصومه مرادی، محمود بلیغ، سید انور رحمتی و محمد ضیا همدرد خانم رشیده شهیدی در این ولایت حکومت کرده‌اند و اکنون مرادعلی مراد والی دایکندی می‌باشد.

اقتصاد[ویرایش]

ریاست زراعت، آبیاری و مالداری ولایت دایکندی، از فعالیت‌هایش در عرصه‌های مختلف زراعتی، باغداری و مالداری در یک کنفرانس گزارش‌دهی که از سوی دفتر والی آن ولایت برگزار شده بود، گزارش داد. براساس گزارش این ریاست، در سال ۱۳۹۹ خورشیدی، ۵۰ ذخیره‌گاه پیاز در شش ولسوالی دایکندی با هزینه ۲۲ میلیون ۱۵۵هزار و ۲۱۰ افغانی، ۱۹۹ ذخیره‌گاه کچالو در هشت ولسوالی با هزینه ۱۱۰ میلیون و ۲۳۸هزار ۴۳۸ افغانی، ۲۱ سردخانه صفر انرژی سیب با هزینه ۴۹ میلیون و ۵۷۰هزار و ۴۳۷ افغانی ساخته و همین‌طور ۳۲۶ تُن تخم گندم به ارزش یک میلیون و ۵۶ هزار افغانی به ۶هزار و ۵۲۰ دهقان در ده ولسوالی توزیع شده‌است.[۱۷]

دریای مرکز ولایت دایکندی - نیلی

هم‌چنین ساخت ۱۴ مزرعهٔ نمایشی گندم، توزیع ۱۹هزار و ۵۰۰ کیلوگرام پیاز زعفران برای احداث ۳۹ مزرعه نمایشی زعفران با هزینه سه میلیون و ۸۳۹هزار و ۳۳۰ افغانی، آموزش ۱۳۴ زعفران‌کار، توزیع ۱۰۱ گل‌خانه به ابعاد چهار در ۱۲ مترمربع به هزینه شش میلیون افغانی به زنان سبزی‌کار، دواپاشی بیش از ۱۹۰هزار نهال، آموزش ۲هزار و ۵۵۰ دهقان دربارهٔ چگونگی کنترول و مبارزه با آفات نباتی، توزیع ۳۳۰ لیتر دوای زراعتی، مصرف ۷۰۰ کیلوگرام کود سفید به منظور اسپری درختان و احداث چهار قطعه نمایشی مکتب مزرعه در سه ولسوالی نیز شامل فعالیت‌های سال جاری خورشیدی ریاست زراعت دایکندی می‌شود.[۱۷]

در عین حال، این ریاست توانسته که در سال جاری خورشیدی ۷۵۳ جریب باغ سیب، بادام، انار، شفتالو، آلو، زردآلو و غیره با هزینه سه میلیون و ۸۰ هزار افغانی بسازد و ۸۰۰ هزار نهال را شاخه‌بُری کند و شش‌هزار نهال دیگر نیز برای ادارات دولتی توزیع کند.[۱۷]

معادن[ویرایش]

نظر به سروی‌های انجام شده توسط سروی جیولوجی افغانستان و ریاست‌های معادن، این ولایت دارای معادن و ظواهر معدنی متعدد بوده و الی اکنون ۳۳ ساحه آن تثبیت گردیده‌است که شامل معادن سرب، جست، تنگستن، قلعی، سیماب، لیتیم، تنتالیم، نیوبیم، تورمالین، ابرک، مس، گالن، مرمر، گرانیت، گچ و سنگ چونه می‌باشد.[۱۸]

انرژی[ویرایش]

سد سوختوک یکی از سدها وزنی افغانستان روی رود نیلی، از شاخه‌های دریای هلمند در ولسوالی نیلی، این ولایت ساخته شده‌است. این سد قابلیت تولید ۷۰۰ کیلووات برق را دارد و برای تأمین انرژی شهر نیلی استفاده می‌شود. کار ساختمانی آن در سال ۱۳۹۵ شروع شده و در سال ۱۳۹۸ ختم گردید. قبل از تأسیس سد سوختوک آب دریای نیلی در سد کجکی و در نهایت به دریاچه هامون می‌ریخت.[۱۹]

نخستین پروژه سولر سیستم بالای دریای هلمند در ولسوالی میرامور ولایت دایکندی، در ۱۰ سرطان سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری رسید. این پروژه آب را از دریای هلمند به ارتفاع ۲۰۰ متری، برای کشتزارها بالا می‌برد و ۴۸ هکتار زمین را تحت پوشش آبیاری قرار می‌دهد.[۲۰]

آموزش[ویرایش]

ولایت دایکندی دارای یک پوهنتون خصوصی، چهارلیسهٔ شبانه، پنج انستیتیوت زراعتی و حسابداری و ۳۳۹ مکتب است ۱۹۰ باب آن لیسه می‌باشد. ۱۷۱ هزار دانش آموزان و چهار هزار دانشجو در انستیتیوت‌ها دانشگاه‌ها و مکاتب مشغول تحصیل اند که ۴۴ درصد آنان را دختران تشکیل می‌دهند. بیش از ۴۰۰ معلم وکارمند معارف نیز در این ولایت مصروف تدریس و خدمت در بخش آموزش هستند.[۲۱]

مشاهیر[ویرایش]

هنرمندان[ویرایش]

دانشمندان[ویرایش]

سیاستمداران[ویرایش]

تقسیمات اداری[ویرایش]

ولایت دایکندی به تاریخ بیست‌وهفت حوت/ اسفند ۱۳۸۱ خورشیدی طی حکم شماره ۶۹۵۷ حامد کرزی رئیس دولت انتقالی افغانستان از بدنهٔ ولایت ارزگان جدا و به عنوان ولایت جدید ایجاد شد. طی حکمی دیگر تجزیه ولسوالی بزرگ گیزاب به‌دو ولسوالی گیزاب و پاتو توسط رئیس‌جمهور اشرف غنی منظور گردید که تا هنوز به تأیید مجلس نرسیده‌است و ولسوالی پاتو، فعلاً یک ولسوالی موقت می‌باشد.

ولسوالی‌های دایکُندی

دایکندی فعلاً ۱۰ ولسوالی دارد. مرکز این ولایت شهر نیلی است. دایکندی پیش از تبدیل به ولایت، چند ولسوالی از ولسوالی‌های ولایت اُرزگان بود. پس از تشکیل ولایت دایکندی، ولسوالی‌های دایکندی، شهرستان و کجران از ولایت ارزگان جدا شدند. ولسوالی دایکندی به چهار ولسوالی سَنگ‌تَخت و بندر، اَشتَرلی، خِدیر و نیلی تقسیم شد. ولسوالی شهرستان به دو ولسوالی شهرستان و میرامور، و ولسوالی کجران به کجران و گیتی تقسیم گشت. همچنین قرار شد که ولسوالی گیزاب که اداره آن با مشکلات بسیاری مواجه شده‌است، به دو ولسوالی تقسیم گردد و ولسوالی پاتو به ولایت دایکندی داده شد. ولسوالی ناوه میش نیز از ولایت هلمند جدا شده و در تشکیلات ولایت دایکندی اضافه شد.

ولسوالی‌های ولایت کابل
ش. ولسوالی مرکز جمعیت پهناوری ولسوال تعداد قریه موقعیت
۱ نیلی
درجه اول		 نیلی ۲۰٬۲۴۶ ۷۸۰ ۱۱۶ مرکز دایکندی
۲ شهرستان
درجه اول		 القان ۹۰٬۱۵۲ ۶٬۹۰۳ یعقوب شفق ۳۹۴ مرکز-شرق دایکندی
۳ میرامور
درجه اول		 میرامور ۹۷٬۲۲۶ ۶٬۵۰۱ قادر حیدری ۳۰۴ شرق دایکندی
۴ گیزاب
درجه دوم		 گیزاب ۳٬۴۷۶ ۸۹ جنوب‌شرق دایکندی
۵ کجران
درجه دوم		 کجران ۴۱٬۷۱۰ ۳٬۶۳۴ علی رفعت ۴۵ جنوب‌غرب دایکندی
۶ اشترلی
درجه دوم		 اشترلی ۷۰٬۲۴۴ ۴٬۹۳۹ شیرجان محمدی ۴۹۳ شمال‌شرق دایکندی
۷ سنگ‌تخت
درجه دوم		 دهن سیلبیتو ۶۶٬۰۷۴ ۵٬۲۵۶ ضامن پویا ۲۷۷ شمال‌غرب دایکندی
۸ کیتی
درجه دوم		 کیتی ۶۴٬۳۲۱ ۷۰۳ محمد هاشمی ۱۶۶ غرب دایکندی
۹ خدیر
درجه دوم		 خدیر ۵۹٬۳۶۸ ۴٬۸۴۲ ابراهیم انصاری ۲۰۱ غرب دایکندی
۱۰ پاتو
درجه سوم		 قخور ۴۴٬۴۵۴ طاهر اعتمادی جنوب دایکندی

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. ↑ Gherardo Gnoli, 1993, DAHYU, Encyclopædia Iranica.
  2. ↑ محمدعوض نبی‌زاده، ساختار اتنیکی و تاریخی جامعۀ هزاره، تارنمای آریایی.
  3. ↑ «برآورد نفوس کشور:١٣٩٩» (PDF). اداراه احصائیه مرکزی افغانستان. ٢٨ می ٢٠٢٠. دریافت‌شده در ٢٨ می ٢٠٢١.
  4. ↑ Gherardo Gnoli, 1993, DAHYU, Encyclopædia Iranica.
  5. ↑ محمدعوض نبی‌زاده، ساختار اتنیکی و تاریخی جامعۀ هزاره، تارنمای آریایی.
  6. ↑ نرم‌افزار GIS.
  7. ↑ دولت‌آبادی، بصیر احمد (۱۳۸۷). شناسنامه افغانستان. شناسنامه افغانستان. صص. صفحه ۱۲۷.
  8. ↑ «ولایت ارزگان ٢۰١١» (PDF). iMMAP_Uruzgan_Admin_/Lands_A0_20110125. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۱-۰۵.
  9. ↑ جیلانی، غلام عارض (۱۳۷۹). جغرافیای ولایات افغانستان. پشاور: اداره کتابخانه‌های اریک. صص. صفحه ۹–۱۲.
  10. ↑ سدسوختوگ در ولایت دایکندی افغانستان افتتاح شد. آژانس آنادولو، دریافت شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۲۱
  11. ↑ "NASA Earth Observations Data Set Index". NASA. Retrieved 30 January 2016.
  12. ↑ "NASA Earth Observations: Rainfall (1 month - TRMM)". NASA/Tropical Rainfall Monitoring Mission. Retrieved 30 January 2016.
  13. ↑ "NASA Earth Observations: Land Cover Classification". NASA/MODIS. Retrieved 30 January 2016.
  14. ↑ "Climate: Dai Kundi - Climate-Data.org". Retrieved 21 June 2021.
  15. ↑ پولادی، حسن. هزاره‌ها: تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ. انتشارات عرفان:محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی، ۱۳۸۷ ه‍. ش، ص. ۲۴۸
  16. ↑ چشم غمداز ولایت دایکندی
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ «ریاست زراعت دایکندی از فعالیت‌هایش در ۱۳۹۹ گزارش داد». هفته نامه دهقان. ٢ ژانویه ٢۰٢١. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  18. ↑ ظواهر معدنی ولایت دایکندیوزارت معادن و پترولیم
  19. ↑ آغاز آبگیری بند برق سوختوک شفقنا افغانستان دریافت شده در ١١ می ٢۰٢١
  20. ↑ پروژه سولری ولسوالی میرامور ولایت دایکندی، دریافت شده در ۲ ژوئیه ۲۰۲۱
  21. ↑ معرفی ولایت دایکندی، خبرگزاری پژواک

پیوند به بیرون[ویرایش]

https://web.archive.org/web/20160110205541/http://daikondi.com/

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ولایت دایکندی دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ولایت دایکندی موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ولایت_دایکندی&oldid=33065327»