استان هرمزگان

استان هرمزگان
استان
مختصات: ۲۷°۰۶′ شمالی ۵۶°۰۰′ شرقی
کشور	ایران
منطقه	منطقهٔ ۲
مرکز	بندرعباس
شهرستان‌ها	۱۳
حکومت
• استاندار	محمد آشوری تازیانی
• نمایندگان در مجلس شورای اسلامی ‏	۵ نماینده ‏
• نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری ‏	۱ نماینده
مساحت
• کل	۷۰٫۶۹۷ کیلومتر مربع (۲۷٫۲۹۶ مایل مربع)
جمعیت  (۱۳۹۵)
• کل	۱٫۷۷۶٫۴۱۵
• تراکم	۰٫۰۲۵/کیلومتر مربع (۰٫۰۶۵/مایل مربع)
منطقهٔ زمانی	یوتی‌سی +۳:۳۰ (ساعت رسمی ایران)
کد ایزو ۳۱۶۶	IR-22
زبان‌های رایج در ایران	فارسی (گویش‌های گرمسیری) لارستانی (اَچُمی) بخش کوچکی به زبان بلوچی و عربی خلیجی
HDI (۲۰۲۱)	0.745 بالا · بیست و چهارم

استان هرمزگان یکی از استان‌های مهم ایران است که در زمینه‌های گردشگری، نظامی، ژئوپلیتیک، تجاری و گردشگری دریایی نقش برجسته‌ای دارد. این استان از ظرفیت‌های بالایی در تجارت، کشاورزی، صنعت و اقتصاد دریایی برخوردار است.

مرکز استان شهر بندرعباس است و از دیگر شهرهای مهم آن می‌توان به میناب، قشم، کیش و بندرلنگه اشاره کرد. هرمزگان از شمال و شمال‌شرقی با استان کرمان، از شمال و شمال‌غربی با استان فارس، از غرب با استان بوشهر و از شرق با استان سیستان و بلوچستان هم‌مرز است. در جنوب نیز آب‌های خلیج فارس و دریای مَکُران در نواری به طول حدود ۹۰۰ کیلومتر سواحل این استان را دربر گرفته‌اند.

این استان در منطقهٔ ۲ کشور قرار دارد و جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۱ میلیون و ۷۷۶ هزار نفر بوده است.

استان هرمزگان از طریق مسیرهای زمینی با استان‌های بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و از طریق راه‌آهن به شبکهٔ سراسری ریلی کشور متصل است. همچنین با در اختیار داشتن فرودگاه‌های بین‌المللی بندرعباس، کیش، بندرلنگه و قشم، ارتباط هوایی این استان با نقاط مختلف ایران و جهان برقرار است.

هرمزگان از نظر درآمدزایی و ظرفیت اقتصادی در میان پنج استان پردرآمد ایران جای دارد، اما متأسفانه در زمینهٔ تخصیص بودجهٔ دولتی در رتبهٔ بیست‌و‌چهارم کشور قرار گرفته است.

هرمزگان یکی از قطب‌های تولید میوه‌های گرمسیری کشور، به‌ویژه انبه و موز محسوب می‌شود و همواره در میان سه استان برتر ایران در این زمینه قرار دارد. همچنین از نظر گردشگری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ جزایر کیش، قشم و هرمز از مهم‌ترین مقاصد گردشگری این استان به‌شمار می‌آیند.

پیشینه

استان هرمزگان تا سال ۱۳۱۶، بخشی از ایالت بندرها و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر بود. در آبان‌ماه ۱۳۱۶ و بر پایهٔ قانون تقسیمات کشوری، ایران به شش استان اصلی شامل شمال‌غرب، غرب، شمال، شمال‌شرق، جنوب و مَکُران تقسیم شد. در آن زمان، شهر بندرعباس که با نام عباسی شناخته می‌شد، بخشی از استان جنوب به‌شمار می‌آمد.

در دی‌ماه همان سال، تقسیمات تازه‌ای انجام گرفت و کشور به ده استان تقسیم شد. در این تقسیم‌بندی، استان هشتم با مرکزیت کرمان شامل شهرستان‌های کرمان، بم، بندرعباس، خاش و چند شهر دیگر بود. بخش‌های میناب، قشم و جاسک نیز زیرمجموعهٔ فرمانداری بندرعباس قرار گرفتند. در مقابل، شهرستان‌های غربی استان مانند بندرلنگه، بستک و گاوبندی (پارسیان امروزی) به‌عنوان سه بخش از توابع شهرستان لار، جزو استان هفتم با مرکزیت شیراز محسوب می‌شدند.

تا سال ۱۳۳۹، نام استان‌ها به همان شکل عددی (استان یکم، دوم و …) باقی ماند. پس از آن، بر اساس پیشینهٔ تاریخی مناطق، تقسیمات کشوری تغییر یافت و چند فرمانداری کل تشکیل شد که یکی از آن‌ها فرمانداری کل بندرها و جزایر دریای مکران با مرکزیت بندرعباس بود.

در سال ۱۳۳۲، بندرلنگه به شهرستان تبدیل شد و بخش‌های بستک، گاوبندی، شیبکوه و جزایر کیش و حومه زیرمجموعهٔ آن قرار گرفتند. در سال ۱۳۳۴ نیز میناب به شهرستان ارتقا یافت و با بخش‌های رودان، سیریک و حومه دوران جدید سیاسی خود را آغاز کرد. همچنین، بخش‌های فین و خمیر به شهرستان بندرعباس افزوده شدند و از مجموع شهرستان‌های بندرعباس و میناب، فرمانداری کل بندرها و جزایر بحر مکران شکل گرفت.

در سال ۱۳۴۶، دو فرمانداری کلِ بندرها و جزایر دریای مکران و بندرها و جزایر خلیج فارس منحل شدند و به جای آن‌ها استان بندرها، جزایر و سواحل خلیج فارس و دریای مکران با مرکزیت بندرعباس تأسیس شد. در آن زمان، شهرهای چابهار و بوشهر نیز در محدودهٔ این استان ساحلی قرار داشتند.

در نهایت، در سال ۱۳۵۵، به پیشنهاد وزیر کشور و با تصویب هیئت وزیران، نام استان ساحلیِ بندرها و جزایر خلیج فارس و دریای مکران به استان هرمزگان تغییر یافت.

در نامهٔ وزیر کشور به استاندار وقت آمده بود که:

«واژهٔ هرمزگان به مناسبت نام هرمز و به‌دلیل موقعیت ویژهٔ تنگهٔ هرمز که برای ایران ارزشی حیاتی دارد، و نیز به سبب جایگاه جغرافیایی این استان که به‌طور کامل در مقابل تنگهٔ هرمز واقع شده است، انتخاب شده است.»

تقسیمات کشوری

استان هرمزگان دارای ۱۳ شهرستان، ۳۹ بخش، ۸۸ دهستان و ۵۰ شهر است:

ردیف	نام شهرستان	مرکز شهرستان	سال تأسیس	جدا شدن از شهرستان یا استان	مساحت شهرستان (Km²)	جمعیت مرکز شهرستان ۱۳۹۵	جمعیت شهرستان ۱۳۹۵
۱	بندرعباس	بندرعباس	۱۳۱۶	استان هشتم	۱۰٬۱۲۹	۵۲۶٬۶۴۸ نفر	۶۸۰٬۳۶۶ نفر
۲	بندرلنگه	بندرلنگه	۱۳۲۹	بندرعباس	۷٬۷۷۳	۳۰٬۴۳۵ نفر	۱۵۹٬۳۵۸ نفر
۳	میناب	میناب	۱۳۳۹	بندرعباس	۵٬۲۶۴	۷۳٬۱۸۰ نفر	۲۵۹٬۲۲۱ نفر
۴	قشم	قشم	۱۳۵۵	بندرعباس	۱٬۵۹۶	۴۰٬۶۷۸ نفر	۱۴۸٬۹۹۳ نفر
۵	ابوموسی	ابوموسی	۱۳۶۱	بندرلنگه	۷۰	۴٬۲۱۳ نفر	۷٬۴۰۲ نفر
۶	جاسک	بندر جاسک	۱۳۶۲	بندرعباس	۱۰٬۹۳۳	۱۶٬۸۶۰ نفر	۵۸٬۸۸۴ نفر
۷	رودان	دهبارز	۱۳۶۸	میناب	۳٬۱۲۷	۳۶٬۱۲۱ نفر	۱۲۴٬۵۲۲ نفر
۸	حاجی‌آباد	حاجی‌آباد	۱۳۷۰	بندرعباس	۹٬۴۵۹	۲۸٬۹۷۷ نفر	۶۹٬۶۲۵ نفر
۹	بستک	بستک	۱۳۷۹	بندرلنگه	۵٬۵۶۵	۹٬۹۵۹ نفر	۸۰٬۴۹۲ نفر
۱۰	پارسیان	پارسیان	۱۳۸۳	بندرلنگه	۱٬۶۲۹	۱۸٬۰۴۵ نفر	۵۰٬۵۹۶ نفر
۱۱	خمیر	بندر خمیر	۱۳۸۴	بندرعباس	۳٬۹۱۱	۱۵٬۳۲۰ نفر	۵۶٬۱۴۸ نفر
۱۲	سیریک	سیریک	۱۳۸۶	میناب	۲٬۳۳۳	۵٬۱۳۷ نفر	۴۵٬۷۲۳ نفر
۱۳	بشاگرد	سردشت	۱۳۸۷	جاسک	۸٬۸۴۱	۱٬۷۲۵ نفر	۳۵٬۰۸۵ نفر

جزایر

استان هرمزگان دارای چهارده(۱۴) جزیره مسکونی است که عبارت‌اند از:

• جزیره قشم
• جزیره ابوموسی
• جزیره کیش
• جزیره لاوان
• جزیره هندرابی
• جزیره شیدور (ماران)
• جزیره لارک
• جزیره هرمز
• جزیره هنگام
• جزیره تنب بزرگ
• جزیره تنب کوچک
• جزیره سیری
• جزیره فرور بزرگ

جزایر غیر مسکونی:

• جزیره زرکوه
• جزیره آریانا
• جزیره فرور کوچک

شهرستان بندرعباس

کلان‌شهر بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، امروزه یکی از مهم‌ترین کلان‌شهرهای ایران و قطب اصلی فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و تجاری در جنوب کشور است. این شهر در انتهای خلیج فارس و در نقطهٔ اتصال شاهراه خلیج فارس و دریای عمان واقع شده و نقشی کلیدی در زمینهٔ صادرات و واردات کشور ایفا می‌کند.

از مهم‌ترین زیرساخت‌ها و تأسیسات ملی مستقر در بندرعباس می‌توان به بندر شهید رجایی (بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران)، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس، کشتی‌سازی خلیج فارس، فولاد هرمزگان، کارخانه سیمان هرمزگان، پالایشگاه گاز سرخون و قشم و نیروگاه حرارتی بندرعباس اشاره کرد.

مردم شناسی

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اقوام استان هرمزگان
قومیت			درصد
فارس			۸۵٫۱۰٪
بلوچ			۵٫۹٪
عرب			۵٪
شمالی			۱٫۵٪
لر			۰٫۹٪
کرد			۰٫۶۰٪
ترک‌زبان			۰٫۵٪
سایر و بدون جواب			۰٫۵٪

ترکیب زبانی استان هرمزگان language percent فارسی (گویش بندری)   ۵۹٫۲۵٪ فارسی معیار   ۱۲٫۲۶٪ لارستانی (اچمی)   ۸٫۷۲٪ بلوچی   ۷٫۳۱٪ عربی   ۲٫۰۰٪ بشکردی   ۱٫۶۳٪ گویش‌های منطقه فارس   ۱٫۵۵٪ سایر, آمیخته   ۷٫۲۷٪

جمعیت

جمعیت استان هرمزگان، در سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱،۷۷۶،۴۱۵ نفر بوده است. این استان علاوه بر اینکه از جمعیت جوان و رشد جمعیت به‌نسبت بالایی برخودار است، به سبب وجود شهر‌هایی همچون بندرعباس، کیش و قشم مهاجر پذیر نیز هست همین عوال سبب شده رشد جمعیت در این استان بالا باشد.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۸۵	۱٬۳۶۵٬۳۷۷	—
۱۳۹۰	۱٬۵۷۸٬۱۸۳	۱۵٫۶٪+
۱۳۹۵	۱٬۷۷۶٬۴۱۵	۱۲٫۶٪+
۱۴۰۳	۲٬۰۲۰٬۰۰۰	۱۳٫۷٪+

موقعیت اقتصادی

ازجمله فعالیت‌های رایج مردم هرمزگان زمینه‌های کشاورزی، ماهیگیری و بازرگانی است. منطقه میناب و رودان منطقه فارغانات زراعت و باغداری (نارنگی مرغوب، ذرت و گندم، نخل خرمای پیارم) به‌عنوان قطب‌های کشاورزی استان به‌شمار می‌آید.

پنجشنبه بازار میناب

این استان همچنین دارای معادنی از قبیل نفت، گاز، کرومیت، فولاد، آلومینیوم، خاک‌سرخ و … است. در ضمن هرمزگان در زمینه حمل و نقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی برجسته‌ای برخوردار است. جزایر کیش و قشم به‌عنوان مناطق آزاد تجاری از لحاظ اقتصادی برای این استان سود سرشاری را به دنبال دارند. همچنین بندر شهید رجایی بزرگ‌ترین بندر بازرگانی و گمرک دنیا دروازهٔ ورود کالا به ایران می‌باشد، با این اوصاف می‌توان بندرعباس را پایتخت اقتصادی دنیا نامید که اقتصاد دنیا به آن وابسته است

فرهنگ

بافت جمعیتی استان تنوع فراوانی دارد. از شرق با فرهنگ و سنن بلوچ‌ها شروع می‌شود و پوشش مردم به‌خصوص زنان بسیار شبیه بلوچ‌ها است و در مرکز استان بیشتر از فرهنگ بومی خود و لباس آن‌ها بیشتر فرنگی است، زنان پوشش مشهور بندری، لباسی با پارچه‌های رنگی شاد قرمز سبز زرد و آبی و بیشتر زری بافی شده و برای مردها کپره، آف، لنگوته و سُواس با عنوان لباس محلی وجود دارد؛ ناخداها، ملوانان و صیادان نیز دو نوع پیراهن ویژه مهمانی و کار داشتند، لباس مهمانی (پلوخوری) به‌طور معمول از رنگ سفید و حریر یا ململ نازک درجه یک انتخاب می‌کردند و برای کار نیز پیراهن بلند بود و ملوانان در هنگام زمستان برای کارکردن از پارچه‌های کلفت رنگی و راه راه استفاده می‌کردند و در غرب و جزایر استان فرهنگ عربی و بومی (بندری) دیده می‌شود که مردان دشداشه یا همان کندوره همراه با چفیه و عقال یا به صورت دستار دیده می‌شود. فرهنگ مردم هرمزگان حکایت از رشد، تکامل، اختلاط و تنوع بسیار دارد ازجمله خطه شمال هرمزگان که در آخرین رشته کوه زاگرس (کوه فارغان قله تشگرد ۳۲۶۲ متر) هست و مردمی با گویش فارغنی صحبت می‌کنند. آیین‌ها، افسانه‌ها و اعتقاداتی که از قلهٔ کوه‌ها تا حضور دریا و صیادان را دربرگرفته است، بر این چهارراه فرهنگی می‌توان از همهٔ اقوام، ملت‌ها و ادیان آمده و رفته چیزهای بسیار بر جای مانده یافت. پس باید با ضرب دهل‌ها و نقش لباس همراه شد و به تماشای زار و عضوا نشست تا تاریخ دیرینهٔ فرهنگ و تمدن هرمزگان را که حکایت مردم دیرزی این دیار وهم نشینی آنان با مهاجران از دور آمده را دریافت. همچنین شماری از مردم این استان از ایرانیان آفریقایی‌تبار (حبشیه) هستند.البته در شهر مهاجرپذیری مثل بندرعباس، به‌دلیل موقعیت بازرگانی آن، از همه جای ایران افراد زیادی ساکن هستند.

حیات جانوری

جانوران خشکی

به‌دلیل تنوع ناهمواری‌ها در استان هرمزگان می‌توان به گونه‌های جانوری گرمسیری مانند کمنزیل، شتر، بزمجه اشاره کرد. در کنار گونه‌های سردسیری کوهستانی مانند قوچ و پلنگ در کوه (تشگرد فارغان) گونه صحار تورانی وایرانی و بارش برف در هر سال در فارغان و بخون در قسمت شمالی مشاهده نمود. علاوه بر این، نزدیکی قله تشگرد فارغان۳۲۶۰ متربه دریا، سبب پیدایش گونه‌هایی از جانوران نظیر عقاب ماهیگیر، جبیر، چشم‌سفید هندی، دارکوب بلوچی، لاک‌پشت پوزه عقابی، دلفین، خرس سیاه آسیایی شده است.

حمل‌ونقل

شبکه راه‌های زمینی

عمده راه‌های زمینی هرمزگان عبارتند از:
بندرعباس ـ بندرلنگه-پارسیان-بوشهر
بندرعباس-گهکم-داراب-شیراز
بندرعباس-بستک-لاربندرعباس-جهرم-شیراز
بندرعباس-حاجی‌آباد-سیرجان-کرمان
بندرعباس-رودان-کهنوج-کرمان
بندرعباس-میناب-جاسک-چابهار
بندرعباس-لار-جهرم-شیراز بندرعباس-شمیل-گجگ پشتکوه

با بازگشایی جاده پشتکوه بخش شمیل بسیاری از مسیرها به استان‌های دیگر کوتاه می‌شود

شبکه راه‌آهن

ریل‌گذاری اولین شبکه راه‌آهن استان در زمستان ۱۳۷۳خورشیدی به پایان رسید. عملیات ریل‌گذاری این شبکه از بافق تا بندرعباس به طول۷۰۰ کیلومتر با اعتباری افزون بر ۱۶۴ میلیارد ریال اجرا شد. باند دوم مسیر بافق به بندرعباس در سال۱۳۹۱ توسط رئیس‌جمهور محمود احمدی‌نژاد افتتاح شد.
هم‌اکنون مسیر ریلی شیراز-جهرم-لار-بندرعباس در دست ساخت است.

فرودگاه‌ها

استان هرمزگان با توجه به موقعیت راهبردی‌اش دارای چندین فرودگاه بین‌المللی و داخلی است که هر روز در آن‌ها پروازهای بسیاری به نقاط مختلف ایران و منطقه انجام می‌شود.

• فرودگاه بین‌المللی بندرعباس
• فرودگاه بین‌المللی قشم (دِیْرستان)
• فرودگاه بین‌المللی کیش
• فرودگاه بین‌المللی بندرلنگه
• فرودگاه ابوموسی
• فرودگاه لاوان
• فرودگاه جاسک
• فرودگاه سیری
• فرودگاه هندورابی
• فرودگاه تنب بزرگ
• فرودگاه بستک (غیرفعال)
• فرودگاه میناب (غیرفعال)
• فرودگاه پارسیان (غیرفعال)

حمل‌ونقل دریایی

دریایی بندرلنگه به امارات عربی

بندر چارک به جزیره کیش

اسکله بندر پهل به لافت (جزیره قشم)

بندرعباس به شهرستان قشم

بندرعباس به جزیره هرمز

نگارخانه

• 
  بندرعباس

جستارهای وابسته

• فهرست شهرستان‌های استان هرمزگان
• فهرست بخش‌های استان هرمزگان
• فهرست شهرهای استان هرمزگان
• فهرست جزایر استان هرمزگان
• فهرست چشمه‌ها و مراکز آب درمانی استان هرمزگان
• فهرست رودخانه‌های استان هرمزگان
• فهرست بادهای استان هرمزگان
• فهرست کوه‌های استان هرمزگان
• فهرست نقاط دیدنی استان هرمزگان
• اصطلاحات جغرافیایی در هرمزگان
• شهرک‌های صنعتی هرمزگان
• بادباوری در هرمزگان
• صنایع‌دستی (هرمزگان)
• جغرافیای طبیعی و اقلیمی استان هرمزگان
• جغرافیای تاریخ استان هرمزگان
• نشریه‌های هرمزگان
• ویکی‌پدیا:فهرست یادمان‌های ملی ایران/هرمزگان

پانویس

۲۴. |^ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/10/23/247549/. ایسنا ۲۰۱۳

منابع

• الوحیدی الخنجی، حسین بن علی بن احمد، «تاریخ لنجه»، چاپ دوم، دبی: دارالأمة للنشر والتوزیع، ۱۹۸۸ میلادی.
• محمد صدیق، عبدالرزاق، «صهوة الفارس فی تاریخ عرب فارس»، چاپ اول، شارجه: چاپ خانه المعارف، ۱۹۹۳ میلادی.
• محمدیان، کوخردی، محمد، «شهرستان بستک و بخش کوخرد» ، ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
• العصیمی، محمد بن دخیل، عرب فارس، چاپ اول، دمام (عربستان سعودی): انتشاراتی الشاطیء الحدیثة، ۱۴۱۸ هجری قمری.
• حاتم، محمد بن غریب، تاریخ عرب الهولة، چاپ اول، قاهره: دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۹۷ میلادی.
• الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَة اِسلامِیةَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعة الثالثة، دبی: سنة ۱۹۹۷ للمیلاد.
• کامله، القاسمی، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجة) مکتبة دبی للتوزیع، الامارات:، چاب دوم، انتشار سال ۱۹۹۳ میلادی. (به عربی).
• هرمزگان، ناشر:اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان هرمزگان، زیر نظر همایون امیرزاده، سال ۱۳۸۸ خورشیدی.
• محمدیان، کوخردی، محمد، “ (به یاد کوخرد) “، ج۱. ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
• Peter Jackson and Lawrence Lockhart (Ed) (1986), Vol. 6th, The Cambridge History of Iran: Cambridge University Press
• القاسمی، کامله، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجة) مکتبة دبی للتوزیع، الامارات: الطبعة الثانیة عام ۱۹۹۳ للمیلاد
• ذکرت هرمزجان فی واحد من اهم المراجع الاجنبیة التاریخیة عن ایران فی سنة ۱۶۴۹ للمیلاد، وهو کتاب: (کامبریدج عن تاریخ ایران)، فی المجلد السادس.
• بختیاری، سعید، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران [Atlas Gitashenasi Ostanhai Iran] (Gitashenasi Province Atlas of Iran)
• راهنمای مفصل ایران

پیوند به بیرون

• استانداری هرمزگان
• تقسیمات استانی استان هرمزگان
• آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن هرمزگان ۱۳۸۵