حسنوند

حسنوند نام یکی از طوایف لک ایران است. محل سکونت این ایل لرستان و ایلام است. مردم آن به زبان لکی تکلم می‌کنند.

خاستگاه قومی

برخی نسب حسنوندها را به اسیران نهاوندی می‌رسانند که سال‌ها در میان قبایل عرب زندگی کرده‌اند و سپس به لرستان بازگشته‌اند و در الشتر، مجاور نهاوند سکنی گزیده‌اند. به روایت دیگر آنان فرزندان اردشیر بابکان هستند که تا زمان نادرشاه افشار در منطقه ایلام زندگی می‌کردند اما نادر به پاس جنگ آن‌ها علیه عثمانی منطقه شمال لرستان را به آنان بخشید. بنابر اسناد تاریخی هیچ‌یک از این نظرات نمی‌تواند درست باشد.

تاریخ

قدیمیترین آمار از جمعیت حسنوندها در دهه ۱۸۷۰ میلادی توسط شیندلر منتشر شده‌است و او جمعیت حسنوندها را حدود ۲٬۵۰۰ ذکر کرده‌است. نویسنده کتاب جغرافیای لرستان در ۱۸۸۳ میلادی جمعیت آن‌ها را حدود ۸۵۰ خانوار نوشته‌است. جمعیت این ایل در دهه ۱۹۳۰ میلادی پنج هزار خانوار و در دهه ۱۹۶۰ میلادی ۱٬۵۰۰ خانوار بوده‌است.
دوران اقتدار ایل حسنوند در زمان حکومت مهرعلی خان امیرمنظم حسنوند (سردار امجد) رئیس تیره فرخ جانی و مراد خان حسنوند (مراد شاه) بعد از او سرهنگ موسی خان حسنوند (سردار جنگ) رئیس تیره جهان سلطانی بوده‌است. دوران حکومت مرادخان (مرادشاه) در زمان ناصرالدین شاه و ان دو همزمان و مصادف با سلطنت محمدعلی شاه قاجار بر ایران و والی گری سالارالدوله برادر محمد علی شاه بر لرستان و خوزستان و کردستان بود.

شجره‌نامه طایفه حسنوند

نوشتار اصلی: فهرست تیره‌های اصلی طایفه حسنوند

۰

سرائی

هیجالی

خدر

باجول

بیران

سلسال یا سلسله

یوسف

کولی یا قولی

غیاث

حسن

محمدحسین

کی خا یا بختیار

هلیکه

اسکندر

بسطام

دولتشاه

کاکول

میفر یا محمدفر

• قابل ذکر است که هرکدام از این تیره‌ها خود یک شجره جداگانه دارد.

شجره‌نامه طایفه خدائی تیره جهان سلطان

نوشتار اصلی: فهرست خوانین اصلی تیره جهان سلطان

فهرست نام این خوانین و شجره آنها از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

محمدجافر معروف به خدائی دوم

عبداله

احمدخان

نوراله

ملک علی

فرج اله

کرم اله

عزیزاله

رحمت اله

اکبرخان

اسداله

موسی خان

سفی

رحمان

علی نقی

سلیمان

ولی اله

سرهنگ

موسی

صیدرضا

حاج خانجان سرهنگی

غلامرضاخان سرهنگی

• نکته قابل ذکر اینکه هرکدام از این افراد خود یک شجره جداگانه دارند.

شجره‌نامه طایفه خدائی تیره فرخ جان

نوشتار اصلی: فهرست خوانین اصلی تیره فرخ جان

فهرست نام این خوانین و شجره آنها از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

محمدجافر معروف به خدائی دوم

عزیزخان سلیمان

عبدالعلی

فتح اله

ملک

صید مهدی خان

صادق خان

اسدخان

نجفقلی

حسین خان

مهر علی خان

نریمان

صیدوالی

عزیزخان

فیض اله

محمودخان

اسفندیار

غلام

حاج خانجان

• نکته قابل ذکر اینکه هرکدام از این افراد خود یک شجره جداگانه دارند.

شجره‌نامه طایفه میفر یا محمدفر

نوشتار اصلی: فهرست تیره‌های اصلی طایفه میفر یا محمدفر

فهرست نام این تیره‌ها و شجره آنها از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

میفر یا محمدفر

سیف الدین

ندر یا نیر

سالی

شه ندر یا شیه نیر

خنگ گزار

عوض علی

حیدر علی یا حیلی

حسینعلی

جمعه

حیدربگ

الوند

مومنعلی

شاهمیرزا

اکبر

اسماعیل

رونایی

تیمورخان

نادعلی

ملانوره

حاج پایدار

سوخته زار

حاج علی

• نکته قابل ذکر اینکه هرکدام از این افراد خود یک شجره جداگانه دارند. بعداز حاج علی در سمت راست فرزندانی همچون حاج روح الدین وپسرانش، ضیاالدین، اردشیر، آقاعلی، علی نقی، فروع الدین، محمدرضامی باشند ونام خانوادگی آن‌ها از عوضعلی تا محمدرضا مؤمنی می‌باشد

ریاست ایل

ریاست ایل حسنوند همیشه در تیره خدائی حسنوند بوده و از زمان پدر خدائی بزرگ، شیخ کله یا کاکله شروع شده‌است و طبق قوانین حکومت صفوی باید مالیات‌های دریافتی از مردم را به حکومت پرداخت می‌کرد، بعد از شیخ کله فرزندش خدائی بزرگ ریاست ایل را بر عهده داشت، تا زمانی که در تاریخ و برای ما نقل شده‌است (این گفته‌ها صرفاً نقلی است و دلیل تاریخی کمی دارد) به روسای ایل حسنوند در گذشته خدایی می‌گفته‌اند. خدایی خان بزرگ که ما می‌شناسیم بنا بر روایتی ۲۴ پسر داشته و توانسته‌است با اتحاد یا درگیری با طوایف دیگر لک لرستان را تا حد زیادی متحد کند وی و (به قول افراد محلی) والی پشتکوه (حاکم لرستان ایلام و کرمانشاه و شمال خوزستان) بر سر مسایل سیاسی درگیری داشته‌اند.
البته این والی پشتکوه با کریم خان زند مشکل داشته‌است و داعیه استقلال. خدایی خان در خرم‌آباد لرستان در مرمت و بازسازی مسجد جامع خرم‌آباد و مرقد امامزاده کمک بسیاری کرده‌است و بنا بر روایتی در حیاط قدیم این امامزاده مدفون است (روایتی نیز بر تدفین وی در کربلا تأکید کرده‌است).
سرانجام به دلیل همین درگیری‌ها خدایی خان از دنیا می‌رود. یکی از فرزندان وی به نزد کریم خان رفته و وی را مجاب به تجهیز ارتش کرده سپس والی پشتکوه را شکست داده و لرستان بعد از آن مستقل می‌شود. از آثار تاریخی باقی مانده در این خانواده یک قرآن می‌باشد که با آب طلا نوشته شده‌است و هم اکنون موجود می‌باشد، بعد از خدائی بزرگ پسرش محمدجافر معروف به خدائی دوم ریاست را برعهده داشت.
رضا اقبالی در کتاب امنیت و انتظامات در لرستان رئیس ایل را بعد از خدائی دوم ملک علی خان و موسی خان فرزندش که نوه خدائی دوم بود دانسته، موسی خان از تیره جهان سلطانی و پدر سرهنگ موسی خان بوده و در این کتاب زمان ریاست موسی خان بر ایل حسنوند را ۲۰ سال تخمین زده‌است. در کتاب خدایی خان: ایلخانی از پیشکوه لرستان ذکر شده: ملک علی خان پدر موسی خان از روز اول توانسته بود مرز بین حسنوند و بیرانوند را تعیین کند و در ادامه آن موسی خان فرزندش و همچنین سرهنگ فرزند موسی خان که رستم لرستان نیز می نامیدنش از عهده این مهم به خوبی برآمده بودند و همواره جوابگوی ایل بیرانوند بودند و در این راستا هم چند نبرد سهمگین بین ایل حسنوند و بیرانوند رخ داده بود، بعد از کشته شدن موسی خان به دست ایلدرم بایزید میرزا بیست و دومین فرزند عباس میرزا شاهزاده قاجاری طبق قرار قبلی فی مابین ایلدرم میرزا و حسین خان و پسرش صید مهدی که برای دستگیری موسی خان ایلدرم میرزا را یاری داده بودن و مکان استراحت او را در اختیار نیروهای دولتی قرار داده بودند ریاست به تیره فرخ جانی منتقل شد و حسین خان و پسرش صید مهدی خان با نزدیک شدن به ایلدرم میرزا مقدمات انتقال ریاست را فراهم کردند.
بعد از صید مهدی خان پسرش مهرعلی خان امیر منظم ریاست را برعهده داشت، البته در این دوران تیره جهان سلطانی و تعدادی از طایفه‌های ایل حسنوند مانند اسکندر و بسطام و قلندرحبشی و طوایف ساکن در هنام و سرابتلخ تحت ریاست سرهنگ موسی خان اداره می‌شد، این دوران با اختلاف شدید میان سرهنگ موسی خان و مهر علی خان امیر منظم سپری شد و در این راستا چند نبرد سهمگین میان این دو درگرفت که نمونه معروف آن جنگ معروف کوه هنام بود که مهرعلی خان با کمک غلامرضاخان والی پشت کوه به طوایف جهان سلطانی حمله کرد که در نهایت با مقاومت سرهنگ مجبور به عقب‌نشینی شد.
با مسموم شدن سرهنگ به دست دشمنان، مهرعلی خان امیر منظم که میزبان مهمانی آن روز مسموم شدن سرهنگ بود به عنوان تنها خانسالار ایل حسنوند ریاست را بر عهده گرفت. سپاه مهرعلی خان امیر منظم در زمان ریاستش بالغ بر ۳۰۰۰ هزار سواره نظام بود و در نهایت با اعدام مهرعلی خان به دست سپهبد امیر احمدی دوران ریاست بر ایل حسنوند به صورت خانسالاری (ملوک الطوایفی) به اتمام رسید.

• شیخ کله یا کاکله
• خدائی بزرگ
• محمدجافر معروف به خدائی دوم
• ملک علی خان
• موسی خان
• حسین خان
• صید مهدی خان
• مهرعلی خان امیر منظم

جغرافیای سکونت

مردم ایل حسنوند از نژاد آریایی بوده و در نهایت از نژاد کاسیت‌ها یا کاسپی‌ها هستند، آن‌ها مردمانی قوی بنیه، رشید و سلحشور بوده‌اند. ایل حسنوند سومین ایل بزرگ لکستان بعد از ایل بیرانوند و ایل کاکاوند می‌باشد.(برگرفته از کتاب سرزمین جاوید ص. ۱۶۰۱ نوشته هرتز فیلد گیرشمن و ماریژان موله). این ایل در سال ۱۳۱۱، پنج هزار خانوار جمعیت داشته‌است. محل سکونت اصلی ایل حسنوند شهرستان سلسله است. پراکندگی جمعیتی این ایل لک زبان در شهرستان‌های سلسله، خرم‌آباد، پلدختر، کنگاور، دینور، کوهدشت، بروجرد و کلاردشت و قزوین می‌باشد.

هم اکنون حسنوند یکی از طایفه‌های لک ساکن در لرستان است. در مجلس شورای اسلامی سه تن از نمایندگان دوره هفتم با نام خانوادگی حسنوند بر کرسی نشسته‌اند که نمایندگان شهرهای الشتر و نورآباد، خرم‌آباد و اندیمشک بوده‌اند. «فهرست نمایندگان دوره هفتم مجلس شورای اسلامی»

منابع

• معجزی والیزاده، محمدرضا. تارخ لرستان: روزگ‍ار ق‍اج‍ار: از ت‍اس‍ی‍س ت‍ا ک‍ودت‍ای ۱۲۹۹. تهران: انتشارات حروفیه، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۹۲۱۸۵-۷-۲. 
• حیدری، حجت اله. ایل حسنوند. امیرکبیر خرم‌آباد: افلاک، ۱۳۸۱. شابک ‎۹۶۴-۶۴۳۱-۳۸-۶. 
• اقبالی، رضا. امنیت و انتظامات در لرستان: از صفویه تا پهلوی. تهران: ائمه (ع)، ۱۳۹۱. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰-۶۳۰۶-۲۷-۸. 
• پهلوان، کیوان. رضاشاه «از الشتر تا الاشت» نیای لر رضاشاه. تهران: آرون، ۱۳۸۵. شابک ‎۹۶۴-۷۲۱۷-۶۷-۶. 
• حیدری، حجت اله. ریشه‌های نژادی لر. تهران: کتابفروشی فردوسی، ۱۳۵۵. 
• رحمتی، حشمت الله. خدایی خان: ایلخانی از پیشکوه لرستان. خرم‌آباد: شاپورخواست، ۱۳۹۱. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰۲-۶۰۰۲-۲۶. 
• رحمتی، حشمت الله. قوم لُر در آینه تاریخ. خرم‌آباد: شاپورخواست، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۲۷۰۷-۲۴-۹. 
• ذبیح‌الله منصوری، هرتز فیلد گیرشمن و ماریژان موله. سرزمین جاوید. تهران: انتشارات زرین. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۴۰۷۰-۴۲-۶. 

جستارهای وابسته

• مردمان لر
• لرستان