ولایت غزنی

غزنی غزنه
ولایت
کوه‌های برفی ولایت غزنی
موقعیت ولایت غزنی در نقشهٔ افغانستان
مختصات: ۳۳٫۵°شمالی ۶۸°شرقی / 33.5; 68
کشور	افغانستان
پایتخت	غزنی
حکومت
• والی	عبدالکریم متین
مساحت
• کل	۲۲٬۹۱۵ کیلومتر مربع (۸٬۸۰۰ مایل مربع)
جمعیت (۲۰۱۳)
• جمعیت	۱۳۸۷۱۸۵
• تراکم	۶۱/کیلومتر مربع (۱۶۰/مایل مربع)
منطقهٔ زمانی	+۴:۳۰
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-GHA
زبان‌ها	دری-لهجه هزارگی پشتو

ولایت غزنی به مرکزیت شهر «غزنی» یکی از سی و چهار ولایت در جنوب افغانستان است. این ولایت از شمال شرقی با ولایت‌های پکتیکا، لوگر و وردک؛ از شمال و شمال غربی با ولایت‌های کابل و بامیان و از طرف غرب و جنوب با ولایت‌های ارزگان، و زابل همسایه است. این ولایت از لحاظ مدیریت اداری به شانزده ولسوالی (شهرستان) تقسیم شده‌است. از لحاظ ساختار جمعیت غزنی را می‌توان یک ولایت چند قومی خواند، چون این ولایت داری ترکیب متعادلی از تمام اقوام افغانستان است: هزاره، پشتون، تاجیک و دیگر اقلیت‌های همچون قزلباش و سیک (هندو) در این ولایت ساکن هستند.

تاریخچه

غزنین ولایتی مشهور در زابلستان و پایتخت غزنویان بود که در جنوب غرب پایتخت بین شاهراه عمومی کابل قندهار در حدود ۱۴۵ کیلومتری کابل پایتخت قرار دارد. غزنی یکی از مهم‌ترین مراکز دین بودا در منطقه آسیای مرکزی در قرن هفتم میلادی بوده‌است. باستان شناسان در خاک برداری‌های خود در غزنی آثاری زیادی را نشان دهنده رسوم آداب بودایی و هندو است کشف کرده‌اند.

غزنین در گذشته از نظر اقتصادیی اهمیت فراوان داشته‌است. این امر نه تنها به دلیل موقعیت استراتژیک و مهم تجاری آن که خراسان و ایران را به شبه قاره هند پیوند می‌داد و به عنوان مرکز مهم تجاری و بارانداز کالاهای شبه قاره به خراسان، شمال و ایران نقش خود را ایفا می‌کرد، بلکه خاک خوب، هوای معتدل، آب نسبتاً کافی، مردمان کوشا و زحمت‌کش و پیداوار متنوع و فراوان زراعتی و دامی، آن را به یک نقطه مهم و غنی تبدیل نموده بود. براساس گزارش‌های تاریخی در غزنین نان و نعمت فراوان بوده، شهر غزنی و شهرک‌های آباد آن محل بسیار مناسبی برای زندگی مردمان آن و تاجران، بازرگان و گردشگران بوده‌است. «مقدسی» در احسن‌التقاسیم آورده‌است: «غزنین قصبهٔ است نه چندان بزرگ ولی دل‌باز و پرنعمت، نرخ‌ها ارزان، گوشت فراوان، میوه‌های گوارا فراوان، شهرک‌های مهم دارد و زندگی در آن مرفه است. این شهر از باراندازهای خراسان و انبارهای سند به‌شمار می‌رود.» البته برخلاف نظر مقدسی، ابن‌حوقل که در قرن چهارم هجری می‌زیسته شهر غزنی را زیبا و بزرگ توصیف می‌کند که مرکز تجارت است: «و غزنه مدینة جلیلة فی نفسها کبیرة بحالها و تجاراتها. »

آثار تاریخی

غزنی، تاریخ ۱۵۰۰ ساله قبل از اسلام دارد؛ مناطق تاریخی زیاد و آثارهای باستانی فراوان در غزنی موجود است؛ اما اکثر این مناطق و آثارهای تاریخی، در اثر بی‌توجهی از بین رفته یا هم در حالت نابودی قرار دارد. مهم‌ترین منطقهٔ تاریخی غزنی؛ شهر کهنهٔ غزنی یا بالاحصار است، که قبلاً مقر سلطنت سلطان محمود غزنوی بود. این قلعه، حدود ۴۰ برج دارد و گفته می‌شود که صدها سال قبل، یک سرپوش بازار طلا نیز در اینجا وجود داشت، که به اثر جنگ‌ها تخریب و آثار تاریخی و طلای این بازار زیرخاک شده‌اند. در ولایت غزنی، جمعاً حدود ۳۰۰ آثار و مقبرهٔ تاریخی موجود است.

موزیم

موزیم غزنی یک زمان از جمله موزیم‌های غنی کشور به‌شمار می‌رفت، اما در چند دهه جنگ بسیار زیان دیده‌است، بسیاری از آثار تاریخی و با ارزش آن چور و چپاول شده‌است، اکثر آثار آن به کشورهای خارجی قاچاق و فروخته شده‌اند و لادرک استند.

جغرافیا

ولایت غزنی در مرکز افغانستان بین ۳۲ درجه و چهار دقیقه و ۹ثانیه تا ۳۴ درجه و ۱۳ دقیقه و ۵۱ ثانیه عرض شمالی و ۶۶ درجه و ۴۹ دقیقه‌ و ۱۶ ثانیه تا ۶۸ درجه و ۴۹ دقیقه " ۵۶ ثانیه عرض شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. طول متوسط این ولایت به خط مستقیم در جهت شمال به جنوب ۲۴۰ کیلومتر و عرض متوسط ان در جهت شرقی -غربی حدود ۱۸۱ کیلومتر است. ولایت غزنی از سمت شمال با ولایت بامیان و میدان وردک، از جنوب و جنوب غربی با ولایت زابل، از مشرق با ولایت لوگر و پکتیا و از جنوب شرقی به ولایت پکتیکا از مغرب نیز به ولایت ارزگان و دایکندی محدود است.شهر غزنی مرکز ولایت غزنی است و از کابل ۱۳۵ کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۲۱۸۳ متر است. مساحت ولایت غزنی در حدود ۲۳۳۷۸ کیلومتر مربع است و تقریبا یک بیست و هشتم یا سه و نیم درصد مساحت کل افغانستان را شامل می شود. ولسوالی های ناور و جاغوری بزرگترین و ولسوالی خوگیانی و خواجه عمری کوچکترین ولسوالی های غزنی هستند.

کشاورزی

به دلیل هوای مناسب و بارندگی نسبتاً خوب که اغلب در زمستان و اوایل بهار به صورت برف و باران می‌بارد، انواع میوه‌ها و محصولات زراعتی خاص این مناطق در غزنین به عمل می‌آید. نیز به دلیل رونق پرورش دام و دامداری، انواع حیوانات اهلی پرورشی در آن تربیت و نگهداری می‌شود. پوشاک و لباس‌هایی که از مو و پوست حیوانات اهلی به عمل می‌آید، در این سرزمین، بخصوص در قسمت‌های شمالی غزنین از اهمیت بالایی برخوردار است.

صنایع دستی

در کنار این، صنایع ظریفه چون مسگری، زرگری و سایر صنایع دستی از رونق خوبی در این دیار برخوردار بوده و در بازارهای غزنین انواع صنایع مستظرفه دستی دستیاب می‌گردیده‌است؛ چنان‌که یکی از اقلام مهم صادرات این منطقه را همین مصنوعات تشکیل می‌داده‌است. در نتیجه بازارهای پررونق، کالاهای متنوع، غزنین را به یک نقطه مهم و پررونق تبدیل نموده بود.

جمعیت

بیشتر اقوام این ولایت را هزاره‌ها، پشتون‌ها و تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند.

ولسوالی‌های غزنی.

ولسوالی	مرکز	اطلاعات قومی(٪)	جمعیت ولسوالی	مساحت km۲	درصد مساحت به کل ولایت	رتبه ولسوالی در مساحت نسبت به کل غزنی
آب‌بند	حاجی‌خیل	۵۰٪ پشتون،۵۰٪ تاجیک	۲۶۱۲۴	۱۰۰۸	۴/۳	۸
اجرستان	سنگر	۳۰٪ پشتون، ۵۰٪ هزاره، ۲۰٪ تاجیک	۲۸۸۰۰	۱۶۲۰	۶/۹	۵
اندر	میرای	۶۵٪ پشتون،۳۵٪تاجیک	۱۲۰۰۰۰	۷۱۶	۳/۰۶	۱۱
گیلان	جندا	۳۸٪ پشتون، ۶۲٪ تاجیک	۵۲۰۰۰	۱۱۱۳	۴/۸	۷
گیرو	پانا	۱۰۰٪ پشتون	۳۸۰۰۰	۸۶۷	۳/۷	۱۰
خوگیانی	خوجیانی	۴۰٪ تاجیک،۳۰٪پشتون ۳۰٪ هزاره	۱۶۰۰۰	۱۸۳	۰/۸	۱۹
ناوه	ناوه	۴۵٪تاجیک،۵۵٪ پشتون	۵۰۰۰	۱۶۶۰	۷/۱	۴
واغز	واغز	۲۰٪پشتون،۳۰ تاجیک ۵۰٪ هزاره	۳۶۰۰۰	۴۱۷	۱/۸	۱۴
زنه‌خان	دادو	۳۵٪ پشتون، ۶۵٪ تاجیک	۱۷۰۰۰	۲۹۷	۱/۳	۱۷
رشیدان	رشیدان	۹۶٪ پشتون، ۴٪ هزاره	۱۲۰۰۰	۳۹۴	۱/۷	۱۵
مقر	مقر	۴۰٪ پشتون، ۴۰٪ تاجیک ۲۰٪ هزاره	۴۷۰۰۰	۸۸۵	۳/۸	۹
ده‌یک	رامک	۹۰٪ تاجیک، ۱۰٪ پشتون	۴۴۰۰۰	‍۷‍۱‍۵‍‍	۳/۰۱	۱۲
قره‌باغ	قره‌باغ	۵۰٪ هزاره۵۰٪ پشتون	۱۳۲۰۰۰	۱۵۷۰	۶/۷	۶
غزنی	غزنی	۵۰٪ هزاره، ۱۰٪ پشتون، ۳۰٪ تاجیک ۵٪ ازبیک و ۵٪ هندو	۱،۵۴۰،۰۰۰	۳۷۶	۱/۶	۱۶
جغتو	گولبوری	۱۰۰٪ هزاره	۳۰۰۰۰	۵۸۹	۲/۵	۱۳
خواجه عمری	خواجه عمری	۵۵٪ هزاره، ۳۰٪ تاجیک و ۱۵٪ پشتون	۱۸۰۰۰	۲۰۸	۰/۹	۱۸
جاغوری	سنگ ماشه	۱۰۰٪ هزاره	۳۵۰،۰۰۰	۲۱۳۷	۹/۱	۲
مالستان	میرآدینه	۱۰۰٪ هزاره	۱۸۰،۰۰۰	۱۷۶۴	۷/۵	۳
ناور	دوآبی	۱۰۰٪ هزاره	۱۵۰،۰۰۰	۵۲۳۴	۲۲/۴	۱

زمین شناسی

در امتداد کابل -قندهار رسوبات دریایی کواترنری ناحیه حاصلخیز زراعتی را تشکیل داده است  این ناحیه دارای خاک‌های رسوبی در غزنی از سطح دریا ۲۰۸۰ متر، در مقر ۲۰۰۳متر و در قلات ۱۵۷۲متر ارتفاع دارد که شامل سطح مرتفع فلات مرکزی افغانستان می‌باشند. به همین دلیل دز این منطقه جربان آب‌های جاری از شمال شرق به طرف جنوب غرب است . رسوبات عصر کواترنری از شهر غزنی تا مقر به فاصله ۱۰۰ کیلومتر امتداد یافته و عرض آن در نزدیکی شهر غزنی ۲۰کیلومتر  و در ناحیه مقر ۱۱۵کیلومتر می‌رسد. آب ایستاده غزنی که از سطح دریا ۱۹۶۸متر ارتفاع دارد نیز در بین رسوبات عصر کواترنری به وجود آمده است که اکثر آب‌های جاری غزنی مثل رود جانی خیل و غزنی به همین جا می‌ریزد. در ارتفاعات ۲۱۰۰ متر جنوب و جنوب شرقی جانی خیل و ناوه رسوبات شیل عصر میوسن و پالیوسن وجود دارد که وسعت زیادی را در بر گرفته‌است بین سرحدات پشتونستان و ناحیه وازه خواه نیز رسوبات دریایی الیگوسن مشاهده می‌شود. در این ناحیه انتی کلاین‌ها سین کلاین‌های متعدی به شکل تپه‌های بزرگ و کوچک وجود دارد که رودهای کوچک و بزرگ در اکثر نقاط تخریب‌ها و برش‌های متعددی را در ان به وجود آورده‌است. در شمال د شمال شرقی شهر غزنی به خصوص در منطقه جغتو صخره‌های گرانیتی زیادی مشاهده می‌شود تمام ناحیه جاغوری و رشته کوه‌های مجاور آن و رشته کوه‌های غربی مقر از صخره‌های گرانیتی تشکیل شده‌است.

ولایت غزنی دارای دو منطقه کوهستانی و دشتی است . که اکثر نقاط مسکونی آن در دامنه کوه و دشت بین مناطق کوهستانی قرار گرفته‌است این کوه‌ها از نظر پیدایش متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی بوده و فرسایش دوران چهارم سبب تغییر ناهمواری‌ها شده‌است. در غرب شهر غزنی سرزمین‌های هموار عصر کواترنری توسط رودهای کوچک بند سلطان، آب قیاق، تخمک جدا شده‌است و دره جغتو و کوه‌های کم ارتفاع خاک شربت، سیاه کیچه، پتاوغر و روغنی غر آن را احاطه کرده‌است.

آثار عوارض طبیعی مانند آتش فشان‌ها در عهد دوم و سوم زمین‌شناسی در کوه‌های هندوکش و سلیمان مشاهده شده‌است ؛در منطقه کوهستانی گل  کوه و سطح مرتفع ناور نشان از وجود آتش فشان می‌دهد. از آنجا که افغانستان بر کمربند مدیترانه و اندونزیا واقع شده در حدود 50 مخروط آتش فشانی در قسمت‌های مرکزی و جنوبی کشور مشاهده می‌شود این آتشفشان‌ها در مرحله خاموش هستند در حالیکه ساختمان آتشفشان‌های افغانستان مرکزی به دلیل حفظ لاوایی، ظهور آب‌های گازی ترمالی و جریان‌های گازی به مرحله خوابیده تعلق دارد. مهمترین گروه آتشفشان‌ها در قسمت غرب شهر غزنی و در منطقه دشت ناور قرار دارد که در محاصره کوه‌های متعلق به دورا پالئوزوییک از جنس کواترنری شیستی برپا ایستاده‌اند. پ. بوردی محقق فرانسوی معتقد است که آتشفشان‌های دشت ناور یش از صد کیلومتر مکعب مواد آتشفشانی خارج نموده که در جهت شمال شمال غرب به طول 300 کیلومتر جربان و متعاقب آن سرد شده و رسوب کرده‌اند.

منابع طبیعی

بر طبق آخرین برآوردهای زمین شناسان افغان و خارجی، غزنی یکی از ثروتمندترین مناطق معادن لیتیوم در جهان است. طلا و مس نیز قبلاً در زرکشان غزنی یافت شده بود. ارزش این معادن به مقداری ۳۰ میلیارد دلار تخمین زده شده‌است. معادن کشف شده در غزنی تقریباً ۳۰ درصد از کل معادن‌های لیتیوم، طلا، مس است و نیز درصدی از معادن نقره ،سرب، روی وسنگ‌های قیمتی افغانستان را تشکیل می‌دهد.

معادن

معادن از نعمت‌های خدادادی است که در دل زمین به ودیعت نهاده شده و انسان‌ها می‌توانند با استحصال و استفاده از آن وضعیت زندگی خود را بهبود بخشند و نه تنها نیازمندی‌های روزمره خود را با آن تأمین نمایند، بلکه برای بهبود شرایط زندگی نسل‌های آینده و پیشرفت جامعه و کشورشان از آن سود ببرند. انواع و اقسام مواد معدنی در دل زمین وجود دارد که حاصل میلیون‌ها سال فعل و انفعالات شیمیایی و بیولوژیکی است که هرکدام تحت شرایط خاص به شکل خاص درآمده و کاربردهای خاص و متفاوتی دارد.

در یک تقسیم‌بندی، معادن را به سه دسته کلی فلزی، غیر فلزی (کانی) و مواد سوختی می‌توان دسته‌بندی نمود که هرکدام از این سه نوع خود مشتمل بر اقسام متنوع و متعددی است که در کتب و منابع‌شان مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند و اینجا مجال طرح آن نیست. در ادامه به بررسی معادن مختلف در غزنین تاریخی می‌پردازیم.

به دلیل موقعیت غزنین تاریخی در دامنه‌های جنوبی سلسله کوه‌های هندوکش و بابا از نعمت خدادادی معادن، بهره بسیار خوبی داشته و معادن متنوع و فراوانی در این سرزمین یافت می‌شود. سلسله کوه‌های هندوکش و بابا سرشار از معادن آهن، طلا، نقره، زغال‌سنگ و سنگ‌های قیمتی تزئینی است که برخی از انواع آن از شهرت جهانی و چند هزار ساله برخوردار است. ابن حوقل ضمن تشریح غور و غرجستان و موقعیت آن در دامنه‌های غربی و منتهی الیه سلسله کوه‌های بابا و هندوکش در این مورد می‌نویسد: این کوه از اول تا آخرش معادن طلا و نقره دارد و بزرگترین و غنی‌ترین معادنش آن‌هایی است که نزدیک «خرخیز» است.

براساس گزارش جغرافی‌نویسان عرب، نقاط مختلف زابلستان دارای معادن گوناگون بوده‌است. مقدسی بدون اشاره به انواع معادن سیستان تنها به این جمله کوتاه بسنده می‌کند که این سرزمین بازرگانی و معدن‌داری و درآمدهای دیگر را با میوه فراوان و ارزان با هم دارد. چنانچه برای پروان و پنجشیر از معادن نقره یاد می‌کند. معمولاً معادن فلز به صورت خالص در هیچ جا دیده نشده و نیست، بلکه فلز با مقداری خاک، سنگ و ناخالصی همراه است که کارگران زیر نظر کارشناسان معدن آن را استحصال نموده راهی کارخانه‌ها نموده، پس از فعل و انفعالات متعدد و فراوان و پس از طی مراحل مختلف فلز خالص به دست آمده و برای استفاده‌های گوناگون قابلیت می‌یابد. معادن فلز انواع مختلفی دارد که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از: طلا، نقره، آهن، مس، سرب و روی.

طلا

طلا در افغانستان مانند دیگر سرزمین‌ها از گذشته‌های دور مورد استفاده بوده‌است که مهم‌ترین آن در ولایت بدخشان قرار دارد. در قندهار، زابل و زَرکشان که در قلمرو غزنین باستان قرار دارد، نیز معادن طلا وجود دارد و در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ از مجموع معادن فوق مقدار ۱۰۰ کیلوگرم طلا به دست آمده‌است. پس از سال ۲۰۰۲ میلادی کمپانی‌های اکتشافی فضایی آمریکا به اکتشاف معادن دست نخورده افغانستان آغاز کرده‌است.

نقره

مهمترین معادن نقره افغانستان در بدخشان، دره پنجشیر، غوربند ولایت پروان، منطقهٔ بی‌بی گوهر خاکریز در ولایت قندهار و سیم‌کوه ولایت هرات قرار دارد.

آهن

در قلمرو غزنین تاریخی معادن آهن وجود دارد که توسط کارشناسان میزان آن برآورد شده و قراین حاکی از آن است که در قدیم مردمان اطراف از آن استفاده می‌نموده‌اند. ولایات قندهار، ارزگان، میدان و پروان که در قلمرو غزنین تاریخی قرار داشته هم‌اکنون دارای معادن آهن هستند.

مس

در سراسر افغانستان حدود ۱۲ معدن مس وجود دارد که بسیار غنی می‌باشند. مهم‌ترین معدن مس افغانستان در ۳۵ کیلومتری کابل در ناحیهٔ «عینک» ولایت لوگر قرار دارد. این معدن از لحاظ ذخیره مس در منطقه، مقام اول را دارد و از جمله ۱۰ معدن بزرگ مس جهان به‌شمار می‌رود. از ۱۲ معدن مس که در کل افغانستان تاکنون کشف شده‌است، ۷ مورد آن در مناطق غزنین تاریخی واقع شده که معدن مهم «عینک» ولایت لوگر در غنا و ذخیره خود در شمار یکی از ۱۰ معدن برتر مس جهان به‌شمار می‌رود و در منطقه مقام اول را دارا است.

سرب و روی

در نقاط مختلف افغانستان معدن سرب و روی معمولاً در کنار هم دیده می‌شود. در دره غوربند ولایت پروان هم‌اکنون مردم به شکل ابتدایی سرب استخراج می‌کنند.

سنگ‌های قیمتی

در افغانستان انواع کانی‌ها و سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی وجود دارد که از آن جمله است: لاجورد، یاقوت، زمرد، بریل، تورمالین و کونزیت که از قرن‌ها به این سو مورد استفاده قرار داشته و بخشی از صادرات افغانستان را تشکیل می‌دهد.

از میزان وجود لاجورد در غزنین و استخراج آن چندان گزارشی در دست نیست. محمدعظیم عظمیی جغرافیانویس معاصر تنها به این مقدار بسنده نموده که؛ در غزنی نیز معدن لاجورد وجود دارد.

در افغانستان زمرد تاکنون تنها در دره پنجشیر کشف شده و این منطقه دارای ۶ معدن فعال است که عبارتند از معادن «می‌کنی»، «دارخنج»، «بوتاک»، «بوزمال»، «باخی» و «دارون» و هرساله با استخراج زمرد از این معادن دست‌اندرکاران سودهای کلانی از آن به دست می‌آورند. از میان معادن فعال فوق، خوشرنگترین و بهترین نوع زمرد از معادن «می‌کنی» و «دارخنج» استحصال می‌شود. علاوه بر این نقطه دارای معادن زمرد در کشور، گفته شده‌است که در منطقه «بودل» ولایت ننگرهار زمرد وجود دارد. براساس اطلاعات فوق، می‌توان گفت که در دو نقطهٔ قلمرو غزنین باستان (پنجشیر و ننگرهار) معدن زمرد وجود دارد.

استخراج این کانی‌های ارزشمند در پنجشیر از گذشته‌های دور معمول بوده‌است. جغرافی‌نگاران مسلمان همواره به این مطلب اشاره داشته و از پیشینه آن سخن گفته‌اند. ابن‌حوقل، مقدسی، اصطخری و… در کتب جغرافیایی‌شان ذیل معرفی پنجهیر (پنجشیر کنونی) به موضوع استحصال سنگ‌های قیمتی در این دیار اشاره کرده‌اند.

در نگاه کلان تاریخی می‌توان گفت که بیشترین معادن یاقوت کشف شده کشور در قلمرو غزنین تاریخی واقع شده‌است. مناطق «جگدلک» و «کوهدامن» ولایت کابل، «مُقُر» ولایت غزنی، نورستان و لغمان جاهایی است که دارای معادن این سنگ زینتی قیمتی است که در گذشته جزو غزنین به‌شمار می‌رفته‌است. از میان معادن فوق یاقوت «جگدلک» کابل از کیفیت و شهرت فراوانی برخوردار است.

بجز بدخشان که لعل آن شهرت جهانی دارد، در برخی نقاط دیگر افغانستان نیز لعل یافت می‌شود. در دشت‌های «حاجی‌توپ» و در «خاکریز» ولایت قندهار لعل پیازی وجود دارد و زرگران قندهار آن را خرید و فروش می‌کنند. کارخانه‌های حجاری کابل از این سنگ‌ها گوشواره و نگین‌های انگشتر می‌سازند.

مواد معدنی

از جمله منابع مهم معدنی افغانستان نمک است که به صورت جامد (سنگ نمک) و محلول در آب در تالاب‌ها و دریاچه‌ها که بر اثر تابش خورشید و تبخیر زیاد رسوب می‌کند وجود دارد. در این سرزمین توده‌های فراوان نمک وجود دارد که از آن جمله می‌توان به معادن زیر اشاره نمود: معادن نمک کلفگان، نمک آب، چال، اشکمش ولایت تخار، اندخوی ولایت فاریاب، مزارشریف، نمکزار هرات، خلم ولایت بلخ، مُقُر ولایت غزنی، سیاه دره یکاولنگ ولایت بامیان.

در افغانستان مناطق مختلف دارای معدن گوگرد است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: معادن گوگرد ولسوالی چمتال در ولایت بلخ، گوگرد تاله و برفک در ولایت بغلان، گوگرد سیغان در ولایت بامیان، گوگرد سنگلیچ در ولایت بدخشان، گوگرد شیرین‌تگاب در ولایت فاریاب، گوگرد غوربند در ولایت پروان.

گچ در بیشتر نقاط افغانستان، از جمله کابل، ننگرهار و برخی نقاط هزاره‌جات، وجود دارد که بیشتر در ساختمان‌سازی از آن استفاده می‌شود. براساس گزارش فوق در قلمرو غزنین تاریخی معادن گچ شناخته‌شده و فعال، مانند معدن گچ ننگرهار و کابل، وجود دارد.

یکی از مواد مهم معدنی دیگر که در نقاط مختلف افغانستان از جمله در ولسوالی نجراب ولایت کاپیسا، سالنگ، برخی از نقاط هزاره‌جات، و ننگرهار وجود دارد تالک است. ذخیره تالک ولایت ننگرهار به ۱۰ میلیون تن می‌رسد و در سال ۱۳۵۵خورشیدی حدود ۸۶۸۵ تن تالک از معادن کشور استخراج شده‌است.

کوارتز در افغانستان فراوان بوده و انواع مختلف آن در مناطق مختلفی چون: لولنج ولایت پروان، کوه شاه مسعود قندهار، ولسوالی کرخ هرات، درهٔ نازیان شینوار ولایت ننگرهار و ولایات ارزگان، غزنی، بدخشان و جاهای دیگر یافت می‌شود.

تقسیمات استانی

ولسوالی‌های غزنی

• ولسوالی جغتو
• ولسوالی ناوُر
• ولسوالی اَجرِستان
• ولسوالی مالستان
• ولسوالی جاغوری
• ولسوالی مُقُر
• ولسوالی غزنی
• ولسوالی ناوه
• ولسوالی آب‌بند
• ولسوالی گیرو
• ولسوالی قره‌باغ
• ولسوالی اَندَر

،* ولسوالي رشيدان

• ولسوالی ده‌یک
• ولسوالی زَنه‌خان
• ولسوالی گیلان
• ولسوالی خواجه عمری

جستارهای وابسته

• ولایت‌های افغانستان
• شهر غزنی

منابع

• ابن بطوطه، شمس الدین ابی‌عبدالله محمد بن عبدالله اللواتی الطنجی، رحله ابن بطوطه (تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، اکادیمیه المملکة المغربیة، رباط، ۱۴۱۷ق.
• ابن خرداذبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله، المسالک والممالک، دار صادر افست لیدن، بیروت، ۱۸۸۹م.
• ابن‌اثیر، عزالدین علی، الکامل فی التاریخ، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۷۱.
• ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد بن حوقل النصیبی، صورة الارض، بیروت، دار صادر (افست لیدن)، ۱۹۳۸م.
• احسن التقاسیم، ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه منزوی، تهران، شرکت مؤلفان، اول، ۱۳۶۱.
• جزنه، لغتنامهٔ دهخدا