فیل

برای دیگر کاربردها، فیل (ابهام‌زدایی) را ببینید.

فیل سن: Pliocene تا امروزه PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
زیرشاخه:	مهره‌داران
رده:	پستانداران
راسته:	خرطوم‌داران
تیره:	فیلان گری، ۱۸۲۲

فیل آفریقایی		فیل آسیایی

فیل یا پیل نام حیوانی بزرگ‌جثه از راسته خرطوم‌داران (Proboscidea) از خانواده فیلان (Elephantidae) است که بیشتر بومی هندوستان و آفریقا است. گذشته از اندازه فیل‌ها، دو چیز دیگر که آن‌ها را از بقیه پستانداران متمایز می‌کند، خرطوم و عاج آنهاست.

فیل‌ها سنگین‌ترین جانوران خشکی هستند. نوع بالغ فیل نر حداکثر ۶۰۰۰ کیلوگرم وزن دارد. فیل‌ها ۳/۶ تا ۵٬۵ متر طول و ۳٬۲ متر ارتفاع دارد و معمولاً وزن آنها ۴ تا ۶ تن است.

فیل گیاه‌خوار است و در یک روز ممکن است ۷۰ کیلوگرم برگ و علف خورده یا ۲۰۰ لیتر آب بیاشامد.

گونه‌ها

خط فرگشتی دو گونه فیل آفریقایی و فیل آسیایی در حدود ۶٫۷ میلیون سال پیش از هم جدا شد. هم اکنون دو گونه فیل به نام‌های فیل آفریقایی و فیل آسیایی وجود دارد.

فیل آفریقایی

این گونه در قاره آفریقا و بیشتر جمهوری کنگو، جمهوری دموکراتیک کنگو و کنیا زندگی می‌کند

فیل آسیایی

فیل آسیایی که در هند، میانمار، شبه‌جزیره مالایا، سری‌لانکا و سوماترا به سر می‌برند.

تفاوت میان گونه‌ها

فیل آسیایی دارای پیشانی متورم و عاج سبک‌تر وگوش‌های کوچک‌تر است. همچنین، قد فیل و عاج فیل هندی کوچک‌تر از فیل آفریقایی است. از تفاوت‌های دیگر این دو نوع فیل آن است که در حالی که فیل‌های آفریقایی چهار یا پنج سم در جلو و سه سم در عقب دارد در فیل آسیایی سم‌ها به ترتیب چهار و پنج عدد است.

رابطه با انسان

اهلی شدن

فیل، حیوان بسیار باهوش و کینه‌جو است. به سختی اهلی می‌شود. اما در صورت اهلی شدن برای همیشه اهلی باقی می‌ماند.

درمان

از فیل‌ها برای درمان بعضی بیماری‌های روانی در انسان‌ها بهره گرفته شده است. پزشکان در تایلند از فیل‌ها برای بهبود کودکان مبتلا به اوتیسم و نیز کودکان نابینا کمک گرفته‌اند تا این کودکان، که از ارتباطات اجتماعی گریزان هستند، وارد تعاملات اجتماعی شوند.

خرطوم

فیل ماده خرطوم خود را به نشانه هشدار بالا می‌آورد

خرطوم، بینی فیل است. این عضو، استخوان ندارد، ماهیچه‌ای است و یک یا دو لب انگشت در نوک آن وجود دارد. خرطوم این پستاندار تقریباً ۱٫۸ متر رشد می‌کند و وزنی حدود ۱۴۰ کیلوگرم دارد. این جانوران از خرطوم دراز خود به عنوان دست استفاده می‌کنند و با آن غذا و آب را در دهان خود می‌گذارند.

فیل‌ها از خرطوم برای نفس کشیدن و نوشیدن آب استفاده می‌کنند. به این صورت که ابتدا آب را بالا می‌کشد و سپس آن را از گلویش پایین می‌فرستد. خرطوم فیل مانند دست نیز عمل می‌کند. این دست هم آنقدر قوی است که می‌تواند شاخه‌های پربرگ را با آن‌ها بشکند و هم آنقدر دقیق که می‌تواند میوه‌ای به کوچکی تمشک را با آن بردارد.

فیل‌ها برای ابراز احساس و تمایل برای تولید مثل، خرطوم‌هایشان را در هم حلقه می‌کنند. فیل‌های مادر وقت زیادی را صرف لمس و نوازش فرزندان خود با خرطوم‌ می‌کنند. این «نوازش فیل» برای بچه فیل بسیار مهم است. زیرا بچه‌ای که نوازش نشود به اندازه بچه‌ای که تماس زیادی با مادرش داشته باشد رشد نمی‌کند.

دندان

فیل‌ها در آرواره خود جوانه‌های ۶ مجموعه دندان زیر هم دارند که یکی پس از دیگری رشد می‌کنند و هنگامی که دندان آسیای قبلی می‌پوسد دندان جدیدی از زیر آن می‌روید و جانشین قبلی می‌شود.

عاج

عاج در واقع دومین دندان‌های پیشین بالایی فیل است. وقتی مانند دندان انسان این دندان‌ها شروع به رشد می‌کنند، لایه‌ای از مینای دندان دارند. اما وقتی بزرگتر می‌شوند، مینا دیگر روی دندان‌ها را نمی‌پوشاند. بیشتر این دندان‌ها از عاج ساخته شده اند. فیل‌ها از این عاج‌ها برای دفاع و خوردن غذا استفاده می‌کنند. عاج‌ها در تمام طول عمر فیل رشد می‌کنند. بنابراین فیلی که عاج‌های بسیار بزرگی دارد معمولاً حیوانی پیر است. فیل‌های نر از عاج برای مبارزه یا تصاحب ماده استفاده می‌کنند. عاج فیل‌های ماده کوچک‌تر از عاج فیل‌های نر است.

بارداری

فیل‌ها به کندی تولید مثل می‌کنند. آنها طولانی‌ترین مدت بارداری را دارند که تقریباً ۲۲ ماه به طول می‌انجامد. فیل‌های ماده می‌توانند تا حدود ۵۰ سالگی باردار شوند.

خصوصیات نوزاد فیل

نوزاد فیل هنگام زایش بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم وزن دارد. در این زمان هیچ ماهیچه سختی در خرطوم خود ندارد و به‌سهولت می‌تواند شیر بنوشد.

پوست

پوست پرچین‌و‌چروک فیل به اندازه‌ای حساس است که جانور می‌تواند نشستن یک مگس روی بدن خود را احساس کند. فیل‌ها از آفتاب‌سوختگی رنج می‌برند. برای همین، فیل‌های آفریقایی روی سر و پشت خود خاک می‌پاشند. پاشیدن خاک باعث دور شدن مگس و حشرات نیز می‌شود. فیل‌ها با ایستادن در کنار بچه‌های خود هنگام خواب و سایه افکندن بر آنها مانع تابش نور خورشید به آنها می‌شوند.

اندازه مغز

مغز فیل یک عضو بسیار توسعه‌یافته است و اندازه آن تقریباً سه تا چهار برابر مغز انسان است.

انقراض

دشمنان طبیعی

فیل‌ها احتیاجی به دفاع از سرزمینی که در آن زندگی می‌کنند ندارند. چون به نظر می‌رسد همسایگانشان را می‌شناسند و با آن‌ها روابط دوستانه دارند. آن‌ها قدرت بینایی ضعیفی دارند ولی توانایی شنوایی و بویایی آنها بسیار خوب است. اگر یکی از فیل‌ها احساس خطر کند، همه گله گوش به زنگ می‌شود.

انسان

در آستانه سده ۲۰ میلادی، تعداد فیل‌های آفریقا حدود ۱۲ رأس برآورد شده بود. اکنون این رقم به ۴۵۰ هزار تا ۷۰۰ هزار رأس کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۶ جمعیت آن‌ها ۳۵۰ هزار برآورد شد. فیل‌ها هیج‌گونه دشمن طبیعی ندارند، اما دیده شده که شیرها گاهی به فیل‌های جوان و ضعیف حمله کرده‌اند. دشمن اصلی فیل‌ها انسان‌ها هستند. انسان‌ها فیل‌ها را هم به خاطر عاج و هم به خاطر تصاحب زیستگاه طبیعیِ آنها نابود می‌کنند.

فیل‌های جنوب آفریقا جمعیت پایداری دارند، اما در بقیه نقاط، کاهش جمعیت بسیار سریع است. تانزانیا در طول پنج سال اخیر (از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶)، ۶۰ درصد و موزامبیک ۴۸ درصد فیل‌های خود را از دست داده‌است.

بر اساس گزارش ماه مارس ۲۰۱۵، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت شکار غیرقانونی فیل‌های آفریقایی در سال ۲۰۱۴ نسبت به سال قبل از آن تغییری نکرده و فیل‌ها با سرعتی بیشتر از سرعت طبیعی زاد و ولد خود کشته می‌شوند. در چهار سال گذشته بیش از صدهزار فیل کشته شده‌اند و با ادامه این روند نسل این حیوان در یک یا دو دهه آینده منقرض خواهد شد.

حدود ۳۰ هزار فیل در هر سال شکار می‌شوند و گروه‌های نظامی شورشی مانند الشباب در سومالی و ارتش مقاومت خدا در اوگاندا با استفاده از بالگرد، کلاشنیکف، آرپی‌جی و دوربین دید در شب، فیل‌ها را در گله‌های چندصدتایی شکار می‌کنند. بر اساس گزارش انجمن نشنال جئوگرافی، قیمت یک جفت عاج صاف چندهزار دلار آمریکا است، اما عاج‌های خمیده با قیمت چندصدهزار دلار به فروش می‌رسند و مهم‌ترین بازار آن‌ها در چین است. رشد اقتصادی سریع کشورهای آسیا، به‌خصوص چین، بسیار به ضرر فیل‌ها تمام شده و قیمت عاج را افزایش داده‌است. هرچند قیمت عاج در ۱۸ ماه اخیر تا ژانویه ۲۰۱۶ کاهش یافته و از ۲۱۰۰ دلار برای هر کیلو به ۱۱۰۰ دلار در هر کیلو رسیده است.

عاج فیل در کشور مبدأ، کیلویی صد دلار به واسطه‌ها فروخته می‌شود، اما زمانی که به چین یا تایلند می‌رسد کیلویی ۲۱۰۰ دلار قیمت پیدا می‌کند. عاج فیلها بیشتر از کنیا و تانزانیا به کشورهای واسط مانند مالزی، ویتنام و فیلیپین منتقل می‌شود تا از آنجا به چین و تایلند برده شوند.

اقدامات

بازار بین المللی مبادله عاج در سال ۱۹۸۹ غیرقانونی اعلام شدند. اما بازارهای داخلی چند کشور به صورت قانونی به فعالیت خود ادامه دادند.

در سال‌های اخیر، آمریکا و چین توافق کرده‌اند تا تجارت عاج در کشورهای خود را ممنوع کنند.

در دسامبر سال ۲۰۱۶ دولت چین اعلام کرده است که از پایان سال ۲۰۱۷ تجارت عاج و هرگونه تولید صنایع دستی با آن ممنوع خواهد کرد. اعمال این ممنوعیت از ۳۱ مارس ۲۰۱۷ شروع شده و تا پایان این سال تکمیل می‌شود. این موضوع می‌تواند چرخشی محوری برای پیشگیری از انقراض کامل این حیوانات باشد. گروه‌های حفاظت از محیط زیست این تصمیم را "تاریخی" خوانده و گفتند نقطه عطفی در مسیر حفاظت از این موجودات خواهد بود. در پی این تصمیم، در مارس ۲۰۱۷ قیمت هر کیلو عاج به ۷۲۰ دلار سقوط کردو اعلام شد که این اقدام، تاثیر مثبت بر کاهش تجارت عاج فیل گذاشته شده و امید به حفظ این حیوانات بیشتر شده است.

نگارخانه

• 

جستارهای وابسته

• ماموت
• فیل چینی