ولایت غور

غور
ولایت
منار جام، ولسوالی شهرک
ولایت غور روی نقشه افغانستان
مختصات (مرکز): ۳۴°شمالی ۶۵°شرقی / 34; 65
کشور	افغانستان
مرکز	فیروزکوه
مدیریت
• والی	عبدالظاهر فیض زاده
مساحت
• کل	۳۶۴۷۸٫۸ کیلومتر مربع (۱۴۰۰۰ مایل مربع)
بلندی	۲۲۳۰ متر (۷۳۲۰ پا)
جمعیت  (٢۰٢١)
• کل	٨۶۴٫٢۶۴
• تراکم	۰٫۰۲۴/کیلومتر مربع (۰٫۰۶۱/مایل مربع)
• جمعیت مرد	۴۴١٫۶٢٢ (٥١.١%)
• جمعیت زن	۴۲۲٫۶۴۲ (۴۸٫۹%)
نام اهلیت(ها)	غوریانی
منطقه زمانی	یوتی‌سی ۴:۳۰+ (وقت استاندارد افغانستان)
کد پستی	٣٢۰١, ٣٢۰٢, ٣٢۰٢
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-GHO
زبان‌های اصلی	فارسی دری لهجه هزارگی
وبگاه	صفحه رسمی مقام ولایت غور

ولایت غور در مرکز افغانستان است و با ولایت‌های بامیان، دایکندی، جوزجان، فاریاب، بادغیس، هرات، فراه و هلمند مرز مشترک دارد. مرکز این ولایت شهر فیروزکوه است.

مساحت آن به ۳۸٫۸ هزار کیلومتر مربع و جمعیت آن نظر به احصاییه که بعد از به وجود آمدن ادارهٔ موقت در افغانستان صورت گرفت حدود ۸۰۰٬۰۰۰ هزار نفر بالغ می‌گردد.

غور که در چار چوب اداری ولایت هرات قرار داشت، در سال ۱۳۴۲ به عنوان ولایت جداگانه تشکیل و شهر چغچران به عنوان مرکز آن تعیین گردید و نظر به پیشنهاد فرهنگیان و جوانان ولایت غور و با همکاری ریاست اطلاعات و فرهنگ این ولایت به تاریخ ۱/۲/۱۳۹۳ خورشیدی جلسه شورای وزیران افغانستان تحت ریاست حامد کرزی رئیس‌جمهوری اسلامی افغانستان تغییر نام مرکز ولایت غور را از چغچران به فیروزکوه با در نظر داشت پیشینهٔ تاریخی شهر فیروزکوه که در سال‌های ۵۴۰–۵۴۴ ه‍.ق توسط سلاطین غوری ساخته شده و حدود صد سال مرکز حکمروایی دودمان غوریان بوده‌است، تصویب نمودند.

نام

مقالهٔ اصلی: نام‌های تاریخی افغانستان

نام غور در زبان اوستایی بصورت گایری (gairi)، در سانسكریت گیری (giri)، در بلخی گوارا (g´wrao)، در فارسی میانه گار (gar)، در فارسی نو کوه (koh)، در سغدی گور (gur)، در پشتو غر (ghar) و در زبان‌های پامیری به عنوان گالاکا (ghalcca) آمده است که همه آنها معنی کوه را میدهد.

منهاج سراج جوزجانی در کتاب طبقات ناصری چنین مینویسد:

در غور پنج رشته کوه بزرگ واقع است. یکی از آنها کوه "زارمرغ" ولایت مندیش است که نوشته اند قصر و دارالملک شنسبانیان در دامنه آن قرار داشته و می گویند که سیمرغ، زال زر را که پدر رستم است، در آن کوه پرورش داده است. کوه دوم "سرخ غر" نام دارد که آن هم در ولایت مندیش واقع است. سوم کوه "اشک" است در بلاد تمران که عظمت و بلندای آن کوه بیشتر از همه بلاد غور است و بلاد تمران در اطراف رشته های آن کوه قرار دارد. چهارم کوه "ورنی" است که بلاد داور و والشت و قصر کجوران (به احتمال کجران امروزی) در اطراف است. و پنجم کوه "روئین" است با استواری و بلندی کامل، و برخی گفته اند که پنجم کوه "فج خیسار" است که عظمت و امتداد و بلندای ان از حد تصور و توان درک ذهن بیرون است.

تاریخ

اطلاعات بیشتر: غوریان و غزنویان

ساکنان غور در دوران حکمرانی غوریان کاملاً مسلمان بودند. پیش از قرن ١٢ میلادی، این منطقه محل زندگی بوداییان، زرتشتیان و تعداد کمی از یهودیان بود. بقایای قدیمی ترین شهرک های کشف شده توسط باستان شناسان لیتوانیایی بین سال ٢۰۰٧ و ٢۰۰٨ در غور شواهد زندگی و تمدن را در ٥۰۰۰ سال قبل از میلاد نشان میدهد. ویرانه های چند قلعه و سایر استحکامات دفاعی نیز در حومه فیروزکوه کشف شد. صومعه های بودایی که در کنار رودخانه هریرود به صورت دستی تراشیده شده است، نشان دهنده آنست که در قرن های اول و در دوران بودیسم ساخته شده اند. این غارهای مصنوعی شهادت زندگی روزمره راهبان بودایی را در منطقه غور نشان می دهد.

روی کار آمدن غوریان در غور، منطقه ای منزوی و کوچک واقع در وسعت کوه های بین امپراتوری غزنویان و سلجوقیان، تحولی غیرمعمول و غیرمنتظره بود. این منطقه چنان دور از دسترس بود که تا قرن یازدهم به عنوان منطقه بت پرستان توسط فرمانروایان مسلمان محاصره میشد. در اوایل قرن ١٢ پس از آنکه سلطان محمود غزنوی آن را فتح کرد، به غرض ترویج اسلام وی معلمانی را به تعلیم غوریان تحت دستورات اسلام بدانجا فرستاد. حتی در این زمان نیز اعتقاد بر این است که بت پرستی، یعنی انواع دین های بودایی مانند ماهایانا تا پایان قرن یازدهم در این منطقه ادامه داشت.

دانشمندان و مورخان مختلفی مانند جان مک لئود، مسلمان شدن غوریان را به دست سلطان محمود غزنوی می دانند که پس از فتح غور دین مبین اسلام را در آنجا اشاعه داد: مردمانی از مرکز افغانستان که توسط سلطان محمود غزنوی به اسلام گرویده بودند.

مورخان سنتی مسلمان مانند اصطخری و ابن حوقل نیز وجود مردمان غیر اسلامی غور را قبل از زمان سلطان محمود غزنوی گواهی می دهند که توسط وی مسلمان شده بودند.

غور:بنام غورستان نیز یاد می شود و کشور کوهستانی بین هرات و غزنی است. به گفته اصطخری و ابن حوقل این کشور کوهستانی ناهموار و صعب البور بوده که بین مناطق هرات، فراه، زمین‌داور، رباط، کروان و غرجستان الی هرات که همگی کشورهای مسلمان بودند محدود شده بود. غور خود کشوری از کفار بود که فقط چند مسلمان در آن وجود داشت و ساکنان آن به زبانی متفاوت از زبان خراسان صحبت می کردند.

در بین سالهای ١۰١١، ١۰١٥ و ١۰٢۰، هر دو محمود و مسعود یکم لشكركشی های را به غور انجام دادند و اسلام را به جای بت پرستی بومی بنیان نهادند. پس از این، غور به عنوان یک دولت دست نشانده از امپراتوری غزنوی در نظر گرفته میشد. در زمان عبدالرشید و طغرل غاصب، غور و غرجستان خودمختاری شان را به دست آوردند.

غور در قرن ١٢ و ١٣ پایتخت سلسله غوریان بود. بقایای پایتخت آنها فیروزکوه، که در سال ١٢٢٢ توسط مغولان از بین رفته و تخریب شد، شامل منار جام که یکی از میراث جهانی یونسکو است میباشد.

غور مرکز فرمانروایی غوری‌ها و از زیبایی‌های آن زمان بوده‌است.

ترابری

اطلاعات بیشتر: ترابری در افغانستان

از سپتامبر ٢۰١۴ بدینسو، فرودگاه فیروزکوه واقع در مرکز ولایت غور، پروازهای منظمی را به کابل و هرات انجام می دهد. ولایت غور در مقایسه با سایر ولایات تعداد قابل توجهی راننده زن دارد. از سال ٢۰١٣ نیز جاده های این ولایت تا حد زیادی توسعه یافته، آسفالت شده و اغلب بالای رودخانه های آن پل ساخته شده است.

اقتصاد

اطلاعات بیشتر: اقتصاد افغانستان

زراعت و دامداری عمده ترین فعالیت های اقتصادی ولایت غور است. در غور معادن سرب، سیماب، نمک و همچنین آهن، زاک، زمج و طلا وجود دارد. تعداد گوسفندان حدود سه میلیون رأس برآورد می‌شود و فرآوردهٔ گندم بیشتر از ۶۰ درصد نیازهای مردم را رفع نمی‌نماید.

طبق اعلام سازمان ملل، بسیاری از جوانان مجبور به ترک ولایت برای یافتن کار در هرات یا ایران شدند و درصد کمی از مردم معلمان، مقامات دولتی، قالیبافان، نجاران و خیاطان بودند. بیش از نیمی از مردم با سطح درآمد خود نمی توانستند نیازهای اساسی خود را تأمین کنند.

در پی عزیمت طالبان، به دلیل تلاش افراد محلی برای افزایش درآمد خود شروع به تولید محصول پردرآمد تریاک نمودند که از نظر اقتصادی برایشان سود سرشار داشت.

زنان غور در دوختن لباس های محلی مانند پیراهن، چپن، چادر و کلاه زنانه و مردانه مهارت خاصی دارد. علاوه بر این قالیچه‌هایی که در ولسوالی تولک بافته می‌شود به دلیل اینکه تصاویر سلاطین غور و منار جام بر روی آن نقش بسته است، شهرت جهانی پیدا کرده‌اند.

مردم

اطلاعات بیشتر: گروه‌های قومی در افغانستان

وقتی تیمور از بیرجند به سوی جنوب براه افتاد در یک منزلی بیرجند بود که ارتباط جلوداران قشون وی با او قطع شد. او خود می‌گوید که میدانستم اتفاقی برای طلایه من افتاده که نتوانستند گزارش دهند، به همین سبب گروهی را مامور کشف واقعه نمودم و آنها گزارش دادند تمام سربازان طلایه به قتل رسیدند و هر چه داشتند به یغما رفته است. طلایه من بهترین سربازان تعلیم دیده بودند و قتل تمامی شان، خبر از دشمن خطرناک را می‌داد؛ دستور دادم اردو بزنند.

تیمور امر کرد حاکم بیرجند را نزد او بیاورند و وی از او درباره قاتلان سربازان‌اش پرسید. حاکم بیرجند در پاسخ گفت کسی جرئت حمله به سربازان تو در این حدود را ندارد و احتمالا خارجی می‌باشند، اجازه بده به قتلگاه روم تا بگویم قاتلان کیستند. پس از مراجعت حاکم بیرجند به تیمور گفت سربازان تو را پادشاه کشور غور به قتل رسانیده و او معروف به ابدال کلزائی می‌باشد. تیمور می‌گوید: پرسیدم غور کجاست، گفت مملکت وسیع بین هرات و کابل است.

از وی پرسیدم احتمالا کلزایی‌ها از یک راه نزدیک به اینجا آمده‌اند و اگر من بخواهم به هرات و سپس غور بروم راهم طولانی خواهد شد، راه نزدیکتر کدام است؟ حاکم بیرجند گفت تو میتوانی از اینجا به اسکندر (قندهار) و سپس به غور بروی. اما از این سفر صرف‌نظر کن چون غوریان مردان متهور و بی‌باک هستند و با تلوار می‌جنگند و کرسی شان شهر فیروزکوه است که پدران ابدال کلزایی آنرا ساخته‌اند و اگر تو ده سال تمام آنرا محاصره نمایی قادر به تصرف آن نخواهی شد.

پرسیدم غوریان چگونه مردمی هستند؟ پاسخ داد: آنها در وقت جنگ تا آخرین نفر از سربازان حریف را به قتل می رسانند، همانطور که جلوداران قشون تورا تا آخرین نفر به قتل رسانیدند. آنها بلند قامت و قدرتمند هستند و پدران شان در گذشته حتی بر هندوستان دست می‌انداختند.

من به قتلگاه رفتم و دیدم ۲۵۰ سرباز طلایه من طوری به قتل رسیده‌اند که نشان میداد غافلگیر شده‌اند و این موضوع حایز اهمیت است چون طلایه را به جلو می‌فرستند تا دشمن را شناسایی کند و خود غافلگیر نشود و اگر طلایه من غافلگیر شده‌است معلوم می‌گردد که خصم هوشیار و زرنگ است و میداند چگونه یک قشون را بدام بیندازد.

مردم این ولایت ۹۷٪ پارسی‌گویان شامل هزاره‌ها، ایماق‌ها و تاجیک‌ها هستند، تاجیک‌ها عمدتاً در مرغاب زنده گی می‌کنند. همچنان گروه‌های کوچکی از پشتون‌ها و ازبک‌ها نیز در ولسوالی های تولک و ساغر زندگی می‌کنند.

مناطق

ولسوالی های غور در 2021

ولسوالی‌های ولایت غور

منطقه	مرکز	جمعیت	مساحت	نکته
فیروزکوه	فیروزکوه	۱۳۲٬۵۳۷	۱۱٬۷۶۴ کیلومتر مربع	هزاره‌ها، تاجیک‌ها
ولسوالی مرغاب	مرغاب	۴۰٬۰۰۰	کیلومتر مربع	تاجیک‌ها
ولسوالی چارسده	چارسده	۳۰٬۹۵۶	۴٬٧٢۶ کیلومتر مربع	هزاره‌ها
ولسوالی دولت‌یار	دولت‌یار	۳۶٬۹۳۴	١٬٨۴۴ کیلومتر مربع	هزاره‌ها
ولسوالی دولینه	دولینه	۴۰٬۷۸۸	۵٬٣٣۴ کیلومتر مربع	هزاره‌ها و ایماق‌ها
ولسوالی لعل و سرجنگل	لعل	۳۳۶،۵۰۰	۳۷۹۳ کیلومتر مربع	هزاره‌ها
ولسوالی پسابند	شینکوت	۱۰۷٬۲۱۷	۴۷۱۰ کیلومتر مربع	تاجیک‌ها، هزاره‌ها، پشتون‌ها
ولسوالی ساغر	ساغر	۳۹٬۱۹۳	٣٬١٩٩ کیلومتر مربع	پشتون‌ها
ولسوالی شهرک	شهرک	۶۷٬۲۵۶	۴٬۰٧۶ کیلومتر مربع
ولسوالی تیوره	تیوره	۱۰۳٬۳۶۴	٣٬۰٢۴ کیلومتر مربع
ولسوالی تولک	تولک	۵۸٬۱۹۲	۲۷۴۴ کیلومتر مربع	هزاره‌ها

بهداشت

اطلاعات بیشتر: صحت درمان و آموزش پزشکی در افغانستان

درصد خانوارهای دارای آب آشامیدنی پاک از ٪١۴ در ٢۰۰٥ به ٪٩ در ٢۰١١ کاهش یافته است. درصد تولدی که مادر در آن حضور داشته است از ٩ درصد در سال ٢۰۰٥ به ٣ درصد در سال ٢۰١١ رسیده است.

در سال ١٣٩۰ ولایت غور دارای چهار شفاخانه و ١٥۰ بستر می باشد: شفاخانه ولایتی غور با ٨۰ بستر در موقعیت مرکز چغچران؛ شفاخانه ده بستر تداوی معتادین در مركزچغچران، شفاخانه ٣۰ بستر ولسوالی لعل و سر جنگل، شفاخانه ولسوالی تیوره با ٢۰ بستر که در مرکز آن ولسوالی موقعیت دارد و کلینیک جامع ولسوالی شهرک با ٢۰ بستر که در آن امکانات وتسهیلات جراحی صغیره وجود دارد.

جغرافیا

کوه های مرتفع و پوشیده از برف لعل و سرجنگل

بیشتر ولایت غور را کوه‌ها تشکیل می‌دهد و در بسیاری از مناطق آب و هوای سرد حاکم است به طوری که در بعضی از مناطق با شروع فصل خزان و زمستان و بارش سنگین برف راه‌های مواصلاتی برای چندین ماه بسته می‌باشد.

مناطقی با آب و هوای معتدل و گرم نیز در بعضی از نقاط این ولایت وجود دارد. وجود سه رودخانه هریرود، فراه رود و مرغاب در ولایت غور بر زیبایی این ولایت افزوده است.

آموزش

اطلاعات بیشتر: آموزش در افغانستان

میزان سواد کلی (۶+ سال) از ۱۹٪ در ۲۰۰۵ به ۲۵٪ در ۲۰۱۱ افزایش یافته است. نرخ کلی ثبت نام خالص (۶ تا ۱۳ سال) از ۲۸ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۴۷ درصد در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته است.

در سال ۱۳۵۷ تعداد مکاتب در این ولایت به ۱۴۱ باب می‌رسید که در شش باب آن دختران آموزش می‌دیدند. تعداد آموزگاران و کارمندان آموزش و پرورش در غور به ۶۸۹ نفر می‌رسید (شمار تمام آموزگاران و مأموران دولتی در ولایت غور از ۱٬۰۷۰ نفر در نمی‌گذشت) و مکاتب، حدود ۲۰۰ نفر آموزگار کمبود داشتند. شمار شاگردان همهٔ مکاتب در غور به حدود ۱۶ هزار نفر می‌رسید و درصد باسوادان این منطقه به رقم پنج بالغ می‌گردید.

دانشگاه غور که ابتدا به عنوان مؤسسه آموزش عالی غور تاسیس شده بود و سپس به دانشگاه غور ارتقا یافت، حدود ٥۰۰ دانشجو با تعداد قابل توجهی دانشجویان دختر دارد. همچنین تعدادی مؤسسه های تربیت معلم در ولسوالی های ، تیوره و لعل و سرجنگل وجود دارد. در ١۰ سال گذشته تعداد مکتب ها افزایش یافته و حضور در امتحانات ورودی دانشگاه (کانکور) از صدها دانش آموز به هزاران دانش آموز افزایش یافته است. چندین مدرسه کشاورزی و مکانیک نیز تأسیس شده است. فقط یک مدرسه پرستاری وجود دارد که زنان جوان فارغ التحصیل مکتب را برای قابلگی و پرستاری آموزش می دهد که بخشی از وزارت صحت عامه است و توسط یک سازمان غیردولتی با همکاری شفاخانه ولایتی غور اداره می شود.

فرهنگ

زبان مردم ولایت غور دری با گویش محلی است. در زمینهٔ گویش دری غور تاکنون هیچ پژوهشی انجام نشده‌است. می‌توان میان ویژگی‌های گفتاری تحصیل‌کردگان که زبان کتاب و مکتب در آن‌ها نفوذ نموده و مردم عادی و محروم از سواد، تا جایی فرق قائل شد، لیکن به‌طور کلی، لهجهٔ غور فرق‌های فاحشی با زبان معیار کشور و گویش کابل دارد.

آثار تاریخی

اولین آثار تاریخی که بلافاصله بعد از شنیدن ولایت غور به ذهن هر شنونده‌ای خطور می‌کند، منارهای جام می‌باشد که بازتاب کننده تاریخی بودن این ولایت می‌باشد.

• منار جام

منار جام در ٦٠ کیلومتری شمال‌ شرق ولسوالی شهرک در قریه موسوم به جام موقعيت دارد. منار جام در زمان سلطنت غياث الدين غورى در سال ١٢٠٢ ميلادى (دوره غورى ها) بنا يافته است که بعد از منار قطب دهلى (هندوستان)، دومين منار از لحاظ بزرگى و معمارى قديمی بوده و از جمله شاهکارهاى نادر جهان محسوب مي‌شود.

• قلعه ضحاک

این قلعه در حومه شهر فیروزکوه موقعیت دارد که قدمت آن به هفت هزار سال قبل برمی‌گردد.

• منطقه کشک کهنه

این منطقه باستانی در ولسوالی دولت یار قرار دارد که بازتاب دهنده دوره بودایی‌ها می‌ باشد.

تقسیمات اداری

ولسوالی‌های غور

ولایت غور دارای یازده واحد اداری به نام‌های: فیروزکوه، لعل و سرجنگل مرغاب، پسابند، تولک، تیوره، ساغر، دولت یار؛ چار سده و شهرک می‌باشد.

• لعل و سرجنگل
• پسابند
• تولک
• مرغاب
• تیوره
• دولت‌یار
• دولینه
• چارسده
• چَغچَران
• ساغر
• شهرک

جستارهای وابسته

• ولایت‌های افغانستان
• شهر تاریخی فیروزکوه
• ولسوالی لعل و سرجنگل

مطالعات بیشتر

• قصر های در بین توسط روری استیوارد, ٢۰۰٥, انتشارات پیکادورشابک ‎۰۳۳۰۴۸۶۳۴۹
• هریرود دومین دریای طولانی افغانستان که از لعل و سرجنگل سرچشمه می‌گیرد.

منابع

نوشتار: لهجه فارسی کاکری، غلام حیدر یگانه - کارشناس ارشد زبان و ادبیات بلغاری و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صوفیه

لعل میدیا

پیوند به بیرون

• برنامه جهانی غذا, تصویر ولایتی غور (دریافت شده ١١ فوریه ٢۰١٣)