پرش به محتوا

بیماری آلزایمر

ویرایش پیوندها
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
برای فیلمی با این نام، آلزایمر (فیلم) را ببینید.
بیماری آلزایمر
مقایسه یک مغز عادی در سمت چپ با مغز یک فرد مبتلا به آلزایمر در سمت راست.
تخصصعصب‌شناسی ویرایش این در ویکی‌داده
فراوانی5.05% (اروپا)
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
آی‌سی‌دی-۱۰G۳۰, F۰۰
آی‌سی‌دی-۹-سی‌ام331.0, 290.1
اُمیم۱۰۴۳۰۰
دادگان بیماری‌ها490
مدلاین پلاس000760
ئی‌مدیسینneuro/۱۳
پیشنت پلاسبیماری آلزایمر
سمپD000544
مرور ژن

آلزایمر یک بیماری زوال عصبی است که معمولاً به کندی آغاز می‌شود و به تدریج رو به وخامت می‌رود.[۱] آلزایمر علت بروز ۶۰ تا ۷۰٪ موارد دمانس است.[۱] رایج‌ترین علامت ابتدایی این بیماری، اختلال در حافظه کوتاه‌مدت و مشکل در به یاد آوردن اتفاقات اخیر است.[۲] با پیشرفت بیماری آلزایمر، علائم آن می‌تواند شامل مشکلات زبانی، مشکل در آگاهی از موقعیت (گم‌شدن)، نوسان خلقی، از دست دادن انگیزه، اهمال و بی‌توجهی نسبت به خود و مشکلات رفتاری باشد.[۱][۲] این بیماری بسیاری از خصوصیات رفتاری و هیجانی افراد را نیز تحت تأثیر قرار داده و سبب بروز ناراحتی‌هایی از قبیل علائم افسردگی (شامل فقدان احساس لذت، بی‌قراری، افسردگی، کاهش اشتها و وزن، عدم وجود تمرکز و احساس گناه)، علائم روانی (شامل توهم، هذیان و سوءظن) و نیز رفتارهایی مثل آشفتگی، سرگردانی، پرخاشگری و خشونت در این بیماران می‌شود.[۳] با وخیم‌شدن آلزایمر، بیمار معمولاً از خانواده و جامعه کناره‌گیری می‌کند.[۲] به‌تدریج فعالیت‌های بدنی از دست می‌رود که در نهایت منجر به مرگ می‌شود.[۴] هرچند سرعت پیشرفت آلزایمر می‌تواند متفاوت باشد اما امید به زندگی معمول پس از تشخیص بیماری، ۳ تا ۹ سال است.[۵][۶]

علت بیماری آلزایمر چندان شناخته‌شده نیست.[۲] عوامل ریسک محیطی و ژنتیک مختلفی با ایجاد این بیماری مرتبط شده‌است. قوی‌ترین عامل ریسک ژنتیک این بیماری، ناشی از الل آپولیپوپروتئین ایی است.[۷][۸] عوامل ریسک دیگر آلزایمر عبارتند از ترومای سر، افسردگی بالینی و فشار خون بالا.[۲] روند این بیماری ارتباط زیادی با تشکیل پلاک‌های آمیلوئیدی، توده‌های نوروفیبریلار و از بین رفتن ارتباطات عصبی در مغز دارد.[۴] تشخیص آلزایمر با بررسی سابقهٔ بیمار و انجام آزمون شناختی با استفاده از تصویربرداری پزشکی و آزمایش خون برای حذف سایر علل احتمالی انجام می‌شود.[۹] علائم اولیه آلزایمر اغلب با سالخوردگی طبیعی اشتباه گرفته می‌شود.[۲] برای تشخیص قطعی آلزایمر، آسیب‌شناسی بافت مغز لازم است اما این آزمایش تنها پس از مرگ بیمار می‌تواند انجام شود.[۴] تغذیهٔ خوب، فعالیت جسمی و مشارکت اجتماعی به‌طور کلی برای سالخوردگان مفیدند و ریسک بروز افت شناختی و بیماری آلزایمر را نیز کاهش می‌دهند.[۴] تا کنون دارو یا مکمّلی که ریسک این بیماری را کاهش بدهد پیدا نشده‌است.[۱۰]

تا کنون راهی برای توقف یا جلوگیری از پیشرفت این بیماری شناخته نشده اما برخی درمان‌ها به بهبود علائم بیماری کمک می‌کنند.[۱] بیماران آلزایمر تا حد زیادی متکی به کمک دیگران می‌شوند و بار روانی جسمی و روانی سنگینی به مراقب آن‌ها تحمیل می‌شود.[۱۱] داشتن برنامه ورزش می‌تواند در بهبود فعالیت‌های روزمره بیمار مفید باشد.[۱۲] مشکلات رفتاری یا روان‌پریشی ناشی از دمانس اغلب با داروهای ضدروان‌پریشی مداوا می‌شود اما استفاده از این داروها اغلب توصیه نمی‌شود زیرا فایده چندانی نداشته و ریسک مرگ زودرس را نیز افزایش می‌دهد.[۱۳][۱۴]

طبق آمار موجود در سال ۲۰۱۵، حدوداً ۲۹/۸ میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری آلزایمر مبتلا هستند[۱۵] و در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۰ میلیون نفر مبتلا به اشکال مختلف دمانس شناسایی شده‌اند.[۱] آلزایمر اغلب اوقات در افراد بالای ۶۵ سال بروز می‌کند اما حدود ۱۰ درصد بیماران دچار آلزایمر زودرس شده و در دهه ۳۰ تا ۶۰ زندگی خود مبتلا می‌شوند.[۴] زنان بیشتر از مردان به آلزایمر دچار می‌شوند.[۱۶]

بار مالی بیماری آلزایمر بر جامعه بسیار زیاد و تقریباً برابر با بار مالی سرطان و بیماری قلبی است.[۱۰][۱۷]

بیماری آلزایمر را اولین بار یک روان‌شناس و عصب‌شناس آلمانی به نام آلویز آلزایمر در سال ۱۹۰۱ شناسایی و توصیف کرد. بیمار او یک زن ۵۰ ساله به اسم «اوت دتر» بود و آلویز آلزایمر این زن را از زمان بستری شدنش در آسایشگاهی در شهر فرانکفورت تا زمان مرگ او در سال ۱۹۰۶ همراهی کرد.[۱۸][۱۹]

همه ساله در روز ۲۱ سپتامبر یا ۳۰ شهریور، به مناسبت روز جهانی آلزایمر در دنیا مراسم و همایش‌های مختلف برگزار می‌شود.

نشانه‌ها و علائم بیماری

[ویرایش]

روند بیماری آلزایمر را معمولاً در سه مرحله توصیف می‌کنند که درخصوص مشکلات شناختی و کارکردی، الگویی پیشرونده دارد. این سه مرحله عبارت‌اند از: اولیه یا خفیف، میانه یا متوسط، و متاخر یا شدید.[۲۰][۴] بیماری آلزایمر، قسمت هیپوکامپ مغز را هدف می‌گیرد که با حافظه مرتبط است و به همین دلیل علائم اولیه این بیماری، نقص حافظه است و با پیشرفت بیماری، نقص حافظه شدت می‌گیرد.[۴]

نخستین علائم

[ویرایش]
مراحل آتروفی در مغز بیمار مبتلا به آلزایمر

علائم اولیه آلزایمر اغلب به اشتباه به پیری یا استرس نسبت داده می‌شود.[۲۱] آزمایش‌های عصب‌روان‌شناسی می‌تواند مشکلات شناختی خفیف را تا هشت سال پیش از تحقق معیارهای بالینی تشخیص آلزایمر، شناسایی کند.[۲۲] این علائم اولیه می‌تواند بر فعالیت‌های پیچیده روزمره اثر بگذارد.[۲۳] مشهودترین نقص، از دست رفتن حافظه کوتاه‌مدت است که معمولاً به شکل فراموش‌کردن اتفاقات اخیر و ناتوانی از یادگرفتن اطلاعات جدید بروز می‌کند.[۲۲][۲۴]

مشکلات ظریف در کارکردهای اجرایی مغز مثل توجه، برنامه‌ریزی، انعطاف‌پذیری و تفکر انتزاعی یا نقص در حافظه معنایی (حافظه معناها و روابط مفهومی) نیز می‌تواند نشان‌دهنده مراحل اولیه بیماری آلزایمر باشد.[۲۲] بی‌تفاوتی و افسردگی نیز ممکن است در این مرحله دیده شود که بی‌تفاوتی در کل مراحل این بیماری جزو پایدارترین علائم است.[۲۵][۲۶] به مرحله پیشابالینی آلزایمر، عنوان اختلال شناختی خفیف (MCI) نیز داده‌اند.[۲۷] این معمولاً مرحله انتقالی میان سالخوردگی طبیعی و دمانس است. MCI می‌تواند با طیف مختلفی از علائم ظاهر شود و هنگامی که از دست رفتن حافظه تبدیل به علامت اصلی و شاخص شود، به آن amnestic MCI گفته می‌شود و معمولاً مرحله مقدماتی بیماری آلزایمر تلقی می‌شود.[۲۸] amnestic MCI به احتمال بالای ۹۰٪ همراه با بیماری آلزایمر است.[۲۹]

مرحله اولیه

[ویرایش]

در افراد مبتلا به آلزایمر، نقص فزاینده یادگیری و حافظه در نهایت منجر به تشخیص قطعی بیماری می‌شود. در درصد کمی از مبتلایان، مشکلات در زبان، کارکردهای اجرایی، ادراک (ادراک‌پریشی) یا انجام حرکات (آپراکسی) شاخص‌تر از مشکل حافظه هستند.[۳۰] آلزایمر تمام قابلیت‌های حافظه را به یک اندازه تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. خاطرات قدیمی‌تر از زندگی فرد (حافظه رویدادی)، آموخته‌ها (حافظه معنایی) و حافظه ناآشکار (حافظه بدن در مورد نحوه انجام کارها مثلاً استفاده از قاشق و چنگال یا نوشیدن از لیوان) آسیب نسبتاً کمتری می‌بینند.[۳۱][۳۲]

مشکلات زبانی در این بیماری عمدتاً به شکل کاهش دایره واژگان و فصاحت بروز می‌کند و منجر به ضعف در مهارت‌های شفاهی و کتبی زبان می‌شود.[۳۰][۳۳] در این مرحله، بیمار معمولاً قادر است ایده‌های اساسی را به قدر کافی منتقل کند.[۳۰][۳۳][۳۴] بیمار می‌تواند حرکاتی مثل نوشتن، نقاشی کردن، لباس پوشیدن و غیره را انجام بدهد اما ممکن است در هماهنگی و برنامه‌ریزی برخی حرکات دچار مشکل شود (آپراکسی) که البته چندان محسوس نیست.[۳۰] با پیشرفت بیماری، مبتلایان آلزایمر اغلب می‌توانند بسیاری از کارها را مستقلاً انجام بدهند اما در فعالیت‌هایی که نیازمند توانایی شناختی بالاست، ممکن است نیاز به کمک یا نظارت داشته باشند.[۳۰]

مرحله میانه

[ویرایش]

زوال پیشرونده کارکردهای مغز در این بیماری باعث می‌شود که بیمار بعد از مدتی دیگر قادر نباشد رایج‌ترین کارهای روزمره را انجام بدهد.[۳۰] به دلیل ضعف در به یاد آوردن واژگان (نام‌پریشی)، مشکلات گفتاری بیمار مشهود می‌شود و باعث می‌شود فرد در جایگزینی کلمات به مشکل بربخورد (پارافازیا). مهارت‌های خواندن و نوشتن به مرور از دست می‌روند.[۳۰][۳۴] ترتیب حرکات پیچیده بدن با گذشت زمان و پیشرفت بیماری کاهش می‌یابد و به همین دلیل خطر افتادن بیمار بالا می‌رود.[۳۰] طی این مرحله، مشکلات حافظه بدتر می‌شود و ممکن است بیمار اقوام نزدیک خود را نشناسد.[۳۰] نقص حافظه بلندمدت نیز آغاز می‌شود.[۳۰]

مغز طبیعی در سمت چپ و مغز فرد مبتلا به مراحل آخر آلزایمر در سمت راست

تغییرات رفتاری و روانی-روانشناختی بیمار مشهودتر می‌شود که رایج‌ترین نشانه‌های آن سرگردانی و پرسه‌زنی، کج‌خلقی و زودرنجی، تغییرات عاطفی منجر به گریستن، برون‌ریزی‌های ناگهانی پرخاشگری یا مقاومت در برابر مراقبت دیگران است.[۳۰] نوع خاصی از سرگردانی و بی‌قراری به نام Sundowning نیز ممکن است بروز کند.[۳۵] حدود ۳۰ درصد مبتلایان آلزایمر دچار اختلال تعیین هویت و دیگر اختلالات توهمی می‌شوند.[۳۰] بیمار درک نسبت به پیشرفت بیماری و محدودیت‌های ناشی از آن را از دست می‌دهد (انوسوگنوزیا). ممکن است بی‌اختیاری ادرار ایجاد شود.[۳۰] این علائم برای خانواده و مراقبان بیمار استرس زیادی ایجاد می‌کند که این استرس را می‌توان با انتقال بیمار از منزل به آسایشگاه کاهش داد.[۳۰][۳۶]

مرحله آخر

[ویرایش]

در مرحله نهایی و شدید آلزایمر، بیمار کاملاً به مراقبان خود وابسته می‌شود.[۴][۲۰][۳۰] قابلیت‌های زبانی محدود به عبارات ساده و حتی کلمات می‌شود و در نهایت بیمار توان سخن‌گفتن را از دست می‌دهد.[۳۰][۳۴] علیرغم از بین رفتن توانایی‌های زبانی، اغلب بیماران می‌توانند سیگنال‌های عاطفی را دریافت کرده و بازگردانند. هرچند پرخاشگری ممکن است در این مرحله نیز وجود داشته باشد اما بی‌تفاوتی شدید و خستگی مفرط به مراتب شایع‌ترند. بیمار در نهایت قادر نخواهد بود حتی ساده‌ترین کارها را مستقلاً انجام بدهد؛ توده عضلات و توانایی‌های حرکتی بیمار به حدی کاهش پیدا می‌کند که بیمار زمین‌گیر می‌شود و قادر به تغذیه نیست. علت مرگ در این مرحله از بیماری اغلب عاملی بیرونی است مثل عفونت زخم بستر یا سینه‌پهلو، و نه خود بیماری آلزایمر.[۳۰]

علت بیماری

[ویرایش]

بیماری آلزایمر هنگامی رخ می‌دهد که مقادیر غیرطبیعی آمیلوئید بتا به صورت خارج‌سلولی در قالب پلاک آمیلوئیدی و پروتئین تاو، و به‌صورت داخل‌سلولی در قالب توده‌های نوروفیبریلار در مغز ایجاد می‌شود و بر عملکرد عصبی و ارتباطات مغز تأثیر می‌گذارد و منجر به نابودی تدریجی عملکرد مغز می‌شود.[۳۷][۳۸] این تغییر در توانایی پاکسازی پروتئین (اتوفاژی) مربوط به سن است، توسط کلسترول تنظیم می‌شود[۳۹] و با دیگر بیماری‌های زوال عصبی نیز مرتبط است.[۴۰][۴۱]

علت اغلب موارد آلزایمر هنوز عمدتاً ناشناخته است، به جز ۱ تا ۲ درصد موارد که در آن‌ها تفاوت‌های ژنتیک تعیین‌کننده شناسایی شده‌است.[۷] تا کنون چندین فرضیه مختلف برای توضیح علت شکل‌گیری این بیماری مطرح شده‌است.

ژنتیک

[ویرایش]

فقط ۱ تا ۲ درصد موارد آلزایمر موروثی است. این موارد به عنوان ظهور زودرس و خانوادگی آلزایمر شناخته می‌شود که در سن بسیار پایین ظاهر می‌شود و سرعت پیشرفت بالاتری هم دارد.[۷] ظهور زودرس و خانوادگی آلزایمر را می‌توان منتسب به جهش در یکی از این سه ژن دانست: ژن‌های مربوط به پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید بتا (APP) و پرسنیلین‌های PSEN1 و PSEN2.[۲۹] اغلب جهش‌ها در ژن‌های پرسنیلین باعث افزایش تولید پروتئین کوچکی به نام آمیلوئید بتا می‌شود که عنصر اصلی شکل‌گیری پلاک‌های آمیلوئیدی است.[۴۲] برخی از جهش‌ها صرفاً نسبت میان آمیلوئید بتا و دیگر شکل‌های اصلی (به‌خصوص Aβ۴۰) را تغییر می‌دهند و سطح آمیلوئید بتا را عوض نمی‌کنند.[۴۳] دو ژن دیگر که با آلزایمر ژنتیک مرتبط هستند، ABCA7 و SORL1 نام دارند.[۴۴]

اغلب موارد آلزایمر موروثی نیستند و اصطلاحا آلزایمر پراکنده خوانده می‌شوند که عوامل ریسک مختلفی از جمله عوامل محیطی و ژنتیک ممکن است در آن‌ها نقش داشته باشد. اغلب موارد پراکنده آلزایمر، برخلاف موارد خانوادگی، در سنین بالاتر از ۶۵ سال ظاهر می‌شود. کمتر از ۵ درصد موارد پراکنده آلزایمر ظهور زودرس دارد.[۷] قوی‌ترین عامل ریسک ژنتیک در آلزایمر پراکنده، آپولیپوپروتئین ایی۴ (APOEε۴) است.[۸] این پروتئین یکی چهار الل آپولیپوپروتئین ایی (APOE) است. APOE نقش بسیار مهمی در پیوند لیپید پروتئین‌ها در ذرات لیپوپروتئین دارد و الل epsilon4 این عملکرد را مختل می‌کند.[۴۵] بین ۴۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان آلزایمر حداقل یک الل APOEε۴ دارند که ریسک ایجاد این بیماری را در هتروزیگوت‌ها تا ۳ برابر و در هوموزیگوت‌ها تا ۱۵ برابر افزایش می‌دهد.[۴۶] در آلزایمر هم مثل بسیاری از بیماری‌ها دیگر، اثرات محیطی و عوامل ژنتیک منجر به نفوذ ناکامل (incomplete penetrance) می‌شود. برای مثال، در بخشی از مردمان نیجریه، ارتباطی میان مقدار APOEε۴ و بروز آلزایمر زودرس مشاهده نشده‌است.[۴۷][۴۸] تلاش‌های اولیه برای بررسی ۴۰۰ ژن که گمان می‌رفت با بروز آلزایمر پراکنده در سنین بالا مرتبط باشند هم نتیجه چندانی نداشت.[۴۶][۴۹] مطالعات هم‌خوانی سراسر ژنوم در سال‌های اخیر، ۱۹ ناحیه در ژن‌ها را پیدا کرده‌اند که به نظر می‌رسد بر ریسک بروز آلزایمر موثرند.[۵۰] این ژن‌ها عبارتند از: CASS4, CELF1, FERMT2, HLA-DRB5, INPP5D, MEF2C, NME8, PTK2B, SORL1, ZCWPW1, SLC24A4, CLU, PICALM, CR1, BIN1, MS4A, ABCA7, EPHA1, and CD2AP.[۵۰]

الل در ژن TREM2 ریسک ابتلا به آلزایمر را ۳ تا ۵ برابر افزایش می‌دهد.[۵۱][۵۲] گمان بر این است که در برخی واریاسیون‌های TREM2، گلبول‌های سفید در مغز دیگر قادر به کنترل مقدار آمیلوئید بتا نیستند. بسیاری از چندریختی‌های تک-نوکلئوتید (SNPs) با بیماری آلزایمر همراه هستند.[۵۳]

جهش اوساکا

[ویرایش]

تحقیق بر روی بیماری آلزایمر خانوادگی در یک خاندان ژاپنی، نشان داد که میان حذف رمز ۶۹۳ پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید بتا (APP) و ایجاد آلزایمر ارتباط وجود دارد.[۵۴] این جهش و همراهی آن با آلزایمر اولین بار در سال ۲۰۰۸ گزارش شد[۵۵] و به نام جهش اوساکا شناخته می‌شود. فقط هوموزیگوت‌های دارای این جهش مبتلا به آلزایمر می‌شوند. جهش اوساکا الیگومریزاسیونAβ را تسریع می‌کند اما پروتئین‌ها فیبریل آمیلوئیدی تشکیل نمی‌دهند و تبدیل به پلاک آمیلوئیدی می‌شوند که حاکی از آن است که الیگومریزاسیونAβ علت ایجاد آلزایمر است و نه فیبریل‌ها. موش‌های آزمایشگاهی که دارای این جهش ژنتیکی هستند، همگی پاتولوژی معمول بیماری آلزایمر را نشان داده‌اند.[۵۶]

فرضیه کولینرژیک

[ویرایش]

قدیمی‌ترین فرضیه که اغلب درمان‌های دارویی مبتنی بر آن هستند، فرضیه کولینرژیک است که می‌گوید آلزایمر به علت کاهش سنتز ناقل‌های عصبی استیل‌کولین ایجاد می‌شود. این فرضیه نتوانسته حمایت علمی گسترده‌ای به دست بیاورد زیرا داروهایی که با هدف درمان کمبود استیل‌کولین تجویز می‌شوند اثربخشی چندانی بر آلزایمر نداشته‌اند.[۵۷]

فرضیه آمیلوئید

[ویرایش]

در فرضیه آمیلوئید (۱۹۹۱) این موضوع مطرح می‌شود که تجمع آمیلوئید بتای (Aβ) خارج‌سلولی، علت اصلی آلزایمر است.[۵۸][۵۹] پشتوانه این فرضیه، جایگاه ژن مربوط به پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید بتا روی کروموزوم ۲۱ و این واقعیت است که تقریباً تمامی افراد مبتلا به سندروم داون که یک دوز ژن اضافه دارند، در حدود ۴۰ سالگی حداقل علائم اولیه آلزایمر را بروز می‌دهند.[۶۰][۶۱] همچنین، یک ایزوفرم مشخص از آپولیپوپروتئین (APOE4) عامل ریسک مهمی در آلزایمر است. آپولیپوپروتئین فروشکستن آمیلوئید بتا را افزایش می‌دهد اما برخی ایزوفرم‌های آن مثل APOE4 در انجام این کار چندان مؤثر نیستند که باعث جمع‌شدن آمیلوئید اضافی در مغز می‌شود.[۶۲]

فرضیه تاو

[ویرایش]
در بیماری آلزایمر، تغییرات پروتئین تاو باعث تجزیه ریزلوله‌های سلول‌های مغز می‌شود.

فرضیه تاو پیشنهاد می‌کند که نابهنجاری‌های پروتئین تاو باعث شروع حرکت آبشاری بیماری آلزایمر می‌شود.[۵۹] در این فرضیه، پروتئین تاو دچار هیپرفسفریلاسیون (فرافسفرگیری) شده و شروع به برقراری پیوند با دیگر تارهای پروتئین تاو می‌کند و رشته‌های مارپیچ می‌سازد. در نهایت، توده‌های نوروفیبریلار در داخل سلول‌های عصبی شکل می‌گیرد[۶۳] که در اثر آن، ریزلوله سلول تجزیه شده و ساختار اسکلت سلولی و به تبع آن سیستم انتقال عصبی فرد نابود می‌شود.[۶۴] این امر در وهله اول موجب اختلال در ارتباطات بیوشیمی میان سلول‌های عصبی و در مرحله بعد منجر به مرگ این سلول‌ها می‌شود.[۶۵]

فرضیه التهاب

[ویرایش]

در برخی از تحقیقات اشاره شده که کژتابی آمیلوئید بتا و پروتئین تاو منجر به ایجاد استرس اکسیداتیو و در نتیجه التهاب مزمن می‌شود و با پاتولوژی آلزایمر مرتبط است.[۶۶] التهاب عصبی جزو مشخصات سایر بیماری‌های زوال عصبی از جمله پارکینسون و ای ال اس نیز هست.[۶۷] عفونت‌های اسپیروکت را نیز به دمانس مرتبط دانسته‌اند.[۶۸][۶۹]

اختلالات خواب یکی از عوامل ریسک احتمالی بیماری آلزایمر است. پیش از این مشکلات خواب را پیامد آلزایمر می‌دانستند اما تحقیقات حاکی از آن است که اختلال خواب بیشتر جزو علل ایجادکننده این بیماری است. تصور بر این است که اختلالات خواب با التهاب پایدار مرتبط است.[۷۰] برخی پیشنهاد کرده‌اند که عفونت مزمن لثه[۷۱] و میکروبیوتای روده نیز احتمالاً در ایجاد آلزایمر نقش دارند.[۷۲]

پاتوفیزیولوژی

[ویرایش]

آسیب‌شناسی عصبی

[ویرایش]

یکی از مشخصات بیماری آلزایمر، نابود شدن نورون‌ها (سلول‌های عصبی) و سیناپس‌ها در قشر مغز و برخی مناطق زیرقشری مغز است. نابودی این سلول‌ها منجر به آتروفی شدید در مناطق درگیر می‌شود از جمله دژنراسیون (تخریب) در لوب گیجگاهی و لوب آهیانه‌ای، و بخش‌هایی از لوب پیشانی و قشر سینگولیت.[۷۳] دژنراسیون در هسته‌های ساقه مغز نیز ظاهر می‌شود به خصوص در لوکوس سیرولئوس واقع در پل مغز.[۷۴] تصاویر ام آر آی و پت اسکن افراد مبتلا به آلزایمر نشان داده‌است که پیشرفت نقص شناختی در این افراد، همراه با کاهش تدریجی اندازه قسمت‌های مشخصی از مغز آن‌ها بوده‌است.[۷۵][۷۶]

در میکروسکوپی مغز مبتلایان به آلزایمر، پلاک‌های آمیلوئید بتا و توده‌های نوروفیبریلار به وضوح قابل مشاهده هستند،[۷۷] به خصوص در هیپوکامپ.[۷۸] البته آلزایمر ممکن است بدون ایجاد توده‌های نوروفیبریلار در نئوکورتکس ایجاد شود.[۷۹] پلاک‌های آمیلوئید بتا اجسام سفت و حل‌نشدنی متشکل از پپتید آمیلوئید بتا و مواد سلولی در خارج و پیرامون سلول‌های عصبی است. توده‌های نوروفیبریلار، حاصل تراکم پروتئین‌های تاو است که دچار فرافسفرگیری شده و درون خود سلول‌ها جمع می‌شود. هرچند این پلاک‌ها و توده‌ها بر اثر سالخوردگی در مغز افراد زیادی ایجاد می‌شود اما مغز تعداد آن‌ها در مغز مبتلایان به آلزایمر بیشتر است و در مناطق مشخصی از مغز مثل لوب گیجگاهی شکل می‌گیرد.[۸۰] ایجاد جسم لویی در مغز مبتلایان آلزایمر نیز نادر نیست.[۸۱]

بیوشیمی

[ویرایش]
آنزیم‌ها بر روی «پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید بتا» اثر گذاشته و آن را به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم می‌کنند. تکه‌های آمیلوئید بتا باعث تشکیل پلاک‌های آمیلوئید می‌شود که جزو شاخصه‌های بیماری آلزایمر است.

آلزایمر به عنوان یکی از بیماری‌های تاخوردگی اشتباه پروتئین (پروتئوپاتی) شناخته شده که بر اثر جمع‌شدن پروتئین‌های تاخورده آمیلوئید بتا در قالب پلاک‌های آمیلوئیدی و پروتئین‌های تاو در قالب توده‌های نوروفیبریلار در مغز ایجاد می‌شود.[۸۲] پلاک‌ها متشکل از پپتیدهای کوچک هستند که ۳۹ تا ۴۳ آمینواسید طول دارد و آمیلوئید بتا (Aβ) نامیده می‌شود. آمیلوئید بتا تکه‌ای از پروتئینی بزرگ‌تر به نام پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید بتا (APP) است که یک پروتئین تراغشائی است و به غشای سلول‌های عصبی نفوذ می‌کند. APP برای رشد، بقا و ترمیم سلول عصبی ضروری است.[۸۳][۸۴] در بیماری آلزایمر، دو آنزیم گاما سکرتاز و بتا سکرتاز در روند پروتئین‌کافت با یکدیگر عمل می‌کنند که باعث می‌شود APP به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم شود.[۸۵] این بخش‌های کوچک‌تر ابتدا به شکل فیبریل‌های آمیلوئید و سپس به شکل توده‌هایی در خارج از سلول‌های عصبی درمی‌آیند که به آنها پلاک آمیلوئیدی گفته می‌شود.[۷۷][۸۶]

آلزایمر یک نوع تائوپاتی (تخریب پروتئین تاو) هم تلقی می‌شود چون بر اثر تجمیع غیرطبیعی پروتئین تاو به وجود می‌آید. هر سلول عصبی یک اسکلت دارد که از ساختارهایی به نام ریزلوله تشکیل شده؛ این ریزلوله‌ها مانند ریل عمل می‌کنند و مواد مغذی را از بدنه سلول به انتهای آکسون برده و برمی‌گردانند. پروتئین تاو یک پروتئین مرتبط با ریزلوله‌های سلولی است که به آنها متصل شده و در تثبیت و انسجام ساختمان آنها نقش دارد. این پروتئین در اتصال واحدهای مونومر توبولین و تشکیل شبکه میکروتوبولی در سلول عصبی اهمیت داشته و نقش مهمی در حفظ شکل سلول عصبی و پدیده انتقال آکسونی و در نتیجه زنده‌ماندن سلول عصبی ایفا می‌کند.[۸۷] فرافسفرگیری پروتئین تاو در اثر افزایش فعالیت آنزیم‌های پروتئین کیناز یا کاهش فعالیت آنزیم فسفاتاز، یکی دیگر از خصوصیات پاتوفیزیولوژیکی بیماری آلزایمر محسوب می‌شود که منجر به اضافه‌شدن ریشه فسفات به پروتئین تاو و جدا شدن پروتئین تاو هیپرفسفریله از ساختمان ریزلوله‌ها می‌شود.[۸۷] به دنبال جدایی این پروتئین‌ها، واحدهای مونومر توبولین از ریزلوله‌ها جدا گردیده و پدیده انتقال آکسونی که برای زنده‌ماندن سلول عصبی ضروری است به علت از بین رفتن انسجام ریزلوله‌ها متوقف می‌شود و به دنبال آن مرگ سلولی پیش می‌آید. پروتئین‌های تاو جداشده در داخل سلول عصبی تجمع یافته و توده‌های نوروفیبریلاری را تشکیل می‌دهند.[۸۷]

درمان بیماری آلزایمر

[ویرایش]

در حال حاضر درمان بیماری آلزایمر بیشتر شامل درمان‌های علامتی، درمان اختلالات رفتاری و داروهای کاهنده سیر پیشرفت بیماری است.

کنترل‌های دارویی

[ویرایش]

گرچه هنوز درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد اما با استفاده از داروها می‌توان سرعت پیشرفت بیماری را کند کرد و از شدت اختلال حافظه و مشکلات رفتاری بیمار کاست. داروهای مورد تأیید برای بیماری آلزایمر شامل موارد زیر است:

داروهای آرامبخش و ضد جنون: اگر با روش‌های غیر دارویی نتوان رفتارهای آزاردهنده، بی‌قراری و پرخاشگری بیمار را کمتر کرد می‌توان از داروهای جدید ضد جنون مثل اولانزاپین، کوئنتیاپین و ریسپریدون استفاده کرد. گاهی اوقات افسردگی سبب پرخاشگری بیمار است که با استفاده از داروهای ضد افسردگی مثل فلوکستین می‌توان آن را درمان کرد.

داروهای ضد کولین استراز: در بیماری آلزایمر مقدار استیل کولین که یکی از واسطه‌هایی شیمیایی مداخله گر در حافظه‌است کم می‌شود. داروهای مختلفی برای افزایش مقدار استیل کولین پایانه‌های عصبی استفاده می‌شوند از جمله ریواستیگمین (Exelon)، دانپزیل (Aricept)، و گالانتامین (Razadyne). این داروها سبب بهبود حافظه، عملکرد شناختی و عملکرد اجتماعی بیمار می‌شوند. این داروها تا حدودی رفتارهای غیرطبیعی بیمار را نیز اصلاح می‌کنند. مشکل عمده این داروها عوارض گوارشی، تهوع، استفراغ، دل پیچه و اسهال است که با افزایش تدریجی دارو، مصرف همراه صبحانه و شام و با مایعات یا آب‌میوه از شدت عوارض کاسته می‌شود.

ممانتین(Ebixa, Namenda): داروی دیگری که در درمان موارد متوسط تا شدید بیماری آلزایمر استفاده می‌شود و تا حدودی هم اثرات محافظتی بر روی سلول‌های مغزی دارد ممانتین است. این دارو نیز سبب بهتر شدن توانایی شناختی و حافظه بیمار می‌شود. گیجی و منگی مهم‌ترین عوارض این دارو هستند. دارو را می‌توان همراه با غذا مصرف کرد. داروهایی که اثر بخشی آن‌ها به تأیید نرسیده‌است: داروها مختلف شیمیایی و گیاهی وجود دارند که بر اساس برخی مطالعات برای بیماری آلزایمر توصیه شده‌اند اما اثر بخشی آنها هنوز به تأیید نرسیده‌است. ویتامین‌ها مثل ویتامینE، ویتامین‌های گروه ب، امگا ۳، استروژن، جینکوبیلوبا، داروهای ضد التهاب مثل بروفن از این دسته داروها هستند. رژیم غذایی سالم شامل مصرف روزانه سبزی و میوه و کاهش مصرف چربی‌های اشباع به علاوه مصرف مناسب مواد غذایی حاوی ویتامین‌های «آ، سی و ای» یکی از راه‌های مهم پیشگیری از آلزایمر است.[۸۸]

گاما سکرتاز سابقاً برای درمان آلزایمر مورد آزمایش قرار گرفته بود.[۸۹]

اخیراً محققان آمریکایی با بررسی نتایج یک پژوهش دریافته‌اند که داروهای فشار خون که برای درمان بیماران مبتلا به فشار خون بالا استفاده می‌شود، خطر بروز آلزایمر را در افراد کاهش می‌دهد. این احتمال وجود دارد که فشار خون بالا اثر حفاظتی داشته باشد یا ممکن است چیزی که افراد مبتلا به فشار خون بالا اغلب در معرض آن قرار می‌گیرند مانند داروهای فشار خون از آن‌ها در برابر ابتلا به آلزایمر محافظت می‌کند.[۹۰]

یک گام در درمان بیماری

[ویرایش]

پژوهشگران دانشگاه ام آی تی آمریکا یک قدم در راه درمان بیماری برداشته‌اند. آن‌ها با تابش ال ای دی دارای بسامد ۴۰ هرتز برروی موش‌های آزمایشگاهی، مشاهده کرده‌اند که پلاک‌های بتا آمیلوئید بمیزان ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش داشته و همچنین از سطح پروتئین تاو نیز کاسته شده‌است. این یافته‌ها در حالی بدست می‌آید که دیگر بسامدها، بین ۲۰ تا ۸۰ هرتز تأثیری را در پی نداشته‌است. برنامه‌ریزی برای آزمایش برروی انسان در شرایط تدارک قراردارد.[۹۱]

آلزایمر و تغذیه

[ویرایش]

پژوهشگران دانشگاه پزشکی شیکاگو با بررسی عادت غذایی ۶۰۰۰ نفر دریافتند که آن دسته از افرادی که دچار مشکلات فراموشی و نظایر آن نیستند، در عادت غذایی خود غذاهای سرشار از ویتامین ای گنجانده‌اند. ویتامین ای، رادیکال‌های آزاد را که محتملاً می‌توانند به سلول‌های مغز آسیب بزنند، مهار می‌کند.[۹۲][۹۳]

آلزایمر و گروه‌های خونی

[ویرایش]

گروه خونی افراد می‌تواند در ابتلای آن‌ها به بیماری‌های زوال شناختی مانند آلزایمر تأثیرگذار باشد. گروه خونی نقش مهمی در رشد سیستم ایمنی بدن ایفا کرده و ممکن است باعث خطر بالاتر ابتلا به زوال شناختی شود. افراد دارای گروه خونی O از ماده خاکستری بیشتری در مغز خود نسبت به گروه‌های خونی A ,B و AB برخوردارند که این امر به حفاظت در برابر بیماری‌هایی مانند آلزایمر کمک خواهد کرد. دارندگان گروه خونی O از ماده خاکستری بیشتری در بخش خلفی مخچه برخوردارند. در مقایسه، افراد با گروه‌های خونی A, B یا AB دارای حجم کوچکتری از ماده خاکستری در مناطق تمپورال و لیمبیک مغز از جمله هیپوکامپ چپ هستند که یکی از نخستین بخشهایی از مغز است که در اثر آلزایمر، آسیب می‌بیند.[۹۴]

ارتباط هِم و هموگلوبین با آلزایمر

[ویرایش]

مشخص شده، فعالیت ایمنی سلول‌های آستروسیت به عنوان سلول‌هایی که آمیلوئیدهای بتا را فاگوسیت کرده و از طرفی با بیان سایتوکین‌ها باعث ایجاد التهاب می‌شوند با بیماری آلزایمر در ارتباط است. طبق مطالعات انجام شده، فاکتورهای خونی هِم و هموگلوبین هر دو در بافت مغز افراد مبتلا به آلزایمر افزایش می‌یابد. تأثیر این دو فاکتور خونی بر روی آستروسیت‌ها به این صورت است که هِم و هموگلوبین باعث کاهش بیان سایتوکین‌ها می‌شود و در حضور این دو فاکتور میزان ورود آمیلوئیدهای بتا به درون سلول‌های آستروسیت کاهش پیدا می‌کند. از طرفی بیان گیرنده‌های سطح سلول آستروسیت بنام CD36 در حضور هِم و هموگلوبین نیز کاهش پیدا می‌کند. همچنین تأثیر هِم و هموگلوبین به آمیلوئید بتا به این صورت است که، به نسبت ۲:۱ برای هِم و ۱:۱ برای هموگلوبین متصل می‌شوند و بر روی مورفولوژی آمیلوئیدهای بتا اثر گذاشته که باعث ایجاد فرم التهابی آن می‌شوند. از طرفی هِم و هموگلوبین به آمیلوئیدهای بتا با وزن مولکولی بالا وصل می‌شوند.[۹۵]

پیشگیری

[ویرایش]

هنوز راه ثابت شده‌ای برای جلوگیری از ابتلاء به آلزایمر وجودندارد، چراکه عامل یا عوامل اصلی این بیماری ناشناخته است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که دیابت و هر بیماری دیگری که بر قند خون تأثیر داشته باشد، در عملکرد مغز و سیستم اعصاب اختلال وارد می‌کند. افزایش قند خون، سبب افزایش سطح آمیلوئید بتا در بدن بیمار می‌شود. آمیلوئید بتا نشان دهنده پپتیدهایی از اسید آمینه هستند که مهم‌ترین جزء پلاک‌های آمیولوئید در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر به‌شمار می‌آیند.[۹۶] با اینحال یکی از بهترین راه‌هایی که امروزه برای پیشگیری از ابتلاء به آلزایمر بیان می‌شود، همان راه‌هایی است که برای کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی بیان می‌شوند.[نیازمند منبع] کنترل موارد مهمی که بر سلامت قلب تأثیر دارد، مانند، فشارخون بالا، چاقی و دیابت ممکن‌است بتواند به پیشگیری از ابتلاء به آلزایمر کمک کند.[نیازمند منبع] افزایش تحرک و فعالیت جسمی، روابط اجتماعی و رژیم غذایی سالم می‌تواند، خطر ابتلاء به آلزایمر را کاهش دهد.[نیازمند منبع] برای پیشگیری، استفاده از ذهن مثل یادگیری دو زبان و حل جدول، معاشرت با دیگران، انتخاب زندگی سالم، کنترل کلسترول، جلوگیری از چاقی، تغذیه سالم، مصرف امگا ۳ و ماهی، ورزش کردن و توجه به فشار و قند و پیشگیری از ضربه سر کمک کننده است. بیماری لثه می‌تواند مشکل حافظه در بیماران آلزایمری را تشدید کند.[۹۷] محققین دریافته‌اند زوال عقل در افرادی که توامان آلزایمر و بیماری لثه دارند سریعتر است. پیشرفت آلزایمر ناشی از التهاب حاصل از افزایش سلول‌های ایمنی موسوم به میکروگلیا در مغز است و در صورت جلوگیری از این التهاب، پیشرفت بیماری متوقف می‌شود. نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد توقف تولید سلول‌های ایمنی جدید در مغز می‌تواند اختلال حافظه را که در بیماری آلزایمر مشاهده می‌شود، کاهش دهد.[۹۸]

راه‌های تشخیص

[ویرایش]

چنانچه شخص ۴ یا ۵ نشانه زیر را داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند.[۹۹]

  1. اختلال حافظه که فعالیت‌های روزانه را دچار اشکال می‌کند.
  2. مشکلات در انجام کارهای عادی مثلاً فراموش می‌کند، غذا بپزد.
  3. ضعف بیان و استفاده از کلمات نامناسب برای صحبت کردن
  4. گم کردن زمان مکان مثلاً روز و شب
  5. کاهش قضاوت (اختلال در تصمیم‌گیری)
  6. اختلال تفکر ذهنی (حساب‌های مالی – ارقام)
  7. جابه‌جا گذاشتن اجسام مثلاً ساعت را روی گاز می‌گذارد
  8. تغییرات در حالت و رفتار (خنده – گریه – عصبانیت)
  9. انگیزه را از دست می‌دهند و بی‌توجه می‌شوند
  10. تغییر شخصیت (منزوی شدن – عصبانی شدن)
  • اخیراً محققان کالج لندن در انگلستان موفق به شناسایی پروتئینی در خون شده‌اند که عامل توسعه اختلال شناختی است و بسیار قبل تر از مشاهده علایم آلزایمر، می‌تواند بیماری را پیش‌بینی کند. نتایج این پژوهش که روی بیش از یکهزار پروتئین خونی در ۲۱۲ داوطلب صورت گرفته‌است، نشان می‌دهد که پروتئین MAPKAPK5 در خون افرادی که به آلزایمر مبتلا می‌شوند، کمتر از افراد عادی است.[۱۰۰]

یکی دیگر از روش‌های جدید تشخیص زودهنگام آلزایمر از طریق بزاق است. با بررسی سطح هورمون استرس در بزاق می‌توان احتمال آلزایمر و زوال عقل در سالمندان را تشخیص داد.[۱۰۱]

  • نوع فرعی زوال عقل:
  1. با آغاز زودرس: اگر آغاز آن در ۱۵ سالگی یا پایین‌تر است.
  2. با آغاز دیررس: اگر آغاز آن پس از ۱۵ سالگی است.

یادداشت‌ها

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]

Contributeurs à Wikipédia, "Maladie d'Alzheimer," Wikipédia, l'encyclopédie libre, http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Maladie_d%27Alzheimer&oldid=27089184 (Page consultée le mars 7, 2008).

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ «"Dementia Fact sheet". World Health Organization. September 2020».
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ Burns A, Iliffe S (February 2009). "Alzheimer's disease". BMJ. 338: b158. doi:10.1136/bmj.b158. PMID 19196745. S2CID 8570146.
  3. ↑ Cobos FJM, Rodriguez M del MM. A review of psychological intervention in Alzheimer s disease. Int J Psychol Psychol Ther. 2012 Oct;12(3):373–88.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ ۴٫۷ «"Alzheimer's Disease Fact Sheet". National Institute on Aging. Retrieved 25 January 2021».
  5. ↑ Querfurth HW, LaFerla FM (January 2010). "Alzheimer's disease". The New England Journal of Medicine. 362 (4): 329–44. doi:10.1056/NEJMra0909142. PMID 20107219. S2CID 205115756.
  6. ↑ Todd S, Barr S, Roberts M, Passmore AP (November 2013). "Survival in dementia and predictors of mortality: a review". International Journal of Geriatric Psychiatry. 28 (11): 1109–24. doi:10.1002/gps.3946. PMID 23526458. S2CID 25445595.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ «Long JM, Holtzman DM (October 2019). "Alzheimer Disease: An Update on Pathobiology and Treatment Strategies". Cell. 179 (2): 312–339. doi:10.1016/j.cell.2019.09.001. PMC 6778042. PMID 31564456».
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «"Study reveals how APOE4 gene may increase risk for dementia". National Institute on Aging. Retrieved 17 March 2021».
  9. ↑ «"Dementia diagnosis and assessment" (PDF). National Institute for Health and Care Excellence (NICE). Archived from the original (PDF) on 5 December 2014. Retrieved 30 November 2014» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۵ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۱.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «Hsu D, Marshall GA (2017). "Primary and Secondary Prevention Trials in Alzheimer Disease: Looking Back, Moving Forward". Current Alzheimer Research. 14 (4): 426–40. doi:10.2174/1567205013666160930112125. PMC 5329133. PMID 27697063».
  11. ↑ «Thompson CA, Spilsbury K, Hall J, Birks Y, Barnes C, Adamson J (July 2007). "Systematic review of information and support interventions for caregivers of people with dementia". BMC Geriatrics. 7: 18. doi:10.1186/1471-2318-7-18. PMC 1951962. PMID 17662119».
  12. ↑ «Forbes D, Forbes SC, Blake CM, Thiessen EJ, Forbes S (April 2015). "Exercise programs for people with dementia". The Cochrane Database of Systematic Reviews (Submitted manuscript). 132 (4): CD006489. doi:10.1002/14651858.CD006489.pub4. PMID 25874613».
  13. ↑ «National Institute for Health and Clinical Excellence. "Low-dose antipsychotics in people with dementia". National Institute for Health and Care Excellence (NICE). Archived from the original on 5 December 2014. Retrieved 29 November 2014». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۱.
  14. ↑ «"Information for Healthcare Professionals: Conventional Antipsychotics". US Food and Drug Administration. 16 June 2008. Archived from the original on 29 November 2014. Retrieved 29 November 2014». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۱.
  15. ↑ «GBD 2015 Disease Injury Incidence Prevalence Collaborators (October 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282».
  16. ↑ «Viña, Jose; Lloret, Ana (2010). "Why women have more Alzheimer's disease than men: gender and mitochondrial toxicity of amyloid-beta peptide". Journal of Alzheimer's Disease. 20 Suppl 2: S527–533. doi:10.3233/JAD-2010-100501. ISSN 1875-8908. PMID 20442496».
  17. ↑ «Hurd, Michael D. ; Martorell, Paco; Delavande, Adeline; Mullen, Kathleen J. ; Langa, Kenneth M. (4 April 2013). "Monetary Costs of Dementia in the United States". New England Journal of Medicine. 368 (14): 1326–1334. doi:10.1056/NEJMsa1204629. PMC 3959992. PMID 23550670».
  18. ↑ Alzheimer: Uber eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde.. In: Allg. Z. Psychiat. Psych. -Gerichtl. Med.. 64, Nr. 1-2, 1907, S. 146–148
  19. ↑ Konrad Maurer, Ulrike Maurer: Alzheimer: the life of a physician and the career of a disease. New York: Columbia University Press 2003, ISBN 0-231-11896-1
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ «"Alzheimer's disease – Symptoms". nhs.uk. 10 May 2018».
  21. ↑ «Waldemar G, Dubois B, Emre M, Georges J, McKeith IG, Rossor M, Scheltens P, Tariska P, Winblad B (January 2007). "Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline". European Journal of Neurology. 14 (1): e1–26. doi:10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x. PMID 17222085. S2CID 2725064».
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ «Bäckman L, Jones S, Berger AK, Laukka EJ, Small BJ (September 2004). "Multiple cognitive deficits during the transition to Alzheimer's disease". Journal of Internal Medicine. 256 (3): 195–204. doi:10.1111/j.1365-2796.2004.01386.x. PMID 15324363. S2CID 37005854».
  23. ↑ Nygård L (2003). "Instrumental activities of daily living: a stepping-stone towards Alzheimer's disease diagnosis in subjects with mild cognitive impairment?". Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum. 179 (s179): 42–6. doi:10.1034/j.1600-0404.107.s179.8.x. PMID 12603250. S2CID 25313065.
  24. ↑ Arnáiz E, Almkvist O (2003). "Neuropsychological features of mild cognitive impairment and preclinical Alzheimer's disease". Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum. 179: 34–41. doi:10.1034/j.1600-0404.107.s179.7.x. PMID 12603249. S2CID 22494768.
  25. ↑ Deardorff WJ, Grossberg GT (2019). "Behavioral and psychological symptoms in Alzheimer's dementia and vascular dementia". Handbook of Clinical Neurology. 165: 5–32. doi:10.1016/B978-0-444-64012-3.00002-2. ISBN 978-0-444-64012-3. PMID 31727229.
  26. ↑ Murray ED, Buttner N, Price BH (2012). "Depression and Psychosis in Neurological Practice". In Bradley WG, Daroff RB, Fenichel GM, Jankovic J (eds.). Bradley's neurology in clinical practice (6th ed.). Philadelphia, PA: Elsevier/Saunders. ISBN 978-1-4377-0434-1.
  27. ↑ Arnáiz E, Almkvist O (2003). "Neuropsychological features of mild cognitive impairment and preclinical Alzheimer's disease". Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum. 179: 34–41. doi:10.1034/j.1600-0404.107.s179.7.x. PMID 12603249. S2CID 22494768.
  28. ↑ «Petersen RC, Lopez O, Armstrong MJ, Getchius TS, Ganguli M, Gloss D, et al. (January 2018). "Practice guideline update summary: Mild cognitive impairment: Report of the Guideline Development, Dissemination, and Implementation Subcommittee of the American Academy of Neurology". Neurology. 90 (3): 126–35. doi:10.1212/WNL.0000000000004826. PMC 5772157. PMID 29282327».
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ «Atri A (March 2019). "The Alzheimer's Disease Clinical Spectrum: Diagnosis and Management". Med Clin North Am. 103 (2): 263–293. doi:10.1016/j.mcna.2018.10.009. PMID 30704681».
  30. ↑ ۳۰٫۰۰ ۳۰٫۰۱ ۳۰٫۰۲ ۳۰٫۰۳ ۳۰٫۰۴ ۳۰٫۰۵ ۳۰٫۰۶ ۳۰٫۰۷ ۳۰٫۰۸ ۳۰٫۰۹ ۳۰٫۱۰ ۳۰٫۱۱ ۳۰٫۱۲ ۳۰٫۱۳ ۳۰٫۱۴ ۳۰٫۱۵ ۳۰٫۱۶ Förstl H, Kurz A (1999). "Clinical features of Alzheimer's disease". European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience. 249 (6): 288–90. doi:10.1007/s004060050101. PMID 10653284. S2CID 26142779.
  31. ↑ Carlesimo GA, Oscar-Berman M (June 1992). "Memory deficits in Alzheimer's patients: a comprehensive review". Neuropsychology Review. 3 (2): 119–69. doi:10.1007/BF01108841. PMID 1300219. S2CID 19548915.
  32. ↑ Jelicic M, Bonebakker AE, Bonke B (1995). "Implicit memory performance of patients with Alzheimer's disease: a brief review". International Psychogeriatrics. 7 (3): 385–92. doi:10.1017/S1041610295002134. PMID 8821346.
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ Taler V, Phillips NA (July 2008). "Language performance in Alzheimer's disease and mild cognitive impairment: a comparative review". Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology. 30 (5): 501–56. doi:10.1080/13803390701550128. PMID 18569251. S2CID 37153159.
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ Frank EM (September 1994). "Effect of Alzheimer's disease on communication function". Journal of the South Carolina Medical Association. 90 (9): 417–23. PMID 7967534.
  35. ↑ Volicer L, Harper DG, Manning BC, Goldstein R, Satlin A (May 2001). "Sundowning and circadian rhythms in Alzheimer's disease". The American Journal of Psychiatry. 158 (5): 704–11. doi:10.1176/appi.ajp.158.5.704. PMID 11329390. S2CID 10492607.
  36. ↑ Gold DP, Reis MF, Markiewicz D, Andres D (January 1995). "When home caregiving ends: a longitudinal study of outcomes for caregivers of relatives with dementia". Journal of the American Geriatrics Society. 43 (1): 10–6. doi:10.1111/j.1532-5415.1995.tb06235.x. PMID 7806732. S2CID 29847950.
  37. ↑ «Alzheimer's disease – Causes (NHS)».
  38. ↑ «Tackenberg C, Kulic L, Nitsch RM (2020). "Familial Alzheimer's disease mutations at position 22 of the amyloid β-peptide sequence differentially affect synaptic loss, tau phosphorylation and neuronal cell death in an ex vivo system". PLOS ONE. 15 (9): e0239584. Bibcode:2020PLoSO..1539584T. doi:10.1371/journal.pone.0239584. PMC 7510992. PMID 32966331».
  39. ↑ Wang, Hao; Kulas, Joshua A. ; Wang, Chao; Holtzman, David M. ; Ferris, Heather A. ; Hansen, Scott B. (17 August 2021). "Regulation of beta-amyloid production in neurons by astrocyte-derived cholesterol". Proceedings of the National Academy of Sciences. 118 (33): e2102191118. doi:10.1073/pnas.2102191118. PMID 34385305. S2CID 236998499.
  40. ↑ Vilchez D, Saez I, Dillin A (December 2014). "The role of protein clearance mechanisms in organismal ageing and age-related diseases". Nat Commun. 5: 5659. Bibcode:2014NatCo...5.5659V. doi:10.1038/ncomms6659. PMID 25482515.
  41. ↑ Jacobson, M; McCarthy, N (2002). Apoptosis. Oxford, OX: Oxford University Press. p. 290. ISBN 0-19-963849-7.
  42. ↑ Selkoe DJ (June 1999). "Translating cell biology into therapeutic advances in Alzheimer's disease". Nature. 399 (6738 Suppl): A23–31. doi:10.1038/19866. PMID 10392577. S2CID 42287088.
  43. ↑ Borchelt DR, Thinakaran G, Eckman CB, Lee MK, Davenport F, Ratovitsky T, et al. (November 1996). "Familial Alzheimer's disease-linked presenilin 1 variants elevate Abeta1-42/1-40 ratio in vitro and in vivo". Neuron. 17 (5): 1005–13. doi:10.1016/S0896-6273(00)80230-5. PMID 8938131. S2CID 18315650.
  44. ↑ «Kim, JH (December 2018). "Genetics of Alzheimer's Disease". Dementia and Neurocognitive Disorders. 17 (4): 131–36. doi:10.12779/dnd.2018.17.4.131. PMC 6425887. PMID 30906402».
  45. ↑ «Perea JR, Bolós M, Avila J (October 2020). "Microglia in Alzheimer's Disease in the Context of Tau Pathology". Biomolecules. 10 (10): 1439. doi:10.3390/biom10101439. PMC 7602223. PMID 33066368».
  46. ↑ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ Blennow K, de Leon MJ, Zetterberg H (July 2006). "Alzheimer's disease". Lancet. 368 (9533): 387–403. doi:10.1016/S0140-6736(06)69113-7. PMID 16876668. S2CID 47544338.
  47. ↑ «Hall K, Murrell J, Ogunniyi A, Deeg M, Baiyewu O, Gao S, Gureje O, Dickens J, Evans R, Smith-Gamble V, Unverzagt FW, Shen J, Hendrie H (January 2006). "Cholesterol, APOE genotype, and Alzheimer disease: an epidemiologic study of Nigerian Yoruba". Neurology. 66 (2): 223–27. doi:10.1212/01.wnl.0000194507.39504.17. PMC 2860622. PMID 16434658».
  48. ↑ «Gureje O, Ogunniyi A, Baiyewu O, Price B, Unverzagt FW, Evans RM, et al. (January 2006). "APOE epsilon4 is not associated with Alzheimer's disease in elderly Nigerians". Annals of Neurology. 59 (1): 182–85. doi:10.1002/ana.20694. PMC 2855121. PMID 16278853».
  49. ↑ Waring SC, Rosenberg RN (March 2008). "Genome-wide association studies in Alzheimer disease". Archives of Neurology. 65 (3): 329–34. doi:10.1001/archneur.65.3.329. PMID 18332245.
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ «Lambert JC, Ibrahim-Verbaas CA, Harold D, Naj AC, Sims R, Bellenguez C, et al. (December 2013). "Meta-analysis of 74,046 individuals identifies 11 new susceptibility loci for Alzheimer's disease". Nature Genetics. 45 (12): 1452–8. doi:10.1038/ng.2802. PMC 3896259. PMID 24162737».
  51. ↑ «Jonsson T, Stefansson H, Steinberg S, Jonsdottir I, Jonsson PV, Snaedal J, et al. (January 2013). "Variant of TREM2 associated with the risk of Alzheimer's disease". The New England Journal of Medicine. 368 (2): 107–16. doi:10.1056/NEJMoa1211103. PMC 3677583. PMID 23150908».
  52. ↑ «Guerreiro R, Wojtas A, Bras J, Carrasquillo M, Rogaeva E, Majounie E, et al. (January 2013). "TREM2 variants in Alzheimer's disease". The New England Journal of Medicine. 368 (2): 117–27. doi:10.1056/NEJMoa1211851. PMC 3631573. PMID 23150934».
  53. ↑ «Mukherjee S, Mez J, Trittschuh EH, Saykin AJ, Gibbons LE, Fardo DW, et al. (November 2020). "Genetic data and cognitively defined late-onset Alzheimer's disease subgroups". Molecular Psychiatry. 25 (11): 2942–51. doi:10.1038/s41380-018-0298-8. PMC 6548676. PMID 30514930».
  54. ↑ Tomiyama T (2010). "Involvement of beta-amyloid in the etiology of Alzheimer's disease". Brain Nerve. 62 (7): 691–699. PMID 20675873.
  55. ↑ Tomiyama T, Nagata T, Shimada H, Teraoka R, Fukushima A, Kanemitsu H, Takuma H, Kuwano R, Imagawa M, Ataka S, Wada Y, Yoshioka E, Nishizaki T, Watanabe Y, Mori H (2008). "A new amyloid beta variant favoring oligomerization in Alzheimer's-type dementia". Ann Neurol. 63 (3): 377–387. doi:10.1002/ana.21321. PMID 18300294. S2CID 42311988.
  56. ↑ «Tomiyama T, Shimada H (February 2020). "APP Osaka Mutation in Familial Alzheimer's Disease-Its Discovery, Phenotypes, and Mechanism of Recessive Inheritance". Int J Mol Sci. 21 (4): 1413. doi:10.3390/ijms21041413. PMC 7073033. PMID 32093100».
  57. ↑ «Martorana A, Esposito Z, Koch G (August 2010). "Beyond the cholinergic hypothesis: do current drugs work in Alzheimer's disease?". CNS Neuroscience & Therapeutics. 16 (4): 235–45. doi:10.1111/j.1755-5949.2010.00175.x. PMC 6493875. PMID 20560995».
  58. ↑ Hardy J, Allsop D (October 1991). "Amyloid deposition as the central event in the aetiology of Alzheimer's disease". Trends in Pharmacological Sciences. 12 (10): 383–88. doi:10.1016/0165-6147(91)90609-V. PMID 1763432.
  59. ↑ ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ Mudher A, Lovestone S (January 2002). "Alzheimer's disease-do tauists and baptists finally shake hands?". Trends in Neurosciences. 25 (1): 22–26. doi:10.1016/S0166-2236(00)02031-2. PMID 11801334. S2CID 37380445.
  60. ↑ «Nistor M, Don M, Parekh M, Sarsoza F, Goodus M, Lopez GE, Kawas C, Leverenz J, Doran E, Lott IT, Hill M, Head E (October 2007). "Alpha- and beta-secretase activity as a function of age and beta-amyloid in Down syndrome and normal brain". Neurobiology of Aging. 28 (10): 1493–506. doi:10.1016/j.neurobiolaging.2006.06.023. PMC 3375834. PMID 16904243».
  61. ↑ Lott IT, Head E (March 2005). "Alzheimer disease and Down syndrome: factors in pathogenesis". Neurobiology of Aging. 26 (3): 383–89. doi:10.1016/j.neurobiolaging.2004.08.005. PMID 15639317. S2CID 27716613.
  62. ↑ Polvikoski T, Sulkava R, Haltia M, Kainulainen K, Vuorio A, Verkkoniemi A, Niinistö L, Halonen P, Kontula K (November 1995). "Apolipoprotein E, dementia, and cortical deposition of beta-amyloid protein". The New England Journal of Medicine. 333 (19): 1242–47. doi:10.1056/NEJM199511093331902. PMID 7566000.
  63. ↑ Goedert M, Spillantini MG, Crowther RA (July 1991). "Tau proteins and neurofibrillary degeneration". Brain Pathology. 1 (4): 279–86. doi:10.1111/j.1750-3639.1991.tb00671.x. PMID 1669718. S2CID 33331924.
  64. ↑ Iqbal K, Alonso A, Chen S, Chohan MO, El-Akkad E, Gong CX, Khatoon S, Li B, Liu F, Rahman A, Tanimukai H, Grundke-Iqbal I (January 2005). "Tau pathology in Alzheimer disease and other tauopathies". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) – Molecular Basis of Disease. 1739 (2–3): 198–210. doi:10.1016/j.bbadis.2004.09.008. PMID 15615638.
  65. ↑ Chun W, Johnson GV (January 2007). "The role of tau phosphorylation and cleavage in neuronal cell death". Frontiers in Bioscience. 12: 733–56. doi:10.2741/2097. PMID 17127334. S2CID 40048768.
  66. ↑ «Sinyor B, Mineo J, Ochner C (June 2020). "Alzheimer's Disease, Inflammation, and the Role of Antioxidants". J Alzheimers Dis Rep. 4 (1): 175–183. doi:10.3233/ADR-200171. PMC 7369138. PMID 32715278».
  67. ↑ «Kinney JW, Bemiller SM, Murtishaw AS, Leisgang AM, Salazar AM, Lamb BT (2018). "Inflammation as a central mechanism in Alzheimer's disease". Alzheimers Dement (N Y). 4: 575–590. doi:10.1016/j.trci.2018.06.014. PMC 6214864. PMID 30406177».
  68. ↑ «Miklossy J (August 2011). "Alzheimer's disease - a neurospirochetosis. Analysis of the evidence following Koch's and Hill's criteria". Journal of Neuroinflammation. 8 (1): 90. doi:10.1186/1742-2094-8-90. PMC 3171359. PMID 21816039».
  69. ↑ «Allen, HB (27 June 2016). "Alzheimer's Disease: Assessing the Role of Spirochetes, Biofilms, the Immune System, and Amyloid-β with Regard to Potential Treatment and Prevention". Journal of Alzheimer's Disease. 53 (4): 1271–76. doi:10.3233/JAD-160388. PMC 5008232. PMID 27372648».
  70. ↑ Irwin MR, Vitiello MV (March 2019). "Implications of sleep disturbance and inflammation for Alzheimer's disease dementia". Lancet Neurol. 18 (3): 296–306. doi:10.1016/S1474-4422(18)30450-2. PMID 30661858. S2CID 58546748.
  71. ↑ Kamer AR, Craig RG, Dasanayake AP, Brys M, Glodzik-Sobanska L, de Leon MJ (July 2008). "Inflammation and Alzheimer's disease: possible role of periodontal diseases". Alzheimer's & Dementia. 4 (4): 242–50. doi:10.1016/j.jalz.2007.08.004. PMID 18631974. S2CID 8633979.
  72. ↑ Collins SM, Surette M, Bercik P (November 2012). "The interplay between the intestinal microbiota and the brain". Nature Reviews. Microbiology. 10 (11): 735–42. doi:10.1038/nrmicro2876. PMID 23000955. S2CID 36411264.
  73. ↑ Wenk GL (2003). "Neuropathologic changes in Alzheimer's disease". The Journal of Clinical Psychiatry. 64 Suppl 9: 7–10. PMID 12934968.
  74. ↑ Braak H, Del Tredici K (December 2012). "Where, when, and in what form does sporadic Alzheimer's disease begin?". Current Opinion in Neurology. 25 (6): 708–14. doi:10.1097/WCO.0b013e32835a3432. PMID 23160422.
  75. ↑ «Desikan RS, Cabral HJ, Hess CP, Dillon WP, Glastonbury CM, Weiner MW, Schmansky NJ, Greve DN, Salat DH, Buckner RL, Fischl B (August 2009). "Automated MRI measures identify individuals with mild cognitive impairment and Alzheimer's disease". Brain. 132 (Pt 8): 2048–57. doi:10.1093/brain/awp123. PMC 2714061. PMID 19460794».
  76. ↑ «Moan R (20 July 2009). "MRI Software Accurately IDs Preclinical Alzheimer's Disease". Diagnostic Imaging. Archived from the original on 16 May 2016. Retrieved 7 January 2013». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۱.
  77. ↑ ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ Tiraboschi P, Hansen LA, Thal LJ, Corey-Bloom J (June 2004). "The importance of neuritic plaques and tangles to the development and evolution of AD". Neurology. 62 (11): 1984–89. doi:10.1212/01.WNL.0000129697.01779.0A. PMID 15184601. S2CID 25017332.
  78. ↑ «DeTure, Michael A. ; Dickson, Dennis W. (2019). "The neuropathological diagnosis of Alzheimer's disease". Molecular Neurodegeneration. 14 (1): 32. doi:10.1186/s13024-019-0333-5. ISSN 1750-1326. PMC 6679484. PMID 31375134».
  79. ↑ Tiraboschi P, Sabbagh MN, Hansen LA, Salmon DP, Merdes A, Gamst A, Masliah E, Alvord M, Thal LJ, Corey-Bloom J (April 2004). "Alzheimer disease without neocortical neurofibrillary tangles: "a second look"". Neurology. 62 (7): 1141–47. doi:10.1212/01.wnl.0000118212.41542.e7. PMID 15079014. S2CID 22832110.
  80. ↑ «Bouras C, Hof PR, Giannakopoulos P, Michel JP, Morrison JH (1994). "Regional distribution of neurofibrillary tangles and senile plaques in the cerebral cortex of elderly patients: a quantitative evaluation of a one-year autopsy population from a geriatric hospital" (PDF). Cerebral Cortex. 4 (2): 138–50. doi:10.1093/cercor/4.2.138. PMID 8038565» (PDF).
  81. ↑ Kotzbauer PT, Trojanowsk JQ, Lee VM (October 2001). "Lewy body pathology in Alzheimer's disease". Journal of Molecular Neuroscience. 17 (2): 225–32. doi:10.1385/JMN:17:2:225. PMID 11816795. S2CID 44407971.
  82. ↑ Hashimoto M, Rockenstein E, Crews L, Masliah E (2003). "Role of protein aggregation in mitochondrial dysfunction and neurodegeneration in Alzheimer's and Parkinson's diseases". Neuromolecular Medicine. 4 (1–2): 21–36. doi:10.1385/NMM:4:1-2:21. PMID 14528050. S2CID 20760249.
  83. ↑ «Priller C, Bauer T, Mitteregger G, Krebs B, Kretzschmar HA, Herms J (July 2006). "Synapse formation and function is modulated by the amyloid precursor protein". The Journal of Neuroscience. 26 (27): 7212–21. doi:10.1523/JNEUROSCI.1450-06.2006. PMC 6673945. PMID 16822978».
  84. ↑ Turner PR, O'Connor K, Tate WP, Abraham WC (May 2003). "Roles of amyloid precursor protein and its fragments in regulating neural activity, plasticity and memory". Progress in Neurobiology. 70 (1): 1–32. doi:10.1016/S0301-0082(03)00089-3. PMID 12927332. S2CID 25376584.
  85. ↑ Hooper NM (April 2005). "Roles of proteolysis and lipid rafts in the processing of the amyloid precursor protein and prion protein". Biochemical Society Transactions. 33 (Pt 2): 335–38. doi:10.1042/BST0330335. PMID 15787600. S2CID 14269634.
  86. ↑ Ohnishi S, Takano K (March 2004). "Amyloid fibrils from the viewpoint of protein folding". Cellular and Molecular Life Sciences. 61 (5): 511–24. doi:10.1007/s00018-003-3264-8. PMID 15004691. S2CID 25739126.
  87. ↑ ۸۷٫۰ ۸۷٫۱ ۸۷٫۲ «پاتوفیزیولوژی بیماری آلزایمر» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۱.
  88. ↑ «بیماری آلزایمر و روش‌های تشخیص و کنترل آن - مازیار مهدوی فر - رادیو زمانه». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ آوریل ۲۰۱۳.
  89. ↑ cell.com
  90. ↑ داروی فشار خون عامل کاهش خطر ابتلا به آلزایمر . [خبرگزاری جمهوری اسلامی http://www.irna.ir]
  91. ↑ «Cern Courier». ۵۷ (۱). سوئیس: Cern. ۲۰۱۷، ژانویه/فوریه. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  92. ↑ The Best Brain Food You Should Be Eating بایگانی‌شده در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine مجله Reader's Digest
  93. ↑ ALZHEIMER뭩 PREVENTION بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine alzheimersinfo.org
  94. ↑ خبرگزاری انتخاب کدام گروه‌های خونی در معرض ابتلا به آلزایمر هستند؟ به نقل از خبرنامه تحقیقات مغز
  95. ↑ Sitara BS, *, Rebecca KD, *, Kajol JS, Amit RR, †, Levi BW, K. V. (2018). "Heme and hemoglobin suppress amyloid β–mediated inflammatory activation of mouse astrocytes". Journal of Biological Chemistry, 2018. 293(29): p. 11358-11373. doi:10.1074/jbc.RA117.001050. ISSN 0021-9258. {{cite journal}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (help); line feed character in |vauthors= at position 59 (help)
  96. ↑ احتمال ابتلا به آلزایمر در دیابتی‌ها بیشتر است . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  97. ↑ «انجمن علمی پریودنتولوژی ایران :: مشاهده مطالب تخصصی». iap.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
  98. ↑ توقف پیشرفت بیماری آلزایمر با انسداد التهاب در مغز . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  99. ↑ ساده‌ترین راه‌های تشخیص "آلزایمر" بایگانی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine خبرگزاری انتخاب
  100. ↑ تشخیص آلزایمر با آزمایش خون . [خبرگزاری جمهوری اسلامی http://www.irna.ir]
  101. ↑ پیش‌بینی زوال شناختی سالمندان با بررسی بزاق . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بیماری آلزایمر موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=بیماری_آلزایمر&oldid=40519796»