شهرستان دزفول

شهرستان دزفول
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	خوزستان
مرکز	دزفول
نام‌های پیشین	دزفیل، دزپیل
سال شهرستان شدن	۱۳۲۵
مردم
جمعیت	۴۴۳٬۹۷۱ نفر در سال ۱۳۹۵
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۴٫۷۶۲ کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	061
شهرها
دزفول، شهرامام، صفی‌آباد، سالند، میانرود، سیاه منصور، حمزه ،شمس اباد
تعداد بخش‌ها
بخش مرکزی، بخش سردشت، بخش چغامیش، بخش شهیون

شهرستان دِزفول، از شهرستان‌های استان خوزستان در جنوب غربی ایران است. شهرستان دزفول با مساحت ۴۷۶۲ کیلومتر مربع بین ۴۸ درجه و۲۰ دقیقه تا ۴۸ درجه و۳۱ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است و بین ۳۲ درجه و۷۵ دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به استان لرستان، از غرب به شهرستان اندیمشک از شرق به استانهای چهار محال بختیاری از جنوب شرقی به شهرستان مسجد سلیمان و از جنوب به شهرستان‌های شوشتر و گتوند و از جنوب غربی به شهرستان شوش محدود می‌شود.

جمعیت

جمعیت شهرستان دزفول با روندی رو به افزایش بر اساس آخرین سرشماری ۴۲۳۹۷۱ نفر، سی مین شهرستان پرجمعیت کشور و دومین شهرستان پرجمعیت خوزستان می‌باشد.

زبان

گويش دزفولي گويش اصلي و رايج در شهرستان دزفول است. مردم بومي شهر دزفول به گويش دزفولي سخن مي گويند که با ساير گويش هاي خوزی در بخش هايي از استان خوزستان در ارتباط است. گويش دزفولي شامل دو لهجه عمدهٔ حیدرخانه و صحرابدری است. لهجهٔ غالب دزفول حیدرخانه است که به عنوان مثال فعل «مُردَم» را به صورت «مُردُم» تلفظ می‌کنند.^{[نیازمند منبع]}

در روستاها و شهرک هاي اطراف و برخی مناطق شهری دزفول به گويش لري بختیاری و مقدار اندکی هم به زبان لری بالاگریوه ای سخن می‌گویند. اين شهرستان از گذشته بخشي از منطقه قشلاقي ايل بختياري بوده است. علاوه بر اين در چند سال گذشته با کوچ عشایر و مردم دیگر شهرهای همجوار از جمله اندیمشک به شهر دزفول این مهاجرین به زبان لری سخن می گویند. مردم بخش‌های سردشت و شهیون و بخش‌هایی از شهر دزفول به لری بختیاری تکلم میکنند. 

گويش دزفولي و گويش بختياري همچون ساير گويش هاي خوزي و لري ريشه در فارسي ميانه دارند و از اين جهت داراي شباهت هايي هستند که اين اشتراکات تا حدود زيادي فهم اين گويش ها را براي يکديگر ممکن مي سازد. علاوه بر اين در اثر مجاورت و همزيستي طولاني مدت، هر يک از اين گويش ها تاثيراتي و اقتباس هايي را از گويش هاي همجوار پذيرفته اند.

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۹۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:

بخش‌ها

• بخش سردشت
• بخش چغامیش
• بخش مرکزی شهرستان دزفول
• بخش شهیون

شهرها

• چغامیش
• حمزه
• سالند
• شمس‌آباد
• دزفول
• صفی‌آباد
• میانرود
• سیاه‌منصور
• شهر امام

دهستان‌ها

• دهستان احمدفداله
• دهستان امامزاده سیدمحمود
• دهستان چغامیش
• دهستان خیبر
• دهستان سردشت
• دهستان سیدولی الدین
• دهستان شمس‌آباد
• دهستان شهی
• دهستان قبله ای
• دهستان ماهوربرنجی
• دهستان دره کاید

اقلیم‌شناسی

آب و هوا

شهرستان دزفول دارای زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای بوده و زیستبوم سرسبز آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار بسیار دلپذیر است. این شهرستان با زیستبوم زیبای جلگه‌ای-کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران است. گرم‌ترین و سردترین ماه‌های سال این شهرستان به ترتیب تیر و دی می‌باشند. بررسی یک دوره آماری آب و هوایی نشان دهنده آن است که حداقل درجه حرارت شهرستان دزفول ۲/۱۹ درجه و حداکثر آن ۶/۴۵ درجه سانتیگراد می‌باشد. وجود رودخانه دز در این شهرستان سبب شده که این شهرستان دارای زمین‌های حاصلخیز خوبی باشد. رودخانه دز در چند کیلومتر بعد از دزفول به رودخانه کارون می‌ریزد که این رودخانه از رودخانه‌های پرآب استان خوزستان است و نام دزفول نیز از اسم همین رود گرفته شده‌است.

رودها

مهمترین رودخانه دزفول، رود دز می‌باشد که از کوه‌های زاگرس در استان لرستان سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از سد دز و حدود ۲۰ کیلومتر وارد شهرستان دزفول می‌شود که و تاکنون ۵ پل بر روی آن ساخته شده‌است. رودخانه فصلی ماهور برنجی نیز از دیگر رودخانه های دزفول می باشد.

کوه‌ها

سالن کوه به ارتفاع ۲۶۵۰ متر

ارتفاعات دزفول در مناطق شمال و شمال شرقی شهرستان و در بخش سردشت و شهیون واقع شده‌اند. مرتفع‌ترین قله در محدوده شهرستان دزفول، سالن کوه با ارتفاع بیش از ۲۶۰۰ متر می‌باشد. کوه‌های دزفول عبارتند از:

• کوه کینه زا به ارتفاع ۲۹۲۰ متر در منطقه احمد فداله
• کوه سالِن به ارتفاع ۲۶۵۰ متر
• لنگر کوه به ارتفاع ۲۴۵۰ متر
• کوه‌های هفت تنان به ارتفاع ۲۰۰۰ متر
• کوه کیماس به ارتفاع ۱۹۰۰ متر
• کوه‌های کرناس به ارتفاع ۱۷۳۰ متر
• کوه سگریون به ارتفاع ۱۶۵۰ متر در منطقه شهیون
• کوه سه ترون به ارتفاع ۱۶۰۰ متر در منطقه سردشت
• کوه دژ ممدلی خان به ارتفاع ۱۵۵۰ متر

دیواره‌های عظیم هفت‌تنان و لنگر کوه و دیواره‌های قلعه شاداب و دژ ممدلی خان مناسب‌ترین محل‌ها برای دیواره نوردی و سنگ نوردی حرفه‌ای است که تاکنون ناشناخته مانده‌اند.

دره‌ها

دره‌های طویل و عمیق از جاذبه‌های دیگر این شهرستان دزفول می‌باشند. طول این دره‌ها بالغ بر ۳۵ تا ۴۰ کیلومتر با دیواره‌های بسیار رفیع حدود ۲۵۰–۲۰۰ متر بوده و با انبوه درختان انگور، انجیر وحشی، برگ‌های شاووشان، آبشارها و آب چکان‌ها جلوه بسیار زیبایی به این دره‌ها داده‌است که چشم هر بیننده‌ای را محو تماشای خود می‌سازد. برخی ازین دره‌ها عبارتند از:

• دره کول خرسان (دره ارواح): دره‌ای شگفت در ۲۵ کیلومتری شهرستان دزفول و در جاده این شهر به سمت شهیون نرسیده به بیشه بزان قرار دارد. در فصل گرم تابستان درون این دره می‌توانید دمای زیر ۲۰ درجه را تجربه کنید. جوشیدن چشمه‌های دیواره‌ای این دره به یک دره شگرف تبدیل نموده‌است. این دره دارای آب دائمی، آبشار، ابچکان، بیشه زار و انواع روییدنی‌های خاص منطقه می‌باشد.

کول در زبان محلی به معنی دره است. مسیر ورودی دره پوشیده از درختان کنار یا سدر و نیز قسمتی پوشیده از نخل است. با گذر از پستی و بلندی‌های بسیار وارد تنگه زیبای کول خرسون قرار دارد. دهانه تنگه مملو از برگ‌های زیبای پرسیاووشان است. با برداشتن هر قدم جلوه‌های زیبا و متفاوتی نمایان می‌شود. گاه تنگه آنقدر باریک می‌شود که فقط امکان عبور یک نفر را دارد. دیواره‌های دو طرف گاهی در بالای سر به هم می‌رسند و گاه فقط روزنه باریکی دیده می‌شود. این دره در نهایت به رودخانه دز منتهی می‌شود و از آنجا با شنا یا قایق می‌توان به خشکی رسید. کول خرسون برای برنامه یک روزه و در فصل تابستان مناسب است.

• دره توبیرون: یکی از دیدنی‌های طبیعی بکر و شگفت‌انگیز شهرستان دزفول در فصول گرم سال دره توبیرون است. دره توبیرون در فاصله حدود ۲۰ کیومتری از شهر در مسیری چند کیلومتری در بخش سردشت قبل از رسیدن به منطقه تنگه سرا در شمال دزفول واقع است. دیواره‌های رفیع آن با ارتفاع بلند که گاه تا بیش از یکصد متر می‌رسد و انبوه درختان انگور، انجیر وحشی، برگ‌های شاووشان، آبشارها و آب چکان‌ها جلوه بسیار زیبایی به این دره‌ها داده‌است که چشم هر بیننده‌ای را محو تماشای خود می‌سازد. این دره حاصل هزاران سال فرسایش آبی حاصل از بارندگی‌های فصلی درحوزه‌های بالاتر و سرازیر شدن تند آبها در کوه و تپه می‌باشند بنحوی که در فصول خشک عمق زیاد دره مانند یک زهکش عمل کرده و آب سفره‌های زیر زمینی را جمع کرده و آب در کف دره جاری می‌شود، به‌طوری‌که در بعضی قسمت‌ها از دیواره و کف دره آب زلال تراوش می‌کند. با وجود گرمای بالای ۴۰ درجه دزفول در این دره باد خنک آرامش خاصی را به میهمانان داده و دمای آن تا ۲۵ درجه و کمتر نیز می‌رسد. این دره دارای دو آبشار است که همراه با طبیعت زیبا مناسب برای گردشگری است. راه دسترسی به این آبشارها ۳۰ کیلومتر جاده آسفالته است.
• دره کول قره احمد
• کول شیرین آب

جاذبه‌های طبیعی

آبشار شوی یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین آبشارهای ایران در رشته‌کوه‌های زاگرس و در منطقه سردشت از توابع دزفول قرار گرفته‌است، که به عنوان یکی از زیباترین ابشارهای کشور در شمال شهرستان دزفول و در منطقه‌ای کوهستانی با طبیعت زیبا قرار گرفته‌است.

عبور رود دز به عنوان یکی از زلال‌ترین و پرآب‌ترین رودهای کشور از میان شهرستان دزفول باعث شده که در ساحل این رود، پارک‌ها و تفریحگاه‌های ساحلی متعددی ساخته شود که از جمله محبوب‌ترین آن‌ها تفریحگاه ساحلی دز (علی کله) است که بخصوص در فصول بهار و تابستان گردشگران زیادی را از سطح شهرستان و شهرستان‌های مجاور به خود جذب می‌کند.

یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی شهرستان دزفول که در منطقه سردشت و شمال دزفول واقع شده، سالن کوه است که علاوه بر وجود جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعی نظیر سیاه چاله، دشت لاله‌های واژگون و غارها و چشمه‌ها مکانی مناسب برای علاقه‌مندان به ورزش کوهنوردی است. همچنین دره هایی مانند کول خرسون توبیرون نیز از دیگر مناطق دیدنی این شهرستان است. از دیگر مکان های گردشگری می توان به قلعه شاداب اشاره کرد . سد دز نیز در این شهرستان واقع گردیده که دریاچه پشت سد نیز از مناطق بکر و دیدنی این شهر محصوب می شود.

از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهرستان دزفول، پارک ملی دز است. این پارک، یکی از پارک‌های ملی ایران به حساب می‌آید که در شمال استان خوزستان و در محدوده شهر میانرود از توابع شهرستان دزفول واقع است. وجود حیات وحش غنی در کنار چشم‌اندازهای زیبا نظیر رودخانه، تالاب، این منطقه را به یکی از چشم‌اندازهای مهم استان خوزستان به ویژه از لحاظ پرنده نگری تبدیل کرده‌است. این جنگل‌ها یکی از زیستگاه‌های مهم گونه نادر گوزن زرد ایرانی است.

نظامی

شهرستان دزفول در یکی از استراتژیکی ترین مناطق ایران قرار دارد. وجود پایگاه چهارم شکاری دزفول ، لشکر 292 زرهی ، توپخانه ، قرارگاه و پادگان قدس ، سایت موشکی هاگ اهمیت این منطقه را نشان می دهد.

یکی از محله های اصیل و قدیمی بنام صحرابدر مغربی

صحرابدر مغربی یکی از محله های کهن شهرستان دزفول هست که از محله قلعه به پایین شهر و از میدان ساعت به پایین شهر تا میدان یونسکو و محله های نزدیک آن را در بر میگیرد.محله پل قدیم که در جنب پل قدیم واقع شده است یکی از محله های صحرابدر مغربی میباشد که تا پیش از انقلاب شخصی بنام دیاغلام دیاحسین یکی از بزرگان و خوانین آن منطقه بوده است و در بین مردم احترام زیادی داشته اداره می‌شده است.

بناها و مساجد کهن محله و منطقه پل قدیم

در منطقه صحرابدر مغربی مساجد و بناهای تاریخی زیادی واقع شده که از جمله آنها میتوان مسجد امام حسین علیه السلام جنوبی،مسجد کج بافان که دو تن از سیصد و سیزده یار خاصه صاحب زمان عج معروف به انصارالمهدی هستند و بقعه متبرکه علی مالک که دو تن از فرزندان مولا علی ع بنام های ابراهیم و عقیل که در نزدیکی پل قدیم هستند نام برد.

بخش‌های شهرستان دزفول

بخش‌های شهرستان دزفول عبارتند از: مرکزی با مرکز بخش دزفول، بخش چغامیش با مرکز بخش چغامیش، سردشت با مرکز بخش سالند و بخش شهیون با مرکز بخش شهیون

شهرهای شهرستان دزفول

شهرهای شهرستان دزفول عبارتند از: دزفول، شهر امام، صفی‌آباد،حمزه،میانرود، سیاه منصور، شمس‌آباد، چغامیش و سالند

روستاهای شهرستان دزفول

دهستان‌های شهرستان دزفول عبارتند از دهستان قبله‌ای، دهستان شمس‌آباد، دهستان چغامیش، دهستان خیبر، دهستان سردشت، دهستان ماهور برنجی، دهستان احمد فداله، دهستان امامزاده سیدمحمود، دهستان دره کاید، دهستان سید ولی الدین، دهستان شهی، اسلام آباد (دزفول)، شیرین آب

جستارهای وابسته

روز مقاومت دزفول