قبچاق‌ها
قبچاق یا قپچاق یا قفجاق نام گروهی از کوچ‌نشینان تُرک بود.[۱][۲] خاستگاه اصلی آنان احتمالاً در خانات کیمک بود. سپس از حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۳۷ میلادی -یعنی تا زمان حمله مغول- در دشت قبچاق مستقر شدند. نقش اینان در بخشی از تاریخ روس، خوارزم، آنسوی قفقاز، روم شرقی، مجارستان، جهان اسلام و چین تحت استیلای دودمان یوآن حیاتی بوده‌است.
در آثار اسلامی تا سده‌های نهم و دهم میلادی از نام قبچاق اثری نیست. در دههٔ ۱۰۳۰ میلادی تعدادی از قبچاق‌ها در خدمت خوارزمشاهیان بودند و گروهی از ایشان نیز به مرزهای خوارزمشاه می‌تاختند. حرکت آنان به سوی جلگه پونتیک سبب فشار پچنگ‌ها و غزان به مرزهای روم شرقی و ایران می‌شد.
دین نخستین آنان شمن‌باوری بوده و تا پیش از استیلای مغول اسلام و مسیحیت هم میان گروهی از ایشان راه یافته‌بود. چغری بیگ در دههٔ ۱۰۴۰ میلادی یک امیر قبچاق را در خوارزم به اسلام گروانده بود. اتحاد قبیله‌ای قبچاق‌ها شامل عناصر ترک و مغول و ایرانی بود.
میان سال‌های ۱۲۱۷ تا ۱۲۳۷ میلادی مغول‌ها دشت قبچاق را تسخیر کردند. گروهی از قبچاق‌ها به نام کوتن[۳] به مجارستان گریختند. قبچاق‌ها بازمانده به مرور در مغول‌ها حل‌شدند. بعدها در زمان جنگ‌های میان تیمور لنگ و تقتامیش در ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ میلادی، بازمانده قبچاق‌ها و قبچاق‌های مغول‌شده تجدید سازمان قبیله‌ای یافتند. سپس در آینده اینان به نیروی اصلی اردوی نوقای ادیگو تبدیل شدند.
ریشه شناسی[ویرایش]
ریشهٔ نام قبچاق به درستی آشکار نیست. توماژ کاموسلا (Tomasz Kamusella) اعتقاد دارد کیپچاک (قبچاق) از دو واژه ایرانی گرفته شده است که شامل کیپ به معنی سرخ و بلوند و چاک هم واژه سکایی است.[۴]
پانویس[ویرایش]
- ↑ "Encyclopedia Britannica" (به انگلیسی). p. Kipchak, Russian Polovtsy, Byzantine Kuman, or Cuman, a loosely organized Turkic tribal confederation that by the mid-11th century occupied a vast, sprawling territory in the Eurasian steppe, stretching from north of the Aral Sea westward to the region north of the Black Sea.
- ↑ E. Bretschneider K. Paul, Trench, Trübner & Company, Limited, 1910. Mediæval Researches from Eastern Asiatic Sources : "The Kipchaks , according to Rashid , were one of the five sections into which the Turkish nation subject to Oghuz Khan was divided".
- ↑ Köten
- ↑ Kamusella, Tomasz (2012). The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe. Palgrave Macmillan. p. 264. ISBN 978-0-2302-9473-8.
