شکم‌پایان
| شکم‌پایان محدودهٔ زمانی: کامبرین پسین - امروزه
| |
|---|---|
| |
| شکم‌پای دریایی Cypraea chinensis | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | نرم‌تنان |
| رده: | شکم‌پایان کوویه، ۱۷۹۷ |
| زیرگونه‌ها | |
شکم‌پایان (Gastropoda) یکی از رده‌های جانوری از شاخهٔ نرم‌تنان هستند. ردهٔ شکم‌پایان، پس از حشرات، از نظر تنوع بزرگ‌ترین ردهٔ جانوری است.
به آنها به این خاطر شکم‌پا گفته می‌شود که قسمت زیرین و نسبتاً طولانی بدن آنها ماهیچه‌هایی قوی دارد که «راه رفتن» آنها با همین ماهیچه‌ها انجام می‌شود. شکم‌پایان تنها نرم‌تنانی هستند که در خشکی هم زندگی می‌کنند.
حلزون‌ها، لیسه‌ها، حلزون‌های زمین، انواع صدف‌های دریایی، و خاره‌چسب‌ها از جانوران شناخته‌شده‌تر در ردهٔ شکم‌پایان هستند. جنس‌های نام‌برده هر یک هزاران گونه خاک‌زی و آب‌زی دارند.
تاریخ سنگواره‌ایِ شکم‌پایان به کامبرین پسین می‌رسد. در ردهٔ شکم‌پایان ۶۱۱ خانواده وجود دارد که ۲۰۲ خانواده منقرض شده و تنها از طریق بازمانده‌های سنگواره‌ها شناخته شده‌اند.[۱] امروزه بین ۶۰هزار تا ۸۰هزار گونه حلزون و لیسهٔ زنده شناسایی شده‌اند.[۲] کالبدشناسی، رفتار، تغذیه، و تولید مثل شکم‌پایان، از گروه تا گروه، تفاوت‌های زیادی دارد و عمومیت دادن برخی ویژگی‌ها به همهٔ آنها مقداری دشوار است.
جانوران شکم‌پا به‌طورکلی در زیرِ تن خود دارای ماهیچه‌های دراز و نیرومندی هستند که به کمک آنها به‌آرامی جابجا می‌شوند. صدف شکم‌پایان، مانند دیگر نرم‌تنان، دارای یک پوشش نازک پروتئینی و آلی در بیرون است که در زیر آن لایهٔ ستبری از کربنات کلسیم در شبکه‌ای نازک از پروتئین‌ها جا دارد.
برپایهٔ چگونگی چرخش پوستهٔ شکم‌پایان به چپ یا راست، آنها را می‌توان شناسایی و جدا نمود. به هر گونه بیشتر پوسته‌ها به‌سوی راست چرخش دارند. شکم‌پایان تنها نرم‌تنانی هستند که می‌توانند تن خود را درون پوسته ۱۸۰ درجه بچرخانند.
کالبدشناسی
[ویرایش]از ویژگی‌های مهم کالبدشناسی حلزون‌ها فرایندی به نام تابیدگیtorsion است که در زمان رشد آنها روی می‌دهد. در این فرایند، تودهٔ امعا و احشای آنها به هنگام رشد، ۱۸۰ درجه به یک طرف می‌چرخد، به‌طوری‌که مقعد جانور کمابیش در بالای سر آنها قرار می‌گیرد. این فرایند با روند پیچ‌خوردگی صدف حلزون تفاوت دارد و این دو پدیده‌هایی جداگانه هستند. تابیدگی در همهٔ شکم‌پایان دیده می‌شود، اما شکم‌پایان پشت‌آب‌شش opisthobranch در درجات مختلف مقداری واتابیدگی ثانویه از خود نشان می‌دهند.[۳][۴] باور بر این است که علت وجود تابیدگی در بدن حلزون ایجاد توانایی برای به درون کشیده شدن بهتر بدن در صدف به هنگام احساس خطر است.
شکم‌پایان سرهایی مشخص دارند که بر روی آنها دو یا چهار شاخک حسی و چشم قرار دارد. شکم آنها به‌عنوان پا استفاده می‌شود و به همین خاطر «شکم‌پا» نام دارند. جلویی‌ترین بخش پای آنها پیش‌پاpropodium نام دارد و کارکرد آن پس‌زدن رسوبات به هنگام خزیدن جانور بر روی زمین است. به صدف لارویِ شکم‌پا پیشین‌صدفprotoconch گفته می‌شود.
شکم‌پایان تک‌پایهmonoecious یا دوپایهdioecious هستند و بازآوری جنسی دارند. دستگاه گوارش آنها از دهان آغاز و بعد از چینه‌دان، معده، روده با مجرای دفعی پایان می‌یابد. آنها همچنین دارای غده‌های بزاقی و گوارشی ویژه‌ای هستد که برخی آنزیمهای گوارشی در آنها ساخته می‌شوند.
جانوران این رده درصورت داشتن پوسته، پوسته‌ای معمولاً پیچ‌خورده دارند. بر اثر پیچ‌خوردگی، بدن آنها تقارن خود را از دست داده است. بعضی تک‌جنسی یا هرمافرودیت هستند.
زیستگاه
[ویرایش]شکم‌پایان طیف وسیعی از زیستگاه‌های آبی و خشکی را برای زندگی انتخاب می‌کنند، از گودال‌های عمیق اقیانوس‌ها گرفته تا بیابان‌ها. برخی از شناخته‌شده‌ترین شکم‌پایان، حلزون‌ها و راب‌های خشکی‌زی هستند. تعدادی هم در آب‌های شیرین زندگی می‌کنند، اما بیشتر گونه‌های نام‌گذاری‌شده در محیط‌های دریایی زندگی می‌کنند.
پراکندگی شکم‌پایان در سراسر جهان است، از مناطق نزدیک به قطب شمال و جنوب تا مناطق گرمسیری. آنها تقریباً به هر نوع زیستگاهی روی زمین سازگار شده‌اند و تقریباً در هر محیط ممکن ساکن شده‌اند.
در زیستگاه‌هایی که کلسیم کربنات کافی برای ساختن یک صدف محکم وجود ندارد، مانند برخی از خاک‌های اسیدی در خشکی، گونه‌های مختلفی از راب‌ها و همچنین برخی حلزون‌ها با صدف‌های نازک و شفاف، که بیشتر یا به‌طور کامل از پروتئین کونچیولین تشکیل شده‌اند، یافت می‌شوند.
حلزون‌هایی مانند Sphincterochila boissieri و Xerocrassa seetzeni با شرایط بیابانی سازگار شده‌اند. برخی دیگر از حلزون‌ها در گودال‌ها، نزدیک منافذ گرمابی اعماق دریا، در درازگودال‌های اقیانوسی در عمق ۱۰ هزار متری زیر سطح دریا، در موج‌های کوبنده سواحل سنگی، غارها و بسیاری از مناطق متنوع دیگر زندگی می‌کنند.
شکم‌پایان می‌توانند به‌طور تصادفی توسط سایر حیوانات، مثلاً پرندگان، از یک زیستگاه به زیستگاه دیگر منتقل شوند.
تبارشاخه‌نما
[ویرایش]تبارشاخه‌نمای شکم‌پایان که روابط تبارزایی آنها را نشان می‌دهد. تصویری از نمونه‌های گونه‌های هر مورد اضافه شده است:[۵]
| شکم‌پایان |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg){kind=small}
_(2999358117).jpg)
_(4309322782).jpg){kind=small}
_(3063441884).jpg)
_(3000195752).jpg)
_(4947706383).jpg)
.jpg){kind=small}
_(4631972937).jpg)
صدفک‌واران، نوناف‌واران و دگرآب‌ششان سفلی در تبارشاخه‌نمای بالا گنجانده نشده‌اند.
منابع
[ویرایش]- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gastropoda». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ فوریهٔ ۲۰۱۸.
- ↑ Bouchet P. & Rocroi J. -P. (Ed.); Frýda J. , Hausdorf B. , Ponder W. , Valdes A. & Warén A. 2005. Classification and nomenclator of gastropod families. Malacologia: International Journal of Malacology, 47(1-2). ConchBooks: Hackenheim, Germany. ISBN 3-925919-72-4. 397 pp. vliz.be
- ↑ Britannica online: abundance of the Gastropoda
- ↑ Kay, A. (1998). "Class Gastropoda". In Beesley, P. L. ; Ross, G. J. B. ; Wells, A. (ed.). Mollusca: The Southern Synthesis. Fauna of Australia. CSIRO Publishing. pp. 565–604. ISBN 0-643-05756-0.
{{cite book}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست ویراستاران (link) - ↑ Brusca, R. C. (2003). "Phylum Mollusca". Invertebrates. Sinauer Associates, Inc. pp. 701–769. ISBN 0-87893-097-3.
{{cite book}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help) - ↑ Kenny, Nathan J.; Truchado-García, Marta; Grande, Cristina (2016). "Deep, multi-stage transcriptome of the schistosomiasis vector Biomphalaria glabrata provides platform for understanding molluscan disease-related pathways". BMC Infectious Diseases. 16 (1): 618. doi:10.1186/s12879-016-1944-x. ISSN 1471-2334. PMC 5084317. PMID 27793108.
- بیولوژی و بیوشیمی خاک، دکتر علی‌اکبر صفری سنجانی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا
| جانوران شاخهٔ نرم‌تنان | |
|---|---|
| رده | نمونهٔ جانوران |
| شکم‌پایان | حلزون | حلزون سیب | لیسه | لیسه دریایی | پروانه دریایی | خاره‌چسب |
| سرپایان | هشت‌پا | ملوانک | سپیداج | ماهی مرکب | ماهی مرکب دم‌کل | ماهی مرکب جهنمی | تانینگیای ایرانی |
| ناوپایان | عاجک لیز | عاجک نرم‌شیار |
| سپرپایان | لیمیفوسوریدا | کاذب‌دندان |
| دوکفه‌ای‌ها | گوش‌ماهی | صدف دوکفه‌ای | صدف چروک | صدف مروارید |
| گهواره‌های دریایی | گهواره دریایی | تونیسیا |
| بی‌لاکه‌ای‌ها | پولک‌پوست | شیارشکم |
| تک‌لاکه‌ای‌ها | چپ‌پوستکان | تک‌لاکه‌پوش | نوپوستک |
| چندلاکه‌ای‌ها | گهواره دریایی خاردار | لپیدوپلورینا |
| شاخه‌ها |
|  |
|---|---|---|
| باکتری‌ها و قارچ‌ها | ||
| آغازیان | ||
| گیاهان | ||
| بی‌مهرگان | ||
| پستانداران | ||
| کالبدشناسی | ||
| فهرست معانی | ||
| موضوعات مرتبط | ||
 | این یک مقالهٔ خرد نرم‌تنان است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |