مرغ عشق

باجریگار
مرغ عشق نر بالغ
آرایه‌شناسی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرندگان
راسته:	طوطی سانان
تیره:	طوطی ها
زیرخانواده:	Psittacinae
تبار:	Platycercus
سرده:	Melopsittacus جان گولد، ۱۸۴۰
Species:	M. undulatus
نام علمی
Melopsittacus undulatus (Shaw, 1805)
زیستگاه‌های مرغ عشق

مرغ عشق

مرغ عشق(نام رایج در ایران), به لاتین Melopsittacus undulatus یا باجریگار(به انگلیسی: budgerigar) و نیز باجی(به انگلیسی: budgie) پرنده‌ای است اهلی از نژاد کاکاتیل. وطن اصلی این پرنده همچون بسیاری از کاکاتیل سانان دیگر، قارّه استرالیا است.

تاریخچه

مرغ عشق برای اولین بار در اواخر سال ۱۷۰۰ میلادی به صورت گله‌های وحشی در استرالیا مشاهده شد که تعداد افراد این گله‌ها به هزاران قطعه می‌رسید. نام انگلیسی مرغ عشق «باجریگار» از کلمه بومی buderijour گرفته شده‌است که این لغت در زبان بومیان استرالیا به معنی «غذای خوب» می‌باشد و شاید علت این تسمیه بدان جهت بوده‌است که وجود این پرنده در منطقه‌ای دلیل وفور نعمت و غذای فراوان در آن منطقه بوده‌است، زیرا که این پرنده در شرایط مناسب غذایی به شدت زاد و ولد نموده و گله‌های بزرگی به وجود می‌آورد. این پرنده برای اولین بار در سال ۱۸۰۵ توسط «جورج شاو» مدیر جانورشناسی موزه طبیعی بریتانیا شناسایی شد و در سال ۱۸۳۲ طبیعی دان «موزه لینه» که «یوهان واگلر» نام داشت توضیحاتی دربارهٔ مرغ عشق منتشر کرد. در سال ۱۸۴۰میلادی، زیست‌شناسی به نام «جان گولد» این پرنده را از استرالیا خارج کرد و به انگلستان برد. موج تقاضا برای این پرنده موجب شد تا کشتی‌های زیادی دست به کار انتقال این پرندگان به اروپا، مخصوصاً انگلستان، هلند و بلژیک بزنند. کشتی‌ها مرغ عشق‌ها را در دسته‌های چند ده هزارتایی حمل می‌کردند. در طول سفر چند هفته‌ای، فقط تعداد اندکی از آنان سالم به اروپا می‌رسیدند. به زودی این پرنده اهلی شد و از طریق انگلستان به تمام دنیا منتقل شد. در سال ۱۸۴۶ برای اولین بار وارد کشور فرانسه شد و هشت سال بعد یعنی در سال ۱۸۵۴ طبیعی دان فرانسوی «جان دلون» مقاله‌ای در خصوص تکثیر، تغذیه و نگهداری مرغ عشق منتشر کرد. در سال ۱۸۵۹ نویسنده آلمانی «کارل بوله» در نشریه پرنده‌شناسی آلمان مقاله مفصلی دربارهٔ مرغ عشق منتشر کرد. از نوشته‌های «بوله» چنین بر می‌آید که مرغ عشق در آن زمان در تمامی شهرهای بزرگ آلمان به عنوان حیوان خانگی رایج بوده‌است و بنا به گفته او مرغ عشق برای اولین بار در سال ۱۸۵۵ درشهر برلین آلمان توسط «گرفین شورین» تکثیر یافت. مرغ عشق از سال ۱۸۶۰ به بعد در تمامی باغ وحش‌های آلمان وجود داشته و با موفقیت تکثیر و پرورش یافته‌است. طی ۵۰ سال، واحدهای عظیم تجاری به وجود آمدند که هزاران قطعه از این پرنده کوچک را برای دوستداران پرندگان زینتی تکثیر می‌کردند. در اواخر قرن نوزدهم واردات مرغ عشق به ارقام غیرقابل تصوری رسید. بنابر نوشته‌های «دبراسای» تنها در سال ۱۸۹۴ واردات پرندگان زنده به بنادر فرانسه بالغ بر یک میلیون و دویست هزار قطعه بوده که در آن، واردات مستقیم به انگلستان و آلمان منعکس نشده‌است واز زمانی که وارد ایران شدندبسیار مورد توجه دوستداران پرنده‌ها قرار گرفتند.

مشخصات کلی

مرغ عشق نر بالغ

مرغ عشق اهلی را در حالت کلی می‌توان به ۲ گروه انگلیسی و ساده تقسیم کرد که نژاد انگلیسی دو برابر بزرگتر از نژاد معمولی آن است که معمولاً در کشور انگلستان نگهداری شده و در ایران هم موجود است. مرغ عشق اهلی از همنوعان وحشی خود بزرگ‌تر است. طول بدن نوع وحشی در طبیعت حدود ۱۸ سانتیمتر می‌باشد. عمر مرغ عشق اهلی بین ۵ تا ۱۰ سال هست، البته در مواردی تا ۱۷ سال و بیشتر هم گزارش شده. نوع انگلیسی عمر کوتاهتری نسبت به نوع ساده دارد و به‌طور متوسط بین ۴ تا ۶ سال عمر می‌کند.

آمار دقیقی در مورد طول عمر نوع وحشی در طبیعت در دسترس نیست.
رنگ طبیعی این حیوان سبز چمنی می‌باشد انتهای پشت سینه و شکم سبز می‌باشد. پشت سر بالای شانه و روی بالها زرد همراه با خطهای سیاهی به صورت موجی می‌باشد. دو پر بزرگ از میان دمش بیرون آمده که آبی تیره‌اند. پرهای دم سبز بوده و دارای نوار زردی می‌باشد. صورت مرغ عشق تا گلو زرد روشن است و در انتهای صورتش لکه‌های بنفشی که ریش نامیده می‌شود وجود دارد. پلکها بسیار نازک هستند و از سمت پایین به بالا جمع می‌شوند. نوکش مانند طوطی سانان است و نوک پایینی کوچکتر از بالایی می‌باشد.

تخمین حدودی سن

می‌توان برحسب نشانه‌هایی از قبیل اندازهٔ جثه، رنگ پاها (که در مرغ عشق‌های بالغ تیره‌تر و نسبتاً آبی تیره است اما در باجی‌های جوان صورتی و روشن است), خطوط روی بالای سر و نیز صورت (که هرچه سن مرغ عشق‌های معمولی و نه نوع هلندی، بیشتر شود این خطوط به تدریج محو می‌شوند) و نیز از روی چشم مرغ عشق (که هرچه سن بالاتر باشد حلقهٔ سفیدی دور چشم ایجاد می‌شود که هرچه چشم سیاهی کوچکتری داشته باشد سن مرغ عشق بالاتر و نسبتاً بالغ تر است), سن مرغ عشق را تخمین زد.

توانایی صحبت کردن

مرغ عشق قادر به تقلید کلمات هست. قدرت فراگیری سخن گفتن در مرغ عشق از بسیاری از طوطی سانان دیگر از جمله عروس هلندی قوی تر هست. برای آموزش دادن یک مرغ عشق به تقلید صداها و کلمات باید توجه داشت که اولاً مرغ عشق جوجه باشد و دوما باید تنها نگهداری شود. در یک ویدئوی می‌توان توانایی مرغ عشق به تکلم با زبان گیلکی را یافت^[4]

حرف زدن مرغ عشق

مرغ عشق ها حرف میزنند اما نسبت به طوطی سانان دیگر دیر تر معمولا مرغ عشق نر بهتر حرف میزند

رفتارشناسی مرغ عشق

مرغ عشق پرنده‌ای هوشمند (تا حدودی، به نسبت حجم مغز به جثه) و اجتماعی است و از بازی کردن خیلی لذت می‌برد. مرغ عشق ماده علاقه زیادی به جویدن اجسامی مانند چوب دارد که این تمایل در نرها کمتر است (به حدی که یکی از موارد تشخیص جنس نر از ماده نیز به‌شمار می‌رود). مرغ عشق علاقه زیادی به همبازی شدن با آدمی دارد و قادر به تقلید صدا و سوت زدن است. مرغ عشق خیلی زود اهلی شده و به خانه خو می‌گیرد. کمی دشوار ولی با مدتی کار کردن با مرغ عشق بالغ می‌توان به آن یاد داد که روی انگشت بنشیند. البته هیچ‌گاه نمی‌توان یک مرغ عشق بالغ را به اندازهٔ یک مرغ عشق جوجه اهلی کرد و آموزش داد. اگر تصمیم گرفتید تا برای مرغ عشق خود جفت تهیه کنید، بهتر است که پرنده جدید را ابتدا در قفس‌های مجزا ولی کنار هم نگه دارید تا به هم عادت کنند. مرغ عشق‌ها پرنده‌هایی شجاع هستند و از کنجکاوی نمی‌ترسند، به قدری که اگر با پرنده دیگری که بزرگ‌تر از خودشان است {مثلاً عروس هلندی} در یک مکان نگهداری شوند ممکن است به پرنده دیگر حمله کرده و او را زخمی‌کنند.

تولید مثل در مرغ عشق

توجه شود که انتظار تولیدمثل از بیشتر مرغ عشق‌های موجود در بازار بعد از حداقل سنِّ 4 ماهگی ممکن است. در طبیعت شروع تخم‌گذاری مرغ عشق در آغاز فصل بارندگی می‌باشد. این پرنده خود می‌تواند ماه‌ها با آب کم زندگی کند اما علت اینکه تمایل شدیدی برای تخم‌گذاری در فصل بارندگی دارد این است که برای پرورش جوجه‌های خود نیاز به آب دارد. این پرنده لانه‌سازی نمی‌کند بلکه از سوراخهای موجود بر روی درختان اکالیپتوس استفاده می‌کند؛ و برای پر کردن کف لانه از پوسته خود درخت استفاده می‌کنند. حتی در صورتی که درختان زیادی در ناحیه موجود باشد تمام جفتهای یک گروه (گروه‌ها معمولاً ۱۰ تا ۵۰ تایی هستند) روی یک درخت تخم‌گذاری می‌کنند.

یک مرغ عشق در طبیعت

پرنده ماده ۲ تا ۶ تخم می‌گذارد و به مدت ۱۸ تا ۲۱ روز بروی آن‌ها می‌خوابد و در این مدت مرغ نر در حوالی لانه می‌ماند و نقش نگهبان را بر عهده دارد و از دهانه لانه ماده را تغذیه می‌کند. مرغ عشق نر گاهی به ماده کمک کرده و در مواقع سرد بودن هوا به لانه رفته و لانه گرم می‌کند.

جوجه در ۵ روزگی

بزرگ شدن مدفوع در مرغ عشق ماده نشان دهندهٔ باردار بودن یا اینکه بر روی تخم می‌خوابد است. قدرت هضم غذا در مرغ عشق بسیار سریع بوده و معمولاً هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه فضله می‌گذارند. مرغ عشق ماده به علت به خطر نیفتادن سلامتی جوجه‌ها در لانه فضله نمی‌کند و برای این کار از لانه خارج می‌شود البته تعداد ترک لانه باید کم باشد تا خطری متوجه جوجه‌ها نشود. چون نمی‌شود هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه ماده برای فضله‌گذاری از لانه خارج شود، قبل از اولین تخم‌گذاری مرغ عشق ماده فواصل بین تعداد دفعات فضله‌گذاری خود را افزایش می‌دهد و در هر ۲ تا ۳ ساعت مبادرت به انجام این کار می‌کند اما به میزان بیشتری فضله می‌گذارد به این ترتیب به فضله‌گذاری در مدت طولانی عادت می‌کند. در هنگام تخم‌گذاری در برخی موارد ماده پرهایش می‌ریزد و احتمالاً این کار برای ایجاد محیطی گرم برای تخمها و جوجه‌ها می‌باشد.

جوجه در ۱۱ روزگی

بعد از تولد جوجه‌ها ماده آن‌ها را به وسیله خوراک نرم معده اش تغذیه می‌کند و بعد از چند روز بچه‌های بزرگتر از غذای نیمه هضم شده لوله مری و کوچکترها هنوز از طریق معده تغذیه می‌شوند. به منظور جداسازی تغذیه کودکان ابتدا بچه‌های بزرگر از طریق لوله مری تغذیه می‌شوند و سپس جوجه‌های کوچکتر از طریق معده تغذیه می‌گردند. بعد از به دنیا آمدن جوجه ا ماده کمتر از قبل مبادرت به خروج از لانه می‌کند و تنها مواقع ضروری برای دفع فضله، تغذیه یا تمیز کردن خود خارج می‌شود.

جوجه مرغ عشق

ماده همیشه از طریق نر تغذیه می‌شود که این تغذیه شامل دانه‌های هضم شده آماده نیز می‌شود چون اگر قرار باشد ماده غذا را هضم کند وقت بیشتری می‌برد و شرایط محیط برای تأمین غذا نیز نا معلوم است پس باید در وقت صرفه جویی کرد و نوزادان را هر چه زودتر پرورش داد.
دو تا سه هفته مرغ عشق ماده از نوزادان در زیر بال و پر خود مراقبت می‌کند تا اینکه پرهای آن‌ها در می‌آید. بعد از حدود چهار هفته مرغ عشقهای جوان می‌توانند از لانه بیرون بیایند و پرواز کنند. آن‌ها قادر به داشتن زندگی مستقل هستند اما پدر تا یک یا دو هفته از آن‌ها مراقبت کرده و گه گاه تغذیه‌شان می‌نماید. در حین این مدت مرغ عشق ماده نیز اگر شرایط برای تخم‌گذاری سری دوم مناسب باشد مقدمات را آماده می‌کند. در سه ماه اول مرغ عشق هنوز پرهای اولیه را دار هست و تفاوت چندانی از نظر ظاهر با مرغ عشقهای بالغ ندارد. تنها رنگشان مات‌تر از مرغ عشقهای بالغ است. رنگ پوست بینی روشن است و به سختی می‌توان آن‌ها را تعین جنسیت کرد. مهم‌ترین نشانهٔ مرغ عشقهای جوان رنگ چشمان آنهاست که فقط سیاهی آن معلوم است (فاقد هرگونه حلقهٔ سفید اطراف). بعد از ۳ ماه پرهای مرغ عشق می‌ریزد و از این موقع به بعد مرغ عشق کاملاً مانند بقیه مرغ عشق‌های بالغ می‌شود و آماده تولید مثل می‌شود.

تغذیه

مرغ عشق‌ها به خوردن میوه علاقه دارند. سمت چپ یک نر نسبتاً بالغ و سمت راست یک ماده جوان

ارزن غذای اصلی مرغ عشق است

ارزن درشت مهم‌ترین خوراک مرغ عشق‌ها محسوب می‌شود و تنها در فصول معینی از سال در زیستگاه این پرنده‌ها در استرالیا می‌روید و این پرندگان باقی سال را از تخم خشک سایر گیاهان تغذیه می‌کنند. اما در اسارت به عنوان یک مخلوط دانه خوب، می‌توان از ارزن، کتان و هفت تخم با نسبت‌های توصیه شده‌استفاده کرد ونیز باید علاوه بر آن رژیم غذایی به صورت ذیل را برای ایشان مهیا کرد:

• سبزی‌های تازه مثل تره که مملو از ویتامین آ می‌باشد، کاهو، اسفناج، هویج ٬چغندر و برگ‌های این گیاه‌ها را به آن‌ها داد.
• میوه‌های تازه را حتماً باید شسته و به آن‌ها داد؛ میوه‌هایی از قبیل:سیب قطعه شده ٬گلابی قطعه شده٬هویج که می‌شود آن را به صورت رنده شده نیز به حیوان داد، به توت فرنگی نیز علاقه زیادی دارند و همچنین انگور دو نیم شده را نیز بسیار دوست می‌دارند.
• مواد خوراکی مانند نان خیس شده.
• دانه‌های پخته شده مثل عدس، باقالا و لوبیاوماش.
• بادام خیس شده و خام.

مرغ عشقهایی که به نوعی رژیم غذایی خاص عادت بکنند به راحتی آن رژیم را ترک نمی‌کنند پس باید از خردسالی آن‌ها را به رژیم غذایی خوبی عادت داد. برای اطمینان از جذب مواد معدنی مورد نیاز در پرنده بهتر است از مکمل‌های تغذیه‌ای یا ویتامین‌های اضافی (مانند مولتی ویتامین مخصوص پرندگان یا مولتی میولزین) استفاده کرد. نکته: ممکن است این پرنده از گچ و آهک برای تغذیه نیز استفاده کند؛ شایان ذکر است که پرنده به راحتی می‌تواند این مواد را دفع کند و هیچ گونه عوارض جانبی برایش به بار نخواهد داشت.

نگهداری

بهتر است مرغ عشق‌ها به صورت جفت نگه‌داری شوند. مرغ عشق به محیط اطراف خود خو می‌گیرد و نباید جای قفس پرنده را تغییر داد. قفس پرنده باید جایی باشد روشن و تا حد ممکن ساکت؛ و در محل‌های پر رفت‌وآمد و پشت پنجره که نور آفتاب دائم به آن‌ها بتابد محل مناسبی نیست، زیرا اگر مرغ عشق زیاد زیر نور آفتاب بماند سکته می‌کند. درصورت مهیا بودن شرایط، ماهی یک بار پرواز در محیط خانه یا محل بسته نگهداری به شدت توصیه می‌شود. قفس پرنده باید در بالا باشد تا پرنده به همه چیز مسلط باشد و احساس ترس نکند. اگر مثلاً قسمتی از قفس رو به دیوار باشد به‌طوری‌که مرغ عشق از پشت خود خیالش راحت باشد بسیار برای او مناسب خواهد بود.
کف قفس را با شن مخصوص پرندگان یا روزنامه غیر رنگی (رنگ استفاده شده در چاپ روزنامه برای پرنده مضر است) بپوشانید و حداقل یکبار در هفته آن را تعویض کنید.
در قفس باید میله‌هایی به قطر ۲٫۵ تا ۳ سانتیمتر قرار داده شود تا مانع ابتلای پرنده به بلندی ناخن شود. همچنین باید در قفس از شاخه درختان نیز برای نشستن پرندگان استفاده شود. مرغ عشق برای اینکه منقارش بیش از اندازه بلند نشود باید همیشه با آن کار کند، وجود شاخه درختان در قفس باعث می‌شود مرغ عشق با نوکش آن‌ها را بکند. این شاخه‌ها باید دائماً عوض شوند.
ظروف آب و غذای مرغ عشق‌ها نیز نباید زیاد تعویض کرد زیرا به آن ظرف عادت می‌کنند و از ظرف جدید ممکن است بترسند و این باعث گرسنگی آن‌ها بشود. در صورت تمایل به نگهداری بیش از یک جفت مرغ عشق در یک قفس باید حتماً به این موضوع اشاره شود که هر جفت مرغ عشق برای داشتن بهترین بازده برای زندگی به فضایی معادل یک مکعب با اضلاع ۵۰ سانتی‌متر نیازمند می‌باشند و در صورت داشتن فضایی کم‌تر از این حدود بی شک میان جفت‌ها درگیری بر سر قلمرو زیستی پیش خواهد آمد. البته اگر آن هاراباجوجه‌هایشان (جوجهٔ ۲ ماه به بالا) دریک قفس بیناندازید به جان یکدیگر افتاده و ظرف ۳ الی ۴ روز یکدیگر را می‌کشند.

بیماری‌ها

مرغ عشق سفید یا آلبینو

مرغ عشق همانند سایر پرندگان به بسیاری از بیماری‌های طیور مبتلا می‌شود و مهم‌ترین این بیماری‌ها عبارتند از: بیماری نیوکاسل، بیماری پر ریزی فرانسوی، بیماری جوجه مرغ عشق، بیماری آبله، بیماری پستیاکوز، بیماری سالمونلوز بیماری مگا باکتریوز، بیماری تریکومونیازیس، بیماری کوکسیدیوز، بیماری جرب، بیماری اسپرژیلوز. هر کدام از بیماری‌های یادشده علایم و نشانه‌های خاصی دارد و برای درمان آن‌ها باید به دامپزشک مراجعه کرد. علائمی مانند عطسه‌های متوالی و مشاهده آبکی تر شدن فضله در این پرنده طی چند روز متوالی، نشانه خطر شناخته شده و باید سریعاً نسبت به بر طرف کردن آن اقدام کرد؛ بدین صورت که از جریان هوای مستقیم جلوگیری به عمل آمده، پرنده را در دمای بالاتر نسبت به محیط بیرون نگهداری کرده و با استفاده از نور مادون قرمز (با فاصله۳۰ سانتی از پرنده) گرما دهی کنید تا جریان خون در پرنده بالا رفته و با افزایش دما، این علائم خطرناک بهبودی یابند.

نگارخانه تصاویر

• 
• 
• 
• 
• 

منابع

• مرغ عشق. آنته ولتر. ترجمه دکتر علی فرشچی. انتشارات روزبهان. (ISBN 946-5529-31-X) تهران ۱۳۶۲
• پرورش، نگهداری و بیماری‌های مرغ عشق، تألیف احسان مقدس، انتشارات نیلوبرگ، شابک ‎۹۷۸-۶۰۰-۹۰۴۹۴-۵-۵ تهران، ۱۳۸۹،
• «منبع جعبه‌زیست» ‎(انگلیسی)‎. ویکی‌پدیای انگلیسی. بازبینی‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۰۸. 

پیوند به بیرون

• اصول نگهداری و پرورش مرغ عشق