ایل افشار

ایل افشار

تمغای افشار مطابق کتاب دیوان لغات الترک تألیف محمود کاشغری، قرن چهارم هجری
مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان
زبان‌ها
فارسی، ترکی آذربایجانی
دین
اسلام شیعه
قومیت‌های وابسته
ترکان اغوز، قایی، ایل قنق، سالور، بیگدلی، بایندر، بیات

نادرشاه افشار در سال ۱۰۶۶ خورشیدی در ایل افشار در شمال خراسان به دنیا آمد.

افشارها (به ترکی آذربایجانی: avşarlar یا afşar) طایفه‌ای از تُرک‌های اغوز هستند که در ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان پراکنده‌اند. مراکز اصلی سکونت آنان در ایران استان‌های آذربایجان غربی، زنجان، خراسان، کرمان و فارس است؛ اما تیره‌هایی از آنان را در استان‌های آذربایجان شرقی، لرستان، قزوین، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، همدان (صالح آباد و اسدآباد)، خوزستان، استان مرکزی، البرز (شهرستان ساوجبلاغ) و چهارمحال و بختیاری (شهرکردوفارسان و شهرستان بن) می‌توان یافت.

معرفی

اَفشار یا اوشار یکی از ایل‌های تُرک‌های اغوز جزء گروه قومی ترک‌های اذربایجانی هستند. که عده‌ای از آنها در زمان سلجوقیان و عده‌ای دیگر در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ از آناتولی عثمانی به ایران آمدند و پایه‌های دودمان صفوی را بنیاد گذاردند. ایل افشار یکی از هفت ایل اصلی قزلباش بوده‌است. این ایل به دو شعبهٔ بزرگ تقسیم می‌شد: یکی قاسملو و دیگری ارخلو یا قرخلو؛ نادرشاه افشار از شعبهٔ اخیر بود. طایفه قرخلو را شاه اسماعیل از آذربایجان به خراسان کوچاند و در شمال آن سرزمین، در نواحی ابیورد و درهٔ گز و باخرز تا حدود مرو مسکن داد؛ تا در برابر ازبکان و ترکمن‌ها مهاجم سدی باشند. تعداد بسیاری از این ایلها در زمان شاه عباس اول در ایل شاهسون ادغام گشتند.

وجه تسمیه نام

اوشر یا اوشار را یکی از ۴ فرزند یولدوزخان پسر سوم اغوزخان و به معنی چالاک آورده‌اند. قوم افشار ظاهر نام خود را از نام سر دودمان قومی خود اوشر گرفته‌است.

تمغای ایل افشار (تَمغا، مهر و نشانی بوده که با مرکب سرخ بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها می‌زدند)

افشارها در صحنهٔ تاریخ

افشارها تحت ادارهٔ آق‌سنقرْ اتابکان موصل را تشکیل دادند و اینها در فتح آناتولی نقش مهمی ایفا نمودند. از طرف ملکشاه، آق‌سنقرْ «قاسم‌الدوله» لقب گرفت و ولایت حلب به او واگذار گردید و به فرمانروایی در این مکان پرداخت. عمادالدین زنگی حکومت اتابکان موصل را در شهر موصل و نواحی پیرامون آن تشکیل داد و فرمانروای این اماکن گردید و مدت هجده سال به فرمانروایی پرداخت (۱۱۴۶–۱۱۲۸). امیر عماد الدین زنگی از طرف خلیفه لقب «فاتح» دریافت نمود و در جنگ‌های صلیبی به مبارزه و نبرد با عیسویان اروپایی اشغالگر پرداخت. پس از وی پسرش نورالدین محمود که به علم و ادبیات علاقه داشت، جانشین او گردید. شیرکوه (ابوحارث اسدالدین) و صلاح‌الدین ایوبی تحت لوای او بودند و به کمک او در ۱۱۷۱ (خورشیدی) حکومت فاطمی را برانداختند. بعد از صلاح‌الدین، فرزندش نتوانست قدرت پدر را پیدا کند و در قرن سیزده میلادی تابع مغول‌ها شدند. در نتیجه، افشارها به جنوب آناتولی کوچ کردند و به کمک ترکمانان، بیگ‌نشین قرامانیان را تشکیل دادند.

افشارهای آناتولی بیشتر از احفاد سه خانواده‌اند که از حلب آمده‌اند و عبارتند از: قوت بیگلی اوغوللاری، گؤندؤز اوغوللاری، کویک اوغوللاری.

مستقل ایل افشار

بهرام نژاد،گهکم لو،سعیدلو، آل گولو، صفی‌خانلو، قاسملو، جهانشاهلو، اشرف لو، حمزه خانلو، حمزه‌لو، عمارلو، حیدرممیشالو، تکلو، ال کسلو، پیرمرادلو، آقاجان‌لو، بارچیلو، بیات، ارشلو، شکلو، شول، له درازلو، شیخ اوشاغلو،، میرحبیب لو، میرحسینی، فارسیمدان «قزللو افشار» ، جامه بزرگی،امیر افشاری،قوجابیگلو، میرجانی، قره‌قویونلو، اسماعیل‌زاده، گوی قویونلو، افشار بگشلو، قره‌گزلو، گوند اوز لو، برآوردلو، جانقلی اوشاغلو،، افشارامویی، شاهسون، زرگر، حاجیلو، رحیم لو، امین لو، گیلانلو، شهسواری، خلیفه لو، جلال لو، مهنی، حسین حاجلو، مرادی، غفرانلو، ساربانلو، قرایی، ساوندر، قراخانلو خبری، ایقرلو، آلکلی، شیرالی و…و ایل مقصودلو و مارزلو

فرهنگ و رسوم

قالیچه‌های افشار

از نظر قالی‌بافی، چادرنشینان افشار گرهٔ تُرکی و روستائیان گرهٔ فارسی به کار می‌برند. در واقع اصالت قالیچه‌های کرمان را در کارهای ایلات افشار باید جستجو کرد که نقشه و طرز بافت آن‌ها وجه مشترکی از هنر مردم آذربایجان و کرمان که به خوبی با هم آمیخته شده‌است.

• 

  قالی افشار

• 

  قالی افشار

• 

افشارهای ایران

بزرگ‌ترین شهر افشارنشین ایران و جهان شهر ارومیه است چنانچه لرد کرزن در قرن بیستم هنگام ورود به شهر ارومیه می‌نویسد: «این شهر که در ارتفاع ۴۴۰۰ پا از سطح دریاست بین ۳۰۰۰۰ و ۴۰۰۰۰ نفر سکنه دارد که بیشتر آنها طایفهٔ ترک افشار هستند، ولی مقدار متنابهی اقلیت‌های نسطوری (آشوری)، کلیمی و ارمنی را هم در بر می‌گیرد.»

استان زنجان نیز مردمان زیادی از ایل افشار دارد که در این استان پراکنده شده‌اند. مناطق با جمعیت چشمگیر از افشارها در گرماب (خدابنده) و بخش دهستان قشلاقات افشار هستند.

بیشترین افشارهای شمال خراسان نیز در شهرهای قوچان، دره گز، کلات و شیروان و قسمت‌هایی هم در مینودشت و رامیان، آزادشهر استان گلستان هستند

افشارهای کرمان را می‌توان ترکیبی از کاملترین طوایف این ایل که در ایران حضور دارند دانست. نظم و انضباط ایلی از ابتدای حضور بعضاً تا هم‌اکنون نیز می‌توان در آنها دید. تنوع طوایف افشار را در استانهای کرمان و هرمزگان و مناطق مرزی استان فارس می‌توان به‌وضوح دید. بزرگ‌ترین و قدرتمندترین طوایف این ایل قاسملوها بوده‌اند که از ابتدای تشکیل دولت صفوی در کرمان حضور داشته‌اند و در حال حاضر نیز حضوری پررنگ دارند و شاید می‌توان با جرئت گفت که نقشی که این طایفه در متحد کردن ایل افشار در کرمان بازی کرده‌اند در کمتر جایی می‌توان دید در اما بعد مستقل ایلی در شمال شهر کرمان که خبیصشهداد نام است ساکن هستند بر طبق اسنادی که از زمان ماضی به جا مانده این ایل از ستمعادل شاه به آن منطقه فرار کرده بودند به ضمیمه نام خانوادگی شجاعی و شجاعیان بودند.

افشارهای ایران عبارتند از:جهانشاهلو، قره گزلی، قربانی کریم آباد، قره حسنلو، زینالو، قره گوزلو، گندزلو، بدرلو (بدیرلو)، توحیدلو، پرنلو، بکیشلو، سعیدلو، ایقرلو، قرالرلو، عربلو،بهرام نژاد، غفرانی، طرزیلو، شاملو، حمزه لو، اصانلو، قاسملو، ایناللو، ارشلو، گؤندؤزلو، تکشلو، کهگیلولو، حسین حاجیلو قرخلو، بگشلو تکه‌لو و ایمیرلوو(امیرلو) ایل افشار (افشارلو) و مصطفی لو، یازرلو،دوارلو،قرهجانلو،قرهسفلو، قرهچماقلو، یوزباشی، … این طایفه‌ها از قبیله‌های گؤندؤتخزلو و کؤپک‌لو و که از آسیای میانه آمده‌اند، تشکیل یافته‌است. تیره شول هم جز تیره‌های ایل ترک افشار می‌باشند که در کرمان و داراب فارس زندگی می‌کنند. تیره قرخلو در استان مرکزی اراک و خمین زندگی می‌کنند، عده ای از افشارها در خرم‌آباد و عده ای در شهرستان خفر شیراز ساکن هستند و همچنین طایفهٔ نادری شهرستان بن واقع در ۲۰کیلومتری شهرکرد از ایل افشار می‌باشند.

ارشلو

ایل افشار به دو شاخهٔ قرخلو و قاسملو تقسیم می‌شود که ارشلو (آراشلو) نام طایفه‌ای از شاخه قرخلو می‌باشد. همچنین ارشلو نام محله‌ای در شهر ارومیه است. باتوجه به اینکه در منابع زیادی از مسکن گزیدن افشارها در ارومیه سخن رفته‌است، گمان می‌رود که نام این روستا از نام این طایفه افشار گرفته شده باشد همچنین در شهرستان سیرجان طایفه ارشلو از ایل ترکی بچاقچی حضور دارند
تاریخچه
ابراهیم خان دیوان بیکی افشار فرزند علی مراد بیک و برادر فتحعلی خان افشار ارشلو بوده و به هنگام جنگ کریم خان زند با فتحعلی خان و محاصره نه ماههٔ قلاع اورمیه فرماندهی سوار و پیاده افشار را ابراهیم خان دیوان بیکی بر عهده داشت که در این جنگ سرانجام فتحعلی خان تسلیم شد. کریم خان پس از فتح اورمیه حکومت شهر را به رستم خان پسر مهدی خان قاسملوی افشار سپرد. فتحعلی خان علاوه بر ابراهیم خان دو برادر به نام‌های حسینعلی خان و علیخان داشته که هر دو در دستگاه فتحعلی خان مشغول به کار بوده‌اند.

جستارهای وابسته

• افشاریان
• گندزلو
• ترک‌های ایران
• قزلباش
• نادرشاه افشار
• ترکان اغوز