عراق: تفاوت میان نسخه‌ها

ویرایش پیوندها
مختصات: ۳۲°۵۲′۳۰″ شمالی ۴۳°۰۳′۲۰″ شرقی / ۳۲٫۸۷۵۰۰°شمالی ۴۳٫۰۵۵۵۶°شرقی / 32.87500; 43.05556
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
←‏قرون وسطی: افزودن نگاره و منبع
خط ۱۳۳: خط ۱۳۳:
[[ساسانیان]] ایران تحت فرمان [[اردشیر یکم]] توانستند [[امپراتوری اشکانی]] را نابود کنند و عراق را در [[۲۲۴ (میلادی)|سال ۲۲۴ میلادی]] تسخیر کنند. ساسانیان میان [[دهه ۲۴۰ (میلادی)|دهه‌های ۲۴۰]] و [[دهه ۲۵۰ (میلادی)|۲۵۰ میلادی]] به تدریج شهرهای نو آشوری کوچک را نیز مطیع ساختند. در نتیجه این منطقه به مدت چهار سده در اختیار کامل [[امپراتوری ساسانیان]] بود و تبدیل به مرز و آوردگاه نبرد میان ارتش‌های ساسانی و [[امپراتوری روم شرقی]] گردید. جنگ‌های طولانی بین این دو امپراتوری ضعف آن‌ها را به دنبال داشت و در نتیجه زمینه برای [[حمله اعراب به ایران|تسخیر ایران توسط اعراب مسلمان]] آماده شد.
[[ساسانیان]] ایران تحت فرمان [[اردشیر یکم]] توانستند [[امپراتوری اشکانی]] را نابود کنند و عراق را در [[۲۲۴ (میلادی)|سال ۲۲۴ میلادی]] تسخیر کنند. ساسانیان میان [[دهه ۲۴۰ (میلادی)|دهه‌های ۲۴۰]] و [[دهه ۲۵۰ (میلادی)|۲۵۰ میلادی]] به تدریج شهرهای نو آشوری کوچک را نیز مطیع ساختند. در نتیجه این منطقه به مدت چهار سده در اختیار کامل [[امپراتوری ساسانیان]] بود و تبدیل به مرز و آوردگاه نبرد میان ارتش‌های ساسانی و [[امپراتوری روم شرقی]] گردید. جنگ‌های طولانی بین این دو امپراتوری ضعف آن‌ها را به دنبال داشت و در نتیجه زمینه برای [[حمله اعراب به ایران|تسخیر ایران توسط اعراب مسلمان]] آماده شد.


=== قرون وسطی ===
=== پس از اسلام ===
[[پرونده:Abbasid Caliphate and Umayyad Emirate.png|300px|بندانگشتی|راست|[[خلافت عباسی]]]]
پیروزی اعراب بر ساسانیان در میانه‌های [[سده ۷ (میلادی)|سده‌ی ۷ میلادی]] باعث شد تا [[اسلام]] در عراق برپا شود. در این زمان اعراب و [[کردها]] در دسته‌های بزرگ به این منطقه مهاجرت کردند. بعدها هنگامی که [[علی]]، پسرعمو و داماد [[پیامبر اسلام]] چهارمین [[خلیفه]] از میان [[خلفای راشدین]] شد پایتخت خود را به [[کوفه]] انتقال داد. [[خلفای اموی]] در سده ۷ میلادی استان عراق را از [[دمشق]] اداره می‌کردند. (هر چند که در آن زمان [[خلافت قرطبه|قرطبه]] برای خود خلافتی جداگانه داشت.)
پیروزی اعراب بر ساسانیان در میانه‌های [[سده ۷ (میلادی)|سده‌ی ۷ میلادی]] باعث شد تا [[اسلام]] در عراق برپا شود. در این زمان اعراب و [[کردها]] در دسته‌های بزرگ به این منطقه مهاجرت کردند. بعدها هنگامی که [[علی]]، پسرعمو و داماد [[پیامبر اسلام]] چهارمین [[خلیفه]] از میان [[خلفای راشدین]] شد پایتخت خود را به [[کوفه]] انتقال داد. [[خلفای اموی]] در سده ۷ میلادی استان عراق را از [[دمشق]] اداره می‌کردند. (هر چند که در آن زمان [[خلافت قرطبه|قرطبه]] برای خود خلافتی جداگانه داشت.)


[[خلفای عباسی]] شهر [[بغداد]] را در [[سده ۸ (میلادی)|سده‌ی ۸ میلادی]] ساختند و آن را پایتخت خود کردند. این شهر به مدت پنج سده کلان‌شهر [[جهان اسلام]] قلمداد می‌شد. بغداد بزرگترین شهر [[چندگانگی فرهنگی|چندفرهنگی]] در [[قرون وسطی]] بود و جمعیتش به بیش از یک میلیون نفر می‌رسید. این شهر در [[دوران طلایی اسلام]] مرکز آموزش و یادگیری علوم گوناگون بود. [[مغول‌ها]] در [[سده ۱۳ (میلادی)|سده‌ی ۱۳ میلادی]] این شهر را محاصره و نابود کردند.
[[خلفای عباسی]] شهر [[بغداد]] را در [[سده ۸ (میلادی)|سده‌ی ۸ میلادی]] ساختند و آن را پایتخت خود کردند. این شهر به مدت پنج سده کلان‌شهر [[جهان اسلام]] قلمداد می‌شد. بغداد بزرگترین شهر [[چندگانگی فرهنگی|چندفرهنگی]] در [[قرون وسطی]] بود و جمعیتش به بیش از یک میلیون نفر می‌رسید.<ref>{{cite web|url= http://geography.about.com/library/weekly/aa011201a.htm |title=Largest Cities Through History |publisher= Geography.about.com |date=2011-04-06 |accessdate= 2011-06-19}}</ref> این شهر در [[دوران طلایی اسلام]] مرکز آموزش و یادگیری علوم گوناگون بود. [[مغول‌ها]] در [[سده ۱۳ (میلادی)|سده‌ی ۱۳ میلادی]] این شهر را محاصره و نابود کردند.<ref>{{cite web|url= http://www.acs.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/learning/conclusion.html |title= The Islamic World to 1600: The Arts, Learning, and Knowledge (Conclusion) |publisher= Acs.ucalgary.ca }}{{dead link|date=March 2015}}</ref>


[[هولاکوخان]] در سال [[۱۲۵۷ (میلادی)|۱۲۵۷]] به منظور تسخیر بغداد ارتشی عظیم از نیروهای مغول را گرد آورد. هنگامی که این ارتش به بغداد رسید، هولاکو خواستار تسلیم شدن خلیفه شد اما [[مستعصم]]، آخرین خلیفه‌ی عباسی، قبول نکرد. این مسأله هولاکو را خشمگین ساخت و او مانند همیشه راهبرد مغولان مبنی بر مقابله با هر گونه مقاومت را در پیش گرفت و بغداد را محاصره کرد. نیروهای او شهر را تاراج کردند و بسیاری از مردم را از دم تیغ گذراندند. تخمین زده می‌شود که تلفات رقمی معادل ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۱ میلیون نفر بوده است.
[[هولاکوخان]] در سال [[۱۲۵۷ (میلادی)|۱۲۵۷]] به منظور تسخیر بغداد ارتشی عظیم از نیروهای مغول را گرد آورد. هنگامی که این ارتش به بغداد رسید، هولاکو خواستار تسلیم شدن خلیفه شد اما [[مستعصم]]، آخرین خلیفه‌ی عباسی، قبول نکرد. این مسأله هولاکو را خشمگین ساخت و او مانند همیشه راهبرد مغولان مبنی بر مقابله با هر گونه مقاومت را در پیش گرفت و بغداد را [[سقوط بغداد (۱۲۵۸)|محاصره کرد]]. نیروهای او شهر را تاراج کردند و بسیاری از مردم را از دم تیغ گذراندند.<ref>{{cite web|url= http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta's_Trip_Three.html |title= Battuta's Travels: Part Three – Persia and Iraq |publisher=Sfusd.k12.ca.us |accessdate= 2010-04-21| archiveurl = //web.archive.org/web/20080423014420/http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta's_Trip_Three.html| archivedate = April 23, 2008}}</ref> تخمین زده می‌شود که تلفات رقمی معادل ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۱ میلیون نفر بوده است.<ref>{{cite web|last= Frazier |first= Ian |url= http://www.newyorker.com/archive/2005/04/25/050425fa_fact4?currentPage=4 |title= Annals of history: Invaders: Destroying Baghdad |publisher= The New Yorker |date= 2005-04-25 |page= 4 |accessdate=2013-01-25}}</ref>


[[پرونده:Hulagu Baghdad 1258.jpg|250px|بندانگشتی|چپ|[[سقوط بغداد (۱۲۵۸)|محاصره‌ی بغداد]] توسط [[هولاکوخان|هولاکوخان مغول]] در [[۱۲۵۸ میلادی]]]]
مغولان خلافت عباسی و دانشگاه [[بیت‌الحکمه]] که حاوی هزاران سند تاریخی باارزش بود را نابود کردند. این شهر هیچ گاه نتوانست بار دیگر اعتبار سابق را در عرصه‌ی فرهنگ به دست آورد. برخی از تاریخ‌نگاران بر این باورند که هجوم مغولان بخش اعظم سامانه‌ی [[آبیاری]] عراق را نابود کرد. این سامانه در حفظ میان‌رودان در طول یک هزاره نقش داشت. برخی دیگر از مورخین [[شوری خاک]] را در نابودی کشاورزی این ناحیه مقصر می‌دانند.
مغولان خلافت عباسی و دانشگاه [[بیت‌الحکمه]] که حاوی هزاران سند تاریخی باارزش بود را نابود کردند. این شهر هیچ گاه نتوانست بار دیگر اعتبار سابق را در عرصه‌ی فرهنگ به دست آورد. برخی از تاریخ‌نگاران بر این باورند که هجوم مغولان بخش اعظم سامانه‌ی [[آبیاری]] عراق را نابود کرد. این سامانه در حفظ میان‌رودان در طول یک هزاره نقش داشت. برخی دیگر از مورخین [[شوری خاک]] را در نابودی کشاورزی این ناحیه مقصر می‌دانند.<ref>{{cite web|url= http://www.waterencyclopedia.com/Hy-La/Irrigation-Systems-Ancient.html |title= Irrigation Systems, Ancient |publisher= Waterencyclopedia.com |date=2009-01-11 |accessdate=2010-04-21}}</ref>


در میانه‌های [[سده ۱۴ (میلادی)|سده‌ی ۱۴ میلادی]] بیماری [[مرگ سیاه|طاعون]] دنیای اسلام را در نوردید. بهترین تخمین‌ها از مرگ یک سوم جمعیت خاور میانه خبر می‌دهند.
در میانه‌های [[سده ۱۴ (میلادی)|سده‌ی ۱۴ میلادی]] بیماری [[مرگ سیاه|طاعون]] دنیای اسلام را در نوردید.<ref>{{cite web|url= http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/blackDeath.html |title= The Islamic World to 1600: The Mongol Invasions (The Black Death) |publisher=The University of Calgary}}{{dead link|date=March 2015}}</ref> بهترین تخمین‌ها از مرگ یک سوم جمعیت خاور میانه خبر می‌دهند.<ref>{{cite web|url= http://liveweb.archive.org/http://old.nationalreview.com/interrogatory/kelly200509140843.asp|title=Q&A with John Kelly on The Great Mortality on National Review Online |publisher=Nationalreview.com |date=2005-09-14 |accessdate=2009-03-23}}</ref>



در سال [[۱۴۰۱ (میلادی)|۱۴۰۱ میلادی]] بار دیگر یک جنگاور مغول به نام [[تیمور لنگ]] به عراق حمله کرد. او پس از تسخیر بغداد ۲۰٬۰۰۰ نفر از ساکنین را به قتل رساند. تیمور دستور داد تا هر سرباز باید سر دو نفر از ساکنین را در دست داشته باشد (بسیاری از سربازان به حدی ترسیده بودند که سر زندانیانی را که در لشکرکشی‌های پیشین اسیر شده بودند بریده و به پیشگاه تیمور بردند). تیمور به کشتار مردمان بومی آشوری مسیحی که هنوز هم در شمال عراق جمعیت زیادی دارند دست زد. در همین زمان است که شهر باستانی آشور خالی از سکنه شد.
در سال [[۱۴۰۱ (میلادی)|۱۴۰۱ میلادی]] بار دیگر یک جنگاور مغول به نام [[تیمور لنگ]] به عراق حمله کرد. او پس از تسخیر بغداد ۲۰٬۰۰۰ نفر از ساکنین را به قتل رساند.<ref>{{cite web|url= http://asianhistory.about.com/od/profilesofasianleaders/p/TimurProf.htm |title= Tamerlane – Timur the Lame Biography |publisher= Asianhistory.about.com |date= 2010-02-15 |accessdate=2010-04-21}}</ref> تیمور دستور داد تا هر سرباز باید سر دو نفر از ساکنین را در دست داشته باشد (بسیاری از سربازان به حدی ترسیده بودند که سر زندانیانی را که در لشکرکشی‌های پیشین اسیر شده بودند بریده و به پیشگاه تیمور بردند).<ref>{{cite web |url=http://mertsahinoglu.com/research/14th-century-annihilation-of-iraq |title= 14th century annihilation of Iraq |publisher= Mert Sahinoglu |accessdate= 2011-06-19}}</ref> تیمور به کشتار مردمان بومی آشوری مسیحی که هنوز هم در شمال عراق جمعیت زیادی دارند دست زد. در همین زمان است که شهر باستانی آشور خالی از سکنه شد.<ref>Nestorians, or Ancient Church of the East at Encyclopædia Britannica</ref>


=== دوره معاصر ===
=== دوره معاصر ===

نسخهٔ ‏۲۴ آوریل ۲۰۱۵، ساعت ۱۰:۰۲

جمهوری عراق

الجمهوریة العراقیة
کۆماری عێراق
عراق
شعار: شعار روی پرچم: الله أکبر
سرود: موطنی(۲)

موقعیت عراق
پایتختبغداد
۲°۲۰′ شمالی ۱°۴۰′ شرقی / ۲٫۳۳۳°شمالی ۱٫۶۶۷°شرقی / 2.333; 1.667
بزرگترین شهربغداد(۱)
زبان(های) رسمیعربی و کردی
حکومتجمهوری
محمد فواد معصوم
حیدر العبادی
سلیم الجبوری
مساحت
• کل
۴۳۷٬۰۷۲ کیلومتر مربع (۱۶۸٬۷۵۴ مایل مربع) (۵۸ام)
• آبها (٪)
۱٫۱
جمعیت
• سرشماری
۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ (۳۹ام)
• تراکم
۶۶ بر کیلومتر مربع (۱۷۰٫۹ بر مایل مربع) (۱۲۵ام)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)برآورد
• کل
۱۲۵٬۶۵۵ میلیارد دلار (۶۳ام)
• سرانه
۳٬۸۲۶ دلار (۱۲۶هم)
شاخص توسعه انسانی۰٬۵۷۳
۱۳۲ام
واحد پولدینار (IQD)
منطقه زمانیGMT
• تابستان (ساعت تابستانی)
DST
پیش‌شماره تلفنی۹۶۴
کد ایزو ۳۱۶۶IQ
دامنه سطح‌بالاiq.

عراق با نام رسمی جمهوری عراق (به عربی: الجمهوریة العراقیة) (به کردی: کۆماری عێراق) کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه‌است. عراق در منطقه جنوب خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که منشأ تمدن‌های باستانی میان‌رودان (بین‌النهرین) در طول تاریخ کهن این کشورند از شمال کشور به جنوب آن روان هستند و با پیوستن به رود کارون، اروندرود را تشکیل می‌دهند و به خلیج فارس می‌ریزند.

گستره عراق ۴۳۸،۳۱۷ کیلومتر مربع (۵۸ام، حدود یک چهارم ایران) است. بیشتر سرزمین عراق پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق کویر است و شرق آن جلگه‌های حاصلخیز. ولی بخشی از کردستان عراق (شمال خاور) کوهستانی و سردسیر می‌باشد. همچنین عراق یکی از بزرگترین کشورهای دارای منابع نفت می‌باشد. این کشور دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه ذخایر تاییدشدهٔ نفتی می‌باشد.[۱]

عراق با ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ نفر (آمار ژوئیه ۲۰۱۴) جمعیت چهلمین کشور پرجمعیت دنیا است.[۲] عرب‌ها ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنانان، آشوریان و غیره حدود ۵٪ از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند.[۳] همچنین حدود ۶۰٪-۶۵٪ درصد مردم عراق شیعه، ۳۲٪-۳۷٪ درصد سنی و ۳ درصد مسیحی و پیروان سایر ادیان هستند. عراق محل زندگی و دفن ۶ امام شیعه است و شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا زیارتگاه شیعیان جهان است.

عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینه و پرباری است. سومریان، اکدی‌ها و آشوری‌ها نخستین تمدن‌های باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنیاد نهادند. پس از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، و امپراتوری روم بود. پس از سرنگونی امویان و ظهور عباسیان پایتخت خلافت اسلامی از شام به عراق (شهر بغداد) منتقل شد.[۴] بعدها این حکومت با حمله مغولان سقوط کرد. از میانه سده دهم تا پایان سده سیزدهم هجری خورشیدی، عراق بارها میان ایران و عثمانی دست به دست شد. عراق در سال ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) به سرپرستی بریتانیا درآمد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) استقلال یافت.

بخش زیادی از مرزهای نوین عراق توسط جامعه‌ی ملل در سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰) پس از تقسیم امپراتوری عثمانی بر اساس معاهده سور تعیین شد. در این زمان عراق تحت قیمومت پادشاهی متحد بریتانیا در آمد. در سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱) پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) این حکومت از بریتانیا استقلال یافت. در ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) این پادشاهی ساقط شد و جمهوری عراق تاسیس گشت. عراق از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) تا ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) توسط حزب سوسیالیست بعث عراق اداره می‌شد. پس از حمله‌ی ایالات متحده و متحدانش به عراق، حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چندحزبی پارلمانی در این کشور برقرار شد. آمریکایی‌ها در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) از عراق خارج شدند اما پیکارجویان به جنگ ادامه دادند. بعدها با سرریز شدن جنگ داخلی سوریه به عراق، درگیری‌ها بسیار شدت گرفت.

واژه‌شناسی

نام عراق از سده ۶ میلادی کاربرد داشته‌است. خاستگاه‌های گوناگونی برای این نام آورده شده که یکی از آن‌ها به نام شهرِ سومری اوروک باز می‌گردد. اوروک نام اکدی شهر سومری اوروگ بوده است. امروزه می‌دانیم که اور نامی بوده که سومریان برای اشاره به «شهر» استفاده می‌کردند.[۵][۶] بر پایه‌ی ریشه‌شناسی مردمی، این واژه در معانی همچون «ریشه‌دار، سیراب و حاصلخیز» ریشه دارد.[۷] در قرون وسطی به منطقه‌ی پایین میان‌رودان، «عراق عرب» و به مناطقی که در شرق عراق (شامل بخش‌های مرکزی و غربی ایران) جای داشتند «عراق عجم» (عراق خارجی) می‌گفتند[۸][۹] و به این دو با هم عراقین گفته می‌شد. این نقطه از دید مورخین شامل بخش‌های مسطح جنوب رشته‌کوه حمرین بوده است و بخش‌های منتهی‌الیه شمالی و منتهی‌الیه غربی عراق مدرن را به این نام نمی‌خوانده‌اند.[۱۰] اصطلاح «سواد» (زمین سیاه‌رنگ) نیز در دوره‌های نخستین بعد از اسلام برای دشت‌های آبرفتی دجله و فرات به کار می‌رفته تا از مناطق بایر صحرای عرب قابل تفکیک باشند. در عربی واژه‌ی عراق را «لبه»، «کرانه»، «سد» یا «کناره» معنی می‌کنند به طوری که بعدها با اتکا به ریشه‌شناسی مردمی، اصطلاح زمین‌شناسی «دیواره» از این واژه تفسیر شد؛ دیواره‌ای که در جنوب و شرق فلات جزیره است و لبه‌ی شمالی و غربی منطقه‌ی «عراق عرب» را شکل می‌دهد.[۱۱]

تلفظ عربی این واژه به صورت عِراق می‌باشد. در فارسی بیشتر با فتح عین و در زبان رسانه‌ای فارسی با کسره آن تلفظ می‌شود.

تاریخ

مقالهٔ اصلی: تاریخ عراق

دوران پیش از تاریخ

ورودی غار شانه‌در در کردستان عراق

شمال عراق بین ۶۵٬۰۰۰ تا ۳۵٬۰۰۰ سال پیش از میلاد میزبان فرهنگ نئاندرتال بوده‌است. بقایای زندگی این مردم در اکتشافات باستانشناسی غار شانه‌در به‌دست آمده است.[۱۲] در همین ناحیه گورهایی مربوط به عصر پیش‌نوسنگی کشف شده که به ۱۱٬۰۰۰ پیش از میلاد باز می‌گردد.[۱۳]

عراق از حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد (به همراه آسیای صغیر و سرزمین شام) یکی از مراکز فرهنگ پیش‌نوسنگی نژاد قفقازی (نوسنگی پیش‌ازسفال آ.) شناخته می‌شود که در آن برای نخستین بار کشاورزی و گله‌داری پدید آمد. دوره‌ی نوسنگی بعدی (نوسنگی پیش‌ازسفال ب.) در این منطقه با خانه‌های مستطیلی قابل تشخیص است. مردم در زمان نوسنگی پیش‌ازسفال از ظروف سنگی، سنگ گچ و آهک استفاده می‌کردند. در این منطقه ابزارهای ساخته‌شده از مواد آتشفشانی مربوط به آناتولی یافت شده که مدرکی دال بر وجود روابط تجاری ابتدایی می‌باشد.

از دیگر مکان‌های باستانی که نشان از پیشرفت انسانی در این نواحی دارد می‌توان به قلعه‌ی جرمو (در حدود ۷۱۰۰ سال پیش از میلاد)[۱۳]، فرهنگ حلف و دوره‌ی عبید (بین ۶۵۰۰ و ۳۸۰۰ پیش از میلاد)[۱۴] اشاره کرد. در این دوران سطح کشاورزی، ابزارسازی و معماری پیشرفت کرد.

دوره‌ی باستان

مهر استوانه‌ای مربوط به دوره‌ی بابل کهن در حدود ۱۸۰۰ پیش از میلاد از جنس هماتیت. شاه یک حیوان به شمش هدیه می‌دهد. این مهر احتمالاً در کارگاهی در شهر سیپار ساخته شده‌است.[۱۵]

دوره‌ی تاریخی عراق در واقع از دوره‌ی اوروک (۴۰۰۰ تا ۳۱۰۰ سال پیش از میلاد) با تاسیس شهرهای سومری و بکارگیری تصویرنگاشت، مهرهای استوانه‌ای و تولید انبوه کالا آغاز می‌شود.[۱۶]

امروزه به عراق لقب «گهواره‌ی تمدن» می‌دهند زیرا این ناحیه از جهان زادگاه نخستین تمدن شناخته‌شده یعنی تمدن سومر بوده است که در میان رودهای دجله و فرات در جنوب عراق امروزی و در دوره‌ی مس‌سنگی (دوره‌ی عبید) شکل گرفته است.

در این نقطه از جهان در هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد بود که نخستین سامانه‌ی نگارشی تولد یافت و تاریخ به رشته‌ی تحریر در آمد. سومری‌ها نخستین مردمانی بودند که چرخ را بکار گرفتند و دولت‌شهرها را به وجود آوردند. در نوشته‌های این مردم می‌توان نخستین نشانه‌های ریاضیات، اخترشناسی، اختربینی، قانون مکتوب، پزشکی و دین سازمان‌یافته را ردیابی کرد.

سومری‌ها از زبانی تک‌خانواده استفاده می‌کردند. به بیان دیگر زبان آن‌ها هیچ ربطی به زبان‌های سامی، هندواروپایی و آفروآسیایی یا حتی زبان‌های تک‌خانواده‌ی دیگر ندارد. دولت‌شهرهای اصلی دوره‌ی سومر نخستین عبارتند از: اریدو، بادتیبیرا، لارسا، سیپار، شوروپاک، اوروک، کیش، اور، نیپور، لاگاش، گیرسو، اوما، حمازی، اداب، ماری، ایسین، کوثا، دیر، اکشاک.

شهرهای چون آشور، اربلا (اربیل) و آراپخا (کرکوک) که بعدها در سده‌ی ۲۵ پیش از میلاد شالوده‌ی سرزمین آشور را بنا نهادند در این زمان توسط سومریان اداره می‌شدند.

سنگ یادبور پیروزی نارام‌سین اکدی

در سده‌ی ۲۶ پیش از میلاد ایاناتوم لاگاش به وجود آمد که علی‌رغم عمر محدودش آن را به طور احتمالی نخستین امپراتوری جهان می‌دانند. بعدها، لوگال زاگسی، شاه و کاهن اوما، به برتری دودمان لاگاش در این منطقه پایان داد و اوروک را تسخیر کرده آن را پایتخت خود نامید. او یک امپراتوری از خلیج فارس تا مدیترانه تشکیل داد.[۱۷] حماسه‌ی گیلگمش که در آن یادی از توفان بزرگ شده است مربوط به همین زمان است.

حدوداً از ۳۰۰۰ پیش از میلاد قومی سامی از غرب عراق وارد این سرزمین شدند و میان سومریان سکنی گزیدند. آن‌ها به زبانی از ریشه‌ی زبان‌های سامی شرقی که بعدها با نام اکدی شناخته شد سخن می‌گفتند. از سده‌ی ۲۹ پیش از میلاد نام‌های اکدی در میان فهرست نام‌های شاهان و اسناد اداری دولت‌شهرهای گوناگون دیده شد.

در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد نوعی همزیستی فرهنگی میان سومری‌ها و اکدی‌ها نمودار گشت و باعث دوزبانه شدن مردم این منطقه گردید. تأثیر و تأثر میان زبان‌های سومری و اکدی در تمام بخش‌های زبانی مشهود است به طوری که وام‌واژه‌های بسیار زیادی میان آن‌ها رد و بدل شده و همگرایی دستور زبانی، تکواژشناختی و آواشناختی پیدا کردند. این تاثیر دوسویه پژوهشگران را بر آن داشته تا جایگاه سومریان و اکدی‌های هزاره‌ی سوم پیش از میلاد را ناحیه همگرایی زبانی بنامند.[۱۸] از این دوره به بعد را در تاریخ عراق به نام دوره‌ی سومری-اکدی می‌شناسند.

سند فروش یک برده و یک ساختمان در شوروپاک، لوح سومری حدوداً مربوط به ۲۶۰۰ پیش از میلاد

میان سده‌های ۲۹ و ۲۴ پیش از میلاد شماری از پادشاهی‌ها و دولت‌شهرها درون عراق دودمان‌های اکدی‌زبان داشتند که می‌توان به آشور، اکالاتوم، ایسین و لارسا اشاره کرد.

با این همه، سومری‌ها در تمام این مدت بر دیگران چیرگی داشتند تا این که امپراتوری اکد (۲۱۲۴-۲۳۳۵ پیش از میلاد) با مرکزیت شهر اکد در مرکز عراق پدیدار گشت. سارگن بزرگ که خود رابشاکه (یا وزیر) شاه سومر بود، امپراتوری اکد را بنا نهاد، تمام دولت‌شهرهای جنوب و مرکز عراق را تسخیر کرد، شاه آشور را فرمانبر خود ساخت و بدینسان تمام سومریان و اکدیان را درون یک کشور متحد کرد. پس از آن بود که تصمیم به گسترش قلمرو خود گرفت و در نتیجه سرزمین‌های گوتی‌ها، ایلام، سیسیا (شوش) و توروکو از ایران باستان، هوری‌ها، لووی‌ها و حتیان از آناتولی و اموری‌ها و ابلا در سوریه‌ی باستان را تصرف کرد.

بعد از سقوط امپراتوری اکد در اواخر سده‌ی ۲۲ پیش از میلاد، گوتی‌ها چندین دهه جنوب این امپراتوری را اشغال کردند و آشوری‌ها دوباره استقلال خود را به دست آوردند. این تحولات با رنسانس سومری‌ها که به شکل امپراتوری نوسومری پدیدار شد ادامه یافت. سومری‌ها توانستند با رهبری شاه خود به نام شولگی تقریباً تمام عراق به جز سرزمین‌های شمالی یعنی آشور را به دست آورند و قدرت خود را بارها به رخ ایلامی‌ها، گوتی‌ها و اموری‌ها کشیدند.

حمله‌ی ایلامی‌ها در سال ۲۰۰۴ پیش از میلاد باعث شد تا دوران احیای مجدد سومری‌ها پایان یابد. پادشاهی اکدی‌زبان آشور در میانه‌های سده‌ی ۲۱ پیش از میلاد توانسته بود شمال عراق را کاملاً به چنگ آورد و سرزمین خود را به سمت شمال شرقی شام، مرکز عراق و شرق آناتولی گسترش دهد و امپراتوری قدیم آشور (حدوداً ۲۰۳۵ تا ۱۷۵۰ پیش از میلاد) تحت فرامین پوزورآشور یکم، سارگون یکم، ایلوشوما و اریشوم یکم را تاسیس نماید. اریشوم یکم به دلیل نگارش یکی از جزئی‌ترین مجموعه قوانین دنیا شناخته می‌شود. جنوب به چندین دولت اکدی‌زبان تقسیم شد که مشهورترین آن‌ها ایسین، لارسا و اشنونا بودند.

در طول سده‌ی ۲۰ پیش از میلاد اموری‌های کنعانی‌زبان (از شاخه‌های زبان‌های سامی شمال غربی) شروع به مهاجرت به جنوب میان‌رودان کردند. به تدریج این اموری‌ها دست به تشکیل پادشاهی‌های خرد در جنوب کردند و تخت‌های پادشاهان دولت‌شهرهایی نظیر ایسین، لارسا و اشنونا را تصاحب کردند.

یکی از این پادشاهی‌های کوچک که در ۱۸۹۴ پیش از میلاد تاسیس شده بود شهر اداری کوچکی به نام بابل را در محدوده‌ی مرزهای خود داشت. این شهر تا یک سده بعد نیز شهرت خاصی پیدا نکرد زیرا زیر سایه‌ی دولت‌شهرهای کهن‌تر و نیرومندتری مثل آشور، ایلام، ایسین، اشنونا و لارسا قرار داشت.

حمورابی در حال دریافت نشان پادشاهی از شمش. این برجسته‌کاری روی بخش بالایی قانون حمورابی قرار دارد.

در سال ۱۷۹۲ پیش از میلاد حاکم اموری به نام حمورابی در این خطه به قدرت رسید و به سرعت دستور تبدیل بابل از یک شهر کوچک به شهری بزرگ را صادر کرد و خود را شاه نامید. حمورابی تمام جنوب و مرکز عراق، ایلام در شرق و ماری در غرب را تصرف کرد و کمی بعد به منظور تسخیر کل منطقه درگیر جنگی درازمدت با شاه آشوری به نام ایشمه‌داگان شد و بدین ترتیب امپراتوری بابل را که مدت کوتاهی ادامه داشت بنا نهاد. سرانجام او توانست بر جانشین ایشمه‌داگان پیروز شود و آشور و مستعمرات آناتولی آن را فرمانبر خویش سازد.

از زمان حمورابی بود که جنوب عراق را با نام بابل شناختند در حالی که شمال آن صدها سال پیش‌تر با نام آشور گره خورده بود. اما امپراتوری وی دیری نپایید و با مرگ او با سرعت فرو ریخت. آشور و عراق جنوبی در قالب دودمان Sealand دوباره به دست اکدی‌های بومی افتاد. اموری‌های خارجی بار دیگر توانستند در قالب بابل کوچک‌تر و ضعیف‌تری به قدرت برسند تا این که امپراتوری هندواروپایی‌زبان هیتی‌ها که مرکزشان در آناتولی بود در سال ۱۵۹۵ پیش از میلاد این شهر را غارت کردند. پس از آن مردمان خارجی دیگری به نام کاسیان که به زبانی تک‌خانواده سخن می‌گفتند و از کوه‌های زاگرس در ایران باستان آمده بودند بابل را به دست آوردند و تقریباً ششصد سال بر آن حکم راندند؛ طولانی‌ترین زمانی که یک دودمان توانسته بر بابل حکومت کند.

عراق از همین زمان به سه حکومت تقسیم شد؛ آشور در شمال، بابل کاسی‌ها در منطقه‌ی مرکزی و جنوبی و دودمان Sealand در منتهی‌الیه جنوب. دودمان Sealand نهایتاً در حدود سال ۱۳۸۰ پیش از میلاد توسط کاسی‌های بابل پایان یافتند.

حکومت آشور در زمان امپراتوری آشور میانه (۱۰۲۰-۱۳۶۵ پیش از میلاد) به اندازه‌ای قدرت گرفت که با هیچ ملتی پیش از خود قابل قیاس نبود. لشکرکشی‌های آشور که با آشوراوبالیت یکم آغاز گشت باعث نابودی رقیب آن‌ها یعنی امپراتوری هوری-میتانی شد، علفزارهای امپراتوری هیتی‌ها را ضمیمه خود ساخت، شمال بابل را تصرف کرد، امپراتوری مصر را از منطقه بیرون کرد و ایلامی‌ها، فریگی‌ها، کنعانی‌ها، فنیقی‌ها، کیلیکی‌ها، گوتی‌ها، دیلمون‌ها و آرامی‌ها را شکست داد. امپراتوری آشور میانه در اوج قدرت توانست از قفقاز تا دیلمون (بحرین امروزی)، از سواحل مدیترانه‌ای فنیقیه تا کوهستان زاگرس در ایران گسترده شود. در سال ۱۲۳۵ پیش از میلاد، امپراتور توکولتی نینورتای یکم توانست بر تخت پادشاهی بابل هم تکیه بزند و در نتیجه ملقب به نخستین میان‌رودانی بومی شود که توانست بر این قلمرو حکم راند.

بابل در زمان فروپاشی عصر برنز (۹۰۰-۱۲۰۰ پیش از میلاد) در آشوب به سر می‌برد و بیشتر در اختیار آشور یا ایلام بود. کاسیان توسط آشوریان و ایلامیان از قدرت دور شده بودند تا برای نخستین بار شاهان میان‌رودانی جنوبی بومی بر بابل حاکم شوند. با این حال این شاهان اکدی سامی شرقی توانایی جلوگیری از ورود امواج مهاجران سامی غربی به جنوب عراق را نداشتند. از این رو در طول سده‌ی ۱۱ پیش از میلاد آرامی‌ها و سوتانی‌ها از راه شام وارد بابل شدند. این حرکت در سده‌های ۱۰ و اوایل سده‌ی ۹ پیش از میلاد نیز ادامه یافت و طی آن کلدانی‌ها که با آرامی‌ها قرابت داشتند به این منطقه مهاجرت کردند.

نقشه‌ی امپراتوری آشور میانه در اوج اقتدار

پس از آنکه مجدداً آشور دچار ضعف شد بار دیگر توانست در دوره‌ای که ما آن را با نام امپراتوری آشوری نو (۶۰۵-۹۳۵ پیش از میلاد) می‌شناسیم شروع به گسترش نماید. این حکومت تبدیل به بزرگترین و نیرومندترین امپراتوری شد که جهان تا آن زمان به خود دیده بود. عراق تحت حکمرانی پادشاهانی چون آداد-نراری دوم، آشور-ناصیر-پال یکم، شلمنسر سوم، سمیرامیس، تیگلات-پیلسر سوم، سارگون دوم، سناخریب، اسرحدون و آشور بانی‌پال تبدیل به مرکز امپراتوری‌ای شد که از پارس، پارت و ایلام در شرق، به قبرس و انطاکیه در غرب و از قفقاز در شمال به مصر، نوبه و شبه‌جزیره‌ی عربستان در جنوب امتداد داشت.

نام اعراب نخستین بار در تاریخ مکتوب (حدود ۸۵۰ پیش از میلاد) به عنوان مردمی که در شبه‌جزیره‌ی عربستان زندگی می‌کردند و سرسپرده‌ی شلمنسر سوم بودند آمده است. نام کلدانی‌ها نیز در همین زمان در تاریخ وارد شده است.

در همین دوره است که نوعی زبان آرامی شرقی که متأثر از اکدی بود توسط آشوری‌ها به عنوان زبان میانجی برای امپراتوری وسیعشان معرفی شد. زبان آرامی میان‌رودانی به‌تدریج زبان اکدی که زبان غالب مردم آشور و بابل بود را ریشه‌کن کرد. گویش‌های باقیمانده از این زبان هنوز میان آشوری‌های شمال عراق استفاده می‌شود.

امپراتوری آشور اواخر سده‌ی هفتم پیش از میلاد با جنگ‌های داخلی وحشیانه پاره‌پاره شد و به حدی ضعیف گشت که ائتلافی از مردمان تحت تسلطش شامل بابلی‌ها، کلدانی‌ها، مادها، پارس‌ها، پارت‌ها، سکاها و کیمری‌ها توانست به آشور حمله کند و بالاخره آن را در سال ۶۰۵ پیش از میلاد به زانو در آورد.[۱۹]

امپراتوری بابل نو (۵۳۹-۶۲۰ پیش از میلاد) از خاکستر آشور برآمد اما نتوانست اندازه، نیرو و طول عمر اسلاف خود را به دست آورد اما در عوض توانست شام، کنعان، شبه‌جزیره عربستان، اسرائیل و یهودیه را تصرف کند و مصر را شکست دهد. بابل در ابتدا توسط یک دودمان خارجی که کلدانی بودند و در سده‌های ۱۰ و ۹ پیش از میلاد به این منطقه مهاجرت کرده بودند اداره می‌شد. بزرگترین شاه آن به نام بخت نصر هم‌آورد یک شاه غیربومی دیگر شد که از نژاد غیرمتربط اموری بود و حمورابی نام داشت و بزرگترین شاه بابل به شمار می‌رفت. با این حال در سال ۵۵۶ پیش از میلاد کلدانی‌ها توسط نبونعید آشوری‌الاصل و پسر و نایب‌السلطنه‌اش بلشاصر از قدرت پایین کشیده شدند.

هخامنشیان دو سده بر این قلمرو حکم راندند.

کوروش بزرگ در سده‌ی ششم پیش از میلاد، از سرزمین پارس به سمت بابل آمد و در نبرد اوپیس امپراتوری بابل نو را شکست داد و بدین ترتیب عراق به مدت تقریباً دو سده جزو قلمرو امپراتوری هخامنشیان گردید. کلدانی‌ها و کلده در همین زمان از صحنه‌ی روزگار محو شدند اما سرزمین آشور و بابل تاب آوردند و تحت حکومت هخامنشیان پیشرفت کردند. حکومت پارسیان تغییر چندانی در این منطقه ایجاد نکرد زیرا آن‌ها به مدت سه سده تحت حکمرانی آشور زندگی کرده بودند و شاهان آن‌ها خود را جانشینان آشوربانی‌پال می‌دانستند. آن‌ها زبان آرامی را به عنوان زبان میانجی امپراتوری خود حفظ کردند، زیربنای شاهنشاهی آشوری را نگه داشتند و سبک هنر و معماری آشوری را باقی گذاشتند.

در سده‌ی چهارم پیش از میلاد، اسکندر کبیر بر این منطقه دست یافت و عراق به مدت بیش از دو سده تحت فرمان سلوکی‌های هلنی در آمد.[۲۰] سلوکی‌ها اصطلاح هندوآناتولی و یونانی سیریا (سوریه) را برای این منطقه انتخاب کردند. این نام سده‌های زیادی بود که توسط هندواروپایی‌زبان‌ها برای آشور به کار می‌رفت و تنها معنای آن سرزمین آشور بود اما سلوکی‌ها آن را برای سرزمین شام هم انتخاب کردند و باعث شدند که آشور و آشوریان عراق و آرامی‌ها و شامی‌ها در دنیای یونانی-رومی با نام سیریا/سوریه شناخته شوند.[۲۱]

طاق کسری یا ایوانِ مداین در ۳۷ کیلومتری جنوب بغداد از مهم‌ترین سازه‌های دوران ساسانیان در عراق است.

پارت‌ها (اشکانیان) (۲۴۷ پیش از میلاد-۲۲۴ میلادی) از سرزمین ایران توانستند در زمان حکومت مهرداد یکم (۱۷۱-۱۳۸ پیش از میلاد) بر این منطقه تسلط یابند. رومیان از سوریه بارها به مناطق غربی این ناحیه حمله کردند و توانستند به مدت کمی ایالت آشور را تاسیس کنند. مسیحیت توانست در عراق (به‌ویژه در آشور) میان سده‌های اول و سوم میلادی رشد یابد. آشور مرکز مسیحیت سریانی، کلیسای نستوری و ادبیات سریانی شد. در زمان پارت‌ها چند دولت‌شهر مستقل نو آشوری در شمال این ناحیه رشد پیدا کردند که می‌توان به آدیابن، آشور، اسروئن و هترا اشاره کرد.

برخی از آشوری‌های میان‌رودان در ارتش روم به خدمت گرفته شده بودند و از این روست که می‌توان دست‌نوشته‌هایی به زبان آرامی آشوری و میان‌رودانی را حتی روی دیوار هادریان در شمال بریتانیای باستان یافت.[۲۲]

ساسانیان ایران تحت فرمان اردشیر یکم توانستند امپراتوری اشکانی را نابود کنند و عراق را در سال ۲۲۴ میلادی تسخیر کنند. ساسانیان میان دهه‌های ۲۴۰ و ۲۵۰ میلادی به تدریج شهرهای نو آشوری کوچک را نیز مطیع ساختند. در نتیجه این منطقه به مدت چهار سده در اختیار کامل امپراتوری ساسانیان بود و تبدیل به مرز و آوردگاه نبرد میان ارتش‌های ساسانی و امپراتوری روم شرقی گردید. جنگ‌های طولانی بین این دو امپراتوری ضعف آن‌ها را به دنبال داشت و در نتیجه زمینه برای تسخیر ایران توسط اعراب مسلمان آماده شد.

پس از اسلام

خلافت عباسی

پیروزی اعراب بر ساسانیان در میانه‌های سده‌ی ۷ میلادی باعث شد تا اسلام در عراق برپا شود. در این زمان اعراب و کردها در دسته‌های بزرگ به این منطقه مهاجرت کردند. بعدها هنگامی که علی، پسرعمو و داماد پیامبر اسلام چهارمین خلیفه از میان خلفای راشدین شد پایتخت خود را به کوفه انتقال داد. خلفای اموی در سده ۷ میلادی استان عراق را از دمشق اداره می‌کردند. (هر چند که در آن زمان قرطبه برای خود خلافتی جداگانه داشت.)

خلفای عباسی شهر بغداد را در سده‌ی ۸ میلادی ساختند و آن را پایتخت خود کردند. این شهر به مدت پنج سده کلان‌شهر جهان اسلام قلمداد می‌شد. بغداد بزرگترین شهر چندفرهنگی در قرون وسطی بود و جمعیتش به بیش از یک میلیون نفر می‌رسید.[۲۳] این شهر در دوران طلایی اسلام مرکز آموزش و یادگیری علوم گوناگون بود. مغول‌ها در سده‌ی ۱۳ میلادی این شهر را محاصره و نابود کردند.[۲۴]

هولاکوخان در سال ۱۲۵۷ به منظور تسخیر بغداد ارتشی عظیم از نیروهای مغول را گرد آورد. هنگامی که این ارتش به بغداد رسید، هولاکو خواستار تسلیم شدن خلیفه شد اما مستعصم، آخرین خلیفه‌ی عباسی، قبول نکرد. این مسأله هولاکو را خشمگین ساخت و او مانند همیشه راهبرد مغولان مبنی بر مقابله با هر گونه مقاومت را در پیش گرفت و بغداد را محاصره کرد. نیروهای او شهر را تاراج کردند و بسیاری از مردم را از دم تیغ گذراندند.[۲۵] تخمین زده می‌شود که تلفات رقمی معادل ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۱ میلیون نفر بوده است.[۲۶]

محاصره‌ی بغداد توسط هولاکوخان مغول در ۱۲۵۸ میلادی

مغولان خلافت عباسی و دانشگاه بیت‌الحکمه که حاوی هزاران سند تاریخی باارزش بود را نابود کردند. این شهر هیچ گاه نتوانست بار دیگر اعتبار سابق را در عرصه‌ی فرهنگ به دست آورد. برخی از تاریخ‌نگاران بر این باورند که هجوم مغولان بخش اعظم سامانه‌ی آبیاری عراق را نابود کرد. این سامانه در حفظ میان‌رودان در طول یک هزاره نقش داشت. برخی دیگر از مورخین شوری خاک را در نابودی کشاورزی این ناحیه مقصر می‌دانند.[۲۷]

در میانه‌های سده‌ی ۱۴ میلادی بیماری طاعون دنیای اسلام را در نوردید.[۲۸] بهترین تخمین‌ها از مرگ یک سوم جمعیت خاور میانه خبر می‌دهند.[۲۹]


در سال ۱۴۰۱ میلادی بار دیگر یک جنگاور مغول به نام تیمور لنگ به عراق حمله کرد. او پس از تسخیر بغداد ۲۰٬۰۰۰ نفر از ساکنین را به قتل رساند.[۳۰] تیمور دستور داد تا هر سرباز باید سر دو نفر از ساکنین را در دست داشته باشد (بسیاری از سربازان به حدی ترسیده بودند که سر زندانیانی را که در لشکرکشی‌های پیشین اسیر شده بودند بریده و به پیشگاه تیمور بردند).[۳۱] تیمور به کشتار مردمان بومی آشوری مسیحی که هنوز هم در شمال عراق جمعیت زیادی دارند دست زد. در همین زمان است که شهر باستانی آشور خالی از سکنه شد.[۳۲]

دوره معاصر

مقالهٔ اصلی: پس از اشغال عراق، ۲۰۰۳ - تاکنون

کشور کنونی عراق تا قبل از جنگ جهانی اول بخشی از امپراتوری عثمانی به‌شمار می‌آمد. با آغاز جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، سرزمین کنونی عراق تحت اشغال انگلستان درآمد و با تصویب جامعه ملل، عراق تحت قیومت انگلستان قرار گرفت. در سال ۱۳۱۱ (1932) عراق به استقلال رسید و رژیم پادشاهی اداره امور این کشور را بر عهده گرفت. در ۲۳ تیر ۱۳۳۷ مصادف با 14 ژوئیه 1958 کودتای عبدالکریم قاسم به رژیم پادشاهی در این کشور پایان داد و جمهوری در عراق آغاز شد. در سال با کودتایی دیگر عبدالسلام عارف و سپس عبدالرحمان عارف به قدرت رسیدند. سرانجام در سال با کودتای حزب بعث، سران بعثی کنترل این کشور را تا سال در دست گرفتند.[۳۳]

در سال ۱۳۵۹ (۱۹۸۰) جنگ ایران و عراق با حمله غافلگیرانه صدام به مرزهای ایران آغاز شد که تا سال ۱۹۸۸ ادامه یافت. در همان دهه عملیات انفال که در مناطق شمالی عراق به اجرا درمی‌آمد به قتل و کشتار بیش از ۱۸۲ هزار از کردها گردید و از جمله آن می‌توان به بمباران شیمیایی شهر حلبچه اشاره نمود.

به دنبال یورش ارتش عراق به کویت و جنگ خلیج فارس کشور عراق با تحریم‌های اقتصادی روبرو شد و قسمت شمالی آن منطقه پرواز ممنوع اعلام شد. هنگامی که خبرنگاران از مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه بیل کلینتون در مورد تحریم‌ها و مرگ بیش از نیم میلیون کودک عراقی بر اثر این تحریم‌ها پرسیدند خانم آلبرایت با خونسردی تمام جواب داد "انتخاب سختی بود ولی ارزشش را داشت" در دوران تحریم حدود ۱ میلیون عراقی جان خود را از دست دادند. عراقی‌ها از واردات کالاهایی مانند حوله، کتری، یخچال وتقریبا هر کالای ربط به ساخت تسلیحات محروم بودند. دولت سهمیه بندی ۱۰۰۰ کالری برای هر شهروند را به اجرا گذاشت و هنگامی که تحریم‌ها به سمت تبدیل شدن به فاجعه بشری پیش می‌رفت سازمان ملل برنامه نفت در برابر غذا را به اجرا گذاشت. طی این برنامه حدود ۶۵ میلیارد دلار نفت عراق با بشکه‌ای به میانگین زیر ۲۰ دلار به فروش می‌رسید. هرچند عراق دست از بسیاری از برنامه‌های تسلیحاتی خود برداشت اما در سال ۱۹۹۸ آمریکا لغو تحریم‌ها را مشروط به کنار رفتن صدام کرد شرطی که برای دیکتاتوری مانند صدام مسخره می‌نمود. صدام حسین نه تنها کنار نرفت بلکه راحتتر مخالفان داخلی را سرکوب کرد نتیجه جنگ و کشته شدن ۱۲۰ هزار عراقی دیگر بود. نهایتاً درپی تهاجم نظامی ایالات متحده آمریکا و همپیمانانش در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳ میلادی)، حکومت صدام حسین سرنگون شد.

در ژوئن، دولت موقت اداره امور عراق را به دست گرفت و با برگزاری انتخابات و تشکیل مجمع ملی انتقالی در ژانویه، دولت انتقالی عراق شکل گرفت. این دولت با تدوین پیش‌نویس قانون اساسی آن را در اکتبر به همه‌پرسی گذاشت و قانون اساسی به تصویب مردم رسید. با برگزاری انتخابات، اعضای مجلس نمایندگان با عضو از سوی مردم عراق انتخاب شدند و سپس اولین دولت دائمی عراق به نخست وزیری نوری المالکی شیعی مذهب آغاز به کار کرد.[۳۴] رئیس جمهور فواد معصوم است. نوری مالکی در دوره‌ای بعد جای خود را به حیدر العبادی داد.

از زمان اشغال عراق توسط آمریکا و همپیمانانش، بیش از یک میلیون عراقی درپی خشونتهای فرقه‌ای، جنگهای داخلی میان عراقی‌ها و گروه‌های خارجی حاضر در عراق از جمله القاعده عراق و حملات نیروهای خارجی کشته شده‌اند.[۳۵]

مردم

مقالهٔ اصلی: مردم عراق
عراق جمعیتی جوان را در خود جای داده‌است

عراق کشوری است با قومیت‌های گوناگون و ساکنان آن را عرب، کرد، ترکمن، آشوری، کلدانی، مندایی و صابئین و غیره تشکیل می‌دهند. کردها در نواحی شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق مشهور است زندگی می‌کنند و از لحاظ فرهنگی. زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوتند.

کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی فرهنگی به سه حوزه کاملاً متفاوت قابل تقسیم است. در حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، در شمال کردها و در جنوب شیعیان سکونت دارند و هر کدام از این گروه‌ها دارای شاخصه‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود هستند. البته در کنار این سه گروه اصلی، هویت‌های فرهنگی اجتماعی کوچک‌تری نظیر ترکمن‌ها، آشوری‌ها و یزیدی‌ها نیز وجود دارند که دارای فرهنگ و عقاید متمایزی می‌باشند.[۳۶]

شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند، بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. وجود مقبره امامان شیعی در شهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهرها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده است و این امر شیعیان عراق را از نظر فرهنگی به ایرانیان شیعی‌مذهب نزدیک ساخته است.[۳۷]

اعراب سنی بخش دیگری از ساختار فرهنگی اجتماعی عراق را تشکیل می‌دهند. این بخش از ساختار فرهنگی عراق براساس قومیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده و به دلیل حاکمیت اقلیت اعراب سنی در طول دهه‌های گذشته در عراق تقویت شده است. گرایشات و عصبیت عربی این بخش از فرهنگ عراق بسیار قدرتمند بوده و پان عربیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی فعال در عراق و حتی جهان عرب در این فرهنگ ریشه داشته است. این بخش از ساختار فرهنگی عراق به دلیل حمایت‌های نظام سیاسی در پی تسلط بر سایر بخش‌ها و همسان‌سازی فرهنگی بوده است.[۳۸]

کردها عموماً در مناطق بلند شمالی، دره‌های مجاور آن و در چهار استان سلیمانیه، اربیل، دهوک و کرکوک (تمیم) زندگی می‌کنند. به غیر از این مناطق که اکثریت قریب به اتفاق کرد هستند، کردها در مناطق مجاور نیز پراکنده‌اند و جمعیت انبوهی از آنان تا حدود خانقین هم پخش شده‌اند. اصولاً پیوند و همبستگی کردها، قبیله‌ای است.[۳۹]

قبایلی چون هرکی، سورچی و زیباری توانسته‌اند هنوز پیوستگی بدوی سنتی خود را حفظ کنند. اکثر کردها سنی مذهب هستند و تنها بخشی از آنها تحت عنوان کردهای فیلی، که در اطراف خانقین سکونت دارند، شیعی مذهب هستند.[۴۰]

پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۲۳ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیام علیه حکومت بعث حکومت منطقه را به عهده گرفتند که کردها این خیزش را «راپه‌رین» می‌نامند. پس از ده سال و با حمله مجدد آمریکا به عراق در شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق معروف است کردها حکومت خود مختار در جمهوری فدرال عراق به طور رسمی تشکیل دادند. در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه عراق توسط کردها اداره می‌گردد.

اقتصاد

مقالهٔ اصلی: اقتصاد عراق
نقشه سیاسی عراق

اقتصاد عراق نیز مانند دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس متکی به «اقتصاد نفت» است. صنعت گردشگری در عراق نیز به خاطر وجود برخی اماکن مهم مذهبی شیعیان، نقش قابل توجهی را در اقتصاد عراق برعهده دارد.

سازمان حج و زیارت ایران در سال ۲۰۱۲ میلادی، با ذکر آمار گردشگران و زائران ایرانی اعلام کرد که هر ساله بیش از یک میلیون و دویست هزار ایرانی، از طریق مرز زمینی و هوایی به کشور عراق اعزام می‌شوند.[۴۱]

سیاست

مقالهٔ اصلی: رئیس دولت عراق
همچنین ببینید: فهرست احزاب در عراق

دولت عراق جمهوری است که پس از براندازی رژیم حزب بعث عراق و رهبر حزب صدام حسین برقرار شده‌است.

جغرافیا

نقشه ناهمواری عراق

بخش بزرگ عراق صحرا است اما مناطق مابین دو رود دجله و فرات حاصلخیز است. قسمت‌های شمالی کشور به عمدتاً کوهستانی است و بلندترین قلهٔ آن حاجی عمران (هممرز با بلندیهای پیرانشهر ایران) با ارتفاع ۳۶۰۰ متر است. عراق مرز ساحلی کوچکی با خلیج فارس دارد. در مجاورت شط العرب که نزد ایرانیان با نام اروندرود شناخته شده‌است، مرداب‌ها قرار داشتند اما بیشتر آنان طی سالهای دهه ۱۳۷۰ خشکانیده شدند. آب و هوای کشور (به جز شمال) عمدتاً صحرایی است با زمستان‌های خنک و گاه سرد و تابستانهای خشک و گرم و آفتابی.

مناطق کوهستانی شمال اغلب از زمستانهای سرد با بارش برف و باران برخوردار است که گاهی موجب طغیان رودخانه‌ها می‌شود. شهر بغداد که پایتخت کشور است در مرکز کشور و در ساحل رود دجله قرار دارد. شهرهای بزرگ دیگر اربیل و موصل در شمال و بصره در جنوب هستند. کشور عراق را گهوارهٔ تمدن بشریت دانسته‌اند.

تقسیمات کشوری

نقشه تقسیمات کشوری عراق
نقشه تقسیمات کشوری عراق

عراق ۱۸ استان دارد:

۱. بغداد

۲. صلاح‌الدین

۳. دیاله

۴. واسط

۵. میسان

۶. بصره

۷. ذی‌قار

۸. مثنی

۹. قادسیه

۱۰. بابل

۱۱. کربلا

۱۲. نجف

۱۳. انبار

۱۴. نینوا

۱۵. دهوک

۱۶. اربیل

۱۷. کرکوک

۱۸. سلیمانیه

زبان

نقشه قومی-مذهبی عراق

عربی و کردی زبان‌های رسمی عراق هستند. میزان باسوادی بین ۶۰٪ تا ۷۰٪ است. علاوه بر این دو زبان‌های دیگری نیز در این کشور گویشورانی دارند:[۴۲]

مذهب

اسلام، آئین ایزدی، مسیحی، یهودی.

زیرساخت‌ها

سد حدیثه، دومین سد بزرگ عراق است.[۴۵]

صنعت

عراق دارای سه پالایشگاه مهم است. پالایشگاه بیجی بزرگ‌ترین پالایشگاه عراق است[۴۶] که در حوالی شهر بیجی در استان صلاح‌الدین واقع شده‌است.[۴۷] دو پالایشگاه دیگر در بغداد و بصره قرار دارند.[۴۸]

نگارخانه

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ نفت عراق بیست و پنج درصد بیشتر از تخمین‌های پیشین است
  2. ↑ «[[اطلاعات‌نامه جهان]] - عراق». دریافت‌شده در ۱ اسفند ۱۳۹۳. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
  3. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html
  4. ↑ کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، بین‌النهرین، ایران و آسیای مرکزی از زمان فتوحات مسلمین تا ایام تیمور، ۱۳۳۷ خورشیدی، گای لسترنج ترجمه: محمود عرفان، ناشر فارسی: بنگاه ترجمه و نشر کتاب صفحه ۲
  5. ↑ "Online Etymology Dictionary". Etymonline.com. 1979-12-10. Retrieved 2009-03-23.
  6. ↑ Halloran, John A. (2000). "Sumerian Lexicon". The name of the very ancient city of URUK- City of Gilgamesh is made up from the UR-city and UK- thought to mean existence (a-ku, a-Ki & a-ko. The Aramaic and Arabic root of IRQ and URQ denotes rivers or tributaries at the same times referring to condensation (of water).
  7. ↑ "often said to be from Arabic `araqa, covering notions such as "perspiring, deeply rooted, well-watered," which may reflect the impression the lush river-land made on desert Arabs. etymonline.com; see also "Rassam, Suha (2005-10-31). Christianity in Iraq: Its Origins and Development to the Present Day. Gracewing Publishing. p. 9. ISBN 978-0-85244-633-1.
  8. ↑ "Iraq". Britannica Online Encyclopedia.
  9. ↑ "ʿERĀQ-E ʿAJAM(Ī)". Encyclopaedia Iranica.
  10. ↑ Magnus Thorkell Bernhardsson (2005). Reclaiming a Plundered Past: Archaeology And Nation Building in Modern Iraq. University of Texas Press. p. 97. ISBN 978-0-292-70947-8. The term Iraq did not encompass the regions north of the region of Tikrit on the Tigris and near Hīt on the Euphrates.
  11. ↑ Boesch, Hans H. (1 October 1939). "El-'Iraq". Economic Geography. 15 (4): 329. doi:10.2307/141771.
  12. ↑ Edwards, Owen (March 2010). "The Skeletons of Shanidar Cave". Smithsonian. Retrieved 17 October 2014.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Ralph S. Solecki, Rose L. Solecki, and Anagnostis P. Agelarakis (2004). The Proto-Neolithic Cemetery in Shanidar Cave. Texas A&M University Press. pp. 3–5. ISBN 9781585442720.
  14. ↑ Carter, Robert A. and Philip, Graham Beyond the Ubaid: Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East (Studies in Ancient Oriental Civilization, Number 63) The Oriental Institute of the University of Chicago (2010) ISBN 978-1-885923-66-0 p.2, at http://oi.uchicago.edu/research/pubs/catalog/saoc/saoc63.html; "Radiometric data suggest that the whole Southern Mesopotamian Ubaid period, including Ubaid 0 and 5, is of immense duration, spanning nearly three millennia from about 6500 to 3800 B.C".
  15. ↑ Al-Gailani Werr, L., 1988. Studies in the chronology and regional style of Old Babylonian Cylinder Seals. Bibliotheca Mesopotamica, Volume 23.
  16. ↑ Crawford 2004, p. 75
  17. ↑ Roux, Georges (1993), "Ancient Iraq" (Penguin)
  18. ↑ Deutscher, Guy (2007). Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation. Oxford University Press US. pp. 20–21. ISBN 978-0-19-953222-3.
  19. ↑ Georges Roux - Ancient Iraq
  20. ↑ "Seleucia on the Tigris". Umich.edu. 1927-12-29. Retrieved 2011-06-19.
  21. ↑ Rollinger, Robert (2006). "The terms "Assyria" and "Syria" again" (PDF). Journal of Near Eastern Studies 65 (4): 284–287. doi:10.1086/511103.
  22. ↑ When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall | Charlotte Higgins | Culture | The Guardian
  23. ↑ "Largest Cities Through History". Geography.about.com. 2011-04-06. Retrieved 2011-06-19.
  24. ↑ "The Islamic World to 1600: The Arts, Learning, and Knowledge (Conclusion)". Acs.ucalgary.ca.[پیوند مرده]
  25. ↑ "Battuta's Travels: Part Three – Persia and Iraq". Sfusd.k12.ca.us. Archived from the original on April 23, 2008. Retrieved 2010-04-21.
  26. ↑ Frazier, Ian (2005-04-25). "Annals of history: Invaders: Destroying Baghdad". The New Yorker. p. 4. Retrieved 2013-01-25.
  27. ↑ "Irrigation Systems, Ancient". Waterencyclopedia.com. 2009-01-11. Retrieved 2010-04-21.
  28. ↑ "The Islamic World to 1600: The Mongol Invasions (The Black Death)". The University of Calgary.[پیوند مرده]
  29. ↑ "Q&A with John Kelly on The Great Mortality on National Review Online". Nationalreview.com. 2005-09-14. Retrieved 2009-03-23.
  30. ↑ "Tamerlane – Timur the Lame Biography". Asianhistory.about.com. 2010-02-15. Retrieved 2010-04-21.
  31. ↑ "14th century annihilation of Iraq". Mert Sahinoglu. Retrieved 2011-06-19.
  32. ↑ Nestorians, or Ancient Church of the East at Encyclopædia Britannica
  33. ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
  34. ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
  35. ↑ Iraq Deaths | Just Foreign Policy
  36. ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
  37. ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
  38. ↑ همان منبع.
  39. ↑ همان منبع.
  40. ↑ همان منبع.
  41. ↑ ایران اعزام زائران به عراق را سه هفته ممنوع می‌کند، بی‌بی‌سی فارسی
  42. ↑ Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex. : SIL International Languages of Iraq
  43. ↑ ترکمنی دانشنامه جهان اسلام، حسن رضایی باغ‌بیدی
  44. ↑ الکورد الفیلیة فی العراق ودورهم فی الحرکة التحرریة الکوردستانیةتارنمای گیلگمش
  45. ↑ «تایید» حمله سوریه به مواضع داعش در عراق؛ ادامه پیشروی شورشیان، بی‌بی‌سی فارسی
  46. ↑ مشکلات مقابله دولت با نیروهای تندرو داعش در عراق، بی‌بی‌سی فارسی
  47. ↑ Iraq’s Insurgency Runs on Stolen Oil Profits, The New York Times
  48. ↑ انفجار بمب، فعالیت بزرگ‌ترین پالایشگاه نفتی عراق را متوقف کرد، بی‌بی‌سی فارسی

منابع

  • تاریخ ایران و جهان، دوره آموزش متوسطه، رشته علوم انسانی، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی.
  • صفا، ذبیح اللّه، تاریخ ادبیات در ایران (۸جلد)، انتشارات فردوس.

پیوند به بیرون

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای عراق دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ عراق موجود است.
 ایران  ترکیه  سوریه
 ایران شمال  اردن
شرق   عراق عراق    غرب
جنوب
 کویت • خلیج فارس  عربستان سعودی  عربستان سعودی
استان‌های عراق پرچم عراق
اربیل | انبار | بابِل | بغداد | بصره | تأمیم | دهوک | دیاله | ذی‌قار | سلیمانیه | صلاح‌الدین | قادسیه | کربلا | مثنی | میسان | نجف | نینوا | واسط

الگو:موضوعات قوم سامی

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=عراق&oldid=15247023»