ولایت سمنگان

ولایت سمنگان
اطلاعات کلی
نام رسمی :	ولایت سمنگان
کشور :	افغانستان
مردم
جمعیت	۳۵۰٬۴۰۰ نفر (برآورد ۲۰۰۹)
زبان‌های گفتاری:	فارسی و ازبکی
جغرافیای طبیعی
مساحت:	۱۱٬۲۶۲  کیلومتر مربع

سَمَنگان یکی از ۳۴ ولایت (استان) افغانستان است. مرکز این استان شهر آیبک است.

مردم

مطابق با منابع موجود، تاجیک‌ها با ۳۵٪ هزاره‌هابا۳۰٪وازبک‌ها با ۲۵٪ به ترتیب بزرگترین گروه‌های قومی این ولایت را تشکیلی می‌دهند و به دنبال آنها، پشتون‌ها.

، سادات (عرب‌تبارها) و تاتارها نیز حضور دارند. مذهب مردم سمنگان اسلام با هر دو گرایش تشیع و تسنن است.

بر اساس آمار سال ۲۰۱۰ تنها ۶٪ مردم به برق و ۱۲ درصد به آب سالم دسترسی دارند و دو بیمارستان و ۱۸۲ مدرسه در این ولایت دایر است.

تاریخچه

نقشه

شهر قدیمی سمنگان در جنوب شرقی خلم، در ولایت مزار شریف و در طول تاریخ بر سر یکی از راه‌های مهم بلخ بوده‌است. در شاهنامه فردوسی چنین آمده‌است که رستم زال با تهمینه دختر شاه سمنگان ازدواج کرد. به روایت شاهنامه این شهر در مرز ایران و توران قرار داشته‌است. سمنگان یکی از ولایات کهن ایران باستان بوده مرکز آن شهر شاداب وسر سبز ایبک می‌باشد؛ که ارتفاع آن از سطح دریا بیش از هزار متر است. این منطقه خیلی‌ها حاصلخیز بوده، حبوبات و میوه‌های فراوان دارد. آب و هوای ایبک شهرت زیاد داشته چنانچه گفته‌اند: آب ایبک، نان ایبک، خواب ایبک.

سمنگان در امتداد شاهراه کابل-حیرتان بین بغلان وبلخ در یک منطقه مهم کشور افغانستان واقع شده که در اثر کشف شواهد و آثار تاریخی اهمیت خاصی پیدا کرده‌است چناچه در پایه حفریات و تحقیقات دکتر کارنتون مورخ و باستان شناس امریکای در غار قره کمر که در کوه‌های مجاور ایبک واقع شده، در حوالی ۳۰-۵۰ هزار سال قبل از میلاد شیکاری‌های همین منطقه سپری می‌نموده‌اند و به حیث یکی از کانون‌های زندگانی مردمان عصر حجر در افغانستان شناخته شده و آثاری از قبیل سنگهای چقماقی، استخوان حیوانات و خاکستر ذغال بدست آمده‌است و کشف آتشگاه سرخ کوتل و آثار بدست آمده از آن مجاورت شرقی سمنگان، روشنی جدیدی به سمنگان عصر کوشانی‌ها در قرن اولیه مسیحی به تمام این مناطق می‌اندازد.

رباتک منطقه دیگری از سمنگان که در عصر کوشانی‌ها آباده بوده، آثار مسکوکات بدست آمده از رباتک شاهد این مدعاست همین قسم در داخل دره معروف به زندان سموج‌های مشاهده می‌شود که نشان دهنده آبادانی زیاد بوده‌است.

غار یار محمد ملک واقع در ولسوالی روی دوآب است یک دره نسبتاً کوچک ودارای غار بزرگ تاریخی که پایان وآخر غار متذکره را هیچ محققی در یافت نتوانسته وکوه‌های بزرگی از استخوان‌های انسان، لباس‌های ابریشی آثارهای اسلامی وقبل از اسلام آنجا پیدا شده است وهم اکنون راه‌های عبور ومرور در این غار به اثر سرازیر شدن ریگ‌ها وتپه‌های بزرگ مشکل شده است. در زمان جنگ‌های داخلی در افغانستان مردم‌ها از فقر به داخل این غار رفته آثارهای را از قبیل تکه‌های بریشمی وزیورات که از اسکلیت انسان‌ها بدتس می‌آورند به فروش می‌رساندند، با دور شدن ساحه رفت وسرازیر شدن ریگ‌ها پیدا نمودن آثار را از دسترس عموم محفوظ داشته است. حکایت‌های سال‌های ۱۳۵۰ الی ۱۳۷۰ هجری شمسی بیانگر آن است که در این غار انسان‌ها با اسکلیت‌های ثابت ملاً زن در حال که در گهواره تکیه داده است است وطفل در بین گهواره ویا کسی در حالیکه استاده بوده جان داده است واسکلیت به همان شکل ثابت واستاد است پف یا مردم که در دور وبر زندگی داشته‌اند از ظلم کسی فرار کرده واز فرط گرسنگی از بین رفته‌اند وتلف گردیده ولی بعضی نشانه‌های که سنگ‌های دهنه غار از اثر رفت آمد مستعمل شده ونشانه راه کاروان واستخوان حیوانات در داغل غار بیانگر این است که در اینجا محل زیست بوده ولی از اثر حمله چنگیز به مردم مردم‌ها راه را ویران نموده ودیگر به برون ارتباط گرفته نتوانسته تلف شده‌اند در قسمت پایان دهنه غار که دهن دره است چشمه صاف وسرد دیدنی به نام آغا میر موقعیت دارد که دریای سمنگان از این چشمه سر چشمعه گرفته است واقسمت عمده زراعت ولسوالی روی دوآب توسط این چشمه آبیاری می‌گردد. هیکل تراشی دختر نوشیروان عادل در دره نگار قریه ماهو موقعیت دارد . مجاهد مستعین نویسنده مربوط اهالی همان منطقه از وجود کول رحمت خبر می‌دهد. کول رحمت یا جهیل که بنام رحمت یاد می‌کنند که در دامنه تخت ودشت چنگیز خان موقعیت دارد محل شگفت انگیز وسیاحتی است که تا امروز اکثر سیاحان داخلی وخارجی از وجود آن آگاتهی ندارد وتقریبا در ۱۴۷ منری شهر ایبک واقع شده است. غار محمد ملک نیز در ۱۳ کیلومتری این بند واقع است، این محل با داشتن مناظر زیبای طبیعی، زیبا، شگفت انگیز جای خوبی برای سیاحین بوده که مشابهت به بند امیر بامیان دارد. آب این بند شفاف شیرین وبسیار سرد است. این بند در بین دو کوه پایه که سه الی ۴۰۰ متر ارتفاع دارد در داخل دره واقع شده است وآب آن از قسمت بالای دره از یک تعداد چشمه‌ها سرچشمه گرفته ودر این کول جمع می‌شود واما قسمت پایان آن توسط یک تپه بزرگ سنگی بند گردیده است. در بین این دره دو بند طبیعی موجود است وفاصله بین هردو بند سه صد متر است که آب اول به بند کلان جمع شده وبعدا به بند خورد می‌ریزد علت نام گذاری این جهیل را به کول رحمت را بر گرفته از نام یکی خوانین روستای نزدیک این جهیل میدانند که رحمت‌الله نام داشته است ولی اسناد دقیق در دست نیست که قبل ازحاجی رحمت این جهیل به چه نام یاد می‌شده است؟ چون رحمت‌الله خودش درسال ۱۲۰۰ و۱۳۰۰ هجری شمسی می‌زیست.

این کول دارای ۲۰۰۰ متر عرض وحد اوسط ۵۰۰ متر عرض وبعضی ساحات آن ۱۲۰ متر عمق دارد. مجاهد مستعین باشنده محل می‌افزاید که تخت مشهور چنگیز خان نیز در نزدیکی کول رحمت موقعیت داشته که جای دیدنی وتخت از سنوپه سنگی ساخته شده است. نسبت نبودن راه موتر این موقعیت از دید سیاحان بازمانده است، دشت یا ایلاق چنگیز در قسمت پایان تخت قرار داشته که مردم اهالی در ماه‌های جوزا، سرطان واسد از تگاب‌های شان برای بهره‌گیری از شیر وپشم حیوانات هم مانند کوچی‌ها در این دشت زیر خیمه زندگی می‌کنند در بهار سال بهترین جای تفریح ودشت سر سبز وعلف زار واز آب وهوای صاف بر خور دار است؛ ولی از وجود حتمی چنگیز کتباً شاهدی در دست نیست که ادعای مرا ثابت نماید. مردم‌های سابق از قصه وقرینه‌ها ونام گذاری کوه‌های همجوار به نام فرزندان چنگیز چنین برداشته‌اند که این تخت چنگیز است ولی چه وقت وچگونه این تخت واین دشت به نام چنگیز مسمی شده است اطلاعات دقیق در دست نیست

نقطه دیگری بنام هزار سُم که اهمیت خاص تاریخی زیاد دارد به عقیده ایتالیائی‌ها راه تجارت بوده و به دو طرف هندوکش کاروانها رفت‌وآمد می‌کرده و تنگی تاشقرغان دارای دروازه‌ای بوده و راه عمومی از تنگی ایبک و دره زندان گذشته به استقامت بامیان و کابل کاروانها حرکت می‌کردند و ایبک دارای کاروانسراهای نیز بوده که به مرور زمان از بین رفته‌است. از آنچه گفته شد سمنگان از دوره‌های قدیم عصر حجر به این طرف در ادوار قبل از تاریخ و در دوره‌های اسلامی همیشه مرکز زندگانی بوده، پس معلوم می‌شود که از نظر تاریخی و جغرافیای موقعیت مهمی داشته و دارد.

همچنان چیز مهمی که از نظر تاریخی باعث شهرت سمنگان شده ستوپه‌ای است بزرگ، از یک پارچه سنگ که در مجاورت خود معادلی هم داشته و در داخل بدنه کوه بچه یا تپه حفر شده که در عرف بنام تخت رستم یاد می‌شود حال آنکه یکی از معابد بسیار مهم باختر قدیم در همین ایبک می‌باشد و یکی از عجایب معماری عصر بودائی افغانستان قدیم است حفره نامبرده بزرگ و مجلل با دهلیزها واتاق‌ها و ملحقات دیگر به مراتب از ستوپه سنگی عجیب‌تر است که یقیناً تعداد زیادی بازدیدکننده از کشورهای مختلف در اینجا می‌آمده و خانه‌های کنده شده که در حدود العالم ذکر یافته، عبارت از همین اتاق‌ها و حجره‌های معبد است و به تعبیر دیگر آنها را بتخانه خوانده‌اند که به معنای لغوی همان بودا را گویند و خانه بودا در حقیقت همان اتاقها وحجره هائی است که در هرکدامازآنها یک یا چندین مجسمهٔ بودا همراه با نقاشی و هیکل تراشی، تراش یا ساخته شده‌اند که خود نشان دهنده هنر مجسمه‌سازی و هیکل تراشی آن عصر می‌باشد.

سمنگان أدباء، فضلاء و شعراء بزرگی را در دامان خود پرورده‌است. پسته و بادام سمنگان معروف بوده و در کوه‌های آن زیره، هنگ و دیگر گیاهان داروئی به کثرت یافت می‌شود. ذغال سنگ دره صوف بالای ولایت سمنگان از نظر نوعیت بهترین و عالیترین کیفیت را دارا می‌باشد و از نگاه زراعت گندم بنام گُدام افغانستان مشهور است. در حدود العالم من المشرق الی المغرب، معجم البلدان یاقوت الحموی، شاهنامه شاهکار بزرگ فردوسی طوسی ودیگر مآخذ معتبر از سمنگان به مراتب نامبرده شده‌است داستان رستم با تهمینه دختر شاه سمنگان و نبرد رستم با سهراب از تراژدی‌ترین داستانهای شاهنامه به همگان معروف است. این بود مختصر معلومات درباره سمنگان.

ولسوالی دره صوف بالا

دره صوف بالا یکی از ولسوالی‌های مهم ولایت سمنگان بوده که دارای معادن زغال سنگ و میوجات انگور انار سیب الوبالی توت سنجد چهارمغز بادام پسته جنگلی بوده مردم آن بسیار مهمان نواز و صلح دوست و مذهبی می‌باشند و در طول دورهای جنگ متجاوزان در این ولسوالی ناکام مانده‌اند.

روستاها:

چهار اولیا، سرولنگ، زیرکی، حسنی، کمج، تور، رشک، نوالی، شیخه، شب باشک، دروازه، جرس، خواجه گنج، خواجه بلند، گرگ کشته، نوروزا، پای کوتل. پسقل، جهارده، کوته، نوامد، سرخشهرتیوه تاش، تیرگ، خمی حوض،

جستارهای وابسته

ولایت‌های افغانستان

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخهٔ ۸ نوامبر ۲۰۰۶.
• شهرستان‌ها: وزارت احیاء و انکشاف دهات افغانستان
• عبدالحسین سعیدیان. شهرهای جهان. چاپ ۱۳۸۳. نشر علم و زندگی.