تار عصبی

'تار های عصبی(به انگلیسی: Nerve fiber) نیز خوانده می‌شود، در ارتباط با یک آکسون نورون حرکتی یا دندریت نورون حسی ، در دستگاه عصبی است که دارای غلاف میلین یا فاقد آن است. در یک عصب محیطی، واژه رشته عصبی در مورد یک آکسون با سلول‌های شوان و غلاف اندونوریوم اش به کار می‌رود. نکته‌ای که باید توجه داشت این است که فیبرهای حسی محیطی دارای دندریت‌های بلند و آکسون‌های کوتاه هستند. فیبرهای حرکتی محیطی از آکسون‌های بلند و دندریت‌های کوتاه تشکیل می‌شوند. برای دندریت‌های بلند فیبرهای آوران نیز واژه آکسون به کار می‌رود، چون از نظر ساختاری این نوع دندریت‌ها و آکسون فیبرهای وابران مشابه هستند.بنابراین، یک فیبر عصبی محیطی شامل یک آکسون (یا دندریت بلند)، غلاف میلین (درصورت وجود)، سلول‌های شوان و اندونوریوم است.

یک رشته عصبی در دستگاه عصبی مرکزی، فاقد غلاف اندونوریوم است. رشته‌های عصبی در دستگاه عصبی مرکزی و دستگاه عصبی محیطی یافت می‌شوند. در دستگاه عصبی مرکزی، غلاف میلین از طریق سلول‌های نوروگلیا (نوع الیگودندروسیت) ایجاد می‌گردد. سلول‌های شوان، وظیفه ساخت غلاف میلین را در دستگاه عصبی محیطی برعهده دارند.

انواع تار یا فیبر عصبی

انواع تار در دستگاه عصبی عبارتند از:

• برهنه: فاقد پوشش بوده و خاکستری رنگ هستند.
• با غلاف شوان وبدون میلین: خاکستری رنگ هستند. در آکسون‌های بدون میلین، سلول‌های شوان پوشش نازکی را برای آکسون رشته عصبی ایجاد می‌کنند(در دستگاه عصبی محیطی).
• با غلاف میلین و بدون شوان: سفید رنگ می‌باشند. ماده میلین توسط سلول‌های نوروگلیا ساخته می‌شود. سلول‌های نوروگلیا، وظیفه ساخت میلین را در دستگاه عصبی مرکزی برعهده دارند.
• میلین دار و با غلاف شوان: سفید رنگ می‌باشند. ماده میلین توسط سلول‌های شوان ساخته می‌شود.

دراین گونه تارها، به فاصله هر یک تا دو میلی‌متر، تار عصبی فاقد پوشش میلینی است که به آن گره رانویه گویند.

تارهای عصبی مرکزی

تارهای عصبی مرکزی همانند رشته‌های دستگاه عصبی محیطی، از نظر قطر، سرعت هدایت عصبی و وجود میلین (یا عدم وجود آن) متفاوت هستند. فیبرهای عصبی در دستگاه عصبی مرکزی مجتمع می‌شوند و راه‌های عصبی مختلفی را ایجاد می‌کنند. راه‌های صعودی در انتقال اطلاعات حسی به بخش‌های مختلف مغز (همانند مخچه، قشر مغز و ساقه مغز) نقش دارند. راه‌های نزولی همانند راه هرمی یا راه‌های خارج هرمی از اجتماع فیبرهای ایجاد می‌شوند که از مغز (قشر مغز یا ساقه مغز) تا نخاع امتداد داشته و در کنترل حرکت نقش دارند.

انواع تار عصبی محیطی

هر عصب محیطی ممکن است شامل یک یا ترکیبی از تارهای عصبی ذیل باشد:

• تارهای عصبی حسی
• تارهای عصبی حرکتی
• تارهای عصبی خودکار

اجزای تار عصبی محیطی

مجموعه تارها یا فیبرهای عصبی یک عصب محیطی را ایجاد می‌کنند و هر تار عصبی محیطی خود از قسمت‌های زیر تشکیل می‌گردد:

• آکسون
• آکسولم که آکسون را احاطه می‌کند.
• غلاف میلین که ممکن است در بعضی از تارها وجود نداشته باشد.
• غلاف شوان که از سلول‌های شوان تشکیل شده است که به این غلاف نورولم یا نورولما نیز گفته می‌شود.
• لوله یا غلاف اندونوریوم

طبقه‌بندی تارهای عصبی محیطی

فیبرهای عصبی محیطی، بر اساس قطر شامل سه گروه هستند:

• گروه A. قطورترین فیبرهای حاوی میلین بوده و فیبرهای بدنی (سوماتیک) آوران و وابران در این گروه قرار می‌گیرند. فیبرهای گروه A، خود شامل چهار دسته آلفا، بتا، گاما و دلتا است.
• گروه B. شامل رشته‌های حاوی میلین نوع پیش عقده‌ای(Preganglionic) در دستگاه عصبی خودکار هستند.
• گروه C. این گروه فاقد میلین بوده و سرعت هدایت عصبی بسیار پایینی دارند. این فیبرها بیش از نیمی از رشته‌های حسی بیشتر اعصاب محیطی و کلیه رشته‌های پس عقده‌ای(Postganglionic) دستگاه عصبی خودکار را تشکیل می‌دهند. گروه C، حس‌های درد، درجه حرارت، لمس و خارش را انتقال می‌دهند و دارای فیبر حسی IV هستند.

رشته‌های حرکتی گروه A

این فیبرها سه نوع هستند که عبارتنداز:

• نوع A alpha. سرعت هدایت بالایی دارند. فیبرهای خارج دوک عضلانی، ازطریق این گروه عصب دهی می‌گردند و نورون آنها به نام نورون حرکتی آلفا خوانده می‌شوند. نورون‌های حرکتی آلفا به عضلات خارج دوکی آهسته و سریع می‌روند.
• نوع A beta. این گروه، فیبرهای دوک عضلانی را عصب رسانی می‌کنند و همچنین انشعاباتی به عضلات خارج دوکی آهسته می‌دهند.
• نوع A gamma. فیبرهای دوک عضلانی را عصب دهی می‌کنند. نورون‌های این رشته‌ها به نام نورون حرکتی گاما نامیده می‌شوند.

رشته‌های حسی گروه A

رشته‌های حسی گروه A، شامل سه دسته ذیل هستند:

• نوع A alpha. دو نوع وجود دارد که عبارتنداز:

۱-گیرنده‌های اولیه دوک عضلانی که دارای فیبر حسی Ia هستند.

۲-اندام وتری گلژی که دارای فیبر حسی Ib هستند.

• نوع A beta. دو نوع اصلی گیرنده حسی در این دسته عبارتنداز:

۱-گیرنده‌های ثانویه دوک عضلانی که دارای فیبر حسی II هستند.

۲-گیرنده‌های مکانیکی پوستی که دارای فیبر حسی II هستند. گیرنده‌های مکانیکی یا مکانورسپتورها، گیرنده‌هایی هستند که به نیروهای مکانیکی همانند لمس، کشش، فشار و حس موقعیت مفصل پاسخ می‌دهند.

• نوع A delta. دارای گیرنده‌های درد و سرما و بعضی از گیرنده‌های لمسی بوده که دارای فیبر حسی III هستند.

جستارهای وابسته

• آکسون
• عصب محیطی
• بافت همبند در دستگاه عصبی محیطی
• دسته عصبی
• دوک عضلانی

منابع

• آرتور گایتون، جان ادوارد هال. «فیزیولوژی عصبی». در فیزیولوژی پزشکی گایتون. ترجمهٔ احمدرضا نیاورانی. سماط، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۶۴-۵۷۸۹-۹۸-۲. 
• تونی اسمیت، سو دیویدسن. مغز و سیستم عصبی. ترجمهٔ عباس تیرگانی، بیژن معصوم. نشر سنبله، ۱۳۸۴. ISBN 964-392-071-2. 
• پ. لاژه. بیولوژی و فیزیولوژی عصبی. ترجمهٔ علی حائری روحانی. انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۵. 
• نراقی، محمد علی؛ حاجی حسینی، داود. ترجمه: نوروآناتومی W.C. Wongck.انتشارات جعفری.
• میناگر، علیرضا و وثوق آزاد، ژاک. ترجمه: نوروآناتومی پایه و کاربردی پروفسور فیتزجرالد.انتشارات دانش‌پژوه.
• برزکار، ابراهیم. ساختار و عملکرد سیستم عصبی-عضلانی. چاپ اول. بهار ۱۳۸۵. شابک:۸-۷۶۸۸-۰۶-۹۶۴
• شادان، فرخ. ترجمه: فیزیولوژی پزشکی پروفسور آرتورگایتون. جلد دوم، انتشارات شرکت سهامی چهر.

• Williams & Warwick/ Gray's Anatomy.THIRTY-SEVENTH EDITION
• http://www.boddunan.com/education/20-medicine-a-surgery/12730-nerve-fiber-types-and-function.html