زاگرس: تفاوت میان نسخهها
خنثیسازی ویرایش 25915035 توسط 5.78.236.163 (بحث) برچسب: خنثیسازی |
برچسبها: برخی خطوط با فاصله آغاز شدهاند ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
||
خط ۱۶۲: | خط ۱۶۲: | ||
|[[کوه تمندر]]||[[الیگودرز]]||[[استان لرستان|لرستان]]|| ۳۹۰۰ || زاگرس مرکزی |
|[[کوه تمندر]]||[[الیگودرز]]||[[استان لرستان|لرستان]]|| ۳۹۰۰ || زاگرس مرکزی |
||
|- |
|- |
||
قارچ دُنبَلان (یا دنبالان) نوعی قارچ خوراکی گرانقیمت و کمیاب است. این قارچ در گونههای مختلف به رنگهای قرمز تیره، خاکستری، سفید، بنفش و سیاه یافت میشود ولی لذیذترین نوع آن دارای پوستهٔ سیاه رنگ است. دو نوع سیاه و سفید این قارچ گرانقیمتترین قارچهای دنبلان زیرزمینی هستند. بیشترین میزان مصرف قارچ دنبلان در رستورانها، صنایع غذایی، تهیهٔ انواع سسها و روغنهای معطر و نیز داروسازی است.[۶] سر آشپز معروف فرانسوی، ژان آنتلم بریلا-سوارین، دنبلان را الماس آشپزخانه لقب دادهاست.[۷] |
|||
! ۷ |
|||
| [[کوه بل]] || [[شهرستان اقلید|اقلید]] || [[استان فارس|فارس]] || ۳۹۴۳ || زاگرس جنوبی |
|||
قارچ دنبلان، که در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشهٔ گیاهان رشد میکند، شکلی شبیه به سیب زمینی دارد و اندازهٔ آن از یک فندق تا اندازهٔ یک پرتقال میباشد. دنبلان به حالت طبیعی در بسیاری از مناطق معتدل دیده میشوند و آنها را به وسیلهٔ سگ یا خوک تربیتشده پیدا میکنند.[۸] قارچ دنبلان کوهی سفید در سال ۲۰۰۱ به قیمت هر کیلو بین ۲۰۰۰–۴۵۰۰ دلار آمریکا بفروش رفتهاست.[۹] در دسامبر ۲۰۰۹ این قارچ به قیمت ۱۴٬۲۰۳ دلار بر کیلوگرم فروخته میشد. رکورد قیمت یک دنبلان سفید در دسامبر ۲۰۰۷ زده شد؛ کازینوداری به نام استانلی هو مبلغ ۳۳۰٬۰۰۰ دلار برای خرید یک دنبلان ۱٫۵ یک کیلویی پرداخت کرد.[۱۰] |
|||
تاریخچه |
|||
زمان باستان |
|||
نخستین بار در سنگ-نوشتههای سومریان، در رابطه با خوراک دشمنان شان، به دنبلان اشاره شدهاست.[۱۱] در نوشتههای تئوفراستوس، در قرن چهارم پیش از میلاد، نیز از دنبلان یاد میشود. در آن زمان منشأ این قارچ مرموز بود؛ پلوتارخ و دیگران فکر میکردند دنبلان از رعد و برق، حرارت و آب در خاک پدید میآید، در طرف مقابل جوونال اعتقاد داشت منشأ دنبلان رعد و برق و باران است. سیسرو دنبلانها را کودکان زمین میدانست در حالی که دیوسکوریدس آنها را ریشههای ناهنجار مینامید[۱۲] در دوران باستان در ایتالیا سه نوع دنبلان به عمل میآمد، اما رومیان تنها نوعی از آن را، که تروفل (تروففلس) نامیده میشد، استفاده میکردند. این قارچها از کارتاژ و لیبی میآمد. در این مکانها، در قدیم، آب و هوای ساحلی به خشکی امروز نبودهاست. |
|||
قرون وسطی |
|||
در دوران قرون وسطی دنبلان بندرت استفاده میشد. در سال ۱۴۸، تاریخنگار پاپ، بارتلمئو پلتینا، ضمن اشاره به دنبلان گردی شامهٔ عالی نوعی از خوک را میستاید.[۱۳] طبق حدیثی که به وسیلهٔ سعید ابن زید از پیامبر اسلام نقل شده، دنبلان مانند ترنجبین است و آب آن بیماری چشم را درمان میکند.[۱۴] |
|||
رنسانس و عصر جدید |
|||
در دورهٔ رنسانس، دنبلان در اروپا محبوبیت یافت و در دربار فرانسیس اول، پادشاه فرانسه، مورد توجه قرار گرفت. در قرن شانزدهم آشپزهای اروپایی، بویژه فرانسوی، ادویهجات شرقی را بتدریج کنار گذشته و به طعمهای طبیعی روی آوردند. در سالهای ۱۷۸۰ دنبلان به شهرت تام رسیده بود و تنها در سفره اشراف یافت میشد. در صفحه ۲۳۵ جلد اول کتاب خواجه تاجدار اثر ژان گوزه فرانسوی که به قلم ذبیحالله منصوری ترجمه شدهاست مندرج گردیده که آقامحمدخان قاجار قبل از اعلام پادشاهی و در حین تدارکات نظامی پدرش برای از پای درآوردن کریم خان زند در حدود سالهای ۱۱۶۸ ه.ق به بعد که از منطقه انزلی گذر مینمود، مشاهده کرد اسبهای مردمان محلی با بو کشیدن زمین دنبلان زمینی پیدا میکردند. |
|||
کشت تجاری |
|||
تلاش برای اهلی سازی و کاشت دنبلان نتیجه بخش بودهاست. مردم در طی قرنها مشاهده کرده بودند که این قارچ فقط در زیر درختان خاصی رشد میکند. ٔبر این اساس، در سال ۱۸۰۸، ژوزف تالون (Joseph Talon) فرانسوی میوههای ریخته شده در زیر درختان بلوط را جمع کرده و کاشت. نتیجه موفقیتآمیز بود: سالها بعد، در زیر درختهای رشد کرده دنبلان مشاهده شد. در سال ۱۸۴۷، آگوست روسو فرانسوی، با کاشتن میوههای جمعآوری شده از زیر درختانی که قبلاً در آنجا دنبلان مشاهده شده بود، یک مزرعهای ۷ هکتاری دنبلان ایجاد کرد. او به همین دلیل در سال ۱۸۵۵ جایزهای از نمایشگاه بینالمللی دریافت کرد. در اواخر قرن نوزدهم آفت اغلب کرمهای ابریشم را در جنوب فرانسه از بین برد، و در نتیجه باغات توت بلا استفاده شدند. نتیجه آنکه زمین زیادی برای پرورش دنبلان در دسترس قرار گرفت. در سال ۱۸۹۰ حدود ۷۵۰۰۰ هکتار درخت تولیدکننده دنبلان در فرانسه کشت شده بود. |
|||
در قرن بیستم، همراه با صنعتی شدن فرانسه و تخلیه روستاها، اغلب این مزارع رها شده و جزئی از طبیعت وحشی گردیدند. بعلاوه در نتیجه کشته شدن حدود۲٪ مردان فرانسوی در طی جنگ جهانی دوم مهارت کشت دنبلان گم شد. از آنجا که عمر بار دهی مزارع دنبلان ۳۰ سال است، تولید پرورشی دنبلان در بعد از جنگ شدیداً سقوط کرده و قیمتها به حدی بالا رفتند که در حال حاضر مصرف دنبلان به طبقه بالای جامعه، آنهم در مناسبتهای خاص، محدود شدهاست. |
|||
در سی سال گذشته تلاشهای جدیدی برای تولید انبوه دنبلان آغاز شدهاست. حدود ۸۰٪ دنبلان مصرف شده در فرانسه در مزارع پرورشی بعمل میآید. با اینحال، هنوز میزان تولید به سطح سال ۱۹۰۰ نرسیدهاست. مزارع دنبلان در کشورهای انگلیس، ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، سوئد، نیوزیلند، استرالیا وشیلی فعال هستند. |
|||
جشنوارههای مختلف قارچ دنبلان |
|||
در فصل دنبلان در مناطق مختلف که این نوع قارچ یافت میشود جشنوارههایی با مسابقات و جوایز گوناگون برگزار میشود. |
|||
در کشور فرانسه همه ساله جشنوارههای مختلفی برگزار میشود. در ایران نیز در شهر یامچی سالانه در فصل دنبلان جشنواره غذاهای دنبلان و همچنین مسابقات یافت بزرگترین دنبلان برگزار میشود. در این جشنوارهها به معرفی این نوع قارچ و خاصیتهای مختلف آن پرداخته میشود. |
|||
از جوایز مهمی که تا کنون در جشنوارههای دنبلان اهدا شدهاست میتوان به جایزه نیم میلیون دلاری در Toulousev فرانسه در سال ۲۰۰۳ اشاره کرد. در ایران نیز در شهر یامچی میتوان به جایزه ۱۰۰ میلیون تومانی برای یابنده بزرگترین قارچ دنبلان در سال ۱۳۸۹ اشاره نمود که برنده مسابقه با دنبلانی به وزن ۳٫۴kg معرفی شد. |
|||
روغن دنبلان |
|||
روغن دنبلان بعنوان جایگزینی ارزان قیمت دنبلان، برای ایجاد طعم و عطر این قارچ، استفاده میشود. اغلب روغنهای دنبلان صرفاً از روغن زیتون و ترکیباتی مانند ۲٫۴ دیتیاپنتان تشکیل شدهاند و نشانی از دنبلان واقعی ندارند. دانیل پترسن (Daniel Patterson) در روزنامه نیو یورک تایمز گزارش کردهاست که اغلب سر آشپزها از شنیدن این موضوع که «روغن دنبلان شامل دنبلان نیست»، متعجب میشوند.[۱۸] |
|||
خواص دنبلان |
|||
این گیاه دارای ترکیبات شیمیایی همچون: |
|||
آب |
|||
پروتئین |
|||
چربی |
|||
قند و مواد نشاسته ای |
|||
کلسیم |
|||
فسفر |
|||
آهن |
|||
پتاسیم |
|||
تیامین |
|||
رایبوفلاوین |
|||
نیاسین |
|||
است.[۱۹] |
|||
مهمترین خواص این گیاه عبارتند از: |
|||
ملین است |
|||
نیروی جنسی را افزایش میدهد |
|||
مقوی معده است |
|||
برای قطع اسهال خونی و ساده مفید است |
|||
خون ریزیهای داخلی را متوقف میکند.[۱۹] |
|||
منابع |
|||
Ascomycota |
|||
پPezizomycotina |
|||
Pezizomycetes |
|||
Pezizales |
|||
Tuberaceae |
|||
احمدی، علیرضا، محمدی گلتپه، ابراهیم و مقیمیان، غلامرضا، کشت قارچ دنبلان زیرزمینی خوراکی (توبر)، ناشر: آوای نور، شابک:۹۷۸-۹۶۴-۵۸۱۹-۷۵-۸ |
|||
English translation |
|||
لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ دنبلان. |
|||
Sahih al-Bukhari, volume 7, number 609. |
|||
http://www.loghatnaameh.org/dehkhodasearchresult-fa.html?searchtype=0&word=2K/Zhtio2YTYp9mG |
|||
Simpson J, Weiner E.(eds) (1989) Oxford English Dictionary, 2nd edition, Clarendon Press, ISBN 0-19-861186-2 |
|||
http://www.asriran.com/fa/news/391510/خواص-گران-قیمت-دنبلان-کوهی |
|||
↑ به:۱۹٫۰ ۱۹٫۱ wikiwook. «قارچ دنبلان و خواص آن». ویکی ووک / زندگی آگاهانه لحظاتی شاد و آرام. |
|||
|- |
|- |
||
! ۸ |
! ۸ |
||
خط ۱۹۴: | خط ۳۱۱: | ||
|[[پراو|کوه پراو]]||شهر کرمانشاه || کرمانشاه || ۳۴۰۵ ||زاگرس شمالی |
|[[پراو|کوه پراو]]||شهر کرمانشاه || کرمانشاه || ۳۴۰۵ ||زاگرس شمالی |
||
|} |
|} |
||
۱۵! |
|||
|[[کوه تشگرد]]||[[شهرستان جاجی آباد]]||[[استان هرمزگان|استان هرمزگان]]||۳۶۲۹ || زاگرس جنوبی شرقی |
|||
|- |
|||
== زندگی == |
== زندگی == |
نسخهٔ ۲۲ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۰۹:۲۰
رشتهکوه زاگرُس | |
---|---|
زاگرس | |
خطای لوآ در پودمان:Mapframe در خط 385: attempt to perform arithmetic on local 'lat_d' (a nil value). | |
خطای لوآ در پودمان:Location_map در خط 553: ناتوان در یافتن تعریفهای واردشده برای نقشهٔ مکاننما: «پودمان:Location map/data/Zagros Folded Zone.jpg» موجود نیست.
| |
مرتفعترین نقطه | |
ارتفاع | ۴۴۰۹ متر |
فهرستبندی | |
مختصات | |
جغرافیا | |
موقعیت | ایران، عراق |
منطقه | فلات ایران |
زمینشناسی | |
نوع کوه | چین طاقدیسی |
زاگرُس رشتهکوهی است که از غرب تا جنوب غربی ایران کشیده شده است. این رشتهکوه از کرانههای دریاچه وان در جنوب شرقی ترکیه آغاز شده و پس از گذشتن از استانهای آذربایجان غربی، لرستان، همدان، مرکزی، اصفهان، فارس، کردستان، کرمانشاه، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و تا استانهای کرمان،بوشهر و هرمزگان ادامه مییابد. دامنهٔ این رشتهکوه به شمال عراق نیز امتداد دارد.
در حدود ۱۰۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد آثار بر جای مانده از غارنشینی در کوههای زاگرس در غرب ایران بیانگر سکونت انسان در این مناطق در دوره پارینهسنگی میانی (۳۰۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ سال پیش) است.[۱]
نام
نام باستانی رشته کوه زاگرس کُر یا کور است: بر طبق اسطورهشناسی سومری کور (کر) اساساً نام یک کوه یا کوههایی بوده، و معمولاً به کوههای زاگرس واقع در شرق سومر اطلاق میگردیده است.
کور همچنین نام دیگر امپراتوری اکد است که از سه هزار سال پیش و قبل از آن بر کل نواحی زاگرس گسترده شده بود.[۲]
بعضی معتقدند ریشه این نام اوستایی است. در زبان اوستایی زاگر Za-G'R' به معنای کوه بزرگ است. اما نظری نیز هست این است که این کلمه از نام مهاجران هندواروپایی ساکن در این منطقه معروف به ساگارتی گرفته شده.[۳]
نام قدیمی این رشتهکوه در زبان فارسی «پاتاق» که نام رشته کوهی معروف در استان کرمانشاه نیز هست بوده و پیش از آن «کهستان» (در عربی «جبال») و «پهله» بود.
واژهٔ «زاگرس» یا «زاگروس» از بیش از هشت دهه پیش و از اواخر دوره قاجار از طریق ترجمه آثار نویسندگان اروپایی (و بعضاً از زبان یونانی) وارد زبان فارسی شده و سپس بر روی نقشه ایران نیز گذاشته شد.
ظاهراً حسن پیرنیا اولین کسی است که واژهٔ زاگرس را در حاشیهٔ صفحهٔ ۲ کتاب خود بنام «تاریخ ایران از آغاز تا انقراض ساسانیان» آوردهاست. او خود تأکید نموده که اروپاییها چنین (یعنی زاگرس) نامند.
بعد از نوشتهٔ پیرنیا بارها به اشتباه از زاگرس به نام کوه یا دره نام برده شد که برداشت نادرستی بودهاست زیرا واژهٔ زاگرس بخش گستردهای از شمال غربی تا جنوب شرقی ایران را با بیش از ۲۴۰ نام از رشته کوه، دشت، دره، رود و شهر و بخش و روستا در استانهای آذربایجان غربی، کردستان، ایلام، کرمانشاه،مرکزی و اصفهان و فارس و کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری و خوزستان و بالاخره لرستان را شامل میشود.
واژهٔ زاگرس در هیچیک از کتابهای تاریخی و جغرافیایی یا مسالک و الممالک و نوشتههای دوره اسلامی نوشته نشدهاست. در لغتنامه دهخدا یا دائرةالمعارف مصاحب نیز نکتهای مهم و اساسی دربارهٔ ریشه و اصل واژه زاگرس بیان نشدهاست.
محمد قزوینی در صفحهٔ ۴۸ از جلد ۵ کتاب خود مینویسد: «زاگرس نام یونانی سلسله جبال غربی ایران به خصوص منطقهٔ بختیاری در غرب ایران است.»
در دانشنامه لاروس از زاگرس به کوتاهی بهعنوان نام درهای که نفتخیز است ذکر شدهاست.
در واژه نامهٔ یونانی به آلمانی که سال م۱۸۸۶ در لایپزیگ به چاپ رسیده واژه Zagrio یا Zagros را بهعنوان «کوهی در دوران ماد» به نقل از نوشتههای استرابون و پولیبیوس آوردهاست.
در لغت نامهٔ جغرافیایی Lexique géographique در زیر واژه و عنوان «زاگرو» (زاگرس) آمدهاست:
رومن گیرشمن باستانشناس فرانسوی در کتابش[۵] زاگرس را نام قبیلهای دانسته و مینویسد:
- «حرکت عمومی قبایل ایرانی هنوز به پایان نرسیده بود که قبیلهٔ سومی از قبیلههای مهم ایرانی بنام «Zikirtu» یا «ساگارتی» بسوی نواحی شرقی تری رفته و مستقر شدند.»
هرودوت نیز در نوشتههایش[۶] از همین قبیله صحراگرد با نام «ساگارتی» یاد کرده و مینویسد:
- «قبیلههای دیگر که صحراگردند از این قرارند: داینها، ماردها، دروپیکها و ساگارتیها»
دیاکونوف نیز در کتاب تاریخ ماد خود[۷] در شرح حملهٔ آشوریها به پارسوا و به استناد کتیبههای خوانده شده مینویسد:
- «بطوری که در متن تصریح شده، آخرین نقطهٔ لشکر کشی ظاهراً زاکروتی بود»
به استناد مطالب ذکر شده ریشهٔ واژهٔ زاگرس از زبان اوستایی است و یونانیها با افزودن S (س) به آخر آن این واژه را به شکل یونانی مبدل نمودند.
لذا واژهٔ زاگرس (همانند واژه بختیاری) هم نام کوه و دژ و هم ایل، قوم، قبیله و محلی بودهاست.
زمینشناسی
رشته کوههای زاگرس حاصل یک فعالیت تکتونیکی یعنی برخورد دو صفحه تکتونیکی اوراسیا و عربستان هستند. این چین خوردگی متوقف نشده و دگرگونی زمین در غرب ایران و منطقه زاگرس همچنان ادامه دارد. چین خوردگیهای متعدد و وجود گنبدهای نمکی فراوان، زاگرس را به منطقهای نفت خیز تبدیل کردهاست.
از نظر زمینشناسی، زاگرس به دو یا سه بخش مجزا قابل تفکیک است: زاگرس شمالی، زاگرس میانی و زاگرس جنوبی. تفاوت زاگرس شمالی و جنوبی در نوع چین خوردگیها و نیز در نحوهٔ قرارگیری چینها بر روی گنبدهای نمکی است. استان های فارس و کهگیلویه بویر احمد، بخش های جنوبی استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری، ارتفاعات شرقی استان بوشهر و ارتفاعات شمالی استان هرمزگان همگی زاگرس جنوبی محسوب می شوند. بخش های غربی استان اصفهان، بخش بزرگی از چهارمحال و بختیاری، استان لرستان، ارتفاعات شمالی-شرقی استان خوزستان، بخش های جنوبی استان های مرکزی و همدان از جمله مناطق زاگرس مرکزی محسوب می شوند. اما بخش های شمال غربی مناطق مذکور که شامل استان های ایلام، کرمانشاه، کردستان، بخش های جنوبی و غربی آذربایجان غربی، ارتفاعات زاگرس در شرق ترکیه و نوار شمالی عراق هستند به عنوان زاگرس شمالی شناخته می شوند. در یک تقسیمبندی دیگر، کوههای زاگرس به دو بخش اصلی قابل تفکیک هستند: زاگرس مرتفع و زاگرس چین خورده.
زاگرس مرتفع
زاگرس مرتفع بخش شمال شرقی رشته کوههای زاگرس و در واقع اولین ردیف از کوههای زاگرس را تشکیل میدهند و به صورت دیوارهای بلند اما با پهنای نسبتاً کم (حداکثر ۸۰ کیلومتر) از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شدهاند. میزان ارتفاع و بارش برف و باران در این بخش از زاگرس زیاد میباشد. مرتفعترین قلل زاگرس شامل دنا، زردکوه، اشترانکوه و گرین در زاگرس مرتفع قرار دارند.[۸]
زاگرس چین خورده
بخش غربی و جنوبی رشته کوههای زاگرس، با طولی حدود ۱۳۷۵ کیلومتر و عرضی بین ۱۲۰ تا ۲۵۰ کیلومتر، زاگرس چین خورده نامیده میشود. این بخش از زاگرس، همراستا با زاگرس مرتفع، تا خلیج فارس و تنگه هرمز ادامه مییابد. تاقدیسهای بزرگ و کشیده از مشخصههای زاگرس چین خورده هستند.[۸][۹]
کوهها
نیمهٔ شمالی رشته کوه زاگرس در دورهٔ ایران باستان محل زندگی مادها بودهاست. بلندترین قلههای این رشته کوه، دنا (۴۴۰۹ متر) که بلندترین قله زاگرس جنوبی نیز محسوب می شود، زردکوه بختیاری (۴۲۲۱ متر) بلند ترین قله زاگرس مرکزی، اشترانکوه(۴۱۵۰ متر) بلندترین قله زاگرس شمالی، قالی کوه (۴۰۵۵ متر) و بل (۳۹۴۳ متر)، کینو (۳۷۱۰ متر) هستند.
دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر بلندترین ارتفاعات زاگرس میباشد و از ۴۴ قله مرتفع بالای ۴۰۰۰ متر تشکیل شدهاست و بیش از ۸۰ کیلومتر طول دارد. از لحاظ موقعیت جغرافیایی، کمی از آن در جنوب استان اصفهان و بخش اعظم آن در شمال شرقی استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. در تمام سال پوشیده از برف بوده و یکی از کم نظیرترین منابع انواع و اقسام گیاهان دارویی در دنیاست. این کوه یکی از سرچشمههای رود کارون است.
زردکوه بختیاری با ارتفاع ۴۲۲۱ متر در در نزدیکی شهرستان کوهرنگ در استان چهار محال و بختیاری قرار دارد. زردکوه بختیاری در تمام طول سال پوشیده از برف بوده و سرچشمهٔ اصلی رودخانههای کارون و زایندهرود و دز است.
اشترانکوه با ارتفاع ۴۱۵۰ متر در شهرستان دورود[۱۰][۱۱][۱۲] جای گرفته و بلندترین قله زاگرس میانی است که دارای هشت قلهٔ بلند و به هم پیوستهاست که در تمام طول سال پوشیده از برف است. سرچشمه اصلی رود دز و یکی از سرچشمههای کارون و کرخه است. دریاچه گهر که یکی از جاذبههای گردشگری دورود است نیز در این رشته کوه قرار گرفتهاست. قالی کوه در جنوب شهرستان الیگودرز قرار دارد نیز با ارتفاع ۴۰۵۵ متر جز قلههای بلند زاگرس محسوب میشود. آبشار آب سفید نیز در این ناحیه از رشته کوه زاگرس قرار دارد منطقه قالی کوه پناهگاه حیوانات وحشی بسیاری است.
شاهانکوه با ۴۰۴۰ متر ارتفاع، بلندترین قلهٔ استان اصفهان و از کوههای بلند زاگرس است که در ۲۰ کیلومتری جنوب غرب فریدونشهر واقع گردیده است.[۱۳] رشته کوه شاهان کوه از دره وهرگان در ۴۰ کیلومتری باختر شمالی فریدونشهر شروع شده و رو به سوی جنوب خاوری تا دره آب میدانک، ۲۵ کیلومتری جنوب با ختری فریدونشهر به طول حدود ۴۳ کیلومتر و عرض متوسط آن ۱۰ کیلومتر می باشد. میزان بارندگی سالانه این رشته کوه بین ۸۰۰ تا یک هزار میلیمتر و میانگین دمای سالیانهٔ آن بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی گراد است. رودخانهٔ خدنگستان، آب ترزه، آب سه پستان و آب سرداب میباشد و چشمه لنگان در شمال این رشته کوه قرار دارد.[۱۴]
کوه کِینو باارتفاع ۳۷۱۰ متر در شمال خوزستان (شهرستان اندیکا) و هم مرز با چهارمحال و بختیاری و لرستان قرار دارد و در بیشتر ماههای سال پوشیده از برف است.این کوه منبع اصلی تغذیه تالاب زیبای شیرین بهار خوزستان است.
از دیگر ارتفاعات مهم زاگرس شمالی میتوان به رشته کوه گرین (۳۶۰۰ متر)در حد فاصل استانهای لرستان و همدان اشاره کرد. بیشتر مساحت این رشته کوه در محدوده شهرستان بروجرد و در جنوب غربی تا شمال غربی شهر بروجرد قرار گرفتهاست، اما با این وجود، گرین با طول بیش از ۱۸۰ کیلومتر، بخش اعظم مساحت شهرستانهای بروجرد، الشتر و نورآباد در استان لرستان، شهرستان نهاوند در استان همدان و نیز بخشهایی از استان کرمانشاهان را فرا گرفتهاست. قلههای ولاش، چهل نابالغان، سه کوزان، هجده یال و میش پرور از بلندترین ارتفاعات رشته کوه گرین هستند.[۱۵]
بلندیهای زاگرس حوضه آبخیز رودخانههای زایندهرود، کارون و کرخه و دز را تشکیل میدهد و با توجه به حجم بارش و پایین بودن سطح تبخیر و موقعیت نسبتاً مناسب سازندهای زمینشناختی بخش اعظم آبهای زمینی و زیرزمینی کشور به میزان ۴۵ تا ۵۰ درصد را تأمین میکند. در جنوبیترین نقطه زاگرس قله کوهٔ به بلندی۳۲۶۰ مترزیستگاه تشگر وکوه فارغان هست تغییرات ارتفاعی و وجود کوههای مرتفع و ایجاد میکرو کلیماهای متفاوت همچنین قرار گرفتن این منطقه در بین دو ناحیه رویشی ایران و تورانی و صحارا – سندی دارای فلور خاصی است. به طوریکه عناصر گیاهی ایران و تورانی و صحارا – سندی با هم در این منطقه دیده میشوند. علاوه بر این عناصر نفوذی مدیترانه ای اروپا – سیبری سینو ژاپنی و نیز در این منطقه حضور دارند. نوع زیستگاه ۱- مناطق کوهستانی از ارتفاع ۳۲۶۰ متر (شیبهای صخره ای و سنگی، شکاف صخرهها) ۲- درهها ۳- خاکهای ماسه ای از دیگر قلههای بلند آن میتوان به پریز در شهرستان دورود ، هشتاد پهلو در بخش پاپی ، لیله در شهرستان اندیکا اشاره کرد. ده قله مرتفع زاگرس عبارتند از:[۱۶]
قارچ دُنبَلان (یا دنبالان) نوعی قارچ خوراکی گرانقیمت و کمیاب است. این قارچ در گونههای مختلف به رنگهای قرمز تیره، خاکستری، سفید، بنفش و سیاه یافت میشود ولی لذیذترین نوع آن دارای پوستهٔ سیاه رنگ است. دو نوع سیاه و سفید این قارچ گرانقیمتترین قارچهای دنبلان زیرزمینی هستند. بیشترین میزان مصرف قارچ دنبلان در رستورانها، صنایع غذایی، تهیهٔ انواع سسها و روغنهای معطر و نیز داروسازی است.[۶] سر آشپز معروف فرانسوی، ژان آنتلم بریلا-سوارین، دنبلان را الماس آشپزخانه لقب دادهاست.[۷] قارچ دنبلان، که در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشهٔ گیاهان رشد میکند، شکلی شبیه به سیب زمینی دارد و اندازهٔ آن از یک فندق تا اندازهٔ یک پرتقال میباشد. دنبلان به حالت طبیعی در بسیاری از مناطق معتدل دیده میشوند و آنها را به وسیلهٔ سگ یا خوک تربیتشده پیدا میکنند.[۸] قارچ دنبلان کوهی سفید در سال ۲۰۰۱ به قیمت هر کیلو بین ۲۰۰۰–۴۵۰۰ دلار آمریکا بفروش رفتهاست.[۹] در دسامبر ۲۰۰۹ این قارچ به قیمت ۱۴٬۲۰۳ دلار بر کیلوگرم فروخته میشد. رکورد قیمت یک دنبلان سفید در دسامبر ۲۰۰۷ زده شد؛ کازینوداری به نام استانلی هو مبلغ ۳۳۰٬۰۰۰ دلار برای خرید یک دنبلان ۱٫۵ یک کیلویی پرداخت کرد.[۱۰] تاریخچه زمان باستان نخستین بار در سنگ-نوشتههای سومریان، در رابطه با خوراک دشمنان شان، به دنبلان اشاره شدهاست.[۱۱] در نوشتههای تئوفراستوس، در قرن چهارم پیش از میلاد، نیز از دنبلان یاد میشود. در آن زمان منشأ این قارچ مرموز بود؛ پلوتارخ و دیگران فکر میکردند دنبلان از رعد و برق، حرارت و آب در خاک پدید میآید، در طرف مقابل جوونال اعتقاد داشت منشأ دنبلان رعد و برق و باران است. سیسرو دنبلانها را کودکان زمین میدانست در حالی که دیوسکوریدس آنها را ریشههای ناهنجار مینامید[۱۲] در دوران باستان در ایتالیا سه نوع دنبلان به عمل میآمد، اما رومیان تنها نوعی از آن را، که تروفل (تروففلس) نامیده میشد، استفاده میکردند. این قارچها از کارتاژ و لیبی میآمد. در این مکانها، در قدیم، آب و هوای ساحلی به خشکی امروز نبودهاست. قرون وسطی در دوران قرون وسطی دنبلان بندرت استفاده میشد. در سال ۱۴۸، تاریخنگار پاپ، بارتلمئو پلتینا، ضمن اشاره به دنبلان گردی شامهٔ عالی نوعی از خوک را میستاید.[۱۳] طبق حدیثی که به وسیلهٔ سعید ابن زید از پیامبر اسلام نقل شده، دنبلان مانند ترنجبین است و آب آن بیماری چشم را درمان میکند.[۱۴] رنسانس و عصر جدید در دورهٔ رنسانس، دنبلان در اروپا محبوبیت یافت و در دربار فرانسیس اول، پادشاه فرانسه، مورد توجه قرار گرفت. در قرن شانزدهم آشپزهای اروپایی، بویژه فرانسوی، ادویهجات شرقی را بتدریج کنار گذشته و به طعمهای طبیعی روی آوردند. در سالهای ۱۷۸۰ دنبلان به شهرت تام رسیده بود و تنها در سفره اشراف یافت میشد. در صفحه ۲۳۵ جلد اول کتاب خواجه تاجدار اثر ژان گوزه فرانسوی که به قلم ذبیحالله منصوری ترجمه شدهاست مندرج گردیده که آقامحمدخان قاجار قبل از اعلام پادشاهی و در حین تدارکات نظامی پدرش برای از پای درآوردن کریم خان زند در حدود سالهای ۱۱۶۸ ه.ق به بعد که از منطقه انزلی گذر مینمود، مشاهده کرد اسبهای مردمان محلی با بو کشیدن زمین دنبلان زمینی پیدا میکردند. کشت تجاری تلاش برای اهلی سازی و کاشت دنبلان نتیجه بخش بودهاست. مردم در طی قرنها مشاهده کرده بودند که این قارچ فقط در زیر درختان خاصی رشد میکند. ٔبر این اساس، در سال ۱۸۰۸، ژوزف تالون (Joseph Talon) فرانسوی میوههای ریخته شده در زیر درختان بلوط را جمع کرده و کاشت. نتیجه موفقیتآمیز بود: سالها بعد، در زیر درختهای رشد کرده دنبلان مشاهده شد. در سال ۱۸۴۷، آگوست روسو فرانسوی، با کاشتن میوههای جمعآوری شده از زیر درختانی که قبلاً در آنجا دنبلان مشاهده شده بود، یک مزرعهای ۷ هکتاری دنبلان ایجاد کرد. او به همین دلیل در سال ۱۸۵۵ جایزهای از نمایشگاه بینالمللی دریافت کرد. در اواخر قرن نوزدهم آفت اغلب کرمهای ابریشم را در جنوب فرانسه از بین برد، و در نتیجه باغات توت بلا استفاده شدند. نتیجه آنکه زمین زیادی برای پرورش دنبلان در دسترس قرار گرفت. در سال ۱۸۹۰ حدود ۷۵۰۰۰ هکتار درخت تولیدکننده دنبلان در فرانسه کشت شده بود. در قرن بیستم، همراه با صنعتی شدن فرانسه و تخلیه روستاها، اغلب این مزارع رها شده و جزئی از طبیعت وحشی گردیدند. بعلاوه در نتیجه کشته شدن حدود۲٪ مردان فرانسوی در طی جنگ جهانی دوم مهارت کشت دنبلان گم شد. از آنجا که عمر بار دهی مزارع دنبلان ۳۰ سال است، تولید پرورشی دنبلان در بعد از جنگ شدیداً سقوط کرده و قیمتها به حدی بالا رفتند که در حال حاضر مصرف دنبلان به طبقه بالای جامعه، آنهم در مناسبتهای خاص، محدود شدهاست. در سی سال گذشته تلاشهای جدیدی برای تولید انبوه دنبلان آغاز شدهاست. حدود ۸۰٪ دنبلان مصرف شده در فرانسه در مزارع پرورشی بعمل میآید. با اینحال، هنوز میزان تولید به سطح سال ۱۹۰۰ نرسیدهاست. مزارع دنبلان در کشورهای انگلیس، ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، سوئد، نیوزیلند، استرالیا وشیلی فعال هستند. جشنوارههای مختلف قارچ دنبلان در فصل دنبلان در مناطق مختلف که این نوع قارچ یافت میشود جشنوارههایی با مسابقات و جوایز گوناگون برگزار میشود. در کشور فرانسه همه ساله جشنوارههای مختلفی برگزار میشود. در ایران نیز در شهر یامچی سالانه در فصل دنبلان جشنواره غذاهای دنبلان و همچنین مسابقات یافت بزرگترین دنبلان برگزار میشود. در این جشنوارهها به معرفی این نوع قارچ و خاصیتهای مختلف آن پرداخته میشود. از جوایز مهمی که تا کنون در جشنوارههای دنبلان اهدا شدهاست میتوان به جایزه نیم میلیون دلاری در Toulousev فرانسه در سال ۲۰۰۳ اشاره کرد. در ایران نیز در شهر یامچی میتوان به جایزه ۱۰۰ میلیون تومانی برای یابنده بزرگترین قارچ دنبلان در سال ۱۳۸۹ اشاره نمود که برنده مسابقه با دنبلانی به وزن ۳٫۴kg معرفی شد. روغن دنبلان روغن دنبلان بعنوان جایگزینی ارزان قیمت دنبلان، برای ایجاد طعم و عطر این قارچ، استفاده میشود. اغلب روغنهای دنبلان صرفاً از روغن زیتون و ترکیباتی مانند ۲٫۴ دیتیاپنتان تشکیل شدهاند و نشانی از دنبلان واقعی ندارند. دانیل پترسن (Daniel Patterson) در روزنامه نیو یورک تایمز گزارش کردهاست که اغلب سر آشپزها از شنیدن این موضوع که «روغن دنبلان شامل دنبلان نیست»، متعجب میشوند.[۱۸] خواص دنبلان این گیاه دارای ترکیبات شیمیایی همچون: آب پروتئین چربی قند و مواد نشاسته ای کلسیم فسفر آهن پتاسیم تیامین رایبوفلاوین نیاسین است.[۱۹] مهمترین خواص این گیاه عبارتند از: ملین است نیروی جنسی را افزایش میدهد مقوی معده است برای قطع اسهال خونی و ساده مفید است خون ریزیهای داخلی را متوقف میکند.[۱۹] منابع Ascomycota پPezizomycotina Pezizomycetes Pezizales Tuberaceae احمدی، علیرضا، محمدی گلتپه، ابراهیم و مقیمیان، غلامرضا، کشت قارچ دنبلان زیرزمینی خوراکی (توبر)، ناشر: آوای نور، شابک:۹۷۸-۹۶۴-۵۸۱۹-۷۵-۸ English translation لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ دنبلان. Sahih al-Bukhari, volume 7, number 609. http://www.loghatnaameh.org/dehkhodasearchresult-fa.html?searchtype=0&word=2K/Zhtio2YTYp9mG Simpson J, Weiner E.(eds) (1989) Oxford English Dictionary, 2nd edition, Clarendon Press, ISBN 0-19-861186-2http://www.asriran.com/fa/news/391510/خواص-گران-قیمت-دنبلان-کوهی ↑ به:۱۹٫۰ ۱۹٫۱ wikiwook. «قارچ دنبلان و خواص آن». ویکی ووک / زندگی آگاهانه لحظاتی شاد و آرام.رتبه | نام کوه | شهرستان | استان | ارتفاع (متر) | ناحیه |
---|---|---|---|---|---|
۱ | دنا | دنا | کهگیلویه و بویراحمد | ۴۴۰۹ | زاگرس جنوبی |
۲ | زردکوه | کوهرنگ | چهارمحال و بختیاری | ۴۲۲۱ | زاگرس مرکزی |
۳ | اشترانکوه | دورود | لرستان | ۴۱۵۰ | زاگرس مرکزی |
۴ | قالی کوه | الیگودرز | لرستان | ۴۰۵۵ | زاگرس شمال مرکزی |
۵ | شاهانکوه | فریدونشهر | اصفهان | ۴۰۴۰ | زاگرس مرکزی |
۶ | کوه تمندر | الیگودرز | لرستان | ۳۹۰۰ | زاگرس مرکزی |
۸ | دالانکوه | فریدن | اصفهان | ۳۹۱۵ | زاگرس شمال مرکزی |
۹ | کوه گره | اقلید | فارس | ۳۹۹۰ | زاگرس جنوبی |
۱۰ | کوه هزار دره | لردگان | چهارمحال و بختیاری | ۳۸۸۰ | زاگرس جنوب مرکزی |
11 | کوه یال کبود | نهاوند | همدان | 3650 | زاگرس مرکزی |
12 | کوه ولاش | خرم آباد | لرستان | 3630 | زاگرس مرکزی |
13 | کوه کلار | شهرستان بروجن | چهارمحال و بختیاری | ۳۶۲۹ | زاگرس شرقی مرکزی |
14 | کوه پراو | شهر کرمانشاه | کرمانشاه | ۳۴۰۵ | زاگرس شمالی |
۱۵! |کوه تشگرد||شهرستان جاجی آباد||استان هرمزگان||۳۶۲۹ || زاگرس جنوبی شرقی |-
زندگی
نخستین انسانها
بهطور کلی در هزاره سوم، دوم و اول قبل از میلاد، دامنههای شرقی و غربی زاگرس و زاویه جنوب غربی ایران یکی از مراکز مهم تجمع اقوام گوناگون در جهان بودهاست که دارای نژادی مشترک، فرهنگ و تمدنی مشابه با حکومتهای تقریباً مهم بودهاند که در رأس آنها ایلام قرار داشت.[۱۷]
نتیجهٔ تحقیقات بر روی استخوانهای کشاورزان نخستین در منطقهٔ زاگرس ایران نشان میدهد دیانای کشاورزان باستان اهل زاگرس بیش از همه به زرتشتیهای ایران و ساکنان امروز افغانستان، پاکستان و ایران شباهت دارد و خیلی متفاوت از مردمانی است که زراعت را از ترکیه به اروپا بردند. تفاوت شگفتانگیز ژن کشاورزان اولیه ساکنان شرق و غرب هلال حاصلخیز که تا پیش از این تصور میشد از یک نژاد هستند به عنوان دستاورد این پژوهش توسط یک تیم بینالمللی در نشریه ساینس منعکس شدهاست.[۱۸]
ساکنان امروز
کوهها، کوهپایهها و دامنههای منطقهٔ زاگرس و نزدیک به آن، اقامتگاه و مسکن بخشهای قابل توجهی از جمعیت ایران را تشکیل میدهند، علاوه بر لرها و کردها که ساکنین اصلی زاگرس هستند اقلیتهای قومی، و تعداد قابل توجهی از مسیحیان آشوری،ترکها، و نیز گروههای قبیلهای قشقایی ساکنان کنونی این منطقه هستند.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
- ↑ [۱]
- ↑ هرودوت، فصل ۷٫۸۵
- ↑ نویسنده نام منابع خود را Ptolemeus, Polybios, Plinius, Strabo معرفی مینماید.
- ↑ ایران از آغاز تا اسلام ترجمهٔ دکتر معین صفحهٔ ۸۸
- ↑ تاریخ هرودت, ترجمه هدایتی صفحات ۵ و ۱۰ و ۲۱۱
- ↑ (ترجمه کشاورز صفحه ۲۴۸)
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ مردانی، محسن و رضایی، علیرضا. «لرزه خیزی، لرزه زمینساخت زاگرس». پایگاه ملی دادههای علوم زمین کشور. دریافتشده در ۱۳۹۱/۳/۷. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «جایگاه و ویژگیهای زمینشناسی استان لرستان». پایگاه ملی دادههای علوم زمین کشور. دریافتشده در ۱۳۹۱/۳/۷. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «معرفی دورود». 1.بهمن.1397. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «اشترانکوه کجاست». 1.بهمن.1397. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «پایتخت طبیعت ایران را بشناسیم/ مجموعه ای ناب از شگفتی و زیبایی». 1.بهمن.1397. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ خبرگزاری ویبنا
- ↑ میرمحمدی، جغرافیای تاریخی فریدن.
- ↑ «کوه گرین در استان لرستان، وبگاه وفاق». دریافتشده در ۸-۰۱-۱۳۹۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «Zagros Mountains». Peakbagger.
- ↑ فریده غلامرضایی. «تمدن در دامنههای زاگرس مرکزی در لرستان». از پارامتر ناشناخته
|وبگاه=
صرف نظر شد (|وبگاه=
پیشنهاد میشود) (کمک) - ↑ بیبیسی فارسی
- ↑ https://www.britannica.com/place/Zagros-Mountains