بارداری

یک زن باردار

بارداری یا حاملگی یا آبستنی به وضعیتی گفته می‌شود که زن در رحم خود دارای رویان یا جنین باشد. به دوران بارداری «دورهٔ آبستنی» نیز گفته می‌شود؛ این دوره در انسان به مدت ۹ ماه طول می‌کشد و با به دنیا آمدن نوزاد که زایمان نام دارد به پایان می‌رسد. بارداری می‌تواند به دو شکل بی‌خطر و طبیعی یا بارداری پرخطر باشد. بارداری پرخطر یعنی بارداری‌ای که طی آن نیاز به مراقبت‌های بیشتری وجود دارد مثل بارداری دوقلو یا چندقلو یا نارسایی دهانهٔ رحم و دیابت بارداری. همچنین در بارداری گاهی مشکلاتی مثل سندرم داون به وجود می‌آید که در آن پزشک دستور به ختم بارداری می‌دهد.

نحوهٔ باردار شدن

وقتی آمیزش جنسی انجام شد، اسپرم مرد از دهانۀ رحم زن وارد رحم می‌شود و به سمت لوله‌های فالوپ حرکت می‌کند. اگر یک از اسپرم‌ بتواند به لولۀ رحم و سپس به تخمک برسد و وارد آن شود، تخمک بارور خواهد شد. در این حالت دیوارۀ خارجی تخمک تغییر حالت می‌دهد و اجازۀ ورود اسپرم دیگری را نخواهد داد. ژن‌ها و جنسیت جنین در لحظۀ لقاح مشخص می‌شود. اگر اسپرم دارای کروموزوم Y باشد، جنسیت جنین پسر و اگر دارای کروموزوم X باشد، دختر خواهد بود.

بارداری دوقلو

بارداری دوقلو یا چندقلویی به دو شکل همسان و غیرهمسان وجود دارد:

دوقلوهای همسان:

تولد دوقلوهای همسان با تقسیم یک تخمک بارور به صورت تصادفی اتفاق می‌افتد.

دوقلوهای غیرهمسان:

دوقلوهای ناهمسان از دو تخمک متفاوت که همزمان آزاد شده‌اند به وجود می‌آیند.

واژه‌شناسی

در اصطلاحات علمی به وضعیت بارداری گراوید می‌گویند و به انسان مؤنث باردار گراویدا. پاریتی یا پارا برای نشان دادن تعداد بچه‌های سالم به دنیا آمدهٔ قبلی به کار می‌رود. زنی که هیچ‌گاه باردار نشده نولی‌گراوید و زنی که برای اولین بار باردار شده پریمی‌گراوی گفته می‌شود و در بارداری‌های بعدی مولتی‌گراوید یا مولتی پار نامیده می‌شود. زنی که هیچ‌گاه باردار نشده یا جنینی را بیش از ۲۰ هفتگی نگه نداشته نولی‌پار خوانده می‌شود. از این اصطلاحات برای نشان دادن وضعیت بارداری‌های قبلی یک زن در شرح‌حال و ثبت اطلاعات پزشکی در حین بارداری یا شرایط دیگر به کار می‌رود. واژهٔ رویاندر طی ۹ هفتهٔ اول بعد لقاح و جنین از هفتهٔ ۱۰ تا پایان بارداری به کار می‌رود.

در بسیاری تعاریف پزشکی و قانونی بارداری به سه قسمت (تریمستر) تقسیم می‌شود. در اولین سه‌ماهه یا تریمستر بیشترین ریسک سقط وجود دارد. در طی تریسمتر دوم یا سه‌ماهه دوم رشد جنین قابل بررسی است و از تریسمتر سوم یا سه‌ماههٔ سوم جنین قابلیت بقای خارج رحم را به دست می‌آورد.

سن مناسب بارداری

در ناباروری‌هایی که عوامل مردانه دخیل است، با انجام آزمایشات ساده، پاسخ آن دریافت می‌شود اما در زنان ممکن است اختلالات تخمک‌گذاری مانع از فرزندآوری شود که افزایش سن در کیفیت تخمک‌ها مؤثر است. کاهش کیفیت در باروری تخمک‌ها از سن ۳۵ سالگی به بعد است. بهتر است تا قبل از ۳۵ سال اقدام به فرزندآوری کرد، چون بارداری بعد از ۳۵ سالگی با شروع خطرات و مشکلاتی همراه است.

طول دوران بارداری

بارداری اگر معمولی و طبیعی باشد و مشکل خاصی وجود نیاید اغلب بین ۳۷ تا ۴۲ هفته برآورد شده است. اما گاهی نوزادان به شکل زودرس در هفته‌های قبل از ۳۷ نیز متولد می‌شوند. اگر زایمان قبل از هفتۀ ۳۷ انجام شود، یک زایمان زودرس است. پس از هفتۀ ۴۱ هم جفت کم‌کم از بین می‌رود و ممکن است جنین نتواند به راحتی اکسیژن و مواد مغذی را دریافت کند و وضعیت زجر جنین اتفاق بیفتد.

علائم

برخی از مهم‌ترین علائم بارداری یا حاملگی به این ترتیب است:

• به تأخیر افتادن پریود
• حالت تهوع
• استفراغ
• سردرد
• لکه‌بینی یا خونریزی لانه‌گزینی
• بدخلقی
• خستگی
• یبوست
• ورم اندام‌ها
• تکرر ادرار
• مشکلات خواب
• ویار
• نفخ

مشکلات شایع

بارداری گاهی با مشکلاتی همراه است که برخی از آنها به شرح زیر خواهد بود:

• کمردرد
• خونریزی لثه
• یبوست
• گرفتگی عضلات
• ترومبوز ورید عمقی
• غش کردن
• احساس گرگرفتگی
• فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی
• بی­‌اختیاری ادرار
• سوءهاضمه
• خارش
• ترشح شیر از نوک سینه­‌ها
• احساس تهوع و استفراغ
• خون دماغ شدن
• تکرر ادرار
• درد لگن
• بواسیر
• مشکلات پوست و مو
• بی­‌خوابی
• علائم کشش و ترک پوست
• تورم مچ پا، پاها، انگشتان دست
• مشکلات دندان و لثه
• خستگی
• ترشحات واژن
• خونریزی واژینال
• وریدهای واریسی

مصرف داروها در دوران بارداری

در دوران بارداری اصولاً به جزء برخی ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی، تجویز سایر داروها باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا خطر سقط جنین یا ایجاد ناهنجاری‌های مادرزادی جنین وجود دارد. داروهای خطرناک در دوران بارداری به شرح زیر است:

• استامینوفن
• آسیکلوویر
• داروهای ضدتهوع مثل اندانسترون و متوکلوپرامید
• آسپارتام
• آسپرین با دوز پایین
• آرام‌بخش‌های ملایم مثل مپروبامات، کلردیازپوکساید و فلوکسیتین
• پنی‌سیلین، سفالکسین، اریترومایسین و چند آنتی‌بیوتیک دیگر
• زایوودین
• قرص‌های ضدبارداری
• ایبوپروفن (بروفن) به جزء در سه‌ماههٔ آخر بارداری
• برخی داروهای ضدفشار خون مانند متیل دوپا
• داروهای ضدافسردگی
• آکوتان(ایزوترتینوئین)

وزن‌گیری بارداری

در طول بارداری باید مراقب کالری مصرفی خود باشید. اگر شما دارای اضافه وزن (چه کم و چه زیاد) باشید، باید بیشتر از هر مادر دیگری در دوران بارداری کالری مصرفی خود را تحت نظر کارشناس تغذیه تحت کنترل داشته باشید و سبک زندگی سالمی را انتخاب کنید. این اضافه وزن در طول بارداری می‌تواند شدیدتر شود و ریسک ابتلا به بیماری‌های و اختلالات دوران بارداری را چه برای مادر و چه جنین افزایش دهد. با اینکه در نهایت به علت رشد جنین در رحم وزن شما زیاد خواهد شد، اما این اضافه شدن وزن باید طبق جدول استاندارد باشد و نباید از اعداد این جدول بالاتر برود. شما می‌توانید از راهنمایی‌های کارشناسان رژیم لاغری نیز کمک بگیرید و رژیم غذایی دوران بارداری مخصوص به خود را داشته باشید.

تغذیهٔ بارداری

داشتن برنامهٔ غذایی خوب و سالم در بارداری یکی از مهم‌ترین نکات در داشتن وزن و اضافه وزنی ایده‌آل در بارداری است. مصرف کردن و داشتن یک رژیم غذایی که شامل مواد غذایی مهمی مثل نان و غلات، لبنیات، پروتئین، آهن، مایعات سالم، میوه و سبزیجات می‌تواند در تضمین سلامت مادر و جنین نقش بسزایی ایفا کند.

ورزش‌ بارداری

ورزش‌های بارداری نقش مهمی در تولد یک نوزاد سالم و یک زایمان طبیعی راحت برای زنان باردار دارد. ورزش‌های بارداری شامل تمرینات کگل یا تقویت عضلات پرینه، حرکت اسکات، ورزش با توپ، ورزش در آب، یوگا، حرکات کششی و پیاده‌روی است.

مسافرت بارداری

به صورت کلی بهتر است سفر در دوران بارداری انجام نشود. خصوصا زمانی که زن باردار درگیر مسائلی چون لکه بینی، پایین بودن جفت، فشار خون بارداری و... هست، سفر اصلا توصیه نمی شود. اما اگر سفر ضروری بود، می توان با رعایت نکات ایمنی سفر انجام شود.

آداب و رسوم ایرانی

در دین اسلام، یهود و زرتشت، به فرزند آوردن زنان، ارج نهاده شده‌ است. از همین رو ایرانیان که عمدتاً پیرو یکی از همین ادیان بودند، آداب و رسوم زیادی در این خصوص داشته و دارند.

سه‌ماهه‌های بارداری

دو تقسیم‌بندی برای شمارش هفته‌ها و ماه‌های بارداری وجود دارد:

• 

  مقایسهٔ هفتهٔ بیست‌وششم و چهلم بارداری
  تقسیم‌بندی اول:
  • سه‌ماههٔ اول بارداری؛ از هفتهٔ اول تا پایان هفتهٔ ۱۴ بارداری
  • سه‌ماههٔ دوم بارداری؛ از هفتهٔ ۱۵ تا پایان هفتهٔ ۲۸ بارداری
  • سه‌ماههٔ سوم بارداری؛ از هفتهٔ ۲۹ تا زمان زایمان
• در تقسیم‌بندی دوم:
  • نیمهٔ اول بارداری؛ از هفته صفر تا ۲۰
  • نیمهٔ دوم بارداری؛ از هفتهٔ ۲۰ تا ۴۰

تحقیقات نشان داده است که تغییرات فیزیولوژیکی طی بارداری به زنان باردار کمک می‌کند تا تعادل خود را حفظ کنند و در هنگام حرکت واژگون نشوند.

اهمیت سه‌ماههٔ اول بارداری

سه‌ماهه اول بارداری به دوران قبل از هفتهٔ ۱۲ بارداری اطلاق می‌شود. با توجه به اینکه بسیاری از زنان در این دوره از حاملگی خود بی‌اطلاع هستند بیشتر سقط‌های جنین‌های ناخواسته در این دوران اتفاق می‌افتند. از نظر علمی اولین روز بارداری از زمان آزاد شدن تخمک محاسبه می‌شود؛ بنابراین پزشکان برای تخمین زمان تولد، روز اول پریود را به عنوان مبنا در نظر می‌گیرند. تکامل رویانی و اندام‌زایی جنین نیز در این دوران اتفاق می‌افتند.

افسردگی پس از زایمان

افسردگی پس از زایمان (Postnatal depression) نامی است که به نوعی افسردگی که در برخی موارد پس از وضع حمل، زنان را مبتلا می‌کند اطلاق می‌شود. از هر ۱۰ زن، حدود یک زن این افسردگی را تجربه می‌کنند. این اختلال معمولاً طی یک‌ ماههٔ نخست پس از وضع حمل آغاز می‌شود، اما حتی می‌تواند تا ۶ ماه بعد نیز ظهورش به تعویق بیفتد. اما گرفتگی خلق یا همان غم و اندوه مادران پس از زایمان با افسردگی پس از زایمان فرق دارد.

• 

  جنین در چهارمین هفته

• 

  جنین در هشتمین هفته

• 

  جنین در ۱۸مین هفته

• 

  جنین در ۳۸مین هفته

• 

  ماه اول (تصویر ساده‌شده)

• 

  ماه سوم (تصویر ساده‌شده)

• 

  ماه پنجم (تصویر ساده‌شده)

• 

  ماه نهم (تصویر ساده‌شده)

جستارهای وابسته

• ناباروری
• آمیزش جنسی
• باروری
• لقاح

منابع

• محمد معین (۱۳۷۵)، فرهنگ‌نامه فارسی (جلد اول)، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ص. ۱۲۴۷، شابک ۹۶۴-۰۰-۰۱۶۴-۳