بامیان

برای دیگر کاربردها، بامیان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

بامیان شهر بامیان
موقعیت
مختصات: ۳۴°۴۹′۳۰″ شمالی ۶۷°۵۰′۰۰″ شرقی
کشور	افغانستان
ولایت	بامیان
حکومت
• والی اسبق	حبیبه سرابی
• والی کنونی	طاهر زهیر
مساحت
• کل	۳۵ کیلومتر مربع (۱۴ مایل مربع)
ارتفاع	۲٬۵۵۰ متر (۸٬۳۷۰ پا)
جمعیت (۲۰۰۴ میلادی)
• جمعیت	۱۰۰۰۰۰
منطقهٔ زمانی	UTC+4:30

بامیان شهری تاریخی در ناحیه مرکزی افغانستان و در مرکز هزارستان است. این شهر مرکز ولایت بامیان و مرکز ولسوالی بامیان است. مساحت این شهر ۳۵ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر بامیان با ارتفاع ۲۵۵۰ متر از سطح دریا و جمعیتی در حدود ۸۸٬۲۷۴ نفر بزرگترین شهر در منطقه هزارستان می‌باشد و در ۲۴۰ کیلومتری غرب پایتخت، کابل قرار دارد. بامیان یکی از میراث‌های تمدنی دنیا است و قبل از تاریخ به عنوان یکی از مکان‌های مهم در آسیای میانه به‌شمار می‌رفته‌است. بامیان در دوران هخامنشیان یکی از ولایات بنام پارپامیزاد به حساب می‌آمد و در دوره حکومت کوشانیان به عنوان یکی از اساسی‌ترین مراکز توریستی و عبادی بوداییان و قرار گرفتن در شاهراه ابریشم یشتر مورد توجه قرار گرفت. این شهر به عنوان پایتخت فرهنگی کشورهای عضو سارک در سال ۲۰۱۵ (میلادی) برگزیده شده‌است. بت‌های بامیان و محوطه آن که در این شهر

قرار دارد در سال ۲۰۰۳ از طرف یونسکو به عنوان میراث جهانی به ثبت رسید.

معنای بامیان

بامیان در ادبیات پهلوی (فارسی میانه) و در کتاب اوستا به نام بامیکان که معنای درخشان و روشنایی می‌باشد یاد شده‌است. برخی محققان بر این باورند که حرف «ک» بعدها به «ی» تبدیل شده و برای اولین بار در تاریخ یانج هو تاریخ‌نگار چینی بامیان را به صورت «هانج» و یا «هان» بکار برده‌است و سپس زائر چینی هیوان تسانگ برای اولین بار موقعیت و تاریخ بامیان را ثبت کرده‌است و پس از وی در ادبیات و مآخذ چین بامیان با نام «فان یانگ» یا «فان یان» خوانده شده‌است که این نام نزدیک به تلفظ امروزی بام یان «بامیان» است.

تاریخچه

بامیان در سال ۶۰۰میلادی، پایتخت پادشاهی کوشانی-یفتلی

قبل از اسلام

بامیان را از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری می‌توان یاد کرد. بامیان در ادبیات پهلوی (فارسی میانه) به نام بامیکان یاد شده‌است. بامیان در دوره کوشانیان به عنوان یکی از مراکز دین بودایی یاد می‌شد و سالانه هزاران زائر برای عبادت به این شهر می‌آمدند. بامیان در زمان اوج شکوه جاده ابریشم در سه راهی ایران، هند، چین و آسیایِ میانه قرار داشت و شاخه مهمی از جاده ابریشم در بامیان قرار داشت و از طریق بامیان، کابل، کوتل خیبر به پیشاور و لاهور متصل می‌شد و کالاهای ساخت هند از این طریق به سایر نقاط ارسال می‌شد. روزانه ده‌ها کاروان از شرق و غرب و شمال و جنوب وارد بامیان می‌شدند ویا ازآن خارج می‌گردیدند.بامیان در گذشته مرکز راهبان و روحانیان بودایی بوده. نام بامیان بر گرفته شده از کتاب رامایانا (ramayana) می‌باشد. در اوستا و در زبان پهلوی به شکل بامیکان آمده‌است. بسیاری از آموزه‌های بوداییان روی دیواره‌های کوه‌های این شهر حک شده‌است.

پس از اسلام

حمله مغول‌ها

این شهر در مسیر جاده ابریشم واقع شده‌است. بامیان تقاطعی بین شرق و غرب این جاده بود که راه اتصال تجار چینی را از شرق به شرق میانه فراهم می‌آورد. بامیان بخشی از امپراتوری کوشانیان بودایی در قرون اولیه میلادی بود. پس از سقوط امپراتوری کوشانی، بامیان بخشی از قلمرو حکومت خانی کوشانشاه شد که زیر سلطه ساسانیان بود. هون‌ها یا هفتالی‌ها این شهر را در قرن پنجم میلادی فتح و آن را پایتخت خود قرار دادند. از آنجایی که این شهر در گذشته محل زندگی بوداییان بود و غارهای راهبان بودایی در آن قرار داشت و به دلیل اینکه این شهر توسط چنگیزخان تخریب شد به شهر غلغله شهرت یافت.

پس از آنکه خانی هفتالی‌ها به دست ساسانیان و مردمان ترک در ۵۶۵ ویران شد، بامیان تا سال ۸۷۰ میلادی پایتخت پادشاهی کوچک کوشانی-هفتالی‌ها ماند، یعنی تا زمانی که توسط صفاریان فتح شد. پس از آن توسط غزنویان در قرن ۱۱ میلادی فتح شد.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

بامیان در ۲۰۴ کیلومتری کابل و در شمال غربی آن موقعیت دارد. شهر بامیان دارای طول جغرافیایی ۶۷ درجه و ۵۰ دقیقه و یک ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۴ درجه و ۴۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می‌باشد. سطح شهر از سطح عمومی دریاها ۲٬۵۵۰ متر ارتفاع دارد.

آب و هوا

از نظر اقلیمی بامیان دارای زمستان سرد و برف‌گیر و در بهار و تابستان آب و هوای مطلوبی دارد.

بامیان
نمودار آب و هوا (راهنما)
ژ ف م آ م ژ ژ آ س اُ ن د     ۸٫۳   ۱ ۱۰−     ۱۶   ۲ ۶−     ۲۷   ۸ ۴−     ۳۰   ۱۶ ۳     ۲۶   ۲۰ ۶     ۵٫۷   ۲۴ ۹     ۱   ۲۶ ۱۰     ۰   ۲۶ ۹     ۳٫۱   ۲۳ ۴     ۴٫۲   ۱۷ ۰     ۷٫۵   ۱۱ ۵−     ۴٫۳   ۵ ۹− میانگین بالاترین و پایین ترین دما به مقیاس سانتیگراد بارندگی به مقیاس میلی‌متر
مقیاس فارنهایت و اینچ ژ ف م آ م ژ ژ آ س اُ ن د     ۰٫۳   ۳۴ ۱۴     ۰٫۶   ۳۶ ۲۱     ۱٫۱   ۴۶ ۲۵     ۱٫۲   ۶۱ ۳۷     ۱   ۶۸ ۴۳     ۰٫۲   ۷۵ ۴۸     ۰   ۷۹ ۵۰     ۰   ۷۹ ۴۸     ۰٫۱   ۷۳ ۳۹     ۰٫۲   ۶۳ ۳۲     ۰٫۳   ۵۲ ۲۳     ۰٫۲   ۴۱ ۱۶ میانگین بالاترین و پایین ترین دما به مقیاس فارنهایت بارندگی به مقیاس اینچ

مردم‌شناسی و فرهنگ

جمعیت

درصد جمعیت به تفکیک گروه سنی (۱۳۹۰)

*	۰–۱۴	۱۵–۶۴	۶۵ - بالا
ولسوالی بامیان	۴۶٫۱	۵۰٫۹	۳

میانگین سن

*	مرد	زن	مجموع
ولسوالی بامیان	۱۶٫۸	۱۶٫۲	۱۶٫۵

در آمار منتشر شده از طرف مرکز آمار افغانستان در سال ۱۳۹۶ جمعیت شهر بامیان ۸۸٬۲۷۴ نفر تخمین زده شده‌است که ۴۴٬۱۴۴ نفر آن را مردان و ۴۴٬۱۳۰ نفر دیگر را زنان تشکیل می‌دهد. ولسوالی بامیان بالاترین نفوس را در ولایت بامیان با ۲۳٫۵ درصد از جمعیت کل در اختیار دارد. ساکنان اصلی این شهر را مردمان هزاره تشکیل می‌دهد.

زبان

مردم بامیان به گویش هزارگی و زبان فارسی صحبت می‌کنند.

دین و مذهب

اکثریت مردم بامیان مسلمان هستند و مذاهب شیعه دوازده‌امامی - شیعه اسماعیلی و اهل سنت تشکیل می‌دهد.

آداب و رسوم

بیش از ۹۰ درصد مردم بامیان را شیعیان تشکیل داده و چندین مسجد و تکیه خانه در آن وجود دارد و مردم از آن به عنوان محل عبادات و مراسم مذهبی استفاده می‌کنند. بامیان رسومات بخصوص هزارگی خود را نیز دارد که یکی از آنان پیشپو که یک رقص گروهی است می‌باشد که توسط دختران و زنان انجام می‌شود. تمامی روزهای مذهبی در بامیان تجلیل می‌شود و مردم کاملاً مذهبی بوده و با رسوم اسلامی این مراسم‌ها را تجلیل می‌کنند.

ساختار شهری

مراکز علمی

در آمار منتشر شده در سال ۱۳۹۶ در کل ولسوالی بامیان ۶۱ مدرسه دولتی وجود دارد. در این گزارش ۷۶۷ معلم مشغول به فعالیت هستند و ۳۵۶۹۴ دانش آموز مشغول تحصیل هستند. گفته می‌شود که بیش از ۵۰ درصد شاگردان مدارس در بامیان معلم ندارند. دانشگاه بامیان که در جنوب شهر بامیان موقعیت دارد در سال ۱۳۷۵ با داشتن دانشکده‌های زراعت، ساینس، طب و ادبیات آغاز به کار کرد. این دانشگاه در زمان طالبان اشغال شد و تمامی اسناد آن را آتش زدند. پس از سقوط طالبان این دانشگاه در سال ۱۳۸۲ فعالیت خود را مجدداً شروع کرد. اکنون این دانشگاه دارای هفت دانشکده هست و در ۳۵ رشته تا مقطع لیسانس تدریس می‌شود. طبق گزارشی در سال ۱۳۸۹ بامیان بیشترین دانش آموز دختر را نسبت به دیگر ولایات افغانستان داشت.

گردشگری

جاذبه‌های تاریخی

بامیان با تاریخ غنی خود سرشار از آثار باستانی متعدد است که شهر ضحاک، دره اژدر (اژدها)، شهر غلغله، دره فولادی، چهل دختران، غار یخی، بت‌های بزرگ بودا، مغاره‌ها، کوه بابا، شهر شاهی، بالاحصار و چهل‌برج از بارزترین آنان هستند. در بامیان هیچ موزه‌ای برای نمایش آثار باستانی وجود ندارد و بیشتر آثار کشف شده به کابل منتقل می‌شدند. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی در این مورد صورت گرفته و در سال ۱۳۹۵ کار ساخت مرکز فرهنگی بامیان با حمایت مالی کره جنوبی و با هماهنگی یونسکو آغاز شد و قرار است در این مرکز فرهنگی یک بخش موزه نیز ساخته شود. این مرکز فرهنگی قرار است روبروی پیکره‌های بودا در بالای یک تپه موقعیت خواهد داشت.

صنایع دستی

عمده‌ترین صنایع دستی بامیان قالی، گلیم، نمد، برک و خامک دوزی بوده و قالی و گلیم هزارگی هستند که توسط زنان این مناطق بافته می‌شود. حضور توریست‌ها در این مناطق وضعیت بازار این محصولات را کمی بهبود بخشیده‌است. از دیگر صنایع دستی بانوان می‌توان به لباس یخن دوزی که توسط زنان دوخته می‌شود و گلدان‌ها، جاقاشقی، سبد با موره دوز یاد کرد. در کل ولایت بعلت نبود برق مردان این ولایت موفق به ایجاد کارخانه‌های صنعتی کوچک و بزرگ نشده‌اند و هیچ چیز به جز تولیدات دستی بانوان مشاهده نمی‌شود.

ترابری

بسیاری از مردم برای رسیدن به بامیان از مسیر زمینی استفاده می‌کنند. از مسیر بامیان تا کابل دو مسیر وجود دارد که یک مسیر از پروان است که ۲۲۰ کیلومتر فاصله داشته که از طریق کوتل شیبر و عبور از دره غوربند به ولایت پروان متصل می‌شود و مسیر دیگر از میدان وردک است که ۱۶۵ کیلومتر می‌باشد و بامیان از طریق کوتل حاجیگگ و با عبور از میدان وردک به کابل متصل می‌شود. بیشتر مردم به دلیل کاهش مخارج سفر معمولاً از مسیر میدان وردک که مسیر ناامنی در افغانستان محسوب می‌شود عبور می‌کنند.

فرودگاه

فرودگاه بامیان که به نام شهید مزاری نام‌گذاری شده‌است در سال ۸ شهریور/سنبله ۱۳۹۵ توسط محمد اشرف غنی افتتاح شد. این فرودگاه با حمایت کشور ژاپن ساخته شد و معمولاً پروازهای داخلی افغانستان به‌طور نامنظم در این فرودگاه انجام می‌شود.

اقتصاد

در کل ولایت بامیان هیچ کارخانه صنعتی بزرگ و کوچک وجود ندارد و بیشتر اجناس اقلامی که در بازارهای این ولایت به فروش می‌رسد از شهرهای دیگر تهیه و آورده می‌شود و بیشتر مغازه‌هایی که وجود دارد بیشتر برای فروش مردم محل می‌باشد. حبیبه سرابی والی سابق بامیان در سال ‍۱۳۸۷ بیان کرد که ۶۰ درصد مردم بامیان زیر خط فقر هستند. وی وضعیت جغرافیایی، سردی هوا و راه‌های صعب العبوری را عواملی دانست که بر اقتصاد بامیان تأثیر منفی می‌گذارد و حدود ۲۰۰ خانواده در غارهایی که در نزدیکی پیکره‌های بودا هستند زندگی می‌کنند. بیشتر مردم در بخش کشاورزی و مال‌داری/دامداری، صنایع دستی و بخش توریست مشغول هستند.

کشاورزی و مالداری

حدود ۸۰ درصد از مردم در کل ولایت بامیان به کشاورزی مشغول هستند و مهمترین محصول بامیان سیب زمینی/کچالو است که در کل ولایت پیش‌بینی می‌شود سالیانه حدود ۳۰۰ هزار تن و نصف نیاز مصرفی افغانستان تولید می‌شود. طی یک گزارش پیشبینی می‌شود که ارزش سالیانه تولید کچالو سالانه به حدود ۱۲۰ میلیون دلار می‌رسد. طی یک گزارش در سال ۲۰۰۹ حدود ۹۰ درصد محصولات کشاورزان بامیان بخاطر عدم بازاریابی درست و نبود سردخانه از بین می‌رفت ولی اکنون با ایجاد حدود ۶۰۰ انبار و سردخانه این آمار به ۲ الی ۳ درصد کاهش یافته‌است و این محصولات علاوه بر بازارهای داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود. در کل ولایت پس از سقوط طالبان کوکنار کشت نمی‌شود و تخمین زده می‌شود که در کل ولایت حدود ۶۰ هزار تن تخمین زده می‌شود و حدود یک میلیون مواشی شامل گوسفند، بز، گاو در این ولایت وجود دارد. از دیگر محصولات کشاورزی می‌توان به زردآلو، سیب، آلبالو اشاره کرد که زردآلو آن به صورت خشک شده به خارج از کشور صادر می‌شود. یک کارخانه تولید چیپس به نام الغوچک در این ولایت توسط بانوان فعالیت می‌کند و بیشتر در خود ولایت محصولاتشان بفروش می‌رسد.

صنعت گردشگری

بامیان به دلیل وجود آثار باستانی تاریخی و طبیعی سالانه شاهد حضور هزاران گردشگر می‌باشد که درآمد زیادی را نصیب مردم محلی و دولت کرده‌است. بند امیر بامیان، مجسمه‌های بودا از مناطق مورد توجه گردشگران است. دولت افغانستان به همین منظور تلاش‌های زیادی در این بخش کرده‌است و سرمایه‌گذارای‌هایی در بخش هتل‌داری و غیره در این شهر صورت گرفته‌است.

جستارهای وابسته

• مجسمه بودا در بامیان
• ولایت بامیان
• بودا
• سارک

نگارخانه

• 

  مردی ریش دار با کلاه، احتمالاً سغدیانی، بامیان، قرون ۳ و ۴

• 

  تابلوی خوش آمد گویی

• 

  مجسمه‌های نابودشده، ۱۷ ژوئیه ۲۰۰۵

• 

  مجسمهٔ عبدالعلی مزاری در این شهر

• 

  نمای دره بامیان

• 

  دره اژدر-بامیان

• 

  مسیر بامیان به بند امیر